Pore opowiadań o tym, jako sie kiejsi robiło na gospodarce...
Jako sie młóciło cepami
Ucichła uż na dziedzinie młócka cepami, a młodzi uż dzisio ni majóm pojyncio, jak to na dziedzinie kiedysi wyglóndało. Dziecka ni miały tela wolnego czasu jako dzisio, bo jak prziszły ze szkoły – a ponikiedy i przed naukóm – musiały pajść krowy abo gynsi, pómogać przi gospodarce, liścio s rzepy i kwaków nasbiyrać, porzazać na rzazónce, kury, abo bażanty ze siocio zganiać, ponikiedy po stejizbioka, abo po ujca zalecieć, jak było trzeja pómóc przi cielyniu krowy. We żniwa zajś pómogać kozły stawiać, potym ukłodać snopki we stodole, a przi młócyniu wyciepować na gumno. Gumno, na kierym sie we stodole młóciyło, musiało być rowne i dobrze srobióne. Robiło sie go z żółtej gliny – celiny – s domiyszkóm ślinu, piosku, a dawało sie też eszcze do tego plewy, świński szkuciny, i owiynzióm krew, caby było zwiynzłe i nie kruszyło sie. Cepy to uż gazda dycki dobrze posprawowoł, coby sie kiery przi młócyniu nie urwoł i nie kogo oszkapiuł. Na cepie, kiery był wystrugany s twardego drzewa, była skurzano czopka, prziwiónzano w zarzazanym kóńcu cepa rzymiyniym. Na cepisku – dziyrżoku – pieknie wygładzónym kónskiym szkła, aby gdo przi młócyniu nie dostoł plynskiyrzi na rynce, też była miynszo skurzanno czopka, abo ponikiery mioł aji żeleźne okuci. Ty czopki cepa i dziyrzoka były do grómady swiónzane rzymiyńkym, ale na tela wolnym, coaby sie cep dobrze obracoł, bo po każdym rznyciu przi młócyniu trzeba było dziyrżok wolno w rynce obrócić, inakszy by sie cep „ukryncioł”, urwał, a byłoby źle. Też sie ponikiedy stowało, że gdosi dostoł po czole i domłócioł z porzóndnym siniokym. W hań downych czasach sie młóciło wszecko cepami, a nejwiyncyj w zimie, bo w lecie nie było tela czasu. Potym, jak uż były maszyny wytrzónsaczki, kiere sie cióngły ryncznie, abo kóniami „geplym”, to sie uż yny reż młóciło cepami na prostóm słóme. Ku młócyniu cepami sie pozywało stejizbianki, abo ciotki, bo chłopi, choć byli silniejszi, to mało kiery młóciuł. Młóciło sie nejwiyncyj w piynciórko, abo w sześciórko, bo tak sie nejlepszy skłodało do taktu. A trzeja było umieć „dziyrżeć krok” – jak sie to prawiło. Wszyjscy też jednako dobrze nie umieli młócić, a jak kiery sie nie umioł słożyć i „myloł”, to go w grómadzie moc radzi ni mieli, bo sie przi nim wszyjscy uszarpali, coby jako tako wyrownać i dodzierżeć kroku przi biciu. Gdo z młodych sie uczuł w piynciórko, to mu kazowali: „Mów se przi tym jak bijesz – „pión-ty-mu-gum-no, pión-ty-mu-gum-no”, abo w sześciórko zaś: „przi-nie-sóm-śnio-da-ni”. Tak sie niejlepszy nauczuł każdy młócić. Snopki sie pieknie poukłodało na gumno kole siebie kłóskami do grómady. Jak było szyroki gumno, to i we dwa rzyndy – piyrsze sie omłóciło s jednej stróny, potym sie obróciło i s drugi stróny to same. Wymłócóny reż sie przimiótło na wołek ku gumiynnicy, coby sie darymnie po nij uż nie biło; bo by było wiyncyj połómanych zornek, pośladu. Nó, a s tej piekniejszej wysoki rży s hrubymi kłóskami, co sie wymłóciło, to sie niechowało na nasiyni na sioci. Potym sie snopki roswiónzało – prawiło sie tymu rospościyrka – przemłóciło sie i zajś obróciło, i po drugi strónie domłóciło do ostatka. Tóż sie to młóciło ty snopki dycki na sztyry razy, a musiało sie bić cepami pieknie jedyn kole drugigo, coby sie kierych kłósek nie ominyło. Dycki sie też musiało przynść pieknie przez całe gumno tam i na spadek. Obłómane kłóska sie s ograbek przeniósły na przetaku i dały eszcze roz przemłócić. Każdy dziyń sie usypało ze ziornio wysoki wołek przi gumiynnicy. To sie musiało wyburdakować, a na nasiyni dwa razy. Prosto słóma ze snopków sie wytrzepała z miyrwy i wiónzała do takich hrubych snopów powrósłami, kiere sie ucióngało drzewiannym kneblym, coby sie nie „rosjyżdżały”, jak sie ich ukłodało na piyntro we stodole, abo przes „szłopiec” na „wyrch” pod dach. Prosto słóma sie używała do wyćpowanio strużoków do łóżek. Robiło sie ś ni powrósła na wiónzani ociypek słómy, abo siana, na obwiónzowani czopek na kozłach. Przikrywało sie nióm ziymioki w brogu na zime. Robiło sie ś ni snopki na słómiane dary. Mówiło sie „poszywać dach”. To sie tak dzisio ponikierymu zdo, co tam słómiany dach, ale to tak byle kiery nie umioł dobrze poszyć dachu słómóm. Mielimy też eszcze słómianny dach na stodole, tóżech sie przidziwowoł, jako nasz Tacik to poszywali. Trzeja było nejprzód naskryncać snopków s prostej słómy – musiały być jednako hrube i dłógi – dobrze ich w połowicy skryncić, przełożyć i przewiónzać ciynkim powrósłym, a potym, jak ich narobili całe kupy, prziwiónzować. Przi wiónzaniu na żerdzie, kiere były przibite na krokwiach, też se człowiek musioł wiedzieć rady. Musiały być dobrze przicióngnióne nie yny ku żerdzi, ale i jedyn s drugim musiały być prziwiónzane, bo musiały wydzierżeć niejednóm powieruche i nie śmiało miyndzy nimi zaciykać. Na szczycie sie robiyło kalynice. To były taki delsze dwumetrowe snopki przewiónzane w połowicy. Dobrze sie namoczały w rosrobiónej glinie – celinie – i przekłodały sie, i przilepiały na szczycie. Taki słómiany dach, jak był dobrze sróbiony, to wydzierżoł i trzicet roków, a jak potym uż był w ponikierych miejscach gorszy, to sie go szykownie podszyło nowymi snopkami. Pod takim dachym na chałupie dłógo wydzierżało wyndzóne miynso i szpyrka s kormika, bo taki dach sie nie zagrzywoł od słóńca jak inksze i było pod nim chłódnawo. Dało sie też tu w lecie i zdrzymnyć po obiedzie, jak popadowoł deszcz i nie szło robić w polu.
Breweryje przi pobabie
U wiynkszych siedloków abo przy stawianiu chałup były w modzie powaby, a dzisio nazywómy to pómocóm sómsiedzkóm. Jak yny trzeja było na wiosne kidać gnój w polu, sadzić ziymioki, abo sioć jare obili, a potym robić ze sianym, przez lato zajś żniwować i młócić, a na jesiyń kopać ziymnioki i skludzać ćwikłe, to stejizbiocy lebo kwartyrnicy przichodzili do pumocy – na pobabe. Za tóm pumoc wiela nie chcieli, grónt, że dobrze pojedli, a po robocie kierysikej sztamperlik gorzołki wypili. Ros też u fojta ustróńskigo były na jesiyń kopaczki. Fojtka na wieczerze nawarziła fajnego gulaszu i warzónki z rzebyczkami na poczynsnóm. Sama też poszła ku pobabniokóm do pola, a uwarzóne wiecy wraziła w kuchyni do ciepłej trómby tam, kaj też czakoł obiod dlo dwóch jejich chłapców, co to byli eszcze we szkole. Jak piyrszy prziszoł ze szkoły, a był uż też głodnawy, ros dwa wzión se z binfelu głymboki talyrz i łyżke, a gornek z ziymiokami wyjón s trómby. Ziymnioki przeloł polywkóm i zjod, choć to miało kapke dziwoki szmak, inakszy jako dycki. Po zjedzyniu cosikej zaczón sie źle czuć, jakoby sie mu zaczyło toczyć w głowie, lotać czorne chwantki przed oczami i zaczón sie toczyć. Naroz prasło ś nim o deliny i zustoł leżeć. Isto po godzinie prziszeł drugi chłapiec ze szkoły i widzi jak jego braciszek leży w kuchyni na delinach. Nie ruszo sie i ni może go dobudzić. Narobił larma i polecioł za mamulkóm do pola i s daleka wrzeszczoł, że brat je isto mortwy, bo leży jak bez ducha w chałupie. Wystraszóno fojtka porwała ze sobóm fojta i oba pognali ku swojimu obejściu za Fenedykym. Tak jak im to chłapiec prawił, tak też było. Boroczek fórt leżoł jakoby nieżywy i aji nie ruszoł sie, jak go przenoszali na ławe. Nie było inkszej rady, yny przykludzić dochtora. Fojt sie yny zwyrtnył i uż go nie było. Polecioł, co tchu, do dochtora Śniegónia s pytkóm, coby zaros prziszoł i pómóg chłapcu. Jak prziszoł dochtór, małego zbadoł, obmacoł, odewrzuł mu oczy, gymbe i naros poczuł, jak smerdziało od niego gorzołkóm. Uż terazy był dóma i wiedzioł, co mu je. Pocieszuł zastaranych ojców i kozoł, coby sie chłapiec dobrze wyspoł, a na isto bydzie zdrowy. Powiym wóm eszcze, że zdarziło sie to na ozaist, o czym możne eszcze wasze starki ustróński pamiyntajóm i przi coroz rzodszych uż teraz szkubaczkach klechcóm i wyrzóndzajóm.
Zabijaczka na czorno
Stejizbiok zabijoł wielkucnego kormika, na czorno. Myśloł se: „Na co sie móm dzielić s bachroczami umastóm i to od połu za darmo!” Pozwoł se szwagra, kiery był oto takim fuszer – masorzym. Chwoluł sie, że chodzi s pocztóm po dziedzinie i widzi wszelijaki zabijaczki. Widzioł jako zabijali kormiki trzimetrowe i taki niepodary urzeknióne, kańce, kozy, capy, króliki, gowiydź skrzidlatóm, kónie, cielynta. Sómsiod był isty, że to musi być fakt dobry masorz, kiej go tela razy widzioł. Nó i prziszoł. Mioł w taszce dwa bodzioki i ocylke, porwóz i bierce. To mioł schowane pod hubertusym. Woda uż wrzała, ale w gorku na blasze, tam w zadku, wóniała warzónka, że aż nos chciało urwać. A że był wielki mróz, dali se po jednej, coby sie zabijaczka podarziła, a coby sie to nie wyzdradziło. Potym se eszcze zaokurzili, zakiel ni mieli masnych rónk. Kormik, głodny od wczora, chlywek chcioł roswalić. Gryz ściany i dwiyrka, aż trzoski odlatowały. „Dyć sie smiłujcie i zażgejcie howado, bo eszcze s chlywka uciecze do pierónowic!” – pytała ich stejizbianka. Ciynżko stowali s ławy a s łysin sie jim przeogrómnie kurziło. Stejizbianka szła piyrszo s bónclokym i rogulkóm fyrlać czyrwiónóm. Za nióm szoł masorz, ściany sie przychytowoł, coby sie mu nogi nie zaszmatłały. Sómsiod mioł porwóz i siykiyre, kieróm mieli wieprzka głuszyć, coby ryku nie robiuł, bo by było źle. „Ty, szwagier, wlyź do chlywka, dej pyntlym na prawóm zadnióm, bo jo je cudzy, a bestyja by sie nóm popśniła. Sómsiod wlos do chlywka a masorz rozkroczóny stoł przi dwiyrkach i czakoł, skoro kormik łeb wystyrczy, że go siykiyróm praśnie po czole. Kormik cosi złego przeczuwoł, zaczón dziwoczyć a jedyn ros buchnył do sómsiada, tym prasnół zadkiym do dwiyrek, ty sie odewrziły, a masorz, jak uwidzioł cosik wychylónego, prasnół siykiyróm. Dobrze, że cios był tyliskiym. Ale i tak sómsiod s boleści ani stanónć nie poradziuł. Wrzeszczoł wniebogłosy, aż babucia do ostatka zdziwoczył. Wyskoczyła s chlywka do gónku. Szwagier machnył siykiyróm po świński czepani, aż pół ryła wisiało. Czyrwióno ciurkiym ciykła. Kormik żałośnie kwiczoł i uciyk do pola.S porwozym na nodze uciekała bestyja po ceście prosto ku szantaróm. „Jejku kany!... To je źle!... Chytejcie to howado, bo nas wyzdradzi!...” – jowejczała stejizbianka s rogulkóm w rynce. Szwagier jóm dolecioł, ale nieszczynśliwie ukielznył i spod do gnojówki. Caluśki był mokry i smerdzioł jak dudek. Na szczynści mój synek jechoł na motorce s roboty i chcioł howadzine nawrócić. Ze sztyrycet kroków przed becyrkiym prasnył motorkóm do wieprzka i nieszczynśliwym trefym słómoł mu noge. To była woda na młyn dlo sómsiada. Polecioł do szantarów, że musi hónym babucia zabić, bo mo giczal złómanóm. Szantarzi sie sgodzili na zabijaczke, ale też hned porobili protokoły. Miynso, jako że babuć był sdrowy, mógło sie sjejść. Ale że sómsiod ni mioł oddany kóntigynt we wajcach, tak użyć tego miynsa nie śmioł, yny oddać na jatki do Orłowej. Tam mu zapłacili pore korón, zerwali piyńć a dwacet kilo na mortwóm woge, patnost na żywóm woge a piyńć kilo na inksze straty. Furmón se wzión stówke za odwożani. Sómsiadka dostała pindziesiónt korón sztrofu za złe zawrzici świnie we chlywku, weterynorz stówke za wizyte i wystawiyni papióru, na gminie trzicet korón płacynio za urzyndowani. Szwagier musioł urzyndowo dostać szejdziesiónt korón za zabijani, a s tego hned szejść korón podatku płaciuł. Przi tym też mój synek musioł zapłacić kore sto korón za przejechani zwiyrza na ceście. Krew mu odbiyrali, czy był ożrały, a na dwa roki odebrali mu prawo jazdy. Taki był profit ze zabijaczki na czorno. Je też to nauczka, coby sie przed zabijaczkóm nie chlastało gorzołki.
