Dwa opowiadania o familiji a o małych dzieckach...

O ciotkach i ujcach
Tak se nieroz myślym o tych naszych downych czasach u nas w Ustróniu i na inszych dziedzinach kole Cieszyna. Posmiyniało sie przeca wszyjstko – chałupy, cesty, obchody i to człowieka musi cieszyć. Ale też sie posmiyniali ludzie, a tu nie dycki je sie czym radować. Móndrzi ludzie prawióm, że taki czasy, jaki człowiek, ale też to je aji naopak – jaki człowiek, taki czasy. Na bo też kiery smiynio tyn świat jak ni człowiek, ta potwora. Jak sie trefi porzóndny, to i świat je fajny, a jak howado, to niech Pón Bóg bróni! Pore takich to my uż dobrze poznali. Dziynka Bogu, że to nasze dziecka znajóm yny s ksiónżek... Cosik sie mi zdo, że sie nejwiyncyj posmiyniało w tych kónzumach s moresym. Bo downij to ludzie prawili, że jak kaj kiery był huncwótym, to mu trzeja pojczać, abo dokupić moresu. Jo pamiyntóm, że moresu uczyli w chałupie, we szkole i w kościele. Kiery był lepszym rechtorym, nie wiym. A możne uczyli wszyjscy rowno i tymu mores był? Jak sie kiery straciuł, to go zastympowali iknsi. Było czasym tak, że Ciotki i Ujcowie. Eszcze dzisio na ponikierych dziedzinach Ciotka i Ujec sóm w cynie. W takij Istebnej, Jaworzince, abo Kóniokowie wszyjscy sóm sobie Ciotkami i Ujcami. Żodyn panoczek czy paniczka, yny ciotka, ujec. A jak kaj kiere dziołuszysko, abo kluczysko pieknie nie pozdrowi, zaros go bieróm do gwintu. Dzisio rechtorzi prawióm, że ni ma żodnego autorytetu, żodnej powogi, je kryzys wychowawczy. To je aji prowda, ale my też żyli przeca w rostomajtych czasach – wojna, powojynno biyda, fazolónka s garkuchnie, łotane szróty. Nie było żodnych wielkich ludzi, kierzi by mógli być za muster. Wychowali nas obyczajni ludzie, starsi, zharowani na zogónach, abo we werku. To były nasze Ciotki i nasi Ujcowie. Prawiło sie na nich – ujec abo ciotka s Goji, ze Zowodzio, spod Czantoryje, s Polany, s Kympy, s Królowa, s Lipowca, Górek, Nierodzimio. Nie trzeja było dodować nazwiska – ujec Sztwiertnia, ciotka Bukowczanka. Nejczynści bywali potkami i wiesielnymi starostami. Na starych fotografijach ujcowie mieli westy s lańcuszkami od godzinek na wyrchu, ponikiedy wojskowe ancugi, wyglancowane oficyrki, fusy podkryncane do wyrchu, abo galaty na hozyntregach. Ciotki zaś piekne czepce, żywotki, jedbowne fortuchy s kwiotkami, hornodle we włosach... A znani byli s tego, co dobrze robili – Ujec od botów, pszczół, gołymbi, królików, jabłek; Ciotka od kołoczy, od grymplowanio, heklowanio, sztrykowanio, kopytek, szycio. Na tamty czasy byli od wszyjstkigo. A wszyjscy my ich mieli radzi – tyn doł na sztolwerki, doł grejcar do kapsy jak sie szło po winszu, czasym stare, a dobre godzinki na lańcuszku, piekny żywotek do frelki, sztrajfke kołocza, dobrej kiszki s póncloka. Robili to ze serca, s dobrego nawyku, bo óni też dowali, jak ich Ciotki i Ujcowie... I tak sie ty rodziny dzierżały do grómady, bo mores musioł być. Smiyniali sie cysorze i inksi panoczkowie, a ludzie sie dzierżeli swojigo porzóndku i moresu. Toż jak kaj kiery mo eszcze Ciotke i Ujca, to ich szanujcie, nie wymóndrzejcie sie przed nimi, bo to je sztrasznie szpatnie, jak je wajco móndrzejsze od kury i posdrówcie mi ich też pieknie.

