Recepisy na polywki
Polywki na Cieszyńskim sie warziło rostomajte, ale dycki to było piyrsze jodło na obiod, a jak kiejsi hań downij była na dziedzinach biyda, to polywki sie warziło oto s bele czego. Polywki sóm abo gynste (bryje, kasze, kluski), lebo rzodki – rostomajte wodziónki. Bryje i gynste polywki były syte, tóż się jich robiło jako ajntopfy i uż sie ku tymu nie jadło drugigo. Ajntopfy to był baji groch s kapstóm, kwaki s fazolami, lebo ziymnioki s kapustom a ze szpyrkami. Na śniodani sie jodało gor polywki na mleku, bo starzi ludzie dycki prawili, że trzeja se pojejść rano, coby mieć siłe cały dziyń. U bogatych siedloków, a po dołach u gazdów sie dziepro nieskorzy zaczło jodać polywke a drugi dani. Potym aji na inkszych dziedzinach na Cieszyńskim sie zaczło tak jodać. Polywki kiere sie jodało to były rostomajte wodziónki, polywki s kapołki, s kwaśnego mlyka, czoskule, ziymnioczónki, bulczónki, koprule, grzibule, a na jesiyń s opadołków gaździny warziły bryje. Robiło sie jóm s roswarzónych opadołków, zakłócało sie jóm kłótkóm s mółki a ze śmietónki, dowało sie do nij cukru a soli. Bryje sie jodało s ciepłymi ziymniokami. Inksze polywki sie warziło s miynsa s babucia, wyndzónego, lebo dynstowanego. Rosół s babucia to była polywka świńsko, s cieloka – owiynzia, a s owcy – szkopi. Przi niedzieli, lebo przi świyntach sie jodało polywki s nuglami. Przi zabijaczce sie eszcze warziło perdelónke. Jak sie perdelónke uwarziło to sie dowało stejizbiokóm, a przocielóm pore jelit a jeliciónke.
Chudo Jewa ze ziymniokami
Chudo Jewa to je polywka s knoblocha lebo s cebuli, a po wyrchu pływajóm szpyrki. Jodało sie jóm ze ziymniokami.
Narychtować:
pół litra wody
piynć zómbków knoblocha
kapke soli
jedna wiynkszo cebula
szpyrki
ziymnioki
Jako się to robi:
Uwarzić wode, wciepać do nij rospuczóny knobloch ze solóm a pokrotóm cebule. Kapke to eszcze wszecko powarzić i wciepać do tego stopionych szpyrek. Jodo sie to ze ziymniokami.
Chudo Jewa s chlebym
Narychtować:
pół litra wody
trzi zómbki knoblocha
jedna mało łyżeczka soli
jedna mało cebula
liter kwaśnego mleka, lebo maślónki
jedna szklónka śmietónki
kónsek bryndzy
jedna łyżeczka mółki
kapke szpyrek
Jako sie to robi:
Uwarzić wode i wciepać do nij rosetrzity knobloch s cebulóm pokrotóm w kostke. W drugim garcu smiyszać kwaśne mlyko lebo maślónke ze śmietónkóm, bryndzóm a mółkóm. Wloć to wszecko do wrzawej wody a warzić. Do polywki wchynóć kapke rostopiónych szpyrek a kapke rosdrobniónego chleba.
Kwaśnica – kapuśnica
„Kapuśniczka uskipiała, wiesielniczków nie doczekała”
Narychtować:
kilo kiszónej kapusty
ratka s babucia wyndzóno, golónko, żeberko, lebo głowa wyndzóno.
pieprz a sól
szwierć litra śmietónki
jedna łyżka pszynnej mółki
jedyn zómbek knoblocha
kilo ziymnioków
Jako sie to robi:
Kapuste uwarzić. S miynsa uwarzić wywar. Ocedzić kapuste. S wywaru wycióngnónć miynso. Do wywaru s miynsa doloć wywar s kapusty. Dać do tego śmietónke s mółkóm. Wszecko uwarzić. Podować ze ziymniokami, kiere sie warzi ekstra.