Zabijaczka
Uż jako mały synek okropnie żech sie radowoł, jak sie Mama z Tacikiym dorzóndzali, kiej bydóm zabijać kormika. Przi dorzóndzaniu daty dycki był krawal, bo Tacik, jako „po fajróncie masorz” mieli tych zabijaczek naobiecowanych moc i nigdy ni mieli czasu na masarke w chałupie. Tak na poczóntku grudnia Mama byłli coros to barży nerwowi, fórt chodzili do chlywka s metrym i mierzili babuciowi bachorz, esi szpyrka bydzie uż na trzi palce. Jak sie ji oczy świyciły s radojści, że babuć je szumny, to żech wiedzioł, że bydzie zabijaczka. Kiej było usztelowane, że we strzode bydymy zabijać, to jo yny rosmyśloł o tym, jako bydym Ojcu pómogoł. Jaki bydym ważny przy robocie, a Mama mi pozwoli se oblyc zoposke, cobych sie nie pokidoł. Dwa dni przed zabijaczkóm w chałupie sie uż o niczym inkszym nie rzóndziło, yny o tym s wiela kilo bydymy robić jelita, wiela bydzie leberki, preswórsztu, a wiela sie narobi świyczek, co sie bydzie rosolić, co pujdzie do wyndzoka. Jo zajś ni móg sie doczkać, jak bydymy jejść wyrzyski s wóntrobóm. Bo na tyn szmak, to sie czakalo cały rok. To sie jadło yny w dziyń zabijaczki. W chałupie każdy mioł uż naporynczóne, co mo srobić, i każdy s nas sie przeogrómnie tym przejmowoł, coby też czegosikej nie zapómnieć. Jo żech s Mamóm chodziuł do Ustrónio pokupować wszecko, co Tata – masorz – kozoł mieć. Tóż w pyndziałek szli my s bicyglym do kónzumu, coby nie trzeja było ciynżko nosić. Miołech dycki przikozane, cobych pamiyntoł o żymłach do żymloków, bo jednego roku Mama zapómnieli ich kupić i był straszny krawal, bo wszecko uż było narychtowane, a żymeł nie było. Toż od tego czasu jo to uż mioł na głowie. We sklepie kupowalimy kupa soli, pieprzu, maryjónku, cebule, czosku, a jo eszcze Mamie szuszkoł do ucha, coby kupiła pół litra gorzołki. Bo co by to była za zabijaczka bez chlastu i choć żech był mały synek i gorzołki mi nie dowali, to żech wiedzioł, że kwit do masorza musi być. Jak my prziszli s tymi pytlami s kónzumu do chałupy, to trzeja było sie chycić nastympnej roboty. Nejprzód mama pucowała piec, musiała go pieknie wymiyść, potym wybrać popiół i pomyć blachy, coby w piecu przi hajcowaniu dudniało, a blacha była zaros czyrwióno, bo yny wtynczas woda sie hónym zawarzi na parzyni babucia. Ze szopki trzeja było nanosić patyków, wónglo s piwnice. Mama ze Starkóm pucowały wszecki wielki garce, co przez cały rok nie były używane. Myły wielkucne kastrole na szmolec, brutfónki i lawory, do kierych sie dowało potym zsobióne preswórszty, jelita i leberke. Jo zaś był cały ważny, bo yny sy mnóm tata ścióngoł s wyrchu troki, w kierym sie parziło babucia, a potym uż ganc na kóńcu sie w nim soliło miynso do wyndzynio. We wtorek, jak my to mieli narychtowane i pomyte, to wtynczas Starka sie chytali krocio cebuli i obiyranio czosku. Jo żech beczoł po kóntach, bo strasznie mie ta cebula żrala w oczy, ale nie chciołech pokozać, żech je beksa. W całej chałupie już wtynczas wóniało zabijaczkóm. A jak na kóńcu Mama wymyła deliny, powycióngała czyste handry do mycio garców i wyciyranio rónk, to żech wiedzioł, że babuć mo już ostatnióm noc przed sobóm. Eszcze żech dycki spóminoł Mamie, coby narychtowała lawór, a we szpajsce pochledała taki wielki rogulki na miyszani czyrwiónej. Choć żech przi tej zabijaczce żech sie przeogrómnie chyrzuł, to żech wiedzioł, że Tata se i tak napyto do pómocy stejizbioka, kiery łóńskigo roku uż też Ojcu pómogoł. Ni miołech mu to za złe, bo żech wiedzioł, że połówki babucia nie zaniesym na stół, że jelit nie poradzym s guwiyn wypucować i że Tata se bydzie chcioł wypić sztamper gorzołki s jakimsikej chłopym, a nie flanckiym na niego. Podobało mi sie jednako, jak żech móg s takimi starymi razym być przi jednej robocie. W nocy, jak mie uż wychynyli do spanio, ni móg żech usnyć. Fórt żech rosmyśloł o zabijaczce, jako bydymy babucia s chlywka wyganiać, jak bydzie kwiczoł, jak Tata bydzie mu wiónzoł na ratke porwóz, coby czasym bestyja nie uciyk, jak jo bydym cały wylynkany, ale też cały rod, stoł s boku z laworkiym, cobych chytoł czyrwiónóm, a Tata spokojnie bydzie nachyloł sie nad nim i s brownika bydzie mu do głowy strzyloł, a potym na kóniec go poderznie. I tak jak żech se to wszecko wyobrażoł, toch usnył. Rano wczas obudziło nas nerwowe szolóntani sie mamy po kuchyni. Uż o sztwortej skłodała ogiyń pod blachóm, stawiała wode na piecu, a wody trzeja było nawarzić w nejwiynkszym garcu. Potym my słyszeli uż yny trzask patyków spod blachy i czuli hyc, jaki idzie s kuchynie do izby, kaj my eszcze drzymali. Kole szóstej w chałupie robił sie coros wiynkszy krawal. Tóż jo uż też wyskoczuł s legiera, ale jak żech sie umył zimnóm wodóm s lawora, to mi zaros spani przeszło. Potym żech yny dopalowoł, coby my uż szli do chlywka. Tata zajś mioł na wszecko czasu, musioł pojejść, potym zakurzić, eszcze porzóndzić s Mamóm i doczkać, aż sómsiod przidzie. Toż jak żech go widzioł kole płota, że idzie, toch uż mioł mroczki w oczach z podniecynio, że uż to bydzie hned. Jak my wylyźli s chałupy z całym wercajgym, to uż żech widzioł na talyrzu wyrzoski. Kiej my dochodzili do chlywka, toch se wszymnół, że Mama ze sobóm nie wziyna flaszki. Jak sie zastrzeliło browka i chyciło czyrwiónóm, trzeja było masorzowi i pómocnikowi poloć. Zustała by Mama w gańbie jakby ji masorz, jeji chłop, przigodoł, że ni mo kwitu. Jo żech zajś był ważny, żech o tym pamiyntoł, a Tata mie za to pochwoluł. Potym to uż wszecko leciało tak, jakech se to wyobrażoł przed spanim. Tak żech czakoł na tyn nejważniejszy dlo mie mómynt chytanio krwie. Jak Tata bodnył babucia nożym i gichła ś niego czyrwióno, to wtynczas naprowde żech mioł mroczki w oczach. Nogi mi smiynkły i Tata mie musioł odchynyć, cobych sie nie wywaluł na poderzniónego browka, abo nie wpod do troków. Byłech bioły jak handra, tóż mie sómsiod ciepnył jak małego kocura za krzok rybiźli i tam żech dochodziuł do siebie eszcze dojś długo. Gańba mie było przeogrómnie, tóż żech robił, że mie boli głowa i że doista bydym nimocny. Wszyjscy wiedzieli, że mi było luto prosioka, bo taki piekny gizd, a tu mi na oczach go szlachtujóm i eszcze jo móm w tym wszyjstkim mieć swój dzioł. Tak żech fórt symulowoł swojóm niemoc, a byłech rod, że nie muszym ś nimi babrać sie we wszawej wodzie i szkrobać prosioka ze szkuciny. Smrodu było przi tym niemiłosiernego. Ale za to w trokach pokazowoł sie coroz to biylszy i piekniejszy babuć. Jak uż był ganc ogolóny, to mi sie aji spodoboł, mioł gładkóm skóre, opucowane ratki, wypucowany zadek, chłost wymyty, ale dali sie krynciuł. Mioł aji czysty ryj i uszy. Nó ganc elegant, tela że w trokach i w szpatnej, smaraszónej wodzie po „kómpieli”. Potym to uż wartko go s tej wody brali na flaszyncug i wieszali na bierce, coby go rozbebeszyć. Jak rozciyli bachórz, to Mama cało nerwowo dziwała sie, jakóm też bydzie mioł szpyrke, czy szmolca na maszczyni bydzie dojść. Ale jak se masorz z pómocnikiym szaśli po półce, to Mame uż popujściło i poszła se do kuchynie rychtować garce na to, co s babucia masorz wycióngnie. Z postrzodka wycióngoł bachora, kiere strasznie szpatnie smerdziały, tóż zaros ich ciepnół do szpatnego ampra, potym wybiyroł pacharzine, bachórz, wóntrobe, nyrki i resztki babucia w postrzodku. Potym Tata chynył mi do garca kónsek wóntroby i wyrzosków, tóż żech wartko lecioł s tym do kuchynie, coby to hónym usmażyć, a uż prugować. Zaros też zawóniało kaszóm; warzónym miynsym, plucami, wszyjstkim, co sie dowało do jelit i preswórsztu. A mie Tata yny posyłoł do kuchynie, to po pieprz, to po majyrónek, a to po cebule. Fórt mie przeganioł, jo zajś jako mały gizd woloł sie im przyglóndać, co robióm, a nie lotać tam, a spadki. Mama zajś mi kozała stoć przi nich i sie dziwać. Nie wiedziołech yny, czymu mie fórt posturkowali. Ale potym żech se doł pozór, że co mi kożóm ijść ku mamie, cobych nie zawadzoł, to we flaszce je coroz to miyni gorzołki. Potym naros Tata mie zawołoł i prawi, że im flaszka uschła i móm od Mamy prziniyść nowóm. Bardzo żech tymu nie rozumioł, co to miało znaczyć, że uschła. Ale jak Tata tak prawiuł, to dlo mie były świynte słowa. Jak żech to prawiuł Mamie, toch nie wiedzioł, kierymi dwiyrzami wypolić do pola. Tata zajś sie yny uśmiychnół i prawiuł mi, żebych sie nie staroł. Odewrzuł se stary szrank, co mioł w gónku, i wycióngnył swojóm flaszke. Powiedzioł mi yny, cobych Mamie nic nie prawiuł, że to je naszo chłopsko tajymnica. To żech se to wzión za wielkóm hyre. Nic żech mamie nie prawiuł. Potym nas Mama zawołała na ty wyśnióne wyrzoski. Nie poradzym wóm tego opowiedzieć, jako to szmakowało. Wiela to było wónie po całej chałupie. Jak sie ta wóntróbka rozpływała w gymbie. Żodno szónka sie tymu nie wyrówno. Jod żech, aż mi sie uszy trzynsły. Tata mi yny prawiuł, cobych dobrze pogrys, bo może mi być szpatnie, bo nie pijym kwitu. Potym, jak mi sie tóm masnotóm sturkało, toch pojył, czymu trzeja pić przi zabijaczce gorzołke. Jak żech też poszoł sie podziwać do gónku, jako im idzie robota, to żech widzioł, jak sómsiodowi zadkym zamiato, a Tata sie też szolóntoł coros to barży. Fórt żech yny słyszoł:
– „Majsterku, pacnimy se eszcze ros?”.
Rzeczy mieli strasznie moc a robota im szła jakosikej pomalszy. Jak też tam mama wpoliła, uwidziała, że majóm drugóm flaszke i niewiela ś ni zostało, a kasza sie uż uwarziła, miynso na preswórszt je obrane, a robota dali nie idzie, tóż sómsiod zaros zesłósznioł i maszynkom zaczón bardzy swyrtać. Naros mama jak nie wrzaskła na sómsiada:
– „Jyndrys Maryna! Cóż żejście se to srobili. Całóm gymbe mocie zamaraszónóm od czyrwiónej. Czy to masorz zabijo was, czy babucia?”.
