Pore opowiadań o torgach i jako kiejsi ludzie przedowali i kupowali...
Jako hań downij sklepikorze chwolili rostomajte ździorba
Hań downi też sklepikorze chcieli przedać towar i mieli na to swoji sposoby. Oto baji jak w pyndziałek prziszoł rano piyrszy klijynt do Szalberta, abo Silbermana i nic nie kupiuł, to taki właściciel geszeftu lecioł za nim aż na ceste, coby yny cosik mało niewiela przeca nabył aspóń za pół cyny, bo by sie takimu handlyrzowi nie darziło przez calutki tydziyń. Abo zajś jak klijynt chcioł kupić jaki towor, a nie było go we sklepie, to sklepikorz zaroziunko napisoł, abo zadzwónił do jakigosi wiynkszego magazynu i ros dwa posłali, co było trzeja, oto baji kolejóm. A po wojnie moja Mama miała praktyke w kónzumie ze sztofami, bótami i rosmajtymi norychtami do szycio, kiery był na rynku, tam kaj je dzisio Bank Ślónski, a wiydli go Sitek i Wisełka. Mama pumogała sklepikorzóm i podobała sie ji ta robota, choć wszycko trzeja było rachować w głowie i pisać blajsztyftym na szarym papiórze, tóż nie dziwota, że taki handlyrz mioł dycki blajsztyft za uchym, jak sie to prawi, na podoryndziu. Ale nejbarży mojóm Mame zadziwiła wtynczas klijyntka, co chciała kupić handre na myci delin. Przeca kaj to kiery widzioł, coby handre kupować! Dyć sie brało na myci, abo uciyrani stare, dziurawe oblyczki, taki co uż były fest potargane i nie godziły sie ani na oblyczke na każdo, abo jakóm zedrzitóm, zesandrzanóm cyche. Sitek potym dłógi roki przedowoł w zieleźnym obchodzie przi ceście, jak sie szło ku Kuźni. Co tam był za rosmajty wercajg, to nielza opisać. Na półkach stoły garce od malutkigo do wielucnego, kole nich kastrole i fandle, kapke dali leżały zieleźne cedzitka, nabiyraczki, szkrobaczki, a poniżyj cieślice i laubzegi. Na grzebyku wisiały lańcuchy na krowy, na delinach stoły kible i dymióny, a kónsek dali lawory. Na pudli były wystawióne grzebyki, klepocze i wszelaki wiecy, kiere szło łacno kupić. Nie tak downo, ze sztwierć wieku tymu, chodziło sie z bańkom po mlyko. Paniczka takóm zieleźnóm litrowóm miarkóm naloła mlyko s wielkucnego banioka do dómowej bańki. Przi Kuźni w mlyczarni dłógi roki przedowała Sznapkowa. Jak nastało mlyko we flaszkach, to sie dycki nosiło flaszki na wymiane. Wtynczas też eszcze było mlyko w baniokach, abo śmietónka. Flaszki sie zatykało papiórym i trzeja było dać pozór, coby sie nie obaliły w taszce. Spóminóm se, że na trójkóncie, kaj dzisio je pómnik naszego lotnika Cholewy, stoł isto eszcze ze trzicet roków tymu drzewiany kiosk, w kierym przez dłógi roki handlowoł Chmiyl. Chodziłach tam dycki na bómbóny, jakisi sztolwerki, kukułki, krówki, abo kopalnioki w szachtliczce. Były tam wszelijaki towary, a że w niedziele też było odewrzite, tóż niejedyn sie tam po kojściele stawiuł, coby aspóń mało niewiela nabył. Jak kómu chybiło cukru, abo soli, to dyrdoł do Chmiyla, bo hań downij nie było tela magazynów, jako baji dzisio. A szło tam doista kupić wszycko, jako to downij ludzie prawili „mydło i powidło”. Ponikiedy idym se po ceście i spóminóm downych ludzi i chałupy, kierych uż ni ma. Po budynkach ani śladu nie zustało, a ludzie sie eszcze niedowno szmatłali po chodniku, a dzisio uż leżóm na kierchowie. Posmiyniało sie wszycko przez telkowne roki i smiynio sie fórt.
