Eszcze pore srandownych opowiadań s cieszyńskigo...
Kozy
To było eszcze we wojne. Mlyka nie szło dostać w magacynie, tóż my se kupili dwie kozy. Pón Bóczku opatruj, jak se spómnym, coch ś nimi wystoła, tóż mi eszcze dzisio idzie mróz po krziżu. Eszcze kóz nie było we chlywie, a uż mój chłop sie sy mnóm wadziuł, jako ty kozy bydym dojić. Baba żech je jak grón, ale w żywocie żech eszcze krowy ani kozy nie dojiła. Roz po połedniu ujec przikludziuł koze, tak sie mi yny bożatko dziwała, przeogrómnie sie mi spodobała, tóż żech se pomyślała w duchu: kaj bych też takóm koziczke nie podojiła. Chłop wycióngnył warzónke s bintfela i uż se s ujcym popijali, a jo żech wziyna grotek, ryczke, coby chłopi nie widzieli a szła żech dojić. No nie bydym rzóndzić co było, powiym yny tela, że chłop prziszoł za mnóm do chlywa, koza stoła na ryczce, a jo żech leżała we słómie a pod okiym miałach modróm śliwke. Ale żejście mieli widzieć co było za tydziyń, uż my mieli dwie kozy. Jak żech wlazła do chlywka, to obie sie przylepiły ku ścianie, a jak żech na nich zaryczała, to sie trzepały jako zulc. Powiym tak: gdo w żywocie ni mioł kozy, to ani nie wiy co to je za potwora. Co sie człowiek musi utropić, niż sie jich uwiónże, coby nie porobiły jaki szkódy. Piyrsze żech musiała wymierzić porwozy, coby nie dostały ku strómkóm. Jednego razu żech ty porwozy szpatnie wymierziła, uwiónzałach podciepy na zogrodzie i poszłach poczytać ksiónżke, za jakisi czas żech sie szła podziwać na zogrode, a tam koza miała w gymbie ostatnióm gałónzke s jabłónki, co latoś miała piyrszy ros dwanost jabłek. Myślała żech, że mie czyrwióno zaleje. Tóm jabłónke szczypiuł farorz, a chodziuł sie fórt na nióm dziwać. Porosglóndałach sie dokoła, esi sie gdo nie dziwo, uż żech to miała wszecko wyszpekulyrowane. Skoczyła żech do szopki, prziniósła żech piłke i urzłach te jabłónke u samiućki ziymi. Wykopałach kole płota kapke ziymi i rypłach do tej dziury, kany była ta jabłónka. Ani djobeł by nie poznoł, że tam kiejsi cosi było. Do sztwortku mi nic nie szmakowało jejść, szpatnie sie mi zdało w nocy, we sztwortek było w kojściele. Potym farorz, jako dycki szoł sie podziwać do zogrody, dziwo sie dziwo, a potym prawiuł jednymu synkowi, coby mi powiedzioł cobych prziszła do tej zogrody. Raczy bych naskrobała wielki sud ziymnioków, niż szła do tej zogródki. No ale darmo musiałach ijść. Myślałach se w duchu – darmo, bydzie krawal. Farorz uż wołoł s daleka: tóż powiydzcie mi paniczko, dyć tukej oto stoła mało jabłónka, kieróm żech szczypiuł, a uż ji ni ma. Jo też ji nie widzym – musiała żech udować kupióm. Nale dyć żech jóm eszcze tydziyń tymu widzioł, miała aji dwanost jabłek, bo żech rachowoł. Niech by miała i trzinost, ale w naszej zagródce ji nie było – cyganiłach jak s nut. Tóż przeca by my mieli poznać, kaj tyn strómek stoł. Farorz uż nie wiedzioł co mo prawić, ale dycki, jak sie sy mnóm spotkoł, to sie na mie podziwoł, pokiwał głowóm i szoł dali. A jo też nic, yny żech sie w duchu śmioła…
To było eszcze we wojne. Mlyka nie szło dostać w magacynie, tóż my se kupili dwie kozy. Pón Bóczku opatruj, jak se spómnym, coch ś nimi wystoła, tóż mi eszcze dzisio idzie mróz po krziżu. Eszcze kóz nie było we chlywie, a uż mój chłop sie sy mnóm wadziuł, jako ty kozy bydym dojić. Baba żech je jak grón, ale w żywocie żech eszcze krowy ani kozy nie dojiła. Roz po połedniu ujec przikludziuł koze, tak sie mi yny bożatko dziwała, przeogrómnie sie mi spodobała, tóż żech se pomyślała w duchu: kaj bych też takóm koziczke nie podojiła. Chłop wycióngnył warzónke s bintfela i uż se s ujcym popijali, a jo żech wziyna grotek, ryczke, coby chłopi nie widzieli a szła żech dojić. No nie bydym rzóndzić co było, powiym yny tela, że chłop prziszoł za mnóm do chlywa, koza stoła na ryczce, a jo żech leżała we słómie a pod okiym miałach modróm śliwke. Ale żejście mieli widzieć co było za tydziyń, uż my mieli dwie kozy. Jak żech wlazła do chlywka, to obie sie przylepiły ku ścianie, a jak żech na nich zaryczała, to sie trzepały jako zulc. Powiym tak: gdo w żywocie ni mioł kozy, to ani nie wiy co to je za potwora. Co sie człowiek musi utropić, niż sie jich uwiónże, coby nie porobiły jaki szkódy. Piyrsze żech musiała wymierzić porwozy, coby nie dostały ku strómkóm. Jednego razu żech ty porwozy szpatnie wymierziła, uwiónzałach podciepy na zogrodzie i poszłach poczytać ksiónżke, za jakisi czas żech sie szła podziwać na zogrode, a tam koza miała w gymbie ostatnióm gałónzke s jabłónki, co latoś miała piyrszy ros dwanost jabłek. Myślała żech, że mie czyrwióno zaleje. Tóm jabłónke szczypiuł farorz, a chodziuł sie fórt na nióm dziwać. Porosglóndałach sie dokoła, esi sie gdo nie dziwo, uż żech to miała wszecko wyszpekulyrowane. Skoczyła żech do szopki, prziniósła żech piłke i urzłach te jabłónke u samiućki ziymi. Wykopałach kole płota kapke ziymi i rypłach do tej dziury, kany była ta jabłónka. Ani djobeł by nie poznoł, że tam kiejsi cosi było. Do sztwortku mi nic nie szmakowało jejść, szpatnie sie mi zdało w nocy, we sztwortek było w kojściele. Potym farorz, jako dycki szoł sie podziwać do zogrody, dziwo sie dziwo, a potym prawiuł jednymu synkowi, coby mi powiedzioł cobych prziszła do tej zogrody. Raczy bych naskrobała wielki sud ziymnioków, niż szła do tej zogródki. No ale darmo musiałach ijść. Myślałach se w duchu – darmo, bydzie krawal. Farorz uż wołoł s daleka: tóż powiydzcie mi paniczko, dyć tukej oto stoła mało jabłónka, kieróm żech szczypiuł, a uż ji ni ma. Jo też ji nie widzym – musiała żech udować kupióm. Nale dyć żech jóm eszcze tydziyń tymu widzioł, miała aji dwanost jabłek, bo żech rachowoł. Niech by miała i trzinost, ale w naszej zagródce ji nie było – cyganiłach jak s nut. Tóż przeca by my mieli poznać, kaj tyn strómek stoł. Farorz uż nie wiedzioł co mo prawić, ale dycki, jak sie sy mnóm spotkoł, to sie na mie podziwoł, pokiwał głowóm i szoł dali. A jo też nic, yny żech sie w duchu śmioła…
Jak Paulka za nocznice wziyni
Wieczorami przi szkubaczkach, abo przy łuskaniu fazoli hań downij wyrzóndzało sie dycki o nocznicach, utopcach, strzigach i inkszych wszelijakich straszydłach, co ich pełno było na świecie. Tóż my też jako małe dziecka dycki mieli pełno strachu w galotach, jak sie yny na polu zećmiło. Siedzymy se też roz przi wieczerzi kole stołu, a było to pram w adwyncie. Wyrzóndzómy se wiesioło, a gdosi se aji gwizdnył. I naros słyszymy, jak za oknym zaczyno cosi piszczeć i szkrobać po szybie. Dziwómy sie, a na polu migoce jakisi jóniczek. My we strach, bo uznalimy se zaros, że tym gwizdanim zwobilimy nocznice. Tatulek nieboszczyk
– Boże mu dej radojść wiecznóm! – cali zbledli, mamulka zaczynajóm sie żegnać i rzykać za duszyczki, a my dziecka, wiela nas było, to my sie ze strachu schowali pod stołym. W izbie ucichło, a wtynczas za oknym zaczyno bantować na dwiyrze i cosikej wołać. Tatulek sie opamiyntali i pytajóm sie, gdo to je i co chce, bo se myśloł, że to ta błyndno duszyczka sie dobijo. Wtynczas za dwiyrzami ta duszyczka sie odzywo:
– Odewrzcie, to je jo, Paulek od Kaszoka. Prziszołech pieknie pytać, czybyjście nóm nie pojczali klyszczyczków do targanio zymbów babucióm, bo sie nóm maciura oprosila.