Wtynczas żech sie dziepro prziglóndnył, że doista sómsiod je cały wymaraszóny od krwie. Tata sie tak zaczół śmioć, żech myśloł, że mu ubiegnie, a jo kwiczoł s radojści, że sie mu takigo cosikej przitrefiło. Sómsiod sie tak bardzo tym nie przejół, wzión wymaszczónóm myjke i utrził se nióm gymbe. Jak mama poszła, tóż sie chłopi dziepro wziyli za robote i uż mie nie posyłali do kuchynie. Móg żech cały czas sie im prziglóndać. Ani żech sie nie nazdoł, jak sie zećmilo. Roboty było srobióne kupe. Jo był udeptany, nogi mie strasznie bolały. Chciało sie mi spać. Chłopi sie dali uwijali. Mama uwidziała, że sie im robota w rynkach poli, tóż jim aji sztwiertke eszcze postawiła. Było już kansikej kole szóstej, jak mama obwarzowała jelita i preswórszt. W trómbie piykła sie świyczka, kiero szumnie wóniała po całej chałpie. Jo zaś szkroboł patelnie, na kierej tata przismażił kapke gardawy, coby szło sprugować, czy sóm jelita dobrze prziprawióne. Przeogrómnie mi to szmakowało. Fórt żech Mamie kwiańczoł, coby mi aspóń jedno jelitko upiykła. Ale nie dała sie upytać. Prawiła, że jutro bydymy jejść, aż nóm obrzidnie. W kuchyni robiło sie coroz ciszy. Chłopi na wyrchu rosolili miynso na korycie. W drugi izbie starka uż zapoliła w rzazioku, co żech wczora sóm nasztampowoł. Mama chyciła sie mycio delin, kiere były okropnie masne. Wszecki handry były tak wymaszczóne, że uż razinku nie było do czego utrzić rónk. Cobych sie po kuchynie nie szolóntoł, to mi mama kozała siednóć na stołku i doczkać. Wtynczas żech widzioł, że tyn wielki dziyń sie kóńczy. W całej chałupie wóniało zabijaczkóm, wszyjscy byli utropióni, a pod blachóm cichutko piszczała biyda. Tak żech se pomyśloł, że rano babuć eszcze kwiczoł we chlywku, a terazy w szpajsce wiszóm jelita, preswórszt. Na stolicy sóm poukładane szumne necówki. Szmolec ze szpyrkami siadoł sie w pónclokach. W korycie uż sie rosoliło miynso. Prziglóndołech sie Mamie, jako zaciyro ślady po tym krwawym dniu. Jak wszycko zaczyno być zajś normalne. Tyn jedyn dziyń przewróciuł i świński, i nasz żywot. Bo we chlywku bydzie żałośnie cicho, a my za to jedzynio bydymy mieć terazy dojść. I tak mijoł tyn nejważniejszy dziyń, na kiery my sie rychtowali caluśki rok, dziyń zabijaczki. Tak żech se siedzioł na stołku i czakoł, aż mi zagrzejóm wody na umyci, cobych móg ijść spać. Aż żech w tym czakaniu na myci usnył. Rano, jak żech sie obudził, toch se wszymnół, że Mama mi obiecała napiyc jelit. I tak zaczył sie zajś zwykły, przedświónteczny, zimowy dziyń.
Downe szkubaczki
Aż sie łzy do oczy cisnóm, jak se spómnym, jako to po chałupach kiejsi hań downij bywało... Gaździny chowały gynsi, całe lato było ostudy dojść, jak tych gynsi był pełny koszor, ogrodzóny tyninami. Zajś na jesiyń zabijali po jednej gynsi, piyrzi oszkubali i dowali do starych maśniczek. Jak w zimie było kiedy, tóż sie baby dorzóndzały, kany, kiero, kiery dziyń bydzie mieć szkubacze, coby to naros nie trefiło we wiyncyj izbach. Tóż na dany wieczór baby rychli dały wieczerze, we chlywie poodbywali i szli do sómsiadów, kany sie uż wysztochlóne baby i dziywki sbiyrały. Gaździno podowała s maśniczki piyrzi na stoły, a zajś gotowe, poszkubane piyrzi dowali do nowego wsypu pierziny abo zogłowka, coby potym było na wiano dlo cer na wiesieli. Przi tym było gwaru, śmiychu, bo se przi tym wiesoło wyrzóndzali. Ponikiere Matki czy Ciotki miały w młodych rokach ciekawe historyje, tóż terazy to opowiadały. Tacik siedzieli u pieca na nolypie i też wyrzóndzali – o utopcach, nocnicach, co niejednego pijoka posmykały, aji obejscały, bo prziszoł do chałupy mokry jako utopiec. Baby se szkubały i opowiadały, a pachołcy sie uż ni mógli doczkać, jak dłógo to bydzie trwało, tóż hipli do izby i duchali do piyrzo. Przi wrzawie i śmiychu bob i dziywek gaździno piyrzi chute posbiyrała, prziszoł aji muzykant. I uż ruszyli do balandrowanio, i uż sie bawili i wiesioło tańcowali. S tych starych szkubaczek se pamiyntóm Jozefa ze Zapasiek. Borok nie widzioł, ale ludzie go mieli na szkubaczkach radzi, bo na hóślach, na jarganach pieknie groł i śpiywoł swoji bojtki, a ludzie sie mu do rozpuku śmioli. Jo wtynczas furmaniuł s drzewym do Zwardónia, a jak miała być u nas lebo u sómsiadów szkubaczka, to jo tego Jozefa muzykanta po ceście prziwióz, coby mu nie trza śniegiym, zomiyntami szłapać. A po szkubaczce sie przespoł, a jakech rano jechoł do lasa, toch go po ceście zawiós do chałupy. Jozef był rod, bo pachołcy do kapsy mu dali złocioków, gaździny zajś dały cosi ze zabijaczki na skosztowani. Jo żech też był rod, boch od Jozefa dostoł „Boże zapłać”! A terazy cosi s tego, co my wiesioło śpiywali na hań downych szkubaczkach:
Za stodołóm, za kapustóm,
obłapioł sie chudy z tłustóm.
Tak sie fajnie obłapiali,
aż kapustym połómali.
Jo by tebie, dziywczyn, nie chcioł,
bo przi tebie leżoł dziegcior,
leżoł, leżoł, ale mało,
bo mu dziegcia brakowało.
Co z tebie je za ożygoł,
gdy ty nie wiysz, kany lygóm?
A jo lygóm na piwnicy,
chodzóm ku mnie zolytnicy.
Poczkej, dziywczyn, wywiedym ci,
kupim papiyr, zalypim ci.
Choćbyś kupił sztyry archi
nie zalypisz moji marchi.
Poczkej, dziywczyn, wywiedym ci,
kupim dzwónek, prziprawim ci.
Jak cie bedzie inszi gónić,
to ci bedzie zwónek zwónić.
Abo:
Pytała sie moja staro,
czym mnie bedzie żywić,
bo mi sie uż zaczynajóm
zadni nogi krziwić.
Teraz jech sie rozigrała,
teraz mi zagrejcie,
kierego jo bedym chciała,
za tego mie dejcie.
Kolybała baba dziada
na lipowej żerdzi,
nimógła go ukolybać,
bo ji strasznie pierdzi.
Kolybej mie staro babo,
dóm ci garniec grochu.
Nie bedym cie kolybała
ty stary pierdziochu.
Szkubaczka u sómsiadów
Jak moja połowica prziszła wczora wieczór s babski posiadówki, to mi zaros prawiła, że jóm napytali na szkubaczke do sómsiadów. Szkubaczka bydzie pore dni, możne aji caluśki tydziyń, bo majóm szkubać łóński piyrzi i piyrzi z latosigo podszkubowanio gynsi. Wszecki dokoła stejizbianki obiecały, że przidóm, tóż jo też pujdym s naszóm starszóm cerkóm. Taki je obyczoj, że jedni do drugich chodzujóm, jak kiery mo jakóm wiynkszóm robote. Pobaby fórt bywajóm, choć uż wiela ludzi od nich odwykło. Jo zajś sie ni móm o co jargać, bo i tak nic nie srobiym i bydzie trzeja zustać samymu dóma s dzieckami i dobytkiym.
– Na cóż ich tak przipiliło? – pytóm sie, że tak wczas robióm te szkubaczke i nie doczkajóm na sposobniejszy czas, choćby po Godach? – Jo tak miarkujym – prawi moja – że chcóm co nejrychli usuć Jewce pierziny, bo mo istego galana i gdo wiy, czy eszcze latoś nie bydzie u nich wiesielo.
– Możne mosz aji recht, bo jo Jewke widujym s tym szamstrym chodzować i aji żech ich ros prziścignół, jak sie za stodołóm obłapiali. Nimajóm sómsiedzi co czakać, bo chłapiec bez chyby. Je po wojsku, synek od gazdy, to i robotny bydzie, a przido sie im, bo Tatulek Jewki ostatnim czasym je jakisi marodny i krepiruje.
– Na jo bych aji nie prawiła dwa razy, czy też nie muszóm sie żynić, bo tacy młodzi hneda mogóm cosikiej nagónić. Ludziska tu i tam o tym wiesielu szuszkajóm, a w każdej powiadaczce bywo aji i po kapce prowdy. Ni ma co czakać, trzeja sie nóm, chłopie, rychtować na to wiesieli, bo jako nejbliżsi stejizbiocy bydymy isto pytani, a gdo wiy, możne aji naszóm cerke weznóm za drużke. Miała recht moja połowica, bo jak prziszły na drugi dziyń ze szkubaczki, to prawili, że sómsiadka już nadgadowała o wiesielu Jewki. Na szkubaczce – jak mi prawiły – je wiesioło, fórt drziszczóm. Śpiywać nie lza, bo zaros z kupki piyrzo kwap loce po całej izbie. Dziołuszki, co przichodzóm s Mamami, majóm aspóń dobróm szkołe. Ros, że sie nauczóm szkubać piyrzi, a po drugi, byle czego sie też nauczóm od starszych o żywocie i gospodarce. Tak po prowdzie to palce ich pobolujóm i ciyrpióm, jak kapke dłókszy szkubióm. Sóm nienauczóne i niezwykłe do taki roboty. Sómsiadka sie staro, jako może i kustuje nas dobrze. Ros tej stoi kole nas lebo kawa, ros zajś cosik do pomaszkiecynio. Jak sie tam mocie tak dobrze, to jo też was tam naszczywiym i swizytyrujym, jak też wóm idzie szkubani. – Na yny przijdź, bydzie nóm wiesieli. Cosikej nóm opowiysz, bo umiysz pieknie o starych czasach i rozmaitych wiecach wykłodać.Jak żech prawił, tak żech zrobił. Isto zaros na drugi dziyń, jak żech yny porobiuł po chałupie, poszeł żech do sómsiadów. Burek, co sie im prawie urwoł s lańcucha, o mało, a skoczyłby na mie, co taki był rozpajedzóny i gdo wiy, czy bych ni mioł z galot suknie. Naros był przed chałupóm sómsiod i prziwołoł go ku siebie i spadki prziwiónzoł ku budzie. Tóż my potym zozdrzili na szkubaczki do izby, kaj szkubały piyrzi. Ledwo my dwiyrze odewrzili, zaroz nóm dały taki befel: muszymy pomalućku dwiyrze otwiyrać i zawiyrać, s nogi na noge chodzić po izbie, a nejlepi, coby my se zaros siedli, nie kurzili za moc, nie duchali, bo inaczy bydymy se musieli sami sbiyrać po izbie kwap i piyrzi. Co było robić. Tóż my se siedli w kóntku izby, opowiadali, hecowali ich i dziwali sie, jako drzóm to piyrzi. Je to procno robota. Brać do palców s kupki, co każdo miała przed sobóm na stole, po jednym pióreczku i opaternie obdziyrać ś niego piyrzi tak, coby zustało yny gołe kłónczo. Skłodały go na osobnóm kupke, bo aji z kłónczy przi biydzie idzie usuć jaki taki zogłóweczek. Przido sie na podkłodani pod głowe, lebo pod siedzyni, jak sie siedzi czy leży na twardej ławie. Jak je w dobrym piyrzu moc kwapu, to szkubani idzie gibko, a po szkubaniu piyrzi je miynkciejsze, usute pierziny też sóm aji moc cieplejsze. Pozorowali to hań downij ludzie i dlo małych dziecek s takigo piyrzo robili pierzinki. Jak my se tak powyrzóndzali i posiedzieli s dobróm chwilke, tak sómsiod prawi, że na ostatek szkubanio młodzi rychtujóm potańcówke. Uż dzisio wszyckich pieknie pozywo ze swoimi ślubnymi i galanami, jak kiero dziołucha go uż mo. Bydzie wiesioło, a kolcnóć też bydzie kaj, bo s izby poukludzómy, co sie yny do. Za pore dni moja mi prawi, że zeszkubali ostatni piyrzi, aji to stare s tej cyszki, co była snoci uwiónzano na wyrchu u krokwi. Pómógli też sómsiadce usuć pierziny dlo Jewki. Bydzie miała szumne, bo my godnie suli piyrzo do uszytych andrychowskich sypowin. Mo też aji na nich biołe gradlowe oblyczki. Taki to je u nas obyczoj na dziedzinie, że dziołuchóm na wydaju Mamulka lebo Stareczka rychtujóm ku wianu pierziny i zogłówki. Mómy też zaros jutro prziść – bo potym je uż Adwynt – na tóm potańcówke. Srobióm jóm w tej nejpiekniejszej i nejwiynkszej izbie, co jóm nazywajóm świetlicóm, coby było wiyncyj miejsca na swyrtani. Tóż co, isto pujdymy. Wysztrychnymy sie pieknie, tak po niedzielnymu, a też weznymy ze sobóm naszóm cerke, niech sie uczy tańcować. Dyć uż mo swoji roki. Bydzie hneda dwa roki tymu, jako wyszła ze szkoły, a eszcze na żodnej potańcówce nie była. – Na wiysz – prawiym – ni móm bardzo chynci na to tańcowani. Młodzi starych kónsków już nie znajóm, tóż też bydóm wygrować yny te modnóm dzisiejszóm muzyke. Ni ma możne – prawi moja – żeby nóm starszym też cosikej downiejszego nie zagrali, tela eszcze znajóm, dyć chodzujóm grać ku fajermóńskim muzykantóm. Jak wiym, uczóm ich tam też grować downiejsze pieśniczki i ty do tańcowanio, jak lynder, szpacyr polke, szołtys polke, kowola, kaczora, grozoka, „piykła placki”, czy „nie chcym cie”. Tóż my jednako poszli. Aspóń my sie nadziwali, jako młodzi wywijali, skokali, gibko przebiyrali nogami i wybigali sie na wszycki stróny. Też aji my prugowali tych jejich tańców, tego swinga, twista lebo rokyndrola czy inkszych, kierych ani nie idzie wymówić. Ani nie wiycie, moji złoci, jak my sie dorobili przi tym tańcowaniu. Moja boroczka połowica do dzisio mo eszcze okopane kostki w nogach, a na nogach sinawe placki, a jo, choć żech mioł na nogach lakiyrki, też mi rosmarasili mały palec u lewej nogi. Tak to my sie dorobili na tej potańcówce, że po dzisio jowejczymy na nasze klepeta.