Hań downi też sklepikorze chcieli przedać towar i mieli na to swoji sposoby. Oto baji jak w pyndziałek prziszoł rano piyrszy klijynt do Szalberta, abo Silbermana i nic nie kupiuł, to taki właściciel geszeftu lecioł za nim aż na ceste, coby yny cosik mało niewiela przeca nabył aspóń za pół cyny, bo by sie takimu handlyrzowi nie darziło przez calutki tydziyń. Abo zajś jak klijynt chcioł kupić jaki towor, a nie było go we sklepie, to sklepikorz zaroziunko napisoł, abo zadzwónił do jakigosi wiynkszego magazynu i ros dwa posłali, co było trzeja, oto baji kolejóm. A po wojnie moja Mama miała praktyke w kónzumie ze sztofami, bótami i rosmajtymi norychtami do szycio, kiery był na rynku, tam kaj je dzisio Bank Ślónski, a wiydli go Sitek i Wisełka. Mama pumogała sklepikorzóm i podobała sie ji ta robota, choć wszycko trzeja było rachować w głowie i pisać blajsztyftym na szarym papiórze, tóż nie dziwota, że taki handlyrz mioł dycki blajsztyft za uchym, jak sie to prawi, na podoryndziu. Ale nejbarży mojóm Mame zadziwiła wtynczas klijyntka, co chciała kupić handre na myci delin. Przeca kaj to kiery widzioł, coby handre kupować! Dyć sie brało na myci, abo uciyrani stare, dziurawe oblyczki, taki co uż były fest potargane i nie godziły sie ani na oblyczke na każdo, abo jakóm zedrzitóm, zesandrzanóm cyche. Sitek potym dłógi roki przedowoł w zieleźnym obchodzie przi ceście, jak sie szło ku Kuźni. Co tam był za rosmajty wercajg, to nielza opisać. Na półkach stoły garce od malutkigo do wielucnego, kole nich kastrole i fandle, kapke dali leżały zieleźne cedzitka, nabiyraczki, szkrobaczki, a poniżyj cieślice i laubzegi. Na grzebyku wisiały lańcuchy na krowy, na delinach stoły kible i dymióny, a kónsek dali lawory. Na pudli były wystawióne grzebyki, klepocze i wszelaki wiecy, kiere szło łacno kupić. Nie tak downo, ze sztwierć wieku tymu, chodziło sie z bańkom po mlyko. Paniczka takóm zieleźnóm litrowóm miarkóm naloła mlyko s wielkucnego banioka do dómowej bańki. Przi Kuźni w mlyczarni dłógi roki przedowała Sznapkowa. Jak nastało mlyko we flaszkach, to sie dycki nosiło flaszki na wymiane. Wtynczas też eszcze było mlyko w baniokach, abo śmietónka. Flaszki sie zatykało papiórym i trzeja było dać pozór, coby sie nie obaliły w taszce. Spóminóm se, że na trójkóncie, kaj dzisio je pómnik naszego lotnika Cholewy, stoł isto eszcze ze trzicet roków tymu drzewiany kiosk, w kierym przez dłógi roki handlowoł Chmiyl. Chodziłach tam dycki na bómbóny, jakisi sztolwerki, kukułki, krówki, abo kopalnioki w szachtliczce. Były tam wszelijaki towary, a że w niedziele też było odewrzite, tóż niejedyn sie tam po kojściele stawiuł, coby aspóń mało niewiela nabył. Jak kómu chybiło cukru, abo soli, to dyrdoł do Chmiyla, bo hań downij nie było tela magazynów, jako baji dzisio. A szło tam doista kupić wszycko, jako to downij ludzie prawili „mydło i powidło”. Ponikiedy idym se po ceście i spóminóm downych ludzi i chałupy, kierych uż ni ma. Po budynkach ani śladu nie zustało, a ludzie sie eszcze niedowno szmatłali po chodniku, a dzisio uż leżóm na kierchowie. Posmiyniało sie wszycko przez telkowne roki i smiynio sie fórt.