Dziepro tatulek poszli odewrzić a nas, wiycie, zaros popujściło. Móglijście widzieć, jak sie Paulek s nas potym śmioł, jak my spod stoła wylazowali. Tyn jóniczek to była bateryja od Paulka, bo było fest ćma na polu, a to, co tak szmyrało po szybie i piszczało, to był jego pies, co ś nim prziszoł. Jak uwidzioł światło, to piyrszy ku oknu prziskoczył. Tak to nas tyn lagramyntnik wystraszuł.
Podarzóno nocznica
Staro Kawuloczka od Potoka miała kupa dziecek a ku tymu chłopa strasznego ożralca. Co widzioł w chałupie, to wyniós i przepiuł. Ponikiedy nie było co do garca wrazić. Gniywała sie staro Kawuloczka na tego ochlaste, ale nie dało sie nic robić. Jura za to ni móg, że go to plugastwo tak cióngło. Toż staro Kawuloczka sama musiała sie o wszecko starać. Zaganiała, jako mógła, aby yny ty dziecióntka używiła i gospodarke udzierżała. Ros w niedziele po połedniu prziszeł do ni szwagier Hadam Łostrewka z Płóniawy. Szoł pram s kojścioła a strasznie go w nogi oziómbało, bo na polu marzło, tóż sie do ni stawiuł, siednył za stołym i zaczón wyrzóndzac o swoji Brzeruli, co sie mu przed tydniym ocieliła i pieknego cieloka miała. Staro Kawuloczka prawie dowala na stół mise s ziymiokami i kapustóm, i tak przes obyczoj prawiła szwagrowi:
– Ty, Hadam, na pojydz też oto kapke s nami. Isto żejś je głodny?
– Na dyć se, Jewka, nie rób szkody – odpowiedzioł Hadam, ale hned przisiednył bliży, pobożnie sie przeżegnoł i schyluł nad misóm.
Aż sie mu śliny w gymbie sbiyrały, co to tak mioł chynć na ty ziymioczki s kapustóm. Ale jakosik nie jod, yny sie smutnie dziwoł na tóm mise i na ty ziymioczki, co sie tak hónym s tej misy traciły. Mały Jano, co ujca Hadama mioł strasznie rod, bo mu roz na odpuście kupiuł kónia s piernika, przestoł jejść, zadziwoł sie na niego i prawi:
– Na dyć jydźcie, łujcu!
– Na dyć jym!
– Na dyć ni mocie łyżki!
– Na dyć jo wiym!
Jak to powiedzioł, zaczli sie wszecy kole stoła śmioć, yny łujcowi było wiyncyj do płaczu, bo uż na misie nic nie zustało. Prowda, że staro Kawuloczka mu potym łyżke podała, ale uż tego wiela nie ujod, bo misa za chwile była prózno. Też go jakosi hónym przestało w nogi oziómbać, bo sie broł ku chałupie, a w żołóndku to mu po ceście tak kurczało, jakby gdo ziymioki w piwnicy z miecha wysypowoł.
– Boże mu dej radojść wiecznóm! – cali zbledli, mamulka zaczynajóm sie żegnać i rzykać za duszyczki, a my dziecka, wiela nas było, to my sie ze strachu schowali pod stołym. W izbie ucichło, a wtynczas za oknym zaczyno bantować na dwiyrze i cosikej wołać. Tatulek sie opamiyntali i pytajóm sie, gdo to je i co chce, bo se myśloł, że to ta błyndno duszyczka sie dobijo. Wtynczas za dwiyrzami ta duszyczka sie odzywo:
– Odewrzcie, to je jo, Paulek od Kaszoka. Prziszołech pieknie pytać, czybyjście nóm nie pojczali klyszczyczków do targanio zymbów babucióm, bo sie nóm maciura oprosila.
Dziepro tatulek poszli odewrzić a nas, wiycie, zaros popujściło. Móglijście widzieć, jak sie Paulek s nas potym śmioł, jak my spod stoła wylazowali. Tyn jóniczek to była bateryja od Paulka, bo było fest ćma na polu, a to, co tak szmyrało po szybie i piszczało, to był jego pies, co ś nim prziszoł. Jak uwidzioł światło, to piyrszy ku oknu prziskoczył. Tak to nas tyn lagramyntnik wystraszuł.
Podarzóno nocznica
U jednego gazdy we Śmiłowicach, kiery mioł kupe krów, kupe świń, grómade pola i grómade roboty – yny piniyndzy mu dlo słóżby za robote dycki chybiało – słóżyła hań downij przi krowach staro Hanka. Każde rano i wieczór chodziła ku dojyniu. Ros też, s wieczora, jak szła do chlywa, a ćma było jak w kuminie, tu sie dziwo i co nie widzi – daleko, w polu w czarniawie zoranych zogónów migoce blady ogniczek. Ros wyży, ros niży, ros sie posuwo na prawo, ros na lewo.
– Jyndrys, Maryna – myśli se Hanka, to isto je jakosi błyndno dusza, o kierych starka Karpecko przi szkubaniu piyrzo dycki wyrzóndzo.
Prasła szkopkym o ziym i leci ku gaździnie.
– Gaździnko, pójcie sie podziwać, pójcie sie podziwać, hónym do pola – wrzasła a sapała przi tymu jako miech kowalski. Gaździno wylynknióno tyrckała do pola, a za nióm gazdoszek s wymaszczónóm gymbóm od stryków s wyrzoskami.
– Dziwejcie sie yny, gaździnko, co też tam yny migoce. Dyć to isto jakosi błyndno duszyczka błóndzi – trzepała sie Hanka, jak widziała światełko w polu.
– Jyndrys Maryna, świynty Michole, opatruj nas – biadała gaździno i szczyrkała ze strachu zymbami – To musi być cosi piekielnego, dyć tam żodnej miedzy nima ani cesty. Każ by tam gdo błóndził?
Dobróm chwile dziwali sie wszyjscy na ogiynek, kiery migotoł we ćmie.
– Pódźmy do chałpy, nic tu nie wystojymy – prawiła gaździno.
– Bydzie trzeja grómnice zapolić – prawi, jak wszyjscy wlyźli do izby – Jak to je nocznica, to świyczka sgaśnie, jak zajś to je jako błyndno duszyczka, kiero potrzebuje pómocy, to bydzie pieknie i jasno goreć. Gaździno wycióngła s kredynsu hrubucnóm malówanóm grómnice.
– Myślym se, babo, coby starczyło zwykłóm abo ciynszóm świyczke zapolić – odezwoł sie gazda, kiery śmiatoł s talyrza jedynosty stryk.
– Nale, widzisz go, sknyro, przegrzeszóny eszcze, byjś na duszyczkach chcioł szporować. Dojść skóry nadrzesz ze żywych, to choć umrzitym dożycz kapke tego światła.
– A światłojść wiekuisto niech im świyci na wieki wieków amyn – odezwała sie z kónta Hanka. Gaździno rozswiyciła grómnice i postawiła jóm na oknie. Gazda wciepoł dwanosty stryk.
– Byjś przestoł mlaskać! – ofukła go gaździno – Nie widzisz, niemoreśniku przegrzeszóny, że sie roschodzi o zbawiyni błyndnej duszyczki?
Gazda przestoł mlaskać, bo sie mu talyrz wypróźnił. Świyczka gore złotym płómyczkiym, a ogiynek na polu migoce a migoce.
– To musi być jakosi nocznica – prawi sie gaździno i podziwała sie na świyczke, kiero zaczła szkwiyrczeć i smolić czornym dymym.
– Sumeryja kandy! – wrzasła naros Hanka – gaździnko, dyć ta nocznica idzie ku naszej chałpie!
Gaździna przilepiła wybałuszóne oczy do szyby. Isto prowda, płomyczek był coros bliży. Hanka skoczyła do legiera i przikryła sie pierzinóm nad głowe. Gazda siedzioł za stołym i fuczoł jak jyż, na dobre go brała drzymota. Gaździnie zimnica potu srosiła czoło. Co tu robić?! Spómniała se, że mo w kumorze świyncónóm wode. Jak tóm nocznice wykropi, to sie w ziym przepadnie. Porwała flaszke s kumory, przeżegnała sie i wylazła na pole. Gazda usnół za stołym, a chrapoł, jakby na starym gatrze deske z grzebykami rzazoł. Na polu ćma jak w miechu o północy przi nowiu. Płómyczek uż był ganc blisko. Gaździnka sie eszcze ros przeżegnała i pyto sie:
– Błyndno duszyczko, pytóm sie cie, czego byjś chciała?
Tu sie odezwoł zachrapły głos: ma...ma...ślónki!
Gaździno dźwigła latarnie nad głowe, coby se poświyciła na duszyczke, kierej sie zachciało maślónki i co widzi:
Przed nióm stoi stary Karpecki, okoltany jako prosie od szmatłanio po zagónach, w rynce dzierży świyczke owiniónóm w gazecie, coby mu jóm wiater nie sgasiuł. Stoji tak naprany jako nieboski stworzyni, że uż ani wiela stoć ni może.
– Na wy ochlasto przegrzeszóny, to was nima gańba, jako nocznica
sie smykać w nocy po zagónach?! Ku tymu jeszcze maślónki sie wóm
zachciywo?! No, poczkejcie – wrzasła i przejechała go mietłóm po czepani.