Jako pastyrz pytoł na szkubaczke
Bujokowie byli siedlokami na dziedzinie i mieli dojść wielki grunt. A jako to na gruncie, tej gowiedzi plyntło sie wszyndzi dokoła moc. Było też szykowne stadko gynsi, kiere pozabijali, tóż wielko hołda piyrzo zustała na szkubani. Jakosi hned po Trzóch Królach prawi Bujoczka swojimu chłopu: „Wiysz, trzeja nóm srobić szkubaczke. Myślym, że zacznymy od pyndziałku. W pióntek poszlym pastyrza na chałupy, coby napytoł nóm stejizbianki ku pumocy. Przidzie też synowo s ceróm i szwagrówka Jewka, to nas bydzie dojść. Szkubaczy mómy czym ugościć – na korycie je babuć, jo upiekym buchty, usmażym kreplików, a ty srobisz dobrej warzónki”. Bujoczka, jak sie to prawi, ostry jynzyk miała a niewyparzónóm gymbe. Skyrs tego z ponikierymi stejizbiankami była pogniywano i nie rzóndziła ś nimi, i nie pytała ich na te szkubaczke. W pióntek prawi pastyrzowi: „Pudziesz do sómsiadów i bydziesz pytoł baby na szkubaczke. Jak yny wleziesz do izby, to powiysz na cały głos: „Dziyń dobry”, a potym: „Gaździnka pytajóm was pieknie na szkubaczke. Zaczynómy w pyndziałek od rana”. Tyn pastyrz, wiycie, był już od urodzynio kapke pitómy, nale terazy gaździno go durch zbałuszyła. Tak mu prawi: „Pudziesz yny do tych chałup, kiere ci powiym. Dej se dobry pozór, kaj mosz ijść, a kaj ni mosz ijść”. Ze trzi razy mu to prawiła. Nó i pastyrz poszoł na dziedzine pytać tych szkubaczy. W niedziele szły Nowoczka i Cieślarka spadki s kojścioła. Nowoczka prawi: „Wiysz, je żech napytano na szkubaczke do Bujoczki”. „Na jo też” – rzóndzi Cieślarka. „Nie zdo ci sie to dziwne, że nas bieróm na te szkubaczke? Dyć Bujoczka s nami prawie nie mówi, a jak sie ponikiedy spotkómy, to sie na nas jakosi szuro dziwo. Nale możne sie chce pogodzić. A możne sie tyn bulaty pastyrz od Bujoka pomyluł i napytoł nie tych, co mieli być na tej szkubaczce. Nale pudymy. Jak nas wypieróm za dwiyrze, to bydzie aspóń kumedyja na całóm dziedzine”. W pyndziałek rano Bujokowie rychtowali izbe na szkubani. Bujok zachajcowoł porzóndnie w kafloku, bo na polu okropnie marzło. Gazdowie mieli kónsek lasu. Hajcowali bukowym drzewym, a to dowało dobry hyc. Bujok sie fórt dziwoł do łokna, yny nic nie widzioł. Szyby były zamarznióne, tóż duchoł w jedno miejsce i szkroboł palcym, coby przez odtajanóm dziurke cosi dozdrzić. Naros prawi: „Jakisi dwie stwory kludzóm sie ku chałupie”. „A kiere?” – pyto sie Bujoczka. „Ni mogym poznać, bo sóm zaobleczóne, a na głowach majóm hacki”. Jak były bliży, poznoł ich. „Na dyć to je Nowoczka s Cieślarkóm, a za nimi szłapie sie Kralka”. „Co?! Nowoczka?” – Bujoczka skoczyła jak oparzóno ku oknu. „Jezeryna, dyć na ozajst sóm to óny! Joch se pomyślała, że tyn pieróński mamlas pastyrz srobi cosi na opak. Gdo wiy, kiero sie nóm tu eszcze prziszłapie! Cóż terazy srobiymy?”. „Na nic” – prawi Bujok. „Jak prziszły, to bydóm szkubać”. Do izby piyrszo wlazła Nowoczka. „Dziyń dobry” – prawi. „Pieknie żejś, Zuzko, srobiła, żeś nas napytała. Uż my sie downo tak do kupy nie zeszły”. Bujoczke diobli brali, ale musiała robić dobróm mine. Szkubaczka sie zaczyła. Z poczóntku żodno baba nie otwiyrała gymby. W izbie było cicho jak w kojściele, yny szkubane piyrzi szuścilo. Nale dłógo nie wydzierżały. Ros jedna przerzóndziła, potym drugo i za chwile hóczało jak w aryndzie. Baby miały tela rzeczy do wyrzóndzanio, że starczyło tego do wieczora. Szkubaczka była jak pobaba. Za robote dostowali jedzyni i poczynstne. Bujokowie srobili oto zabijaczke, tak mieli czym szkubaczorki ugościć. Na swaczyne dali dómowy chlyb s podgarlinóm, leberkóm i preswórsztym, no i tej. Na obiod była owiyńzio polywka s nuglami, pieczóne miynso, ziymnioki s moczkóm, bioło i modro kapusta. Na swaczyne po połedniu dali gulasz i tej s rumym. Zajś na wieczerze były jelita, taki prosto s trómby, a potym buchty, krepliki i zorkowo kawa. Na odchodnóm Bujok czynstowoł eszcze wszyckich warzónkóm na rosgrzywke, bo na polu szykownie marzło, aji wiater duchoł ku tymu. Jak szkubacze poszli, Bujok prawi swoji: „Dyć widzisz że wszycko sie podarziło i zdo sie mi, że my sie w zgodzie roseszli”. „To sie ci yny tak zdo” – Bujoczka na to. „Terazy ty stejizbianki, co tu nie były, a myślały se, że ich na szkubaczke napytómy, bydóm sie na nas boczyć. Yny pomysleć, że to wszycko skyrs tego milijóńskigo pastyrza... Ja, ja, kaj sóm ty czasy?” – spómino Bujoczka. „Jaki sie kiejsi robiło szkubaczki... Jak żech była swobodno, to nejwiyncyj dziołuchy szkubały piyrzi. Wieczór hned izbe wyskludzali, w siyni uż czakali holcy i galani, kierysi zagroł na harmóniji, tóż sie tańcowało i skokało aż pod powół. Terazy se mogymy yny pospóminać”.
Milijóński wyprask s pszczołami
Zdarziło sie to dobrych pore roków przed ostatnióm wojnóm, jak żech eszcze był takim se klukiym. Ni miołech wtynczas wiyncyj jako dwanoście roków i chodzowoł żech isto do pióntej klasy szkoły powszechnej. Jedyn ros, a było to kansikej w połówce czerwca, żech prawie szoł ze szkoły do chałupy, jak sie mi zdarził tyn wyprask s pszczołami. Byłech akurat naprociw zogrody sómsiada Gluzy, co go wszyjscy mianowali pszczelorzym, a to skyrs tego, że mioł norymnie hóli s pszczołami. Naros słyszym jakisikej rajwach, tak, jakoby kiery waluł zielazym o kose, bo brzynczała, aż hóczało. Jak mie Gluza spozorowoł, wrzasknół na mie: – Poć haf, a gibko, bo sie mi akurat pszczoły rojóm, a żodnego ni móm ku pumocy! Choć żech sie wtedy eszcze hrozucnie boł pszczół, smógło mie wołani sómsiada i ciekawojść chłapczyska. Jednym hibym żech przeskoczył jego lichawy sztachetowy płot. Taszka ze szlabikorzym i zeszytami zustała wisieć na sztachecie i przigiynty pod strómami leciołech na pumoc. – Mosz tu kose i kładziwko – słyszym – bij o nióm wiela wlezie, cobyjś pszczoły zbałamónciuł, to daleko ta gmeć nie poleci. Jo zajś skoczym po wode, sikawke, okurzacz, przetak i drabine a weznym se też zaros na głowe słómiok ze szlajerym, bo sie mi zdo, że sóm jakisikej spórne. Minyła ledwo chwila, a kole mie zajś stanół zdyszany Gluza. Zaros zaczół szprycować wodóm koło tej hroznej gmeci pszczół, co lotała i siodała na gałynzi pod wyrchym starej jabłóni. – Trzeja opaternie szprycować – prawi – wtynczas zmoknióne sbijóm sie roz dwa w banie i ucieczke majóm s głowy. Terazy żech dostoł sikowke do rynki jo i miołech szprycować dali. Gluza zajś wzión drabine, podstyrczył jóm pod gałynź, kany siedziały pszczoły, dobrze jóm oprzuł, a do rynki wzión przetak, przikryty jakómsikej oktuszóm i pomalućku, szczebel po szczeblu, los po drabinie. Jak był uż przi pszczołach, podoł żech mu dłógóm kluke, kieróm zahoczył kole pszczół. „Je jich tu godnie, tak yny sie tu gmyrzóm.” „To je prowdziwy rój” – prawił se. Przetak dzierżoł pod pszczelóm banióm, a mie kozoł fest pocióngnónć za drugi koniec kluki. Szarpnółech ros, ale to było słabo i miołech eszcze roz, coby ostatek pszczół spod do przetaka. Tóżech tak zrobił, ale na moji nieszczynści ta kupka pszczół miasto do przetaka leciała na mie. Jak żech wrzasknół, tak Gluza o mało s drabiny nie lecioł, a jo żech na oślep pognoł pzes zogrode. Osiywani sie od pszczół mi niewiela dało, bo mie szczypały, kaj popadło: po głowie, rynkach i aji po plecach pod koszulóm. Gibko żech ze siebie zedrzuł koszule i skoczyłech ze strachu do padołu s wodóm miyndzy gynsi i kaczki. Tak żech sie pozbył pszczół, choć mi ta pakaż eszcze we wodzie nad głowóm brzynczała. Za chwilke woło Gluza – kaj sie podziywosz, na dyć wylazuj uż s tego kowiora! Pszczoły uż sóm w przetaku przikryte, nie locóm i idym ich dać do chłódka. W piwnicy bydóm do wieczora, w chłódku nie bydóm spórne i ros dwa wlezóm do hóla, abo rojarki. Gdybych rojarke mioł dóma, a ni u Ujca, to by nie było tela dziwu dzisio, a ty, boroku, byjś nie był tak poszczypany. Wyglóndosz terazy mizernie, gymbe mosz tak opuchniónóm, że za chwile nie bydziesz widzioł na oczy i ani cie Mamulka isto nie poznajóm. Przebocz, że nóm to tak dzisio wyszło. Za pore dni bydym wybiyroł pszczołóm miód, to mie naszczyw i se ponaszujesz, a osłodzisz żywobyci. Hnedka też zapómnisz o tym rojyniu. Dóm ci eszcze skos, ale przidź na isto. S tego przeżycio toch aji zaniemówił, zatkało mie na amyn, nic żech nie prawiuł, yny se pómogoł ku chałupie. O taszce ze szlabikorzym żech zapómnioł na dobre. Jak mie Mamulka takigo boroka uwidzieli, to aż rynce słożyli. – Na lokrysta, kaj cie tak pszczoły, abo osy poszczypały! Gibko też prziniyśli jakisikej zielyniny (isto to była pietrozieli), srobili mi okłady, poswycióngali ze skóry, kaj było widać eszcze jaki żóndło, nawarzili zielin, jo żech to wypiuł, legnyłech na ławie i społech do wieczora. Na szczynści spuchlina sie straciła i Mamulka nie musieli chledać jakigo maściorza. – Na młodym to zgore jak na psie – prawiła Mamulka. Szmak słodkigo miodu żech mioł terazy s głowy i ani żech nie myśloł o tym, że bydym eszcze kaj łaziuł ku pszczołóm. Za pore dni prziszoł skoz od sómsiada, że móm sie przirychtować na jutro i jak nejrychli być ze szkoły u niego, bo chce od połednia wybiyrać pszczołóm miód. Tak se myślym, co tu robić, bo żech mioł przed pszczołami taki wielki strach, że żech zogrode Gluzy s daleka omijoł. Słodki miód kusił jako diosi i na kóniec żech uznoł, że jak se dóm na głowe słómiok ze szlajerym, tak jak to robuje pszczelorz, to fige mi zrobióm ty bezkurcyje. Mamulka byli prociw tymu. Prawiła, cobych sie wysmoluł na kapke miodu i raczy siedzioł w chałupie. Jednako żech po cichu polecioł do Gluzy i prawiym, że jak mi pojczo słómiok ze szlajerym, to mu mogym pómogać, inaczy ni, bo nie chcym mieć gzycht drugi ros poszczypany i ani sie nie myślym drugi roz moczyć w tej kalnej wodzie s gynsiami, abo s kaczycami. – Czymu ni, mogym ci pojczać – prawi – bo móm eszcze drugi. Doł żech se go gibko na głowe, bo trzeja uż było odbiyrać rómki s miodym, kiere pszczelorz zaczón wybiyrać s hóli. Nejprzód ofukoł ś nich dymym s okurzacza pszczoły, co siedziały na plostrze, potym opaternie gynsim skrzidłym smiót ostatni pszczoły do hóla i czyste mi podowoł, a jo ich przenosiuł do pawłaczki ku miodarce. S trzech hóli nasbiyrało sie dziesiyńć tych wiynkszych i dziewiynć miynszych rómków s plostrami, pełnych zdrzałego miodu. Przedtym, niż jich dowoł do miodarki, przeglóndnył każdy rómek, a komórki zalepióne woskiym odlepioł takóm widliczkóm, coby miód warciejszy wypływoł przi miodarkowaniu. Za jednym razym wlazły do miodarki trzi rómki. Jak były dobrze oprzite o dróciane ścianki kołowrotu, zaczło sie ś nimi wirować. Pod taki cypulik u dołu miodarki sie podstawiuł glinany pónclok na miód. Jo zajś obracoł takóm rónczkóm tyn kołowrót miodarki, coby sie rómki ze szfóngym obracały i miód ściykoł do póncloka. Za chwile trzeja było przestać kryncić, obrócić rómki w miodarce na drugóm stróne i kryncić dali, powiela był miód w plastrach. Miodarkowani sie skóńczyło isto za półdrugo godziny, a miodu było w trzóch pónclokach kole patnoście litrów. Prawił mi Gluza, że to je dość godnie, bo nikiedy s tych trzech hóli wybroł yny piynć litrów, abo eszcze miyni. Na odchodnym mi pieknie podziynkowoł za pómoc, doł mi też litrowóm flaszke miodu. Tela miodu było za pobabe i za to moji ciyrpiyni przi rojyniu pszczół. – Na miodule cie ni mogym pozwać, bojś je eszcze szkolnik, a na poczynsnóm musisz doczkać eszcze pore roków. Skyrs tego, że pszczoły szczypióm, dali sie jim przaje, bo kiery by zapyloł telkowne kwiotki i czym by sie mioł człowiek polyczyć, jak ni miodym, jak go zmorzi jaki chorobsko. Takóm na odchodnym doł mi życiowóm nauke stary pszczelorz Gluza. Dziepro jak żech był starszy i móndrzejszy, prziznołech mu, że mioł recht. Tak sie, wiycie, skóńczuł mój piyrwszy pszczeli ausbildung.