Kapuśnica s Jaworzinki
Narychtować:
liter kapuśnice (sok s kiszonej kapusty)
pół litra śmietónki
jedno wajco (żółtko)
sól a pieprz
Jako sie to robi:
Kapuśnice powarzić, śmietónke dobrze rosmiyszać ze żółtkiym, dać to do kapuśnice. Doprawić. Podować s całymi ziymniokami, kiere sie warzi ekstra.
Cygónula
Narychtować:
szejdziesiónt deka kiszónej kapusty
trzicet deka wyndzónki s babucia
deka suszonych grzibów
sól a pieprz
Jako sie to robi:
Grziby namoczać w zimnej wodzie. Kapuste kapke popłókać, zaloć wodóm i dać zwarzić. Uwyndzóne miynso s babucia pokroć w drobnóm kostke, dać to razym s grzibami do kapusty i warzić tak długo aż miynso s wyndzónki bydzie miynkki. Dać pieprz i sól do smaku.
Zupa s knoblocha – czoskula I
Narychtować:
jedyn krajiczek chleba
dwa zómbki knoblocha
sól a pieprz
jedna łyżka masła lebo pół łyżki oliwy
Jako sie to robi:
Krajiczek reżnego lebo pszynicznego chleba pokroć w kostke, a zómbek knoblocha rospuczyć ze solóm. Potym to wszecko wrazić na talyrz, dać kónsek łoju, lebo łyżke masła, zaloć wrzawom wodóm. Wsuć do tego eszcze sól a pieprz do szmaku, a gdo chce to może se do tego eszcze dać szpyrek. Czoskule sie jy s ziymniokami, abo s chlebym.
Zupa s knoblocha – czoskula II
Narychtować:
wywar s wyndzónych szpyrek (boczku)
knobloch – piynć zómbków
sól, pieprz, maga
miasto wyndzónego boczku na wywar idzie dać koński wyndzónych szpyrek.
Jako sie to robi:
Boczek pokroć w kostke i smażić. Potym to zaloć wrzawóm wodóm i uwarzić. Jak sie to bydzie warzić to dać do tego rosetrzity knobloch. Wsuć pieprz a sól, jejść s chlebym podrobionym w kostke.
Domikat
Narychtować:
dwa litry wody
dwacet deka bryndzy, lebo biołego syra
kminek
sól
sztwierć litra śmietónki
Jako sie to robi:
Uwarzić wode ze solóm, kminkiym a s bryndzóm. Nim sie to bydzie jejść trzeja do tego wloć śmietónke. Polywke sie jy s ciepłymi ziymniokami.
Polywka s kapołki
Narychtować:
liter kapołki
pół litra wody, lebo wywar s kości s babucia
sztyry deka mółki
sól
kminek
achtlik śmietónki
zielóne pietruzieli
kilo ziymnioków
Jako sie to robi:
Uwarzić wode, lebo srobić wywar s kości. Dać to tego kapołke i prziprawy. Potym do tego dać śmietónke s mółkóm. Jy sie to s całymi ziymniokami. Posuć zielónym pietruzielim.
Polywka s maślónki I
Narychtować:
Trzi sztwierci litra wody
kostka rosołowo, lebo wywar
sztwierć litra maślónki
sztwierć litra słodkigo mlyka
dwa żółtka
jedna łyżka mółki
sól
Jako sie to robi:
Warzić bulión (wywar s kości) a do tego wloć maślónke smiyszanóm s mlykiym, żółtkiym a mółkóm. Warzić to wszecko. Wsuć sol do szmaku. Jejść ze ziymniokami i szpyrkami.
Polywka s maślónki II
Je dobro na katar kiszek.
Narychtować:
liter maślónki
półdrugo łyżki mółki
łyżka śmietónki
sól
kminek, lebo koper (mogóm być aji suszone grziby, abo świyże pieczarki)
Jako sie to robi:
Uwarzić maślónke, fórt miyszać rogulkóm, coby sie nie swarziła. We trzech łyżkach wody rosfyrtać mółke, wloć do maślónki i swarzić. Dać do tego śmietónke i małóm łyżke soli. Jak kiery mo rod kminek to se go może ekstra uwarzić w kapce wody, a jak kiery mo rod grziby to też se jich może ekstra uwarzić. Jak gdo mo rod koper to se go musi dać do polywki nim sie jóm wleje na talyrz. Polywke sie jy s kminkiem, zielónym koprym lebo bes nich.