– Nale – gaździnko, dyć sie nie gniywejcie. Jo szoł rowno, yny cesta była krziwo. A żejście sie mie pytali: czego byjś chciała, tóż żech wóm prawiuł, że maślónki, bo mnie po tym kwicisku przeogrómnie suszy...
Karpecki przenocowoł tej nocy we stodole na słómie. Zajś gazda ni może przeboleć, że grómnica, kiero kosztowała 10 grejcarów, świyciła ożarłymu Karpeckimu na ceste.
Przemierzły kłobuk
Miesiónczek jasno świycił, yny wiatrzisko, taki uż jesiynne, mocowało sie ze smrekami w Równiach. Pomału my sie gramolili na nowinkarski pasiónki. Jak Jura widzioł, że je w chałupie ćma, srobiuł sie odważny. „Hej, nie bydóm mie wieszać na cieszyńskim rynku” – zaśpiywoł i zagiyrził sie palicóm. „Nie bydóm...” wrzasknyłech też s całej siły i podniós rynke, kieróm żech se przidziyrżowoł na głowie do połednia kupióny nowiusińki, pliszowy kłobuk. Wiater duchnył naros jak na ujme. Ale doczkejcie, zaczónech od chwostu, a ni od głowy. Poczóntek był taki: Cielok był od ulóngniyncio jakisi borok. Sbiyrała mu staro kosztyfoł i dziurawiec, okadzała dziywannóm i jałowcym, ale katać też tam. Kudliska na tym stoły jak na kumedyjanckij kobyle, pajść sie to nie chciało, sama ostuda. Chciołech to kłapnyć na Jadwige, ale staro se umyśliła inakszy: „Zóndziesz do Jabłónkowa na torg, pohandryczysz sie kapke s masorzami, a jak sie nie bydziesz nigdzi stawioł, prziniesiesz do chałupy kierysi tyn grejcar”. Przi wojsku mie uczyli kole rozkazów moc nie dyskutować, tóż we wtorek wczas rano żech cióngnył cieloka na porwózku ku Jasiowu. Cielok sie opiyroł i byłbych mu isto głowsko urwoł, gdyby mie na Zowodziu nie był dognoł sómsiod Jura s Niżni. Ułómoł wiyrbowy patyk, przerzóndziuł zwiyrzynciu do rozumu i za półdrugo godziny byli my na rynku. S poczóntku handlyrze kryncili nosami, ale że w tyn dziyń nie było jakosik wiela bydła, dostoł żech od masorza z Nowsio szumnóm koróne. W Jabłónkowie było zima i trzeja sie było kansik schronić przed wiatrym. Patrziło sie też poczynstować sómsiada za pumoc, tóż my skryncili do Stańka. Hop! Przed tym żech se eszcze kupiuł u Żyda czorny pliszowy kłobuk. Był kapke wielki, ale Jura mi go schwoluł. Prawiuł, że starczy na zime nacisnyć za podszywke papiyru i wszecko bydzie w porzóndku. Stare kłobuczysko żech wcisnył pod pazuche i jako prawiym, stawili my sie. U Stańka było jako w osi bani, tóż my po dwóch lagach przeszli do Moora. Potym Jura mioł eszcze cosi do załatwiynio u Móniki, a potym my przi szynkwasie spotkali jego szwagra. Obrócili my na zdrowi szwagra i na mój nowy kłobuk, a że sie uż zaczyno śćmiywać, wziyni my to przez most na Łómniance i Bocónowice. Jura tuplowol, że to bydzie bliży. Diobła tam bliży. Jura zustowoł coroz barży ze zadku. Mie przegrzeszóny pliszok co chwila spadowo na oczy, kamrat postynkowoł, a klónkory nas bolały jak wszecy diobli. Eszcze szczynści, że po ceście my mieli arynde u Słowioczka. Wlyźli my. Na chwile. Bocónowscy gazdowie siedzieli nad kryglami piwa, wyrzóndzało sie o wszeckim możnym. Kole jedynostej w nocy uż było, jak Słowioczek dziyrgnył roletóm. Ros stejizbiok kludziuł mie, ros jo stejizbioka i tak by my szczynśliwie doszli do dómowych pieleszy, gdyby nie tyn wiater. Tóż jak prawiym. W mómyncie, jak żech hoknył „Nie bydóm mie...” i podniós rynke nad głowe, duchnyło i nowy czorny pliszok polecioł w diobły. „Jurku – prawiym – źle. Cieloka ni ma, grejcarów ubyło, a terazy eszcze tyn przemierzły kłobuk. Jakóż sie terazy starej pokożym na oczy?!” – „Nie starej sie – prawi stejizbiok – miesiónczek świyci, trowa wypasióno, nóńdymy go”. Po sztyrech my zaczyni chodzić po pasiónku. „Móm go” – zawrzeszczoł naros Jura i trzasnył rynkóm do czegosi czornego, aż to mlaskło. – „Tu je” – wołóm jo i rozczapiyrzóm palczyska w krowskim kołoczu. Miesiónczek sie szczyrził i dziwoł sie, jako dwo mamlasi robióm na pasiónku w krowińcach juwynture. Po niedłógim czasie żodyn z nas uż nie widzioł na oczy. „To je darymne – prawi kamrat. Kłobuk ci slecioł s głowy zaros przi lesie. Wbijym w tym miejscu palice i pujdymy spać. Wczas rano poszlesz pastyrza, kiery we wyznaczónym miejscu zgube nóndzie i fertig”. Tak też zaros zrobiuł. Wbił palice spoza głowy i rozeszli my sie. Szarzało sie uż, jak żech pognoł na pasiónek. Stejizbiok se to miejsce dobrze zapamiyntoł. Na milimeter. Palica była wbito w samym postrzodku nowego pliszowego kłobuka.
Jako Marysia wyćwiczyła chłopa
Też był jedyn kawalyr, sielski synek, a chcioł sie żynić. Ta sie mu nie zdała, ta sie mu nie zdała. I naros sie zakochoł do taki młodej dziołuchy. Ale, jeja, matka była ogrómnie hudobno. Miyszkały yny z tóm ceróm w jednej izbie. A ta matka prawiła tej dziołusze: „Marysia, nie chodź ś nim. Podziwej sie, jaki ón je bogaty. Ty nic ni mosz. Dycki ci bydzie wyczytoł, żejś nic nie prziniósła, że nic ni mosz. Dyć sóm inksi syncy, to se namów inkszego, a nie chciyj go”. Ale synek był tak zaparty i naros mu zemrziła matka. Jak mu ta matka zemrziła, tak sie kóniecznie chcioł ożynić. Matka eszcze zabraniała, pokiel mógła, ale uż to potym nie szło. I dziołucha prziszła na grónt. Nó wiycie, jak to je u młodych. Hned sie naszoł mały Maciyj. I pokiel eszcze tego Macieja nie było, tóż ji ta robota szła. Jak to na statku. To były krowy, cielynta zustawióne, co zajś na krowy, świnie na prosiynta były, prowda, i taki świnie na zabijani. A tej roboty było ogrómnie moc. Nó, a óna tóż, boroczka Marysia, lotała s jednej do drugi. A ón mioł taki szpatny zwyk – nie uznoł. Czy tam chlyb piykła, czy biyliła, czy masło robiła – to mu było wszecko jedno, yny jak było dwanost godzin, przijechoł s pachołkym s pola, rznół piyńścióm po stole: „My chcymy obiod!” I baba sie uskarżała, że przeca tela roboty miała, że może na chwile doczkać. – „My chcymy obiod!” A matce sie ni miała co lutować, bo matka ji zabraniała, coby se go nie brała – za jedno, że je hudobno a za drugi, że ni ma tak ćwiczono w tej robocie. Bo óny dóma nic ni miały. Nó i terazy ta Marysia prawi: „Wiysz co, dyć ty zustóń, Francek, dóma a jo pujdym z tym pachołkym na pole. A bydymy widzieć, jak ci ta robota pujdzie”. – „Jo, se myślisz, że nie poradzym? Jednóm rynke do zadku styrczym a drugóm to porobiym”. Dobre. I rano, było to w pyndziałek, Marysia stanyła: „Nie musisz moc robić – prawi – upieczesz chleba, srobisz masło a nawarzysz obiod. A doglóndniesz małego Macieja”. Nó i dobre. A óna ni miała dziywki. Ón mioł pachołka. Yny pastyrz był. Nó i jak sie tak pochwoluł, że