U wiynkszych siedloków abo przy stawianiu chałup były w modzie powaby, a dzisio nazywómy to pómocóm sómsiedzkóm. Jak yny trzeja było na wiosne kidać gnój w polu, sadzić ziymioki, abo sioć jare obili, a potym robić ze sianym, przez lato zajś żniwować i młócić, a na jesiyń kopać ziymnioki i skludzać ćwikłe, to stejizbiocy lebo kwartyrnicy przichodzili do pumocy – na pobabe. Za tóm pumoc wiela nie chcieli, grónt, że dobrze pojedli, a po robocie kierysikej sztamperlik gorzołki wypili. Ros też u fojta ustróńskigo były na jesiyń kopaczki. Fojtka na wieczerze nawarziła fajnego gulaszu i warzónki z rzebyczkami na poczynsnóm. Sama też poszła ku pobabniokóm do pola, a uwarzóne wiecy wraziła w kuchyni do ciepłej trómby tam, kaj też czakoł obiod dlo dwóch jejich chłapców, co to byli eszcze we szkole. Jak piyrszy prziszoł ze szkoły, a był uż też głodnawy, ros dwa wzión se z binfelu głymboki talyrz i łyżke, a gornek z ziymiokami wyjón s trómby. Ziymnioki przeloł polywkóm i zjod, choć to miało kapke dziwoki szmak, inakszy jako dycki. Po zjedzyniu cosikej zaczón sie źle czuć, jakoby sie mu zaczyło toczyć w głowie, lotać czorne chwantki przed oczami i zaczón sie toczyć. Naroz prasło ś nim o deliny i zustoł leżeć. Isto po godzinie prziszeł drugi chłapiec ze szkoły i widzi jak jego braciszek leży w kuchyni na delinach. Nie ruszo sie i ni może go dobudzić. Narobił larma i polecioł za mamulkóm do pola i s daleka wrzeszczoł, że brat je isto mortwy, bo leży jak bez ducha w chałupie. Wystraszóno fojtka porwała ze sobóm fojta i oba pognali ku swojimu obejściu za Fenedykym. Tak jak im to chłapiec prawił, tak też było. Boroczek fórt leżoł jakoby nieżywy i aji nie ruszoł sie, jak go przenoszali na ławe. Nie było inkszej rady, yny przykludzić dochtora. Fojt sie yny zwyrtnył i uż go nie było. Polecioł, co tchu, do dochtora Śniegónia s pytkóm, coby zaros prziszoł i pómóg chłapcu. Jak prziszoł dochtór, małego zbadoł, obmacoł, odewrzuł mu oczy, gymbe i naros poczuł, jak smerdziało od niego gorzołkóm. Uż terazy był dóma i wiedzioł, co mu je. Pocieszuł zastaranych ojców i kozoł, coby sie chłapiec dobrze wyspoł, a na isto bydzie zdrowy. Powiym wóm eszcze, że zdarziło sie to na ozaist, o czym możne eszcze wasze starki ustróński pamiyntajóm i przi coroz rzodszych uż teraz szkubaczkach klechcóm i wyrzóndzajóm.
Zabijaczka na czorno
Stejizbiok zabijoł wielkucnego kormika, na czorno. Myśloł se: „Na co sie móm dzielić s bachroczami umastóm i to od połu za darmo!” Pozwoł se szwagra, kiery był oto takim fuszer – masorzym. Chwoluł sie, że chodzi s pocztóm po dziedzinie i widzi wszelijaki zabijaczki. Widzioł jako zabijali kormiki trzimetrowe i taki niepodary urzeknióne, kańce, kozy, capy, króliki, gowiydź skrzidlatóm, kónie, cielynta. Sómsiod był isty, że to musi być fakt dobry masorz, kiej go tela razy widzioł. Nó i prziszoł. Mioł w taszce dwa bodzioki i ocylke, porwóz i bierce. To mioł schowane pod hubertusym. Woda uż wrzała, ale w gorku na blasze, tam w zadku, wóniała warzónka, że aż nos chciało urwać. A że był wielki mróz, dali se po jednej, coby sie zabijaczka podarziła, a coby sie to nie wyzdradziło. Potym se eszcze zaokurzili, zakiel ni mieli masnych rónk. Kormik, głodny od wczora, chlywek chcioł roswalić. Gryz ściany i dwiyrka, aż trzoski odlatowały. „Dyć sie smiłujcie i zażgejcie howado, bo eszcze s chlywka uciecze do pierónowic!” – pytała ich stejizbianka. Ciynżko stowali s ławy a s łysin sie jim przeogrómnie kurziło. Stejizbianka szła piyrszo s bónclokym i rogulkóm fyrlać czyrwiónóm. Za nióm szoł masorz, ściany sie przychytowoł, coby sie mu nogi nie zaszmatłały. Sómsiod mioł porwóz i siykiyre, kieróm mieli wieprzka głuszyć, coby ryku nie robiuł, bo by było źle. „Ty, szwagier, wlyź do chlywka, dej pyntlym na prawóm zadnióm, bo jo je cudzy, a bestyja by sie nóm popśniła. Sómsiod wlos do chlywka a masorz rozkroczóny stoł przi dwiyrkach i czakoł, skoro kormik łeb wystyrczy, że go siykiyróm praśnie po czole. Kormik cosi złego przeczuwoł, zaczón dziwoczyć a jedyn ros buchnył do sómsiada, tym prasnół zadkiym do dwiyrek, ty sie odewrziły, a masorz, jak uwidzioł cosik wychylónego, prasnół siykiyróm. Dobrze, że cios był tyliskiym. Ale i tak sómsiod s boleści ani stanónć nie poradziuł. Wrzeszczoł wniebogłosy, aż babucia do ostatka zdziwoczył. Wyskoczyła s chlywka do gónku. Szwagier machnył siykiyróm po świński czepani, aż pół ryła wisiało. Czyrwióno ciurkiym ciykła. Kormik żałośnie kwiczoł i uciyk do pola.S porwozym na nodze uciekała bestyja po ceście prosto ku szantaróm. „Jejku kany!... To je źle!... Chytejcie to howado, bo nas wyzdradzi!...” – jowejczała stejizbianka s rogulkóm w rynce. Szwagier jóm dolecioł, ale nieszczynśliwie ukielznył i spod do gnojówki. Caluśki był mokry i smerdzioł jak dudek. Na szczynści mój synek jechoł na motorce s roboty i chcioł howadzine nawrócić. Ze sztyrycet kroków przed becyrkiym prasnył motorkóm do wieprzka i nieszczynśliwym trefym słómoł mu noge. To była woda na młyn dlo sómsiada. Polecioł do szantarów, że musi hónym babucia zabić, bo mo giczal złómanóm. Szantarzi sie sgodzili na zabijaczke, ale też hned porobili protokoły. Miynso, jako że babuć był sdrowy, mógło sie sjejść. Ale że sómsiod ni mioł oddany kóntigynt we wajcach, tak użyć tego miynsa nie śmioł, yny oddać na jatki do Orłowej. Tam mu zapłacili pore korón, zerwali piyńć a dwacet kilo na mortwóm woge, patnost na żywóm woge a piyńć kilo na inksze straty. Furmón se wzión stówke za odwożani. Sómsiadka dostała pindziesiónt korón sztrofu za złe zawrzici świnie we chlywku, weterynorz stówke za wizyte i wystawiyni papióru, na gminie trzicet korón płacynio za urzyndowani. Szwagier musioł urzyndowo dostać szejdziesiónt korón za zabijani, a s tego hned szejść korón podatku płaciuł. Przi tym też mój synek musioł zapłacić kore sto korón za przejechani zwiyrza na ceście. Krew mu odbiyrali, czy był ożrały, a na dwa roki odebrali mu prawo jazdy. Taki był profit ze zabijaczki na czorno. Je też to nauczka, coby sie przed zabijaczkóm nie chlastało gorzołki.