Na torgu w Jabłónkowie
Kiejsi torg, to był torg! Nie taki, jako dzisio. Pore owiyndniónych flancków kapusty i to je wszecko. A jak wóm powiedzóm, że to sóm flancki kapusty, to też eszcze ni ma taki jiste, że wóm s tego urośnie kapusta. To moja Ciotka ros nakupili flancków kapusty i posadzili jedyn zogón wczaśnej, jedyn późnej, a jedyn zogón karafiołu. Urosły jim trzi zogóny kelerubów. Ujec od tego czasu kelerubowej moczki widzieć ni mogóm. Ale nie bydymy moji Ciotki przibiyrać do tej godki. Chcym yny powiedzieć, że kiejsi torg, to był torg, aji kónia móg kupić! A jak móg kónia kupić, cóż by ni móg przedać kozy. Tak se też kiejsi myśleli Ciotka Byrtuska, jak kroczali s kozóm na torg do Jabłónkowa. Nie byliby jóm eszcze przedowali, dyby nie to wiesieli. Koza też za to ni mógła, że sie Zuza, brzidok, musiało wydować, a tu eszcze żodniućki wybawy ni miało. Ale nie o tym wóm chcym wyrzóndzać, bo cóż was też to obchodzi, czymu sie Zuza musiało wydować. Nó i tóż prziszli Byrtuska s tóm kozóm na rynek. Tam uż pełno wozów wszyndzi stoło, w jednym prosiynta kwiczały, w drugim kury gdokały. Taki yny dziw sie robiuł, jako na torgu. Tóż Byrtuska chodzili, oglóndali, wybiyrali i wszecko by było w nejlepszim porzóndku, dyby sie też nie przismycziła Maryna s Niżnigo Kóńca akurat w tyn dziyń na torg s capym. Jako dyby go ni mógła przedać o tydziyń wczasy, abo o tydziyń nieskorzi! Jak mo człowiek pecha, tóż mo pecha! Cap, jak dozdrzuł koze, tak yny szkubnół lańcuszkym i wio za nióm. Koza, jak widziała, co sie robi, wydrziła sie Byrtusce i w nogi. Tak szwarnóm chwile ty koziska lotały po rynku i przewracały czepniczki, szafliczki i wszecko, co im wlyzło do cesty. A był tam niejaki Pyszko z Rogowca. Mioł szumnóm zogrode, tóż chodziuł na torg s jabkami. Tak to mioł na tym rynku pieknie poukłodane w kiśniczkach i tu mu naros do tego wpadła koza. Jakosi sie zaplótła miyndzy kiśniczkami i tam jóm cap dopod. To se możecie przedstawić, co sie robiło! Pyszko widzioł, że towaru uż wiela nie uratuje, yny porwoł koze do jednej rynki, capa do drugi a czako, s kierej stróny gdo po nich przidzie. Za chwile przileciały zdyszane baby. – Dyć sie też, panoczku, nie gniywajóm. Dyć to howadko ni mo rozumu. – Cóż bych sie gniywoł. Wy mi towor zapłacicie, a każdy se pujdymy w swojóm stróne. – Majóm rozum, panoczku – bróni sie Byrtuska – każ bych jo jim mógła telki jabka płacić? Dyć mómy przed wiesielim! – Wasze wiesieli mie nic nie obchodzi. Abo zapłacicie szkode, abo wóm nie dóm kozy. – Cóż uż sie do robić, sómsiadko – prawi Maryna – szkoda sie stała, trzeja jóm grodzić. Bydymy to musieć jakosi na poły zapłacić. – Tóż to ni! – wrzeszczy Byrtuska – jo nic płacić nie bydym! Dyby twój cap doł pokuj moji kozie, to by sie żodno szkoda nie stała. Cap je winiyn, tak se płoć! – O tóż tako gupio żech zajś ni ma! Połówke zapłacym, ale całe ni! Mój cap chodziuł za mnóm, jako baranek, pokiyl twoji kozy nie było. Óna go swiódła! – Parcie jóm! Óna go swiódła! Dyby go chciała zwiyść, toby przed nim nie uciekała. Jo móm koze porzóndnóm! – Tako je ta koza porzóndno, jako jejo gaździno aji ze swojóm ceróm do grómady. – Mojóm Zuze niechej na pokoju, bo tyś też ni ma świynto! Wszecy ludzie w dziedzinie dobrze wiedzóm, w kierej chałupie kuminiorz nejdeli wymiato. Babska sie rospajedziły jako trusioki i tak sie wadziły, aż wszecy ludzie sie sbiygli na to widowisko. A było też co posłóchać! Wszecki plotki o obóch rodzinach aż kajsi do pióntego pokolynio. Jak uż powiedziały, co wiedziały, wio do adwokata na Młyńskóm hólice. – Tóż powiedzóm, panie syndzio, gdo mo płacić? Moja koza je niewinno, bo tyn zbuj jóm napod. Jo nic płacić nie bydym! – Jo je ochotno zapłacić połówke. Całe też nie płacym! Jak uż adwokat wyposłóchoł obie prowdy, tak prawi: – Ta paniczka, co mo koze, zapłaci dwie trzeci szkody, a ta, co mo capa, jednóm trzecióm. – Jak to? – wrzeszczy Byrtuska – kaj tu je jako sprawiedliwojść! – To je sprawiedliwie podzielóne – prawi adwokat – bo koza drepsiła jabka sztyryma nogami a cap yny dwiyma.