to wszyjstko srobi, tak sie chyciuł roboty. A óna mu eszcze na tyn chlyb narychtowała. I na śliżki mu zarobiła. Mioł śliżek na parze uwarzić. Wszecko mu narychtowała, a szła na to pole s tym pachołkiym. A ón piyrsze robiuł masło. Tak sie wartko śpiychoł. Wybroł to masło na lawór, a niechoł go na tym laworze. Terazy sie podziwo, co mo dali robić. – „Aha, jo móm chlyb kulać”. Tak nakulol chleba. Dziewiyńć pecynków na słómiónki rosłożuł na siyni, a zapómnioł se starule od prosiónt zawrzić ku małym. Starula wlazła do siyni i wszystek chlyb mu nie zeżrala, bo tego nie poradziłą zeżrać, ale rosmaćkała, rosbabrała, że sie to na nic nie godziło. Bo ón zapómnioł w piecu ogiyń słożyć. Ón to mioł tyn chlyb poruszać, a do pieca wrazić, a tyn ogiyń mioł być nejprzód narychtowany. Nó, a terazy se spómnioł, że mu trzeja śliżki kulać, że uż tukej zaros s pachołkym bydóm, a ón nic ni mo na obiod. Że sie bydóm ś niego śmioć. I chyciuł sie tych śliżek, i kuloł ty śliżki. A óna mu narychtowała wszyjstko, aji syr do tych śliżek. A jak tak kuloł ty śliżki, to wiycie, kiejsi był inszy zwyczoj. To mieli tukej we spodniokach rozporki, a tyn pas to nie była guma, yny sznórki. A ón był na strónie i zapómnioł te jednóm sznórke se do tego rozporka styrczyć. A terazy kuloł ty śliżki kole tego stoła a nie doł pozór i zakułoł tam tóm sznórke do tej śliżki. I wtynczas mu Maciyj zaczón w kolybce płakać, a ón go mioł przeogrómnie rod. Jako piyrszego synka. I szoł ku niymu, a ta śliżka sie bambylała na tej sznórce. Terazy prziszoł ku te kolybce: „Nale Maciejku, Maciejku”. Tak go pieknie podchyciuł i ku siebie przicis. A to dziecko mu całóm te śliżke rospuczyło. To wiycie, jak wyglóndoł. I tu uż jedzie Marysia s pachołkym. A uż na polu prawiła tymu pachołkowi: „Wiysz co. Srobiymy tak jak gazda. Dómy kónióm wody a siana, a pujdymy do kuchynie, a jo rznym piyńścióm po stole:„My chcymy obiod!” I też tak srobili. Óna wyskoczyła na wyrch, prziniósła owsa, pachołek prziniós siana, zasuli kónióm, dali wody i szli do kuchynie: „My chcymy obiod!” – „Ale Marysio, podziwej sie, jo nic ni móm na tyn obiod”. – „Toż coż żejś tukej robiół, człowiecze?! Tóż kaj mosz chlyb napieczóny, kaj mosz masło narobióne?” – „Nó nic ni móm, Marysio, nic ni móm”. Óna sie podziwo na niego, a ón mo całóm śliżke na tym rozporku takóm rozbabranóm. Nó prawi: „Kigoś tu pieróna robiuł?!” I uż wiyncyj potym ni miała żodnych wyrzutów. A tak tóż dycki: „Ty daryboku, ty lyniu, ty nic nie umiysz robić”. Nó widzicie. A potym jak trza było, tóż ani śliżek, ani chleba, ani masła nie było. Nie było nic. I tak Marysia wygrała.
Ujcu – na dyć jydzcie– Jyndrys, Maryna – myśli se Hanka, to isto je jakosi błyndno dusza, o kierych starka Karpecko przi szkubaniu piyrzo dycki wyrzóndzo.
Prasła szkopkym o ziym i leci ku gaździnie.
– Gaździnko, pójcie sie podziwać, pójcie sie podziwać, hónym do pola – wrzasła a sapała przi tymu jako miech kowalski. Gaździno wylynknióno tyrckała do pola, a za nióm gazdoszek s wymaszczónóm gymbóm od stryków s wyrzoskami.
– Dziwejcie sie yny, gaździnko, co też tam yny migoce. Dyć to isto jakosi błyndno duszyczka błóndzi – trzepała sie Hanka, jak widziała światełko w polu.
– Jyndrys Maryna, świynty Michole, opatruj nas – biadała gaździno i szczyrkała ze strachu zymbami – To musi być cosi piekielnego, dyć tam żodnej miedzy nima ani cesty. Każ by tam gdo błóndził?
Dobróm chwile dziwali sie wszyjscy na ogiynek, kiery migotoł we ćmie.
– Pódźmy do chałpy, nic tu nie wystojymy – prawiła gaździno.
– Bydzie trzeja grómnice zapolić – prawi, jak wszyjscy wlyźli do izby – Jak to je nocznica, to świyczka sgaśnie, jak zajś to je jako błyndno duszyczka, kiero potrzebuje pómocy, to bydzie pieknie i jasno goreć. Gaździno wycióngła s kredynsu hrubucnóm malówanóm grómnice.
– Myślym se, babo, coby starczyło zwykłóm abo ciynszóm świyczke zapolić – odezwoł sie gazda, kiery śmiatoł s talyrza jedynosty stryk.
– Nale, widzisz go, sknyro, przegrzeszóny eszcze, byjś na duszyczkach chcioł szporować. Dojść skóry nadrzesz ze żywych, to choć umrzitym dożycz kapke tego światła.
– A światłojść wiekuisto niech im świyci na wieki wieków amyn – odezwała sie z kónta Hanka. Gaździno rozswiyciła grómnice i postawiła jóm na oknie. Gazda wciepoł dwanosty stryk.
– Byjś przestoł mlaskać! – ofukła go gaździno – Nie widzisz, niemoreśniku przegrzeszóny, że sie roschodzi o zbawiyni błyndnej duszyczki?
Gazda przestoł mlaskać, bo sie mu talyrz wypróźnił. Świyczka gore złotym płómyczkiym, a ogiynek na polu migoce a migoce.
– To musi być jakosi nocznica – prawi sie gaździno i podziwała sie na świyczke, kiero zaczła szkwiyrczeć i smolić czornym dymym.
– Sumeryja kandy! – wrzasła naros Hanka – gaździnko, dyć ta nocznica idzie ku naszej chałpie!
Gaździna przilepiła wybałuszóne oczy do szyby. Isto prowda, płomyczek był coros bliży. Hanka skoczyła do legiera i przikryła sie pierzinóm nad głowe. Gazda siedzioł za stołym i fuczoł jak jyż, na dobre go brała drzymota. Gaździnie zimnica potu srosiła czoło. Co tu robić?! Spómniała se, że mo w kumorze świyncónóm wode. Jak tóm nocznice wykropi, to sie w ziym przepadnie. Porwała flaszke s kumory, przeżegnała sie i wylazła na pole. Gazda usnół za stołym, a chrapoł, jakby na starym gatrze deske z grzebykami rzazoł. Na polu ćma jak w miechu o północy przi nowiu. Płómyczek uż był ganc blisko. Gaździnka sie eszcze ros przeżegnała i pyto sie:
– Błyndno duszyczko, pytóm sie cie, czego byjś chciała?
Tu sie odezwoł zachrapły głos: ma...ma...ślónki!
Gaździno dźwigła latarnie nad głowe, coby se poświyciła na duszyczke, kierej sie zachciało maślónki i co widzi:
Przed nióm stoi stary Karpecki, okoltany jako prosie od szmatłanio po zagónach, w rynce dzierży świyczke owiniónóm w gazecie, coby mu jóm wiater nie sgasiuł. Stoji tak naprany jako nieboski stworzyni, że uż ani wiela stoć ni może.
– Na wy ochlasto przegrzeszóny, to was nima gańba, jako nocznica
sie smykać w nocy po zagónach?! Ku tymu jeszcze maślónki sie wóm
zachciywo?! No, poczkejcie – wrzasła i przejechała go mietłóm po czepani.
– Nale – gaździnko, dyć sie nie gniywejcie. Jo szoł rowno, yny cesta była krziwo. A żejście sie mie pytali: czego byjś chciała, tóż żech wóm prawiuł, że maślónki, bo mnie po tym kwicisku przeogrómnie suszy...
Karpecki przenocowoł tej nocy we stodole na słómie. Zajś gazda ni może przeboleć, że grómnica, kiero kosztowała 10 grejcarów, świyciła ożarłymu Karpeckimu na ceste.