Zabijaczka
Uż jako mały synek okropnie żech sie radowoł, jak sie Mama z Tacikiym dorzóndzali, kiej bydóm zabijać kormika. Przi dorzóndzaniu daty dycki był krawal, bo Tacik, jako „po fajróncie masorz” mieli tych zabijaczek naobiecowanych moc i nigdy ni mieli czasu na masarke w chałupie. Tak na poczóntku grudnia Mama byłli coros to barży nerwowi, fórt chodzili do chlywka s metrym i mierzili babuciowi bachorz, esi szpyrka bydzie uż na trzi palce. Jak sie ji oczy świyciły s radojści, że babuć je szumny, to żech wiedzioł, że bydzie zabijaczka. Kiej było usztelowane, że we strzode bydymy zabijać, to jo yny rosmyśloł o tym, jako bydym Ojcu pómogoł. Jaki bydym ważny przy robocie, a Mama mi pozwoli se oblyc zoposke, cobych sie nie pokidoł. Dwa dni przed zabijaczkóm w chałupie sie uż o niczym inkszym nie rzóndziło, yny o tym s wiela kilo bydymy robić jelita, wiela bydzie leberki, preswórsztu, a wiela sie narobi świyczek, co sie bydzie rosolić, co pujdzie do wyndzoka. Jo zajś ni móg sie doczkać, jak bydymy jejść wyrzyski s wóntrobóm. Bo na tyn szmak, to sie czakalo cały rok. To sie jadło yny w dziyń zabijaczki. W chałupie każdy mioł uż naporynczóne, co mo srobić, i każdy s nas sie przeogrómnie tym przejmowoł, coby też czegosikej nie zapómnieć. Jo żech s Mamóm chodziuł do Ustrónio pokupować wszecko, co Tata – masorz – kozoł mieć. Tóż w pyndziałek szli my s bicyglym do kónzumu, coby nie trzeja było ciynżko nosić. Miołech dycki przikozane, cobych pamiyntoł o żymłach do żymloków, bo jednego roku Mama zapómnieli ich kupić i był straszny krawal, bo wszecko uż było narychtowane, a żymeł nie było. Toż od tego czasu jo to uż mioł na głowie. We sklepie kupowalimy kupa soli, pieprzu, maryjónku, cebule, czosku, a jo eszcze Mamie szuszkoł do ucha, coby kupiła pół litra gorzołki. Bo co by to była za zabijaczka bez chlastu i choć żech był mały synek i gorzołki mi nie dowali, to żech wiedzioł, że kwit do masorza musi być. Jak my prziszli s tymi pytlami s kónzumu do chałupy, to trzeja było sie chycić nastympnej roboty. Nejprzód mama pucowała piec, musiała go pieknie wymiyść, potym wybrać popiół i pomyć blachy, coby w piecu przi hajcowaniu dudniało, a blacha była zaros czyrwióno, bo yny wtynczas woda sie hónym zawarzi na parzyni babucia. Ze szopki trzeja było nanosić patyków, wónglo s piwnice. Mama ze Starkóm pucowały wszecki wielki garce, co przez cały rok nie były używane. Myły wielkucne kastrole na szmolec, brutfónki i lawory, do kierych sie dowało potym zsobióne preswórszty, jelita i leberke. Jo zaś był cały ważny, bo yny sy mnóm tata ścióngoł s wyrchu troki, w kierym sie parziło babucia, a potym uż ganc na kóńcu sie w nim soliło miynso do wyndzynio. We wtorek, jak my to mieli narychtowane i pomyte, to wtynczas Starka sie chytali krocio cebuli i obiyranio czosku. Jo żech beczoł po kóntach, bo strasznie mie ta cebula żrala w oczy, ale nie chciołech pokozać, żech je beksa. W całej chałupie już wtynczas wóniało zabijaczkóm. A jak na kóńcu Mama wymyła deliny, powycióngała czyste handry do mycio garców i wyciyranio rónk, to żech wiedzioł, że babuć mo już ostatnióm noc przed sobóm. Eszcze żech dycki spóminoł Mamie, coby narychtowała lawór, a we szpajsce pochledała taki wielki rogulki na miyszani czyrwiónej. Choć żech przi tej zabijaczce żech sie przeogrómnie chyrzuł, to żech wiedzioł, że Tata se i tak napyto do pómocy stejizbioka, kiery łóńskigo roku uż też Ojcu pómogoł. Ni miołech mu to za złe, bo żech wiedzioł, że połówki babucia nie zaniesym na stół, że jelit nie poradzym s guwiyn wypucować i że Tata se bydzie chcioł wypić sztamper gorzołki s jakimsikej chłopym, a nie flanckiym na niego. Podobało mi sie jednako, jak żech móg s takimi starymi razym być przi jednej robocie. W nocy, jak mie uż wychynyli do spanio, ni móg żech usnyć. Fórt żech rosmyśloł o zabijaczce, jako bydymy babucia s chlywka wyganiać, jak bydzie kwiczoł, jak Tata bydzie mu wiónzoł na ratke porwóz, coby czasym bestyja nie uciyk, jak jo bydym cały wylynkany, ale też cały rod, stoł s boku z laworkiym, cobych chytoł czyrwiónóm, a Tata spokojnie bydzie nachyloł sie nad nim i s brownika bydzie mu do głowy strzyloł, a potym na kóniec go poderznie. I tak jak żech se to wszecko wyobrażoł, toch usnył. Rano wczas obudziło nas nerwowe szolóntani sie mamy po kuchyni. Uż o sztwortej skłodała ogiyń pod blachóm, stawiała wode na piecu, a wody trzeja było nawarzić w nejwiynkszym garcu. Potym my słyszeli uż yny trzask patyków spod blachy i czuli hyc, jaki idzie s kuchynie do izby, kaj my eszcze drzymali. Kole szóstej w chałupie robił sie coros wiynkszy krawal. Tóż jo uż też wyskoczuł s legiera, ale jak żech sie umył zimnóm wodóm s lawora, to mi zaros spani przeszło. Potym żech yny dopalowoł, coby my uż szli do chlywka. Tata zajś mioł na wszecko czasu, musioł pojejść, potym zakurzić, eszcze porzóndzić s Mamóm i doczkać, aż sómsiod przidzie. Toż jak żech go widzioł kole płota, że idzie, toch uż mioł mroczki w oczach z podniecynio, że uż to bydzie hned. Jak my wylyźli s chałupy z całym wercajgym, to uż żech widzioł na talyrzu wyrzoski. Kiej my dochodzili do chlywka, toch se wszymnół, że Mama ze sobóm nie wziyna flaszki. Jak sie zastrzeliło browka i chyciło czyrwiónóm, trzeja było masorzowi i pómocnikowi poloć. Zustała by Mama w gańbie jakby ji masorz, jeji chłop, przigodoł, że ni mo kwitu. Jo żech zajś był ważny, żech o tym pamiyntoł, a Tata mie za to pochwoluł. Potym to uż wszecko leciało tak, jakech se to wyobrażoł przed spanim. Tak żech czakoł na tyn nejważniejszy dlo mie mómynt chytanio krwie. Jak Tata bodnył babucia nożym i gichła ś niego czyrwióno, to wtynczas naprowde żech mioł mroczki w oczach. Nogi mi smiynkły i Tata mie musioł odchynyć, cobych sie nie wywaluł na poderzniónego browka, abo nie wpod do troków. Byłech bioły jak handra, tóż mie sómsiod ciepnył jak małego kocura za krzok rybiźli i tam żech dochodziuł do siebie eszcze dojś długo. Gańba mie było przeogrómnie, tóż żech robił, że mie boli głowa i że doista bydym nimocny. Wszyjscy wiedzieli, że mi było luto prosioka, bo taki piekny gizd, a tu mi na oczach go szlachtujóm i eszcze jo móm w tym wszyjstkim mieć swój dzioł. Tak żech fórt symulowoł swojóm niemoc, a byłech rod, że nie muszym ś nimi babrać sie we wszawej wodzie i szkrobać prosioka ze szkuciny. Smrodu było przi tym niemiłosiernego. Ale za to w trokach pokazowoł sie coroz to biylszy i piekniejszy babuć. Jak uż był ganc ogolóny, to mi sie aji spodoboł, mioł gładkóm skóre, opucowane ratki, wypucowany zadek, chłost wymyty, ale dali sie krynciuł. Mioł aji czysty ryj i uszy. Nó ganc elegant, tela że w trokach i w szpatnej, smaraszónej wodzie po „kómpieli”. Potym to uż wartko go s tej wody brali na flaszyncug i wieszali na bierce, coby go rozbebeszyć. Jak rozciyli bachórz, to Mama cało nerwowo dziwała sie, jakóm też bydzie mioł szpyrke, czy szmolca na maszczyni bydzie dojść. Ale jak se masorz z pómocnikiym szaśli po półce, to Mame uż popujściło i poszła se do kuchynie rychtować garce na to, co s babucia masorz wycióngnie. Z postrzodka wycióngoł bachora, kiere strasznie szpatnie smerdziały, tóż zaros ich ciepnół do szpatnego ampra, potym wybiyroł pacharzine, bachórz, wóntrobe, nyrki i resztki babucia w postrzodku. Potym Tata chynył mi do garca kónsek wóntroby i wyrzosków, tóż żech wartko lecioł s tym do kuchynie, coby to hónym usmażyć, a uż prugować. Zaros też zawóniało kaszóm; warzónym miynsym, plucami, wszyjstkim, co sie dowało do jelit i preswórsztu. A mie Tata yny posyłoł do kuchynie, to po pieprz, to po majyrónek, a to po cebule. Fórt mie przeganioł, jo zajś jako mały gizd woloł sie im przyglóndać, co robióm, a nie lotać tam, a spadki. Mama zajś mi kozała stoć przi nich i sie dziwać. Nie wiedziołech yny, czymu mie fórt posturkowali. Ale potym żech se doł pozór, że co mi kożóm ijść ku mamie, cobych nie zawadzoł, to we flaszce je coroz to miyni gorzołki. Potym naros Tata mie zawołoł i prawi, że im flaszka uschła i móm od Mamy prziniyść nowóm. Bardzo żech tymu nie rozumioł, co to miało znaczyć, że uschła. Ale jak Tata tak prawiuł, to dlo mie były świynte słowa. Jak żech to prawiuł Mamie, toch nie wiedzioł, kierymi dwiyrzami wypolić do pola. Tata zajś sie yny uśmiychnół i prawiuł mi, żebych sie nie staroł. Odewrzuł se stary szrank, co mioł w gónku, i wycióngnył swojóm flaszke. Powiedzioł mi yny, cobych Mamie nic nie prawiuł, że to je naszo chłopsko tajymnica. To żech se to wzión za wielkóm hyre. Nic żech mamie nie prawiuł. Potym nas Mama zawołała na ty wyśnióne wyrzoski. Nie poradzym wóm tego opowiedzieć, jako to szmakowało. Wiela to było wónie po całej chałupie. Jak sie ta wóntróbka rozpływała w gymbie. Żodno szónka sie tymu nie wyrówno. Jod żech, aż mi sie uszy trzynsły. Tata mi yny prawiuł, cobych dobrze pogrys, bo może mi być szpatnie, bo nie pijym kwitu. Potym, jak mi sie tóm masnotóm sturkało, toch pojył, czymu trzeja pić przi zabijaczce gorzołke. Jak żech też poszoł sie podziwać do gónku, jako im idzie robota, to żech widzioł, jak sómsiodowi zadkym zamiato, a Tata sie też szolóntoł coros to barży. Fórt żech yny słyszoł:
– „Majsterku, pacnimy se eszcze ros?”.
Rzeczy mieli strasznie moc a robota im szła jakosikej pomalszy. Jak też tam mama wpoliła, uwidziała, że majóm drugóm flaszke i niewiela ś ni zostało, a kasza sie uż uwarziła, miynso na preswórszt je obrane, a robota dali nie idzie, tóż sómsiod zaros zesłósznioł i maszynkom zaczón bardzy swyrtać. Naros mama jak nie wrzaskła na sómsiada:
– „Jyndrys Maryna! Cóż żejście se to srobili. Całóm gymbe mocie zamaraszónóm od czyrwiónej. Czy to masorz zabijo was, czy babucia?”.
Wtynczas żech sie dziepro prziglóndnył, że doista sómsiod je cały wymaraszóny od krwie. Tata sie tak zaczół śmioć, żech myśloł, że mu ubiegnie, a jo kwiczoł s radojści, że sie mu takigo cosikej przitrefiło. Sómsiod sie tak bardzo tym nie przejół, wzión wymaszczónóm myjke i utrził se nióm gymbe. Jak mama poszła, tóż sie chłopi dziepro wziyli za robote i uż mie nie posyłali do kuchynie. Móg żech cały czas sie im prziglóndać. Ani żech sie nie nazdoł, jak sie zećmilo. Roboty było srobióne kupe. Jo był udeptany, nogi mie strasznie bolały. Chciało sie mi spać. Chłopi sie dali uwijali. Mama uwidziała, że sie im robota w rynkach poli, tóż jim aji sztwiertke eszcze postawiła. Było już kansikej kole szóstej, jak mama obwarzowała jelita i preswórszt. W trómbie piykła sie świyczka, kiero szumnie wóniała po całej chałpie. Jo zaś szkroboł patelnie, na kierej tata przismażił kapke gardawy, coby szło sprugować, czy sóm jelita dobrze prziprawióne. Przeogrómnie mi to szmakowało. Fórt żech Mamie kwiańczoł, coby mi aspóń jedno jelitko upiykła. Ale nie dała sie upytać. Prawiła, że jutro bydymy jejść, aż nóm obrzidnie. W kuchyni robiło sie coroz ciszy. Chłopi na wyrchu rosolili miynso na korycie. W drugi izbie starka uż zapoliła w rzazioku, co żech wczora sóm nasztampowoł. Mama chyciła sie mycio delin, kiere były okropnie masne. Wszecki handry były tak wymaszczóne, że uż razinku nie było do czego utrzić rónk. Cobych sie po kuchynie nie szolóntoł, to mi mama kozała siednóć na stołku i doczkać. Wtynczas żech widzioł, że tyn wielki dziyń sie kóńczy. W całej chałupie wóniało zabijaczkóm, wszyjscy byli utropióni, a pod blachóm cichutko piszczała biyda. Tak żech se pomyśloł, że rano babuć eszcze kwiczoł we chlywku, a terazy w szpajsce wiszóm jelita, preswórszt. Na stolicy sóm poukładane szumne necówki. Szmolec ze szpyrkami siadoł sie w pónclokach. W korycie uż sie rosoliło miynso. Prziglóndołech sie Mamie, jako zaciyro ślady po tym krwawym dniu. Jak wszycko zaczyno być zajś normalne. Tyn jedyn dziyń przewróciuł i świński, i nasz żywot. Bo we chlywku bydzie żałośnie cicho, a my za to jedzynio bydymy mieć terazy dojść. I tak mijoł tyn nejważniejszy dziyń, na kiery my sie rychtowali caluśki rok, dziyń zabijaczki. Tak żech se siedzioł na stołku i czakoł, aż mi zagrzejóm wody na umyci, cobych móg ijść spać. Aż żech w tym czakaniu na myci usnył. Rano, jak żech sie obudził, toch se wszymnół, że Mama mi obiecała napiyc jelit. I tak zaczył sie zajś zwykły, przedświónteczny, zimowy dziyń.