Kiejsi torg, to był torg! Nie taki, jako dzisio. Pore owiyndniónych flancków kapusty i to je wszecko. A jak wóm powiedzóm, że to sóm flancki kapusty, to też eszcze ni ma taki jiste, że wóm s tego urośnie kapusta. To moja Ciotka ros nakupili flancków kapusty i posadzili jedyn zogón wczaśnej, jedyn późnej, a jedyn zogón karafiołu. Urosły jim trzi zogóny kelerubów. Ujec od tego czasu kelerubowej moczki widzieć ni mogóm. Ale nie bydymy moji Ciotki przibiyrać do tej godki. Chcym yny powiedzieć, że kiejsi torg, to był torg, aji kónia móg kupić! A jak móg kónia kupić, cóż by ni móg przedać kozy. Tak se też kiejsi myśleli Ciotka Byrtuska, jak kroczali s kozóm na torg do Jabłónkowa. Nie byliby jóm eszcze przedowali, dyby nie to wiesieli. Koza też za to ni mógła, że sie Zuza, brzidok, musiało wydować, a tu eszcze żodniućki wybawy ni miało. Ale nie o tym wóm chcym wyrzóndzać, bo cóż was też to obchodzi, czymu sie Zuza musiało wydować. Nó i tóż prziszli Byrtuska s tóm kozóm na rynek. Tam uż pełno wozów wszyndzi stoło, w jednym prosiynta kwiczały, w drugim kury gdokały. Taki yny dziw sie robiuł, jako na torgu. Tóż Byrtuska chodzili, oglóndali, wybiyrali i wszecko by było w nejlepszim porzóndku, dyby sie też nie przismycziła Maryna s Niżnigo Kóńca akurat w tyn dziyń na torg s capym. Jako dyby go ni mógła przedać o tydziyń wczasy, abo o tydziyń nieskorzi! Jak mo człowiek pecha, tóż mo pecha! Cap, jak dozdrzuł koze, tak yny szkubnół lańcuszkym i wio za nióm. Koza, jak widziała, co sie robi, wydrziła sie Byrtusce i w nogi. Tak szwarnóm chwile ty koziska lotały po rynku i przewracały czepniczki, szafliczki i wszecko, co im wlyzło do cesty. A był tam niejaki Pyszko z Rogowca. Mioł szumnóm zogrode, tóż chodziuł na torg s jabkami. Tak to mioł na tym rynku pieknie poukłodane w kiśniczkach i tu mu naros do tego wpadła koza. Jakosi sie zaplótła miyndzy kiśniczkami i tam jóm cap dopod. To se możecie przedstawić, co sie robiło! Pyszko widzioł, że towaru uż wiela nie uratuje, yny porwoł koze do jednej rynki, capa do drugi a czako, s kierej stróny gdo po nich przidzie. Za chwile przileciały zdyszane baby. – Dyć sie też, panoczku, nie gniywajóm. Dyć to howadko ni mo rozumu. – Cóż bych sie gniywoł. Wy mi towor zapłacicie, a każdy se pujdymy w swojóm stróne. – Majóm rozum, panoczku – bróni sie Byrtuska – każ bych jo jim mógła telki jabka płacić? Dyć mómy przed wiesielim! – Wasze wiesieli mie nic nie obchodzi. Abo zapłacicie szkode, abo wóm nie dóm kozy. – Cóż uż sie do robić, sómsiadko – prawi Maryna – szkoda sie stała, trzeja jóm grodzić. Bydymy to musieć jakosi na poły zapłacić. – Tóż to ni! – wrzeszczy Byrtuska – jo nic płacić nie bydym! Dyby twój cap doł pokuj moji kozie, to by sie żodno szkoda nie stała. Cap