Przemierzły kłobuk
Miesiónczek jasno świycił, yny wiatrzisko, taki uż jesiynne, mocowało sie ze smrekami w Równiach. Pomału my sie gramolili na nowinkarski pasiónki. Jak Jura widzioł, że je w chałupie ćma, srobiuł sie odważny. „Hej, nie bydóm mie wieszać na cieszyńskim rynku” – zaśpiywoł i zagiyrził sie palicóm. „Nie bydóm...” wrzasknyłech też s całej siły i podniós rynke, kieróm żech se przidziyrżowoł na głowie do połednia kupióny nowiusińki, pliszowy kłobuk. Wiater duchnył naros jak na ujme. Ale doczkejcie, zaczónech od chwostu, a ni od głowy. Poczóntek był taki: Cielok był od ulóngniyncio jakisi borok. Sbiyrała mu staro kosztyfoł i dziurawiec, okadzała dziywannóm i jałowcym, ale katać też tam. Kudliska na tym stoły jak na kumedyjanckij kobyle, pajść sie to nie chciało, sama ostuda. Chciołech to kłapnyć na Jadwige, ale staro se umyśliła inakszy: „Zóndziesz do Jabłónkowa na torg, pohandryczysz sie kapke s masorzami, a jak sie nie bydziesz nigdzi stawioł, prziniesiesz do chałupy kierysi tyn grejcar”. Przi wojsku mie uczyli kole rozkazów moc nie dyskutować, tóż we wtorek wczas rano żech cióngnył cieloka na porwózku ku Jasiowu. Cielok sie opiyroł i byłbych mu isto głowsko urwoł, gdyby mie na Zowodziu nie był dognoł sómsiod Jura s Niżni. Ułómoł wiyrbowy patyk, przerzóndziuł zwiyrzynciu do rozumu i za półdrugo godziny byli my na rynku. S poczóntku handlyrze kryncili nosami, ale że w tyn dziyń nie było jakosik wiela bydła, dostoł żech od masorza z Nowsio szumnóm koróne. W Jabłónkowie było zima i trzeja sie było kansik schronić przed wiatrym. Patrziło sie też poczynstować sómsiada za pumoc, tóż my skryncili do Stańka. Hop! Przed tym żech se eszcze kupiuł u Żyda czorny pliszowy kłobuk. Był kapke wielki, ale Jura mi go schwoluł. Prawiuł, że starczy na zime nacisnyć za podszywke papiyru i wszecko bydzie w porzóndku. Stare kłobuczysko żech wcisnył pod pazuche i jako prawiym, stawili my sie. U Stańka było jako w osi bani, tóż my po dwóch lagach przeszli do Moora. Potym Jura mioł eszcze cosi do załatwiynio u Móniki, a potym my przi szynkwasie spotkali jego szwagra. Obrócili my na zdrowi szwagra i na mój nowy kłobuk, a że sie uż zaczyno śćmiywać, wziyni my to przez most na Łómniance i Bocónowice. Jura tuplowol, że to bydzie bliży. Diobła tam bliży. Jura zustowoł coroz barży ze zadku. Mie przegrzeszóny pliszok co chwila spadowo na oczy, kamrat postynkowoł, a klónkory nas bolały jak wszecy diobli. Eszcze szczynści, że po ceście my mieli arynde u Słowioczka. Wlyźli my. Na chwile. Bocónowscy gazdowie siedzieli nad kryglami piwa, wyrzóndzało sie o wszeckim możnym. Kole jedynostej w nocy uż było, jak Słowioczek dziyrgnył roletóm. Ros stejizbiok kludziuł mie, ros jo stejizbioka i tak by my szczynśliwie doszli do dómowych pieleszy, gdyby nie tyn wiater. Tóż jak prawiym. W mómyncie, jak żech hoknył „Nie bydóm mie...” i podniós rynke nad głowe, duchnyło i nowy czorny pliszok polecioł w diobły. „Jurku – prawiym – źle. Cieloka ni ma, grejcarów ubyło, a terazy eszcze tyn przemierzły kłobuk. Jakóż sie terazy starej pokożym na oczy?!” – „Nie starej sie – prawi stejizbiok – miesiónczek świyci, trowa wypasióno, nóńdymy go”. Po sztyrech my zaczyni chodzić po pasiónku. „Móm go” – zawrzeszczoł naros Jura i trzasnył rynkóm do czegosi czornego, aż to mlaskło. – „Tu je” – wołóm jo i rozczapiyrzóm palczyska w krowskim kołoczu. Miesiónczek sie szczyrził i dziwoł sie, jako dwo mamlasi robióm na pasiónku w krowińcach juwynture. Po niedłógim czasie żodyn z nas uż nie widzioł na oczy. „To je darymne – prawi kamrat. Kłobuk ci slecioł s głowy zaros przi lesie. Wbijym w tym miejscu palice i pujdymy spać. Wczas rano poszlesz pastyrza, kiery we wyznaczónym miejscu zgube nóndzie i fertig”. Tak też zaros zrobiuł. Wbił palice spoza głowy i rozeszli my sie. Szarzało sie uż, jak żech pognoł na pasiónek. Stejizbiok se to miejsce dobrze zapamiyntoł. Na milimeter. Palica była wbito w samym postrzodku nowego pliszowego kłobuka.
Jako Marysia wyćwiczyła chłopa
Też był jedyn kawalyr, sielski synek, a chcioł sie żynić. Ta sie mu nie zdała, ta sie mu nie zdała. I naros sie zakochoł do taki młodej dziołuchy. Ale, jeja, matka była ogrómnie hudobno. Miyszkały yny z tóm ceróm w jednej izbie. A ta matka prawiła tej dziołusze: „Marysia, nie chodź ś nim. Podziwej sie, jaki ón je bogaty. Ty nic ni mosz. Dycki ci bydzie wyczytoł, żejś nic nie prziniósła, że nic ni mosz. Dyć sóm inksi syncy, to se namów inkszego, a nie chciyj go”. Ale synek był tak zaparty i naros mu zemrziła matka. Jak mu ta matka zemrziła, tak sie kóniecznie chcioł ożynić. Matka eszcze zabraniała, pokiel mógła, ale uż to potym nie szło. I dziołucha prziszła na grónt. Nó wiycie, jak to je u młodych. Hned sie naszoł mały Maciyj. I pokiel eszcze tego Macieja nie było, tóż ji ta robota szła. Jak to na statku. To były krowy, cielynta zustawióne, co zajś na krowy, świnie na prosiynta były, prowda, i taki świnie na zabijani. A tej roboty było ogrómnie moc. Nó, a óna tóż, boroczka Marysia, lotała s jednej do drugi. A ón mioł taki szpatny zwyk – nie uznoł. Czy tam chlyb piykła, czy biyliła, czy masło robiła – to mu było wszecko jedno, yny jak było dwanost godzin, przijechoł s pachołkym s pola, rznół piyńścióm po stole: „My chcymy obiod!” I baba sie uskarżała, że przeca tela roboty miała, że może na chwile doczkać. – „My chcymy obiod!” A matce sie ni miała co lutować, bo matka ji zabraniała, coby se go nie brała – za jedno, że je hudobno a za drugi, że ni ma tak ćwiczono w tej robocie. Bo óny dóma nic ni miały. Nó i terazy ta Marysia prawi: „Wiysz co, dyć ty zustóń, Francek, dóma a jo pujdym z tym pachołkym na pole. A bydymy widzieć, jak ci ta robota pujdzie”. – „Jo, se myślisz, że nie poradzym? Jednóm rynke do zadku styrczym a drugóm to porobiym”. Dobre. I rano, było to w pyndziałek, Marysia stanyła: „Nie musisz moc robić – prawi – upieczesz chleba, srobisz masło a nawarzysz obiod. A doglóndniesz małego Macieja”. Nó i dobre. A óna ni miała dziywki. Ón mioł pachołka. Yny pastyrz był. Nó i jak sie tak pochwoluł, że to wszyjstko srobi, tak sie chyciuł roboty. A óna mu eszcze na tyn chlyb narychtowała. I na śliżki mu zarobiła. Mioł śliżek na parze uwarzić. Wszecko mu narychtowała, a szła na to pole s tym pachołkiym. A ón piyrsze robiuł masło. Tak sie wartko śpiychoł. Wybroł to masło na lawór, a niechoł go na tym laworze. Terazy sie podziwo, co mo dali robić. – „Aha, jo móm chlyb kulać”. Tak nakulol chleba. Dziewiyńć pecynków na słómiónki rosłożuł na siyni, a zapómnioł se starule od prosiónt zawrzić ku małym. Starula wlazła do siyni i wszystek chlyb mu nie zeżrala, bo tego nie poradziłą zeżrać, ale rosmaćkała, rosbabrała, że sie to na nic nie godziło. Bo ón zapómnioł w piecu ogiyń słożyć. Ón to mioł tyn chlyb poruszać, a do pieca wrazić, a tyn ogiyń mioł być nejprzód narychtowany. Nó, a terazy se spómnioł, że mu trzeja śliżki kulać, że uż tukej zaros s pachołkym bydóm, a ón nic ni mo na obiod. Że sie bydóm ś niego śmioć. I chyciuł sie tych śliżek, i kuloł ty śliżki. A óna mu narychtowała wszyjstko, aji syr do tych śliżek. A jak tak kuloł ty śliżki, to wiycie, kiejsi był inszy zwyczoj. To mieli tukej we spodniokach rozporki, a tyn pas to nie była guma, yny sznórki. A ón był na strónie i zapómnioł te jednóm sznórke se do tego rozporka styrczyć. A terazy kuloł ty śliżki kole tego stoła a nie doł pozór i zakułoł tam tóm sznórke do tej śliżki. I wtynczas mu Maciyj zaczón w kolybce płakać, a ón go mioł przeogrómnie rod. Jako piyrszego synka. I szoł ku niymu, a ta śliżka sie bambylała na tej sznórce. Terazy prziszoł ku te kolybce: „Nale Maciejku, Maciejku”. Tak go pieknie podchyciuł i ku siebie przicis. A to dziecko mu całóm te śliżke rospuczyło. To wiycie, jak wyglóndoł. I tu uż jedzie Marysia s pachołkym. A uż na polu prawiła tymu pachołkowi: „Wiysz co. Srobiymy tak jak gazda. Dómy kónióm wody a siana, a pujdymy do kuchynie, a jo rznym piyńścióm po stole:„My chcymy obiod!” I też tak srobili. Óna wyskoczyła na wyrch, prziniósła owsa, pachołek prziniós siana, zasuli kónióm, dali wody i szli do kuchynie: „My chcymy obiod!” – „Ale Marysio, podziwej sie, jo nic ni móm na tyn obiod”. – „Toż coż żejś tukej robiół, człowiecze?! Tóż kaj mosz chlyb napieczóny, kaj mosz masło narobióne?” – „Nó nic ni móm, Marysio, nic ni móm”. Óna sie podziwo na niego, a ón mo całóm śliżke na tym rozporku takóm rozbabranóm. Nó prawi: „Kigoś tu pieróna robiuł?!” I uż wiyncyj potym ni miała żodnych wyrzutów. A tak tóż dycki: „Ty daryboku, ty lyniu, ty nic nie umiysz robić”. Nó widzicie. A potym jak trza było, tóż ani śliżek, ani chleba, ani masła nie było. Nie było nic. I tak Marysia wygrała.