Downe szkubaczki
Aż sie łzy do oczy cisnóm, jak se spómnym, jako to po chałupach kiejsi hań downij bywało... Gaździny chowały gynsi, całe lato było ostudy dojść, jak tych gynsi był pełny koszor, ogrodzóny tyninami. Zajś na jesiyń zabijali po jednej gynsi, piyrzi oszkubali i dowali do starych maśniczek. Jak w zimie było kiedy, tóż sie baby dorzóndzały, kany, kiero, kiery dziyń bydzie mieć szkubacze, coby to naros nie trefiło we wiyncyj izbach. Tóż na dany wieczór baby rychli dały wieczerze, we chlywie poodbywali i szli do sómsiadów, kany sie uż wysztochlóne baby i dziywki sbiyrały. Gaździno podowała s maśniczki piyrzi na stoły, a zajś gotowe, poszkubane piyrzi dowali do nowego wsypu pierziny abo zogłowka, coby potym było na wiano dlo cer na wiesieli. Przi tym było gwaru, śmiychu, bo se przi tym wiesoło wyrzóndzali. Ponikiere Matki czy Ciotki miały w młodych rokach ciekawe historyje, tóż terazy to opowiadały. Tacik siedzieli u pieca na nolypie i też wyrzóndzali – o utopcach, nocnicach, co niejednego pijoka posmykały, aji obejscały, bo prziszoł do chałupy mokry jako utopiec. Baby se szkubały i opowiadały, a pachołcy sie uż ni mógli doczkać, jak dłógo to bydzie trwało, tóż hipli do izby i duchali do piyrzo. Przi wrzawie i śmiychu bob i dziywek gaździno piyrzi chute posbiyrała, prziszoł aji muzykant. I uż ruszyli do balandrowanio, i uż sie bawili i wiesioło tańcowali. S tych starych szkubaczek se pamiyntóm Jozefa ze Zapasiek. Borok nie widzioł, ale ludzie go mieli na szkubaczkach radzi, bo na hóślach, na jarganach pieknie groł i śpiywoł swoji bojtki, a ludzie sie mu do rozpuku śmioli. Jo wtynczas furmaniuł s drzewym do Zwardónia, a jak miała być u nas lebo u sómsiadów szkubaczka, to jo tego Jozefa muzykanta po ceście prziwióz, coby mu nie trza śniegiym, zomiyntami szłapać. A po szkubaczce sie przespoł, a jakech rano jechoł do lasa, toch go po ceście zawiós do chałupy. Jozef był rod, bo pachołcy do kapsy mu dali złocioków, gaździny zajś dały cosi ze zabijaczki na skosztowani. Jo żech też był rod, boch od Jozefa dostoł „Boże zapłać”! A terazy cosi s tego, co my wiesioło śpiywali na hań downych szkubaczkach:
Za stodołóm, za kapustóm,
obłapioł sie chudy z tłustóm.
Tak sie fajnie obłapiali,
aż kapustym połómali.
Jo by tebie, dziywczyn, nie chcioł,
bo przi tebie leżoł dziegcior,
leżoł, leżoł, ale mało,
bo mu dziegcia brakowało.
Co z tebie je za ożygoł,
gdy ty nie wiysz, kany lygóm?
A jo lygóm na piwnicy,
chodzóm ku mnie zolytnicy.
Poczkej, dziywczyn, wywiedym ci,
kupim papiyr, zalypim ci.
Choćbyś kupił sztyry archi
nie zalypisz moji marchi.
Poczkej, dziywczyn, wywiedym ci,
kupim dzwónek, prziprawim ci.
Jak cie bedzie inszi gónić,
to ci bedzie zwónek zwónić.
Abo:
Pytała sie moja staro,
czym mnie bedzie żywić,
bo mi sie uż zaczynajóm
zadni nogi krziwić.
Teraz jech sie rozigrała,
teraz mi zagrejcie,
kierego jo bedym chciała,
za tego mie dejcie.
Kolybała baba dziada
na lipowej żerdzi,
nimógła go ukolybać,
bo ji strasznie pierdzi.
Kolybej mie staro babo,
dóm ci garniec grochu.
Nie bedym cie kolybała
ty stary pierdziochu.
Szkubaczka u sómsiadów
Jak moja połowica prziszła wczora wieczór s babski posiadówki, to mi zaros prawiła, że jóm napytali na szkubaczke do sómsiadów. Szkubaczka bydzie pore dni, możne aji caluśki tydziyń, bo majóm szkubać łóński piyrzi i piyrzi z latosigo podszkubowanio gynsi. Wszecki dokoła stejizbianki obiecały, że przidóm, tóż jo też pujdym s naszóm starszóm cerkóm. Taki je obyczoj, że jedni do drugich chodzujóm, jak kiery mo jakóm wiynkszóm robote. Pobaby fórt bywajóm, choć uż wiela ludzi od nich odwykło. Jo zajś sie ni móm o co jargać, bo i tak nic nie srobiym i bydzie trzeja zustać samymu dóma s dzieckami i dobytkiym.
– Na cóż ich tak przipiliło? – pytóm sie, że tak wczas robióm te szkubaczke i nie doczkajóm na sposobniejszy czas, choćby po Godach? – Jo tak miarkujym – prawi moja – że chcóm co nejrychli usuć Jewce pierziny, bo mo istego galana i gdo wiy, czy eszcze latoś nie bydzie u nich wiesielo.
– Możne mosz aji recht, bo jo Jewke widujym s tym szamstrym chodzować i aji żech ich ros prziścignół, jak sie za stodołóm obłapiali. Nimajóm sómsiedzi co czakać, bo chłapiec bez chyby. Je po wojsku, synek od gazdy, to i robotny bydzie, a przido sie im, bo Tatulek Jewki ostatnim czasym je jakisi marodny i krepiruje.
– Na jo bych aji nie prawiła dwa razy, czy też nie muszóm sie żynić, bo tacy młodzi hneda mogóm cosikiej nagónić. Ludziska tu i tam o tym wiesielu szuszkajóm, a w każdej powiadaczce bywo aji i po kapce prowdy. Ni ma co czakać, trzeja sie nóm, chłopie, rychtować na to wiesieli, bo jako nejbliżsi stejizbiocy bydymy isto pytani, a gdo wiy, możne aji naszóm cerke weznóm za drużke. Miała recht moja połowica, bo jak prziszły na drugi dziyń ze szkubaczki, to prawili, że sómsiadka już nadgadowała o wiesielu Jewki. Na szkubaczce – jak mi prawiły – je wiesioło, fórt drziszczóm. Śpiywać nie lza, bo zaros z kupki piyrzo kwap loce po całej izbie. Dziołuszki, co przichodzóm s Mamami, majóm aspóń dobróm szkołe. Ros, że sie nauczóm szkubać piyrzi, a po drugi, byle czego sie też nauczóm od starszych o żywocie i gospodarce. Tak po prowdzie to palce ich pobolujóm i ciyrpióm, jak kapke dłókszy szkubióm. Sóm nienauczóne i niezwykłe do taki roboty. Sómsiadka sie staro, jako może i kustuje nas dobrze. Ros tej stoi kole nas lebo kawa, ros zajś cosik do pomaszkiecynio. Jak sie tam mocie tak dobrze, to jo też was tam naszczywiym i swizytyrujym, jak też wóm idzie szkubani. – Na yny przijdź, bydzie nóm wiesieli. Cosikej nóm opowiysz, bo umiysz pieknie o starych czasach i rozmaitych wiecach wykłodać.Jak żech prawił, tak żech zrobił. Isto zaros na drugi dziyń, jak żech yny porobiuł po chałupie, poszeł żech do sómsiadów. Burek, co sie im prawie urwoł s lańcucha, o mało, a skoczyłby na mie, co taki był rozpajedzóny i gdo wiy, czy bych ni mioł z galot suknie. Naros był przed chałupóm sómsiod i prziwołoł go ku siebie i spadki prziwiónzoł ku budzie. Tóż my potym zozdrzili na szkubaczki do izby, kaj szkubały piyrzi. Ledwo my dwiyrze odewrzili, zaroz nóm dały taki befel: muszymy pomalućku dwiyrze otwiyrać i zawiyrać, s nogi na noge chodzić po izbie, a nejlepi, coby my se zaros siedli, nie kurzili za moc, nie duchali, bo inaczy bydymy se musieli sami sbiyrać po izbie kwap i piyrzi. Co było robić. Tóż my se siedli w kóntku izby, opowiadali, hecowali ich i dziwali sie, jako drzóm to piyrzi. Je to procno robota. Brać do palców s kupki, co każdo miała przed sobóm na stole, po jednym pióreczku i opaternie obdziyrać ś niego piyrzi tak, coby zustało yny gołe kłónczo. Skłodały go na osobnóm kupke, bo aji z kłónczy przi biydzie idzie usuć jaki taki zogłóweczek. Przido sie na podkłodani pod głowe, lebo pod siedzyni, jak sie siedzi czy leży na twardej ławie. Jak je w dobrym piyrzu moc kwapu, to szkubani idzie gibko, a po szkubaniu piyrzi je miynkciejsze, usute pierziny też sóm aji moc cieplejsze. Pozorowali to hań downij ludzie i dlo małych dziecek s takigo piyrzo robili pierzinki. Jak my se tak powyrzóndzali i posiedzieli s dobróm chwilke, tak sómsiod prawi, że na ostatek szkubanio młodzi rychtujóm potańcówke. Uż dzisio wszyckich pieknie pozywo ze swoimi ślubnymi i galanami, jak kiero dziołucha go uż mo. Bydzie wiesioło, a kolcnóć też bydzie kaj, bo s izby poukludzómy, co sie yny do. Za pore dni moja mi prawi, że zeszkubali ostatni piyrzi, aji to stare s tej cyszki, co była snoci uwiónzano na wyrchu u krokwi. Pómógli też sómsiadce usuć pierziny dlo Jewki. Bydzie miała szumne, bo my godnie suli piyrzo do uszytych andrychowskich sypowin. Mo też aji na nich biołe gradlowe oblyczki. Taki to je u nas obyczoj na dziedzinie, że dziołuchóm na wydaju Mamulka lebo Stareczka rychtujóm ku wianu pierziny i zogłówki. Mómy też zaros jutro prziść – bo potym je uż Adwynt – na tóm potańcówke. Srobióm jóm w tej nejpiekniejszej i nejwiynkszej izbie, co jóm nazywajóm świetlicóm, coby było wiyncyj miejsca na swyrtani. Tóż co, isto pujdymy. Wysztrychnymy sie pieknie, tak po niedzielnymu, a też weznymy ze sobóm naszóm cerke, niech sie uczy tańcować. Dyć uż mo swoji roki. Bydzie hneda dwa roki tymu, jako wyszła ze szkoły, a eszcze na żodnej potańcówce nie była. – Na wiysz – prawiym – ni móm bardzo chynci na to tańcowani. Młodzi starych kónsków już nie znajóm, tóż też bydóm wygrować yny te modnóm dzisiejszóm muzyke. Ni ma możne – prawi moja – żeby nóm starszym też cosikej downiejszego nie zagrali, tela eszcze znajóm, dyć chodzujóm grać ku fajermóńskim muzykantóm. Jak wiym, uczóm ich tam też grować downiejsze pieśniczki i ty do tańcowanio, jak lynder, szpacyr polke, szołtys polke, kowola, kaczora, grozoka, „piykła placki”, czy „nie chcym cie”. Tóż my jednako poszli. Aspóń my sie nadziwali, jako młodzi wywijali, skokali, gibko przebiyrali nogami i wybigali sie na wszycki stróny. Też aji my prugowali tych jejich tańców, tego swinga, twista lebo rokyndrola czy inkszych, kierych ani nie idzie wymówić. Ani nie wiycie, moji złoci, jak my sie dorobili przi tym tańcowaniu. Moja boroczka połowica do dzisio mo eszcze okopane kostki w nogach, a na nogach sinawe placki, a jo, choć żech mioł na nogach lakiyrki, też mi rosmarasili mały palec u lewej nogi. Tak to my sie dorobili na tej potańcówce, że po dzisio jowejczymy na nasze klepeta.
