Pore opowiadań o hań downych zawodach i rzymiosłach... 

O krawcowaniu
Terazy to je wszycko inakszy, lepszy sorganizowane, wszyjscy sie majóm dobrze, nie tak, jak kiejsi za mojich młodych roków. A moda! Wszyjscy prawióm, że to yny baby smiyniajóm co chwila mode. Nie bydym sie o to sbywoł, ale z własnego doświadczynio wiym, że chłopsko moda też sie smiyniła już kiela razy; dyć żech uż je przez szejdziesiónt roków krawcym, to wiym, wiela razy żech sie za ty roki uczuł podle mody szyć! Piyrwej to nie było tak lechko wyżyć. Do fabryk i do szachty daleko, a maszyny nie jejździły – tak gdo umioł jaki to rzymiosło, żył lepszy. Rzymiosło było w poszanowaniu, jako w tym porzykadle: „Jaki taki rzemieśniczek, choćby yny mietlorziczek”. Tóż moja Mamulka prawili, że pujdym sie uczyć, cobych sie w życiu nie straciuł – za szewca, abo krawca. Za szewcach nie chcioł iść, bo to trzeja dookoła stare smrodlawe charboły łotać, a widoku na wyżyci nie było takigo, jako u krawca, bo kiejsi to ludzie chodzowali boskym aji do fabryki, abo do miasta, a dziepro przi samym mieście obuwali bóty. Do kojścioła przes tydziyń boskym, a w niedziele sie obuwali dziepro przi kojściele. Każdy ściepoł bóty s rzymynia i jaki gdo mioł nogi upaćkane od prochu i rosy taki styrczył do bótka i fest zasznórowoł. Nogi sie spociły i bóty zamazały, a potym ty szewcu dropej w nich pazurami! A tak jo szoł za krawca. Na Gody żech skóńczuł szternost roków, a zaros od Nowego Rokuch nastómpiuł do uczynio do Pietrowic na sztyry roki s kustym. Tak sie uczyło na trzi roki, ale mie Mamulka – wdowa – ni mógli używić, tak żech musioł za kust sztworty rok być za ucznia i robić za darmo, tela coch ponikiedy dostoł jaki tyn grejcar jakech kómu robote odniós. Prawili ludzie, że nauki se trzeja wożyć, bo niż sie uczyń wyuczy, to mocka wystoji, a była to prawda. Dzisio by tymu ani żodyn nie uwierzuł, aji mie sie czasym zdo, jakech to wydzierżoł, bo dzisio ucznie dostanóm i płacóne, a uż nie mówić o tych wszyckich wygodach, co majóm i szkołe majóm... Ranoch stowoł o pióntej i musiołech ziymnioków uszkrobać szkrobaczkóm ze starej łyżki na obiod, bo ty, coch uszkroboł, żech wieczór warzuł na śniodani. Szkrobać żech musioł ciynko, bo prawiła majstrowo, że oszkrabina musi sie na nosie słómać, a za hrubsze żech był zaroz bity. Ziymnioki sie szkrobie, nie ciosze – prawiła. Potymech garce po śniodaniu pomył, pokrziw dlo babuci i gynsi usbiyroł, odbył żech ich, napos, drobnioków do garca napłókoł, drzewa uciupoł, po mlyko do dwora zaszoł i tak dali. Dziepro jakech to wszycko porobiuł, szełech do warsztatu. Jakech uż był drugi rok za ucznia, toch sie uż zespórzuł i jak mi majstrowo kozała, aż zóndym ze świniom ku wieprzkowi, a potym jóm na nowsiu napasym, toch prawiuł, żech sie prziszoł uczyć za krawca, nie świnie pajść, bo to uż umiym. Dostołech za kudły, na coch był aji przizwyczajóny, ale od tego czasuch świnie uż nie pos ani dziecek nie bawiuł, boch pyskowoł, aż se bawi sama, bo jo móm swojóm robote. Majster mi doł robote i prawiuł: to musisz dzisio srobić, a potym możesz ijść spać, a jakech nie srobiuł, to óni spali, a jo robił, ażech srobiuł, a potym żech eszcze warsztat musioł mokróm handróm przetrzić, coby sie nie kurziło i pieknie pozamiatać, proch obetrzić – a rano jako dycki stować. Jodali my spólnie przi jednym stole. Óni se naloli na miske, a mie niechali w garcu na dnie i toch z tego garca jodoł, a za to móm żołóndek sdrowy, boch se go nie przemaściuł. Jodło było zwyczajne: żur ze ziymiokami na śniodani, mlyko s chlebym, abo kawóm na drugi śniodani (a wtynczas warzili uż jynczmiynnóm