Polywka ze skiszczónego mlyka – przikłócanka.
Narychtować:
liter kiszki
szklónka śmietónki
dwie łyżki mółki
kminek, lebo koper
sól
zielóne pietruzieli
Jako sie to robi:
Skiszczóne mlyko uwarzić s kminkiym i fórt miyszać ale dować pozór coby sie nie porobiły szwołki. Jak sie to uż swarzi to wloć do tego śmietónke smiyszanóm s mółkóm i zajś to dać swarzić. Wsuć soli. Jejść s uwarzonymi ziymiokami i zielónym pietruzielim. Tóm polywke idzie eszcze zagynścić zasmożkóm s masła i s mółki. Ledzy kany mianowała sie aji syrula.
Fazolónka s pieczkami
Narychtować:
trzicet deka fazoli
trzi deka suszónych śliwek (pieczki)
jedyn deka suszónych gruszek (pieczki)
jedyn deka suszónych jabłek (pieczki)
cukier
kwasek s cytróny
gałka muszkatołowo, lebo winny ocet
rosmaryn
Jako sie to robi:
Fazole umyć i namoczać w zimnej przewarzónej wodzie, a potym jich uwarzić w tej wodzie, w kierej sie moczały. Pieczki namoczać, ze śliwek wycióngnónć pestki, owoce uwarzić na miynkko, przecisnónć przes sitko, dać do uwarzonych fazoli i eszcze to wszecko kapke powarzić. Dać do szmaku cukier, sól i kwasek – ta Polywka by miała mieć szmak słodko – kwaśnawy. Na kóniec eszcze dać rosmarynu i gałki muszkatołowej. Miasto spuczónych owoców idzie dać całe. Polywke s fazoli sie warziło aji na wywarze s wyndzónego miynsa, lebo wyndzónych skórek. Ponikiedy gaździny robiły zasmożke na wyndzónym boczku. Dowało sie do tego majyrónek, ale polywki były inksze w szmaku.
Polywka s czoczki
Narychtować:
wyndzóne, lebo miynso na wywar
patnost deka czoczki
piynć deka szmolcu
łyżka mółki
jedna cebula
piynć deka jarzin
jedyn zómbek knoblocha
sól
Jako sie to robi:
Uwarzić wywar s miynsa, jarzyn i s knoblocha. Ekstra uwarzić czoczke na miynkko. Do wywaru wloć rumianóm zasmożke s umasty, mółki a cebuli. Czoczke ocedzić – połówke wrazić do garca, a drugóm połówke przetrzić wywarym s miynsa, a potym smiyszac to razym. Lepsze kónski miynsa pokroć i wrazić do miski. Polywke doprawić do szmaku.
Grzibula s gałuszkami
Narychtować:
piynć deka suszónych grzibów
jedyn pynczek jarzin
jedna wielko cebula
pół drugo litra wody
sztwierć litra kwaśnej śmietónki
łyżka mółki
dwie łyżki masła
pieprz, sól a maga
Do ciasta na gałuszki narychtować:
trzicet deka mółki pszynnej
jedno wajco
sól
jedna łyżka masła
woda
jako sie to robi:
Grziby namoczać i uwarzić we wodzie. Uwarzić pynczek jarzin s prziprawami. Miynkki grziby pokroć w poski. Oba wywary smiyszać do kupy. Zabiylić mółkóm a śmietónkóm. Dać masło. Ekstra we wrzawej a posolónej wodzie uwarzić gałuszki.
Gałuszki: do mółki dać wajco, łyżke soli, masła, a łyżke. Twarde ciasto puczyć. Szulać a szkubać na małe kónski. Uwarzić. Dowac na wielki talyrz, a poloć masłym. Gałuszki się pojodo razym s polywkóm.