Jako pastyrz pytoł na szkubaczke
Bujokowie byli siedlokami na dziedzinie i mieli dojść wielki grunt. A jako to na gruncie, tej gowiedzi plyntło sie wszyndzi dokoła moc. Było też szykowne stadko gynsi, kiere pozabijali, tóż wielko hołda piyrzo zustała na szkubani. Jakosi hned po Trzóch Królach prawi Bujoczka swojimu chłopu: „Wiysz, trzeja nóm srobić szkubaczke. Myślym, że zacznymy od pyndziałku. W pióntek poszlym pastyrza na chałupy, coby napytoł nóm stejizbianki ku pumocy. Przidzie też synowo s ceróm i szwagrówka Jewka, to nas bydzie dojść. Szkubaczy mómy czym ugościć – na korycie je babuć, jo upiekym buchty, usmażym kreplików, a ty srobisz dobrej warzónki”. Bujoczka, jak sie to prawi, ostry jynzyk miała a niewyparzónóm gymbe. Skyrs tego z ponikierymi stejizbiankami była pogniywano i nie rzóndziła ś nimi, i nie pytała ich na te szkubaczke. W pióntek prawi pastyrzowi: „Pudziesz do sómsiadów i bydziesz pytoł baby na szkubaczke. Jak yny wleziesz do izby, to powiysz na cały głos: „Dziyń dobry”, a potym: „Gaździnka pytajóm was pieknie na szkubaczke. Zaczynómy w pyndziałek od rana”. Tyn pastyrz, wiycie, był już od urodzynio kapke pitómy, nale terazy gaździno go durch zbałuszyła. Tak mu prawi: „Pudziesz yny do tych chałup, kiere ci powiym. Dej se dobry pozór, kaj mosz ijść, a kaj ni mosz ijść”. Ze trzi razy mu to prawiła. Nó i pastyrz poszoł na dziedzine pytać tych szkubaczy. W niedziele szły Nowoczka i Cieślarka spadki s kojścioła. Nowoczka prawi: „Wiysz, je żech napytano na szkubaczke do Bujoczki”. „Na jo też” – rzóndzi Cieślarka. „Nie zdo ci sie to dziwne, że nas bieróm na te szkubaczke? Dyć Bujoczka s nami prawie nie mówi, a jak sie ponikiedy spotkómy, to sie na nas jakosi szuro dziwo. Nale możne sie chce pogodzić. A możne sie tyn bulaty pastyrz od Bujoka pomyluł i napytoł nie tych, co mieli być na tej szkubaczce. Nale pudymy. Jak nas wypieróm za dwiyrze, to bydzie aspóń kumedyja na całóm dziedzine”. W pyndziałek rano Bujokowie rychtowali izbe na szkubani. Bujok zachajcowoł porzóndnie w kafloku, bo na polu okropnie marzło. Gazdowie mieli kónsek lasu. Hajcowali bukowym drzewym, a to dowało dobry hyc. Bujok sie fórt dziwoł do łokna, yny nic nie widzioł. Szyby były zamarznióne, tóż duchoł w jedno miejsce i szkroboł palcym, coby przez odtajanóm dziurke cosi dozdrzić. Naros prawi: „Jakisi dwie stwory kludzóm sie ku chałupie”. „A kiere?” – pyto sie Bujoczka. „Ni mogym poznać, bo sóm zaobleczóne, a na głowach majóm hacki”. Jak były bliży, poznoł ich. „Na dyć to je Nowoczka s Cieślarkóm, a za nimi szłapie sie Kralka”. „Co?! Nowoczka?” – Bujoczka skoczyła jak oparzóno ku oknu. „Jezeryna, dyć na ozajst sóm to óny! Joch se pomyślała, że tyn pieróński mamlas pastyrz srobi cosi na opak. Gdo wiy, kiero sie nóm tu eszcze prziszłapie! Cóż terazy srobiymy?”. „Na nic” – prawi Bujok. „Jak prziszły, to bydóm szkubać”. Do izby piyrszo wlazła Nowoczka. „Dziyń dobry” – prawi. „Pieknie żejś, Zuzko, srobiła, żeś nas napytała. Uż my sie downo tak do kupy nie zeszły”. Bujoczke diobli brali, ale musiała robić dobróm mine. Szkubaczka sie zaczyła. Z poczóntku żodno baba nie otwiyrała gymby. W izbie było cicho jak w kojściele, yny szkubane piyrzi szuścilo. Nale dłógo nie wydzierżały. Ros jedna przerzóndziła, potym drugo i za chwile hóczało jak w aryndzie. Baby miały tela rzeczy do wyrzóndzanio, że starczyło tego do wieczora. Szkubaczka była jak pobaba. Za robote dostowali jedzyni i poczynstne. Bujokowie srobili oto zabijaczke, tak mieli czym szkubaczorki ugościć. Na swaczyne dali dómowy chlyb s podgarlinóm, leberkóm i preswórsztym, no i tej. Na obiod była owiyńzio polywka s nuglami, pieczóne miynso, ziymnioki s moczkóm, bioło i modro kapusta. Na swaczyne po połedniu dali gulasz i tej s rumym. Zajś na wieczerze były jelita, taki prosto s trómby, a potym buchty, krepliki i zorkowo kawa. Na odchodnóm Bujok czynstowoł eszcze wszyckich warzónkóm na rosgrzywke, bo na polu szykownie marzło, aji wiater duchoł ku tymu. Jak szkubacze poszli, Bujok prawi swoji: „Dyć widzisz że wszycko sie podarziło i zdo sie mi, że my sie w zgodzie roseszli”. „To sie ci yny tak zdo” – Bujoczka na to. „Terazy ty stejizbianki, co tu nie były, a myślały se, że ich na szkubaczke napytómy, bydóm sie na nas boczyć. Yny pomysleć, że to wszycko skyrs tego milijóńskigo pastyrza... Ja, ja, kaj sóm ty czasy?” – spómino Bujoczka. „Jaki sie kiejsi robiło szkubaczki... Jak żech była swobodno, to nejwiyncyj dziołuchy szkubały piyrzi. Wieczór hned izbe wyskludzali, w siyni uż czakali holcy i galani, kierysi zagroł na harmóniji, tóż sie tańcowało i skokało aż pod powół. Terazy se mogymy yny pospóminać”.
Milijóński wyprask s pszczołami
Zdarziło sie to dobrych pore roków przed ostatnióm wojnóm, jak żech eszcze był takim se klukiym. Ni miołech wtynczas wiyncyj jako dwanoście roków i chodzowoł żech isto do pióntej klasy szkoły powszechnej. Jedyn ros, a było to kansikej w połówce czerwca, żech prawie szoł ze szkoły do chałupy, jak sie mi zdarził tyn wyprask s pszczołami. Byłech akurat naprociw zogrody sómsiada Gluzy, co go wszyjscy mianowali pszczelorzym, a to skyrs tego, że mioł norymnie hóli s pszczołami. Naros słyszym jakisikej rajwach, tak, jakoby kiery waluł zielazym o kose, bo brzynczała, aż hóczało. Jak mie Gluza spozorowoł, wrzasknół na mie: – Poć haf, a gibko, bo sie mi akurat pszczoły rojóm, a żodnego ni móm ku pumocy! Choć żech sie wtedy eszcze hrozucnie boł pszczół, smógło mie wołani sómsiada i ciekawojść chłapczyska. Jednym hibym żech przeskoczył jego lichawy sztachetowy płot. Taszka ze szlabikorzym i zeszytami zustała wisieć na sztachecie i przigiynty pod strómami leciołech na pumoc. – Mosz tu kose i kładziwko – słyszym – bij o nióm wiela wlezie, cobyjś pszczoły zbałamónciuł, to daleko ta gmeć nie poleci. Jo zajś skoczym po wode, sikawke, okurzacz, przetak i drabine a weznym se też zaros na głowe słómiok ze szlajerym, bo sie mi zdo, że sóm jakisikej spórne. Minyła ledwo chwila, a kole mie zajś stanół zdyszany Gluza. Zaros zaczół szprycować wodóm koło tej hroznej gmeci pszczół, co lotała i siodała na gałynzi pod wyrchym starej jabłóni. – Trzeja opaternie szprycować – prawi – wtynczas zmoknióne sbijóm sie roz dwa w banie i ucieczke majóm s głowy. Terazy żech dostoł sikowke do rynki jo i miołech szprycować dali. Gluza zajś wzión drabine, podstyrczył jóm pod gałynź, kany siedziały pszczoły, dobrze jóm oprzuł, a do rynki wzión przetak, przikryty jakómsikej oktuszóm i pomalućku, szczebel po szczeblu, los po drabinie. Jak był uż przi pszczołach, podoł żech mu dłógóm kluke, kieróm zahoczył kole pszczół. „Je jich tu godnie, tak yny sie tu gmyrzóm.” „To je prowdziwy rój” – prawił se. Przetak dzierżoł pod pszczelóm banióm, a mie kozoł fest pocióngnónć za drugi koniec kluki. Szarpnółech ros, ale to było słabo i miołech eszcze roz, coby ostatek pszczół spod do przetaka. Tóżech tak zrobił, ale na moji nieszczynści ta kupka pszczół miasto do przetaka leciała na mie. Jak żech wrzasknół, tak Gluza o mało s drabiny nie lecioł, a jo żech na oślep pognoł pzes zogrode. Osiywani sie od pszczół mi niewiela dało, bo mie szczypały, kaj popadło: po głowie, rynkach i aji po plecach pod koszulóm. Gibko żech ze siebie zedrzuł koszule i skoczyłech ze strachu do padołu s wodóm miyndzy gynsi i kaczki. Tak żech sie pozbył pszczół, choć mi ta pakaż eszcze we wodzie nad głowóm brzynczała. Za chwilke woło Gluza – kaj sie podziywosz, na dyć wylazuj uż s tego kowiora! Pszczoły uż sóm w przetaku przikryte, nie locóm i idym ich dać do chłódka. W piwnicy bydóm do wieczora, w chłódku nie bydóm spórne i ros dwa wlezóm do hóla, abo rojarki. Gdybych rojarke mioł dóma, a ni u Ujca, to by nie było tela dziwu dzisio, a ty, boroku, byjś nie był tak poszczypany. Wyglóndosz terazy mizernie, gymbe mosz tak opuchniónóm, że za chwile nie bydziesz widzioł na oczy i ani cie Mamulka isto nie poznajóm. Przebocz, że nóm to tak dzisio wyszło. Za pore dni bydym wybiyroł pszczołóm miód, to mie naszczyw i se ponaszujesz, a osłodzisz żywobyci. Hnedka też zapómnisz o tym rojyniu. Dóm ci eszcze skos, ale przidź na isto. S tego przeżycio toch aji zaniemówił, zatkało mie na amyn, nic żech nie prawiuł, yny se pómogoł ku chałupie. O taszce ze szlabikorzym żech zapómnioł na dobre. Jak mie Mamulka takigo boroka uwidzieli, to aż rynce słożyli. – Na lokrysta, kaj cie tak pszczoły, abo osy poszczypały! Gibko też prziniyśli jakisikej zielyniny (isto to była pietrozieli), srobili mi okłady, poswycióngali ze skóry, kaj było widać eszcze jaki żóndło, nawarzili zielin, jo żech to wypiuł, legnyłech na ławie i społech do wieczora. Na szczynści spuchlina sie straciła i Mamulka nie musieli chledać jakigo maściorza. – Na młodym to zgore jak na psie – prawiła Mamulka. Szmak słodkigo miodu żech mioł terazy s głowy i ani żech nie myśloł o tym, że bydym eszcze kaj łaziuł ku pszczołóm. Za pore dni prziszoł skoz od sómsiada, że móm sie przirychtować na jutro i jak nejrychli być ze szkoły u niego, bo chce od połednia wybiyrać pszczołóm miód. Tak se myślym, co tu robić, bo żech mioł przed pszczołami taki wielki strach, że żech zogrode Gluzy s daleka omijoł. Słodki miód kusił jako diosi i na kóniec żech uznoł, że jak se dóm na głowe słómiok ze szlajerym, tak jak to robuje pszczelorz, to fige mi zrobióm ty bezkurcyje. Mamulka byli prociw tymu. Prawiła, cobych sie wysmoluł na kapke miodu i raczy siedzioł w chałupie. Jednako żech po cichu polecioł do Gluzy i prawiym, że jak mi pojczo słómiok ze szlajerym, to mu mogym pómogać, inaczy ni, bo nie chcym mieć gzycht drugi ros poszczypany i ani sie nie myślym drugi roz moczyć w tej kalnej wodzie s gynsiami, abo s kaczycami. – Czymu ni, mogym ci pojczać – prawi – bo móm eszcze drugi. Doł żech se go gibko na głowe, bo trzeja uż było odbiyrać rómki s miodym, kiere pszczelorz zaczón wybiyrać s hóli. Nejprzód ofukoł ś nich dymym s okurzacza pszczoły, co siedziały na plostrze, potym opaternie gynsim skrzidłym smiót ostatni pszczoły do hóla i czyste mi podowoł, a jo ich przenosiuł do pawłaczki ku miodarce. S trzech hóli nasbiyrało sie dziesiyńć tych wiynkszych i dziewiynć miynszych rómków s plostrami, pełnych zdrzałego miodu. Przedtym, niż jich dowoł do miodarki, przeglóndnył każdy rómek, a komórki zalepióne woskiym odlepioł takóm widliczkóm, coby miód warciejszy wypływoł przi miodarkowaniu. Za jednym razym wlazły do miodarki trzi rómki. Jak były dobrze oprzite o dróciane ścianki kołowrotu, zaczło sie ś nimi wirować. Pod taki cypulik u dołu miodarki sie podstawiuł glinany pónclok na miód. Jo zajś obracoł takóm rónczkóm tyn kołowrót miodarki, coby sie rómki ze szfóngym obracały i miód ściykoł do póncloka. Za chwile trzeja było przestać kryncić, obrócić rómki w miodarce na drugóm stróne i kryncić dali, powiela był miód w plastrach. Miodarkowani sie skóńczyło isto za półdrugo godziny, a miodu było w trzóch pónclokach kole patnoście litrów. Prawił mi Gluza, że to je dość godnie, bo nikiedy s tych trzech hóli wybroł yny piynć litrów, abo eszcze miyni. Na odchodnym mi pieknie podziynkowoł za pómoc, doł mi też litrowóm flaszke miodu. Tela miodu było za pobabe i za to moji ciyrpiyni przi rojyniu pszczół. – Na miodule cie ni mogym pozwać, bojś je eszcze szkolnik, a na poczynsnóm musisz doczkać eszcze pore roków. Skyrs tego, że pszczoły szczypióm, dali sie jim przaje, bo kiery by zapyloł telkowne kwiotki i czym by sie mioł człowiek polyczyć, jak ni miodym, jak go zmorzi jaki chorobsko. Takóm na odchodnym doł mi życiowóm nauke stary pszczelorz Gluza. Dziepro jak żech był starszy i móndrzejszy, prziznołech mu, że mioł recht. Tak sie, wiycie, skóńczuł mój piyrwszy pszczeli ausbildung.