kawe, a mie nie szmakowała tak jak prowdziwo kawa), a na obiod gałuszki, krupica, ściyrka, a czasym aji polywka s miynsa, a każdy dziyń kapusta. Na swaczyne lebo wieczerze chlyb ze śliwkami abo japko, abo ziymioki s kiszkóm. Nie było tego dycki do syta, ale na niedziele żech chodzowoł do chałupy, to mi Mamulka upiykli pecynek chleba i dali. Wożył s piynć kilo. Dołech se go na poddaszy i miołech cały tydziyń po kónsku na pomaszkiecyni. Nie zjodech go sóm, bo mi też pómogały myszy. Ros w sobote żech szoł do chałupy uż kole północy. Wszyndzi ćma, yny we dworze sie świyciło. Wyszkrobołech sie na cokiel i dziwóm sie, co sie tam robi, a tu klynczy pore biołych postaci przi żłobie ze słożónymi rynkami. Na kiż djasi, dyć sie przeca Chrystus po drugi nie narodziuł, ale włosy sie mi ze strachu na głowie sjyżyły. Nie byli to anniołowie, yny dworski dziywki przed spaniym polycały sie Bogu – uwidziołech to dziepro jak stanyły i chciały s koszul błechy wygónić – wtynczas żech zaburzuł na okno i uciyk. Światło sgasło w okamigu, ale óny mie musiały poznać (isto po chrómaniu), bo od tego czasu jakech prziszoł po mlyko, niechowały mie czakać na ostatek. Po wyuczyniu żech robiuł za towarysza w mieście dwa roki i dostołech uż płacóne: szejść szóstek od galot, piynć od westy, a dziewiynć od kabota. Szywało sie wszecko „do miecha”. Kabot sie zeszyło zadek z przodkami i podszywke też tak, rosłożyło sie na stole, zeszyło do kupy, przewróciło na lice i kabot był gotowy. Waty ani rozharu sie nie dowało, yny kónsek miecha do klapów, dziepro po 1900 roku, jakech uż był majstrym, zaczyło sie dować wate do ramión i kole całej paże. Na pleca tak na trzi palce a s przodku szyrzi, ani sie tela nie heftowało jak teraz, strzasło sie na maszynie i cało parada. Potym nieskorzi, to do lepszych lóntów dowało sie rozhar i płótno, ale myni jako teraz, a wate yny na pleca, ale hrubszy. Mówili: „Co nie srobiuł Tata, to zrobi wata, a chłop bydzie szykowny!”. Ta moda, co terazy s babskimi piersiami, też dziepro je ze dwacet roków. Kaboty sie szyło dłógi, ze szostym na zadku, potym szyrsze, od dołu bez szosta, dłógi aż na nogi, krótsze, upinace, wolniejsze, a coros to inksze. Westa sie szywała mało wystrzignióno, miyni niż kabot i s klapkami, coby jóm każdy widzioł spod kabota. Zeszyło sie kómplet na rymby, jak cycha, i przewróciło. Zeszyło sie jóm i była gotowo. To sie nazywało weste „ocielić”. Potym były westy bez klapów s wielkim wystrzigiym, potym małe półwesty, potym sie ku oblyczkóm nie szyło westy, a zajś terazy idzie do mody. Przi swojim majstrowaniu żech zażył rostomajtych przigód. Ros prziniós mi klijynt kabot na spadek, że mu nie pasuje. Myślym se, leży jak uloł, a to yny je, coby krawca troche usekiyrować, bo se ponikiery myśloł, że zdobydzie na szacónku, esi bydzie wymyślny. To mi nie pasuje, tu ni ma dobry a jo krejdóm cechowoł, a jak ón poszoł, toch krejde kartaczym wytrzepoł, kabot powiesiuł i niechoł tak. Za tydziyń prziszoł po kabot, oblyk go i prawi: – Terazy je dziepro dobry, podziwejcie sie, ganc jakby nie tyn. Jo sie w duchu uśmioł, boch widzioł, jaki świat je gupi. Jakech uż był majstrym, poznołech cere naszego kojścielnego i podali my se przi ołtorzu rynce na żywobyci. Odbudowali my społym ojcowizne, gruntu przikupili, wychowali my siedmioro dziecek, a jedyn nóm umrzuł mały. Potym mie srobili zwóniaczym i takech zwóniuł w naszym kojściółku pindziesiónt roków. S mojóm Madlynóm my przeżyli 52 roki, a uż je rok przeszło, jak mi umrziła. Terazy mie uż na świecie nic nie zajmuje, yny czakóm, skoro moja Madlynka przidzie po mnie, bo mi to obiecała.