Ziymnioczónka I – Bulczónka
Narychtować:
dwa litry wody
kilo ziymnioków
kminek
sól
zómbek knoblocha
ogórke kiszónóm – wielkóm
dziesiynć deka mółki
dziesiynć deka szmolcu, szpyrki lebo łoju
dwie cebule
jedno, lebo dwa wajca
Jako sie to robi:
Oszkrobane ziymnioki pokroć we fostry, abo w kostki, uwarzić w posolónej wodzie, dac do tego kminek, knobloch a pokrotóm w kostke kiszónóm ogórke. S umasty a mółki srobić jasnóm zasmożke s cebulóm a wajcym. Jak się uż wajco zetnie to tóm zasmożke rosfyrtać w zimnej wodzie i uwarzić. Potym wloć do warzónej polywki. Doprawić do szmaku. Jy się jóm s chlebym.
Ziymnioczónka II
Narychtować:
pół drugo litra wody
trzi sztwierci kila ziymnioków
pynczek zielyniny
jedna cebula
pore suszónych grzibów
trzi zorka pieprzu
trzi ziela angielski
łyżka soli
trzi deka masła
dwie płaski łyżki mółki
majerónek, ziele angielski
maga, zielynina
kónsek szpyrki
Jako sie to robi:
Oszkrobane i pokrote w kostki ziymnioki uwarzić razym s rosdrobniónymi jarzinami, prziprawami, a grzibami na miynkko. Jarziny idzie podsmażić na umaście i udusić. S mółki a masła narychtować zasmożke, rosfyrtać we wywarze, dać do polywki a zawarzić. Doprawić prziprawóm do polywek, a posuć zielyninóm. Polywka mo lepszy szmak, jak sie uwarzi razym s ziymniokami kónsek szpyrki, lebo uwyndzónóm skórke s boczku.
Polywka ze szczawiu
Narychtować:
pół drugo litra wody
pół kila kości
piynć deka masła
achtlik śmietónki
łyżka mółki
szejść gorści szczawiu
kilo młodych ziymnioków
Jako sie to robi:
Uwarzić wywar s kości. Do warzynio idzie dać jarziny. Szczaw porzóndnie popłukać, obrać, pokroć i uwarzić w kapce wody. Potym ocedzić i usmażić na maśle. Narychtowany szczaw smiyszać s ocedzónym wywarym. Polywke doprawić smiyszanóm mółkóm ze śmietónkóm. Na kóniec dać prziprawy. Polywke sie jy s młodymi ziymniokami, lebo s wajcami uwarzónymi na twardo.
Bryja
Narychtować:
kilo owoców (pieczki) – japka, gruszki, abo śliwki
liter wody
pół litra słodkij śmietónki abo mlyka
łyżka mółki
cukier, sól, skurzica – do szmaku.
ziymnioki
Jako sie to robi:
Owoce umyć, zaloć litrym wody i warzić na słabym ogniu. Jak sie warzi polywke s pieczek, to jich trzeja porzóndnie namoczać. Potym jich trzeja warzić na małym ogniu, coby sie nie przipoliły. Śmietónke, abo mleko smiyszać s mółkóm w jednóm mase, wloć do pieczek i uwarzić. Dać do szmaku cukier, sól a skurzice. Bryje sie jy ze ziymniokami.
Polywka – wyndzónka
Narychtować:
pół kila miynsa s babucia s kościóm (żeberka, golónko…)
sztwierć litra mleka, lebo śmietónki
dwa litry wody
knobloch
sól
pieprz w zorkach
sznytloch
kilo ziymnioków
Jako sie to robi:
Uwarzić wywar s wyndzónego miynsa s babucia. Pieprz w zorkach dać warzić. Do szmaku dać prziprawy. Jejść s całymi uwarzónymi ziymniokami, lebo samóm polywke bes niczego. Polywke idzie zabiylić mlykiym, lebo śmietónkóm (bioło polywka). Dać sznytloch. Dziepro nieskorzi sie zaczło dować do tej polywki jarziny.