W każdym kóntku po dziecióntku
Hań downij w każdej chałupie na dziedzinie było moc dziecek. Przeca ponikierzi gazdowie czy kumornicy mieli oto aji dziesiynć pociech, abo i wiyncyj, tóż nie dziwota, że było we zwyku taki powiedzyni – „Co rok to prorok, a jak przestympny to dwa”. Skyr tej dzieciarni w niejednej chałupie była wielko biyda, ale prawiło sie na to: „Bóg dół dziecka, do i na dziecka”. Z synów łojcowie byli bardzi radzi niż s cer, bo dziełchóm trzeja było przirychtować bogate posagi. Ponikierzi gazdowie dłógo czakali na chłapca, o czym świadczy downe powiedzyni: „Siedym córek ósmy Jurek”. Ku jedzyniu nie trzeja było żodnego pytać, bo każdy piyrszy chytoł za łyżke i cis sie do miski. Hań downi ludzie byli szporobliwi i robotni. A oblyczke sie nieroz nosiło po starszych dzieckach, ojcach, abo starzikach. Cosi też szło przeszyć, przerobić i było jak nowe, tymu też telkowne dziecka szło jednako w tej biydzie wychować. Gaździno, jak uż była przi nadzieji, musiała se doista dać pozór, coby jóm jaki złe moce nie chyciły, tymu sie przed roswiónzanim ani nie pokazowała sie na dziedzinie. Nie śmiała też zabyć o downych obyczajach. Oto baji ni mógła nic zawiónzować, coby poród przebiegoł bez kómplikacyji. Przi porodzie, kiery sie dycki odbywoł w chałupie, pumogała hebama, nazywano też babiculóm. Położnica ni mógła opuszczać dziecko do chrzcin, bo downij ludzie wierzili, że diobeł spruguje go podmiynić na podciepa. Małego dziecioka mama kładła do kolybki, kieróm ojciec, abo inkszy przociel ustrugoł s lipowych desek. Do nij na dno dowało sie kłónczok. Coby sie odegnało złe moce, do kolybki pod pierzinke mama dowała zieline – przytulie. Oblyczke sie szyło małymu chłapcu dycki modróm, a dziołusze rużowóm. Pokiel bajtel nie siadoł, to sie go dzierżało w pierzince, w kierej był gynsi kwap. Cyszka kole głowy była ozdobióno korónkóm. Do chrztu niyśli małego w krziżówce. Przocielki i kamratki przichodziły zozdrzić na położnice i dziecioka, prawiło sie, że idóm s nowiyckóm, abo s kawóm. Mama kormiła swojóm pocieche piersióm aspóń rok, dyć tak sie nejlepi chowała. Jak eszcze cumli po dziedzinach nie bywało, to małymu bajtlowi srobiło sie płóciynny waczek z pocukrowanym chlebym, coby mioł co cyckać i nie beczoł. Herbate s kamelków czy kopru sie podowało łyżeczkom, abo ze szklanej flaszki s cumlym. Jako jedzyni dowali hań downij małymu papinek usmażónych s mónki i masła, a potym gryzek uwarzóny we mlyku i żarnówke. Jak taki żgol mioł uż pół roku i zaczynoł siadać, dowali mu jejść wszecko to, co inksi dómownicy jedli. Takimu małymu oblykało sie srośloki, a na nogi jakisi fusekle, abo kopytka s owczej wełny. Bawidła dlo dziecka sie robiło s drzewa: jakisi kolaski, koniczki, abo mandory uszyte ze hander. Jak małymu bajtlowi dochodziuł rok, to nejprzód sie szmatłoł po delinach, chodziuł po piesku i stowoł w łóżeczku, abo kole ściany. Wtedy sie ś nim zaczynała utropa. Taki roczniok je strasznucnie dociyrny i fórt trzeja na niego dować pozór. Jak yny zacznie chodzić, to wszyndzi nuchci i szkódzi. Oto baji ściepie s blachy gorczek, co sie w nim woda warziła, abo ze stołu talyrz schynie. Tóż nie dziwota, że je dycki utoplany i wymaraszóny. A ku tymu fórt brni i jowejczy o byle co. Chodzi boskym aji po polu i ros dwa sie przeziómbi, tóż potym forsko, abo kucko i fórt mo ryme. Jak uż mu piźnie oto pore roków, to je eszcze barży przeciwny. Ani sie nie obezdrzisz, a tyn bynbyn sie bawi s jegłami i kneflami, abo odewrze dwiyrka pod blachóm, dziubie karkoszkóm do ognia i nieszczynści gotowe. Ponikiero mama myśli se, że dobrze by było, jakby ta mało usmarkano beksa aspóń kapke wyrosła. Nale ta mamulka eszcze isto nie wiy, że „małe dziecka, mało starości, a wielki dziecka...”.