O furmaniyniu
Wozili my drzewo do Jabłónkowa. Taki drzewo sie ścinało w moju, coby dobrze puszczało kore. Woziło sie suche, zdelke miało aji trzicet dwa metry. Tóż na skryntach, jako baji na Bukowskim, nie lza było wykryncić. Stowało sie kole północy, bo jak przijechol nieskorzi, to w Jabłónkowie uż była raja s tym drzewym na dwa kilometry. A wracało sie po połedniu, abo wieczór. Do aryndy żech sie nie stawioł, chyba do Krygla w Jabłónkowie. To był Niymiec, a Jaworzinczanie chodzili do niego, tóż sie mówiło, że to jaworzińsko arynda. Jo tam s grejcarami nie chodziuł, brało sie na borg, a potym, jak była wypłata, to sie szło zapłacić. Nóm, jaworzinczanóm, wierzili. U takigo Kuchejdy móg wziónść aji meter cukru, abo mónki i ón doł. Ros jechoł kamrat, Filipek, a mioł wypłate. I zawołoł mie do aryndy: „poj, cosi kożym”. I kozoł sztwiertke. A ta kaczmorka to tam miała nojynte. A to uż nie było za Austryje, uż była granica. I tyn Filipek prawi: „Zapiszcie mi to tam, bo ni móm drobnych, dwiesta korón móm w kupie”. A ta: „O ni, dwiesta korón w kupie ni ma, takigo grejcara żech eszcze nie widziała”. Nó i musioł zapłacić. Ros urwało rynke Juroszkowi, tóż żech go wiós do Jabłónkowa, do doktorza. Rynka sie eszcze dierżała. Dochtór pooglóndoł, „ja, moi kamraci, mortwe ciało uż nie przirośnie”. Ponikiery, baji nieboszczyk Byrtus, furmanili aż w Turczeku, za Dunajym. Jedyn jaworzynczan prziwiós s tego Turczeka cały miyszek piniyndzy, ale akurat była ta inflacyja i kupiuł za to yny kohóta. A Ligocki był osiymnoście roków w Kanadzie. Prziszoł do chałupy, chcioł grunt kupić, bo mioł kupa piniyndzy. Łysek przedowoł akurat grunt, nó i Ligocki szoł przemiynić dolary, że Łyska wypłaci. I rosmiyniuł ty dolary na marki, ale marka zaczła akurat spadować i Łysek uż nie chcioł gruntu sprzedać. I cało utropa tego Ligockigo, całych tych osiymnoście roków sie smarnowało.

Dróciorze
Hań downij, aji eszcze przed ostatnióm wojnóm, moc było w użyciu glinianych gorków – glinioków. Gorki były rostomajte – pońcloki, żbónki, misy, wiynksze – s dwóma uszami. Były czepniki, do kierych gaździnki dowaly mlyko, coby sie zsiadowało na kiszke, a s wyrchu sbiyrało sie śmietónke. W nich sie też kisiło kapuste, abo ogórki. Peklowało sie do nich aji miynso, dowało sie do nich szmolec ze stopionych szpyrek i inksze wiecy. Choć ludzie opaternie sie śnimi obchodzili, jednako dojść czynsto pynkały, abo sie ganc roslatowały i s ponikierego glinioka zustała kupka szkorup. A jak sie dóma trefił wiynkszy krawal, to gaździno szastała gliniokami o deliny, aż sie szkorupy roslatowały po wszyckich kóntach w izbie. Terazy czakało sie na dróciorza. Dróciorz szoł przes dziedzine i wołoł: „Garce drótować, garce drótować!”. Na plecach mioł drzewiany kastlik, a w nim rosmajte dróty i inkszy wercajg. To był jego caluśki warsztat. Taki chłop poradziuł ze szkorup słożyć na nowo gliniok i tak dobrze sdrótować, że kropla wody nie przeciykła. Dróciorzami byli Słowiocy, co do nas przez czeskóm granice chodzili. Ros taki dróciorz szoł s Nydku przez Czantoryje do Ustrónio. Na Czantoryji przi schrónisku spotkoł financów na granicy, downij sie jich nazywało celników. Tóż ci financi dali sie s dróciorzym do rzeczy. Chcieli ś niego zrobić błozna i tak sie go pytajóm, czy byci dróciorzym to ciynżki fach i jak dłógo trzeja sie za dróciorza uczyć. A tyn prawi: „Jak je chłapiec miglanc, pojyntny i pilny, to za trzi roki sie wyuczy. A jak je bulaty, to ani za piyńć roków nie bydzie ś niego dróciorz”. „No dobre, a co potym robi, jak sie nie wyuczy?” – pytajóm sie financi. „Jak sie nie wyuczy, to sie chyto za inkszóm robote. Mój kamrat, co sie nie wyuczył za dróciorza, je teraz financym”.