Polywka s baróna ze ziymniokami
Narychtować:
sztyrycet deka miynsa s baróna
sól
knobloch
pieprz
zielóne pietruzieli
dwacet deka ziymnioków
sól
Jako sie to robi:
Opucowane miynso wrazić do garca ze zimnóm wodóm, zwarzić, wsuć sól, pieprz, a knobloch do szmaku. Jak miynso uż bydzie uwarzóne, to go wycióngnónć, a wywar ocedzić. Jy sie to s całymi ziymniokami uwarzónymi ekstra.
Polywka s babucia
Narychtować:
pół drugo kila miynsa s babucia s kojściami
jedna marekwia
jedno pietruzieli
mały seler
jedna cebula
sól
zorka pieprzu
zielóne pietruzieli
kilo ziymnioków
Jako sie to robi:
Miynso opucować, zaloć zimnóm wodóm, a warzić na małym ogniu. W połówce warzynio wciepać opucowane jarziny, angielski ziele, sól, a zorka pieprzu, coby wywar był ostrzejszy. Zestawić s ognia, jak miynso uż bydzie miynkki. Jy sie to ziymniokami całymi ziymniokami, kiere sie warzi ekstra. Ukłodo sie jich na głymbokich talyrzach a zalywo wrzawym rosołym. Suje sie to zielónym pietruzielim.
Rosół s kluskami s wóntroby – Polywka owiynzio
Narychtować:
pół drugo kila owiynzio miynsa s kojścióm
gorstka jarzin
sól, pieprz, zieli angielski, listek laurowy
Kluski:
dwacet deka wóntroby owiynzij
szejść deka masła
szejść deka cebuli
jedno wajco
trzi deka brezli
sól a pieprz do szmaku
majyrónek
piynć deka żymły (do namoczanio)
jedyn deka gryzku (mółka krupczatka)
Jako sie to robi:
Miynso opucować, zaloć zimnóm wodóm, a warzić na małym ogniu. W połówce warzynio wciepać jarziny, prziprawy – sól, ziele angielski, listek laurowy. Dać do rosołu eszcze sól, pieprz, a mage do szmaku. Kluski: namoczyć żymłe, wycisnónć, potym zemleć rasym s wóntróbkóm na maszynce, masło rosetrzić, a dać żółtko. Przesioć brezle, a ubić piane. Wymiyszać wszyjstko rasym, a doprawić do szmaku. Łyżkom nabiyrać ciasto, a ciepać do wrzawej, posolónej wody, a warzić. Wszecko ocedzić. Kluski jejść s polywkóm - rosołym. Miasto klusek idzie srobić kapanke – w kapce posolónej wody rosfyrtać wajco s mółkóm, a rzodki kidać do wrzóncej wody, kany s tego ciasta sie majóm srobić taki nitki. Rosół sie aji jy s nuglami.
Rosół s królika
Narychtować:
jedyn królik
gorstka jarzin
dwie cebule
sól
Jako sie to robi:
Zabitego, a opitfanego królika opucować, ale nie moczać. Opucować miynso s błan, a żył, porómbać, wrazić do garca a zaloć go uwrzónóm wodóm. Jak sie go warzi to trzeja dać do wody kupa jarzin, pieczónóm cebule – na kolor, a pod kóniec warzynio posolić. Warzić przeogrómnie pomału kole pół drugo godziny. Rosół s królika sie jy s kapankóm.
Polywka s gryzku – ćmawo
Narychtować:
dwie łyżki gryzku
jedna łyżka mółki
trzi łyżki masła
jedna marekwia
jedno pietruzieli
jedna cebula
jedyn mały seler
sól, maga
gałka muszkatołowo
pół kości s babucia, lebo jedna kostka rosołowo
Jako sie to robi:
Uwarzić wywar s kojści (kostki), a s jarzin. Usmażić mółke s gryzkiym na rumiano, a zaloć to kapkóm zimnej wody, a potym ocedzónym wywarym. Posolić do szmaku, a warzić kole dziesiynć minut. Wciepać gałke muszkatołowóm, a dać magi. Jejść s chlebym.