Staro Kawuloczka od Potoka miała kupa dziecek a ku tymu chłopa strasznego ożralca. Co widzioł w chałupie, to wyniós i przepiuł. Ponikiedy nie było co do garca wrazić. Gniywała sie staro Kawuloczka na tego ochlaste, ale nie dało sie nic robić. Jura za to ni móg, że go to plugastwo tak cióngło. Toż staro Kawuloczka sama musiała sie o wszecko starać. Zaganiała, jako mógła, aby yny ty dziecióntka używiła i gospodarke udzierżała. Ros w niedziele po połedniu prziszeł do ni szwagier Hadam Łostrewka z Płóniawy. Szoł pram s kojścioła a strasznie go w nogi oziómbało, bo na polu marzło, tóż sie do ni stawiuł, siednył za stołym i zaczón wyrzóndzac o swoji Brzeruli, co sie mu przed tydniym ocieliła i pieknego cieloka miała. Staro Kawuloczka prawie dowala na stół mise s ziymiokami i kapustóm, i tak przes obyczoj prawiła szwagrowi:
– Ty, Hadam, na pojydz też oto kapke s nami. Isto żejś je głodny?
– Na dyć se, Jewka, nie rób szkody – odpowiedzioł Hadam, ale hned przisiednył bliży, pobożnie sie przeżegnoł i schyluł nad misóm.
Aż sie mu śliny w gymbie sbiyrały, co to tak mioł chynć na ty ziymioczki s kapustóm. Ale jakosik nie jod, yny sie smutnie dziwoł na tóm mise i na ty ziymioczki, co sie tak hónym s tej misy traciły. Mały Jano, co ujca Hadama mioł strasznie rod, bo mu roz na odpuście kupiuł kónia s piernika, przestoł jejść, zadziwoł sie na niego i prawi:
– Na dyć jydźcie, łujcu!
– Na dyć jym!
– Na dyć ni mocie łyżki!
– Na dyć jo wiym!
Jak to powiedzioł, zaczli sie wszecy kole stoła śmioć, yny łujcowi było wiyncyj do płaczu, bo uż na misie nic nie zustało. Prowda, że staro Kawuloczka mu potym łyżke podała, ale uż tego wiela nie ujod, bo misa za chwile była prózno. Też go jakosi hónym przestało w nogi oziómbać, bo sie broł ku chałupie, a w żołóndku to mu po ceście tak kurczało, jakby gdo ziymioki w piwnicy z miecha wysypowoł.
Jak sie ujec Filipek powozili
Ciotka Filipkula jechała ros se cosi pokupić do Ostrawy. Miała ciynżki taszki i s bydóm jich dosmyczyła do banhofu. Tak to uż je, że jak sie grejcary umarni, to potym człowiek całóm ceste rosmyśloł, kaj ich doł, esi ich kany nie straciuł, abo esi ich gdosi nie ukrod. Nó, a ciotka też fórt rachowali, a nie poradzili sie dorachować. Prawiła se w duchu: Jak yny wlezym do cugu, to chned wszecko porachujym. Kupili se bilet, ale nie poradzili sie dostać do cugu. Ludzi wszyndy było jako mrowców, tóż stoli wszyjscy ściśnióni na jednej nodze kole aportu, na drugi nodze im gdosi stoł. Ludzie s dziedziny sóm gańbliwi, tóż nic nie prawióm, jak sie im krziwda robi. Ciotka też nic nie prawili i ciyrpieli aż do Vratimova. Potym uż co kónsek ludzi ubywało. Naros we Frydku sie cug srobiuł prózny. Tóż ciotka nic, yny hópli i uż siedzieli na próznej ławicy pod oknym, a byli radzi, jak fazol, że sie jim wydarziło. Hned powycióngali wszecko s taszki, porachowali to co kupili, a byli zajś radzi, że nie umarnili moc grejcarów. Pieknie to zajś spadki wrazili do taszki, prziwiónzali szpagatym i siedzieli dali. Zaczli sie oglóndać dokoła a prawióm se w duchu: czymu żodyn nie wsiado? Odewrzili okno, wystarczyli głowe, a prawie po peronie szoł ajzybaner i woło: „cóż tam paniczko robicie w tym cugu”? „Na tóż cóż bych robiła, dziwóm sie, tyn cug fórt stoji a nie wiym czymu.” Tóz tojście mieli sie wszymnóć rychli, dyć żejście zajechali aż do Vsetina, a ty trzi wagóny poodpinali”. Ciotka Filipkula, ani nie podziynkowali ajzybanerowi, ale yny ciapli rzicióm spadki na ławice. „Nó nic wóla Bożo, dyć zajś pojedzie isto drugi cug…” Poszli sie spytać, kiej pojedzie tyn drugi cug. Prawili ji, że we sztwierć na dwanost w nocy, tóż jak to ciotka usłyszeli, to tak jakby ich gdo szasnół po gymbie. Nó, ale nie dało sie nic robić, yny czakać. Ciotka zastarano siedli na ławicy pod oknym i skubali żymłe, kieróm se kupili w Ostrawie. Było uż po jednej godzinie w nocy, kiej ciotka sie dziepro dostali do chałupy. Ujec sie ś nimi zaczli wadzić, a prawili: „Nie wiym na co nosisz tóm swojóm głowe. Mi sie to nigdy nie stało”. Potym nieskorzi, jak uż było po dożynkach. Ujec Filipek siedzioł na ławicy s kamratami, a fest chlastali. Ciotka nie poradzili ujca wycióngnóć do chałupy, prawili mu: ”Na dyć Lojzik, póć uż do chałupy, dyć nie staniesz jutro na szychte!” „Yny sie o mie nie starej, ty za mie na szychte nie pujdziesz.” Nó, ale rano było dojść biydy, coby sie umyć, wypić gornek czornej kawy i dostać sie na autobus o pół pióntej rano. Na szachcie to było prowdziwe piekło. Ojcowi było ciepło, jak w parzoku, a głowe mioł jak kastrol. Naros sie kansik stracili i nie było ich. Jak ich dojść długo nie było, tóż sztygar, co ś nimi robiuł prawi: „Filipek sie kansik straciuł.” Jedyn s hawiyrzi prawi: „Jo żech go widzioł jak szoł do ustympu, ale był jakisi biydny.” „Żeby sie mu co stało? Póćmy go chledać” prawi sztygar, tóż poszli. Poszli sie podziwać na aport, dwiyrze zawrzite od postrzodka. „Prziniyś wercajg, muszymy ty dwiyrze odewrzić” prawi sztygar. Odewrzili dwiyrze, dziwajóm sie, a tam Filipek spi na hażlu. Eszcze ś nimi zaczón ryczeć, że robióm sumeryje, ni móg sie uż potym doczkać kóńca szychty, był ledwo rod, jak uż siedzioł w cugu i jechoł ku chałupie. Prawiuł se: „Przijadym do chałupy, wypijym gornek kiszki, legnym do legiera, a nie stanym aż jutro rano na szychte.” Hyc był jak pierón, tóż ujec se seblykli jakle, a powiesili na hoczek, chned usnyli. W Baśce eszcze słyszeli jak wołali ”Baśka!”, ale potym uż nie wiedzieli o świecie. Naros sie spamiyntoł a słyszy: „Walasske Mezirici!”, eszcze posłuchoł, a naros wywaluł oczy i wrzeszczy: „zastawcie tyn cug, dyć jo jadym do Frydlantu!” Jakisi ajzybaner mu prawi: „Jakbyjście jechali baji do Carzihradu, ale cug dali nie jedzie i fertig.” „Tóż a kiery cug jedzie na spadek?” „Nó, tyn co w nim siedzicie, ale dziepro za dwie godziny” ujec Filipek ciapli rzicióm na ławice, styrczyli głowe pod jakle a prawili se w duchu:” dwie godziny eszcze mogym se spać” Tóż społ, a spało sie mu dobrze. Naros sie obudziuł, dziwo sie, wszyndzi ćma i cicho. Prawi se: „Na czy my eszcze nie wyjechali s tego sakramynckigo Mezirziczo? Odewrzuł okno, wystyrczuł głowe, dziwo sie a na banhofie pisze: Ostrawa. Ujec prawi: „Tóż nie wiym czy sie móm zabić, czy co…dyć jak to tak dali pójdzie to sie ledwo dostanym dna szachte. A ciotka jak go uwidziała miasto go polutować prawi: „Dyć mosz głowe, czymu ji nie nosisz?”
Ciotka Filipkula jechała ros se cosi pokupić do Ostrawy. Miała ciynżki taszki i s bydóm jich dosmyczyła do banhofu. Tak to uż je, że jak sie grejcary umarni, to potym człowiek całóm ceste rosmyśloł, kaj ich doł, esi ich kany nie straciuł, abo esi ich gdosi nie ukrod. Nó, a ciotka też fórt rachowali, a nie poradzili sie dorachować. Prawiła se w duchu: Jak yny wlezym do cugu, to chned wszecko porachujym. Kupili se bilet, ale nie poradzili sie dostać do cugu. Ludzi wszyndy było jako mrowców, tóż stoli wszyjscy ściśnióni na jednej nodze kole aportu, na drugi nodze im gdosi stoł. Ludzie s dziedziny sóm gańbliwi, tóż nic nie prawióm, jak sie im krziwda robi. Ciotka też nic nie prawili i ciyrpieli aż do Vratimova. Potym uż co kónsek ludzi ubywało. Naros we Frydku sie cug srobiuł prózny. Tóż ciotka nic, yny hópli i uż siedzieli na próznej ławicy pod oknym, a byli radzi, jak fazol, że sie jim wydarziło. Hned powycióngali wszecko s taszki, porachowali to co kupili, a byli zajś radzi, że nie umarnili moc grejcarów. Pieknie to zajś spadki wrazili do taszki, prziwiónzali szpagatym i siedzieli dali. Zaczli sie oglóndać dokoła a prawióm se w duchu: czymu żodyn nie wsiado? Odewrzili okno, wystarczyli głowe, a prawie po peronie szoł ajzybaner i woło: „cóż tam paniczko robicie w tym cugu”? „Na tóż cóż bych robiła, dziwóm sie, tyn cug fórt stoji a nie wiym czymu.” Tóz tojście mieli sie wszymnóć rychli, dyć żejście zajechali aż do Vsetina, a ty trzi wagóny poodpinali”. Ciotka Filipkula, ani nie podziynkowali ajzybanerowi, ale yny ciapli rzicióm spadki na ławice. „Nó nic wóla Bożo, dyć zajś pojedzie isto drugi cug…” Poszli sie spytać, kiej pojedzie tyn drugi cug. Prawili ji, że we sztwierć na dwanost w nocy, tóż jak to ciotka usłyszeli, to tak jakby ich gdo szasnół po gymbie. Nó, ale nie dało sie nic robić, yny czakać. Ciotka zastarano siedli na ławicy pod oknym i skubali żymłe, kieróm se kupili w Ostrawie. Było uż po jednej godzinie w nocy, kiej ciotka sie dziepro dostali do chałupy. Ujec sie ś nimi zaczli wadzić, a prawili: „Nie wiym na co nosisz tóm swojóm głowe. Mi sie to nigdy nie stało”. Potym nieskorzi, jak uż było po dożynkach. Ujec Filipek siedzioł na ławicy s kamratami, a fest chlastali. Ciotka nie poradzili ujca wycióngnóć do chałupy, prawili mu: ”Na dyć Lojzik, póć uż do chałupy, dyć nie staniesz jutro na szychte!” „Yny sie o mie nie starej, ty za mie na szychte nie pujdziesz.” Nó, ale rano było dojść biydy, coby sie umyć, wypić gornek czornej kawy i dostać sie na autobus o pół pióntej rano. Na szachcie to było prowdziwe piekło. Ojcowi było ciepło, jak w parzoku, a głowe mioł jak kastrol. Naros sie kansik stracili i nie było ich. Jak ich dojść długo nie było, tóż sztygar, co ś nimi robiuł prawi: „Filipek sie kansik straciuł.” Jedyn s hawiyrzi prawi: „Jo żech go widzioł jak szoł do ustympu, ale był jakisi biydny.” „Żeby sie mu co stało? Póćmy go chledać” prawi sztygar, tóż poszli. Poszli sie podziwać na aport, dwiyrze zawrzite od postrzodka. „Prziniyś wercajg, muszymy ty dwiyrze odewrzić” prawi sztygar. Odewrzili dwiyrze, dziwajóm sie, a tam Filipek spi na hażlu. Eszcze ś nimi zaczón ryczeć, że robióm sumeryje, ni móg sie uż potym doczkać kóńca szychty, był ledwo rod, jak uż siedzioł w cugu i jechoł ku chałupie. Prawiuł se: „Przijadym do chałupy, wypijym gornek kiszki, legnym do legiera, a nie stanym aż jutro rano na szychte.” Hyc był jak pierón, tóż ujec se seblykli jakle, a powiesili na hoczek, chned usnyli. W Baśce eszcze słyszeli jak wołali ”Baśka!”, ale potym uż nie wiedzieli o świecie. Naros sie spamiyntoł a słyszy: „Walasske Mezirici!”, eszcze posłuchoł, a naros wywaluł oczy i wrzeszczy: „zastawcie tyn cug, dyć jo jadym do Frydlantu!” Jakisi ajzybaner mu prawi: „Jakbyjście jechali baji do Carzihradu, ale cug dali nie jedzie i fertig.” „Tóż a kiery cug jedzie na spadek?” „Nó, tyn co w nim siedzicie, ale dziepro za dwie godziny” ujec Filipek ciapli rzicióm na ławice, styrczyli głowe pod jakle a prawili se w duchu:” dwie godziny eszcze mogym se spać” Tóż społ, a spało sie mu dobrze. Naros sie obudziuł, dziwo sie, wszyndzi ćma i cicho. Prawi se: „Na czy my eszcze nie wyjechali s tego sakramynckigo Mezirziczo? Odewrzuł okno, wystyrczuł głowe, dziwo sie a na banhofie pisze: Ostrawa. Ujec prawi: „Tóż nie wiym czy sie móm zabić, czy co…dyć jak to tak dali pójdzie to sie ledwo dostanym dna szachte. A ciotka jak go uwidziała miasto go polutować prawi: „Dyć mosz głowe, czymu ji nie nosisz?”
Kulfryc
To sie dojść czynsto tukej mówi na takigo przygupkowatego, abo przechytrzałego człowieka, że je „kulfryc”, a żodyn ani nie wiy, skónd sie taki przezwisko wziyno. Jo sie o tym dowiedzioł od jednego starego hawiyrza i tóż wóm o tym powyrzóndzóm. Tóż – posłuchejcie! Uż tymu je downo, eszcze za Austryje, jak tóm sztreke s Koszyc do Bogumina postawili, to wóm na tych sztacyjónach za portyrów porobili samych starych wojoków, co pore roków przi austryjackim wojsku słóżyli i troche tej niymczyzny liźli. Tóż wiycie, że byli s tego ogrómnie hyrni i kaj yny mógli tam tóm niymczyznóm bebłali. A eszcze jedno wóm powiym, że na parade też se pociyrpieli. Gor bóty i knefle przi bluzie to sie musiały tak świycić, jako zdrzadło w słóneczku. A fusy to wóm nosili taki, jak sóm cysorz Franc Jozef. Rynce dycki na zadku zakłodali, coby im ty świycónce knefle na brzuchu było lepszy widać, a ponikiedy człowiek ani nie poznoł, czy to je sztacyjónszef, czy też portyr, bo tak sie nafukowali, jakby ta bana ni mógła bez nich egzystować. I tóż był wóm też na sztacyjónie w Dómbrowej taki stary paradny portyr. Mało s kim rzóndziuł, a s hawiyrzami to uż yny tak pod nosym. Dycki jak uwidzioł umazanego hawiyrza (bo hań downi sie na szachtach nie myjowali), tak yny gymbóm skrziwiuł i obeszeł go s daleka. Hawiyrze o tym wiedzieli i też kaj yny mógli, tak mu to wracali. Klamki mu marasym, abo tworużkami mazali, po ścianach go malowali, dwiyrze na złojść otwiyrali i trzaskali, po boku szpatnie na niego wykrzikowali, a eszcze inksze paskudy mu robili. To wiycie, że sie szkuboł i nadowoł na czym świat stoji, ale nic to nie pumógło. I tak ta wojna miyndzy nimi trwała dość dłógo, aż ros to praskło na ozaist. Hawiyrze wygrali. Jakosik na wiosne, tak kole roku 1905, jak przijechali hawiyrze rano na szychte, uwidzieli na sztacyjónie wisieć same austryjacki lampiony, a po perónie s rynkami na zadku chodził strasznie wyparadzóny nasz portyr. Dziwne im to było, że tako parada sie robi, a óni muszóm iść na szychte i tóż sie po zdaleku pytali tego portyra, co to znaczy. A ón sie tak yny s wyrchu na nich podziwoł, dolnóm warge spujściuł i prawi: – To nie wiycie, że dzisio przijyżdżo do Cieszyna jedyn kulfryc z cysarski rodziny aż z Wiydnia? Hawiyrzóm aż oczy wylazły na wyrch, bo nigdy o żodnym kulfrycu s Wiydnia nie słyszeli. Głowami yny pokiwali, za uszami sie poskrobali i szli fedrować. Aż dziepro na szychcie sie dowiedzieli, że to ni ma kulfryc yny „Kurfürst” (co je po niemiecku ksiónże) przijyżdżo do tego Cieszyna. Ón, tyn portyr se to z tóm niymczyznóm kapke poplót. Od tego czasu wołali na niego hawiyrze yny „kulfryc” i to mu uż zustało aż do śmierci.
Gdo szporuje, tyn mo!
Ujec Jakub dycki przeogrómnie szporowali, a ciotka Tereza mieli ś nim nieros sumeryje. Jak uż trzeja było cosi kupić za pore grejcarów, tóż ujec sie brónili jak mógli. Ros też ciotka chcieli kupić maszynke do grzocio na bryn, ale ujec sie roskokocili i prawióm: „Jo nie wiym, co ty mosz za noture. Nie pomyślisz, coby było łacniejsze, yny zaros byjś grejcary s geldtaszki wycióngała…” Wytracił sie s kuchynie do izby, ale zaros prziszoł na spadek. W rynce dzierżoł kónsek deski, a do nij przibite pore grzebyków, a w postrzodku prózny wyrszczek s globiny. Prawi ciotce: „Podziwej sie jakóm szumnóm maszynke do grzocio na bryn żech ci narychtowoł – nie stoła ani grejcar”. Ciotka Tereza sie dziwajóm na ujca, że mo jedyn palec modry, jakby se go przibiuł kładziwkiym. Ujec to uwidzieli i schowali palec do kapsy, a prawióm: ”Cóż sie dziwosz tam, kaj ni mosz? Wylyź na wyrch, prziniyś pudełko od karbolinu, a jo prziniesym kapke brynu i wypróbujymy to, esi to grzeje.” Ciotka Tereza wylyźli na wyrch i sniyśli pudełko. Ujec powiesiuł kłobuk na rechli, szrajtofel doł na stół i poszoł. Ciotka za nim woło: „Aż tam nie siedzisz zajś do wieczora!” Było uż po połedniu, ciotka mieli obiod nawarzóny, we chlywie poodbywane, a ujca nie było. Ciotka nie czakali aż sie zećmi, poszli na pole, wziyni krede i napisali na stole: Narómbej drzewa, popoś krowe, a nakoś trowy na wieczór. Poszli eszcze na pole pokopać do rzóndków pokiel sie nie srobiło ganc ćma. Potym prziszli do chałupy, a tu cicho, ćma żodnego ni ma. Poszli na pole sie podziwać, wiela ujec tego drzewa naflagali – nic, ani kónska. Krowa głodno ryczy, trowy ni ma usieczónej, a klucz we futrach, jak go tam ciotka styrczyli. Ciotka sie ganc wylynkali, oblykli se piekniejszy kabot a szli ujca chledać. Byli uż w połowie cesty, jak uwidzieli ujca. Kroczuł ku chałupie, a szło mu to, jakby cosi co kónsek mijoł, a śpiywoł jak pierón… Ciotka sie nasrali, bo po ceście chodzili ludzie, a ujec robiuł ostude. Ciotka ryczeli na ujca: „Kaj mosz bryn?!” Ujec sie szpatnie podziwali na ciotke, a zaczli sie bić po piersiach i prawióm: „A ty ni mosz o czym wyrzóndzać? Jo je chłop, jo je głowa rodziny, a wiysz co to je baba? Baba nic nie znaczy!” Ciotka jak to usłyszeli to sie uż nie dziwali, ludzie nie ludzie, yny wyfackali ujca po gymbie, tak że sie obaluł na ziym, a siedzioł jako żaba. Hned ujec kapke wytrzyźwioł. Wiedzioł że ciotka je nasrano, tóż zaczón do ni pieknie rzóndzić: „Nale Terezko, jo s tobóm dycki pieknie, ty sie hned rada naseresz. Jo ci to wszecko powyrzóndzóm, jako to było, a ty mie eszcze bydziesz lutować. Jak żech szoł po tyn bryn, to mie przeogrómnie szkubało w tym modrym palcu. pomyślołech se, że muszym palec jakosik uratować. Pram żech szoł kole aryndy, tóż żech sie stawiuł, a kozołech se naloć wielki sztamper gorzołki, a styrczuł żech do niego palec coby sie mi w nim nie srobiuł jaki brant. Pokiel ta gorzołka była zimno, tóż mie w tym palcu nie szkubało, jak sie to yny kapke ociepliło, tóż zajś na nowo. Cóz żech mioł robić? Musiołech tóm ciepłóm gorzołke wypić, a kozać se naloć zajś sztamper zimnej, coby mie to przestało szkubać. Nó, a jakech poszoł na aport, to gdosi mi to pudełko ukrod”. Od tego czasu, jak ujec zaczli cosi wyrzóndzać o szorowaniu, to ciotka dycki prawili: „A na bryn byjś tak nie chcioł ijść?” A był pokój…
Gdo szporuje, tyn mo!
Ujec Jakub dycki przeogrómnie szporowali, a ciotka Tereza mieli ś nim nieros sumeryje. Jak uż trzeja było cosi kupić za pore grejcarów, tóż ujec sie brónili jak mógli. Ros też ciotka chcieli kupić maszynke do grzocio na bryn, ale ujec sie roskokocili i prawióm: „Jo nie wiym, co ty mosz za noture. Nie pomyślisz, coby było łacniejsze, yny zaros byjś grejcary s geldtaszki wycióngała…” Wytracił sie s kuchynie do izby, ale zaros prziszoł na spadek. W rynce dzierżoł kónsek deski, a do nij przibite pore grzebyków, a w postrzodku prózny wyrszczek s globiny. Prawi ciotce: „Podziwej sie jakóm szumnóm maszynke do grzocio na bryn żech ci narychtowoł – nie stoła ani grejcar”. Ciotka Tereza sie dziwajóm na ujca, że mo jedyn palec modry, jakby se go przibiuł kładziwkiym. Ujec to uwidzieli i schowali palec do kapsy, a prawióm: ”Cóż sie dziwosz tam, kaj ni mosz? Wylyź na wyrch, prziniyś pudełko od karbolinu, a jo prziniesym kapke brynu i wypróbujymy to, esi to grzeje.” Ciotka Tereza wylyźli na wyrch i sniyśli pudełko. Ujec powiesiuł kłobuk na rechli, szrajtofel doł na stół i poszoł. Ciotka za nim woło: „Aż tam nie siedzisz zajś do wieczora!” Było uż po połedniu, ciotka mieli obiod nawarzóny, we chlywie poodbywane, a ujca nie było. Ciotka nie czakali aż sie zećmi, poszli na pole, wziyni krede i napisali na stole: Narómbej drzewa, popoś krowe, a nakoś trowy na wieczór. Poszli eszcze na pole pokopać do rzóndków pokiel sie nie srobiło ganc ćma. Potym prziszli do chałupy, a tu cicho, ćma żodnego ni ma. Poszli na pole sie podziwać, wiela ujec tego drzewa naflagali – nic, ani kónska. Krowa głodno ryczy, trowy ni ma usieczónej, a klucz we futrach, jak go tam ciotka styrczyli. Ciotka sie ganc wylynkali, oblykli se piekniejszy kabot a szli ujca chledać. Byli uż w połowie cesty, jak uwidzieli ujca. Kroczuł ku chałupie, a szło mu to, jakby cosi co kónsek mijoł, a śpiywoł jak pierón… Ciotka sie nasrali, bo po ceście chodzili ludzie, a ujec robiuł ostude. Ciotka ryczeli na ujca: „Kaj mosz bryn?!” Ujec sie szpatnie podziwali na ciotke, a zaczli sie bić po piersiach i prawióm: „A ty ni mosz o czym wyrzóndzać? Jo je chłop, jo je głowa rodziny, a wiysz co to je baba? Baba nic nie znaczy!” Ciotka jak to usłyszeli to sie uż nie dziwali, ludzie nie ludzie, yny wyfackali ujca po gymbie, tak że sie obaluł na ziym, a siedzioł jako żaba. Hned ujec kapke wytrzyźwioł. Wiedzioł że ciotka je nasrano, tóż zaczón do ni pieknie rzóndzić: „Nale Terezko, jo s tobóm dycki pieknie, ty sie hned rada naseresz. Jo ci to wszecko powyrzóndzóm, jako to było, a ty mie eszcze bydziesz lutować. Jak żech szoł po tyn bryn, to mie przeogrómnie szkubało w tym modrym palcu. pomyślołech se, że muszym palec jakosik uratować. Pram żech szoł kole aryndy, tóż żech sie stawiuł, a kozołech se naloć wielki sztamper gorzołki, a styrczuł żech do niego palec coby sie mi w nim nie srobiuł jaki brant. Pokiel ta gorzołka była zimno, tóż mie w tym palcu nie szkubało, jak sie to yny kapke ociepliło, tóż zajś na nowo. Cóz żech mioł robić? Musiołech tóm ciepłóm gorzołke wypić, a kozać se naloć zajś sztamper zimnej, coby mie to przestało szkubać. Nó, a jakech poszoł na aport, to gdosi mi to pudełko ukrod”. Od tego czasu, jak ujec zaczli cosi wyrzóndzać o szorowaniu, to ciotka dycki prawili: „A na bryn byjś tak nie chcioł ijść?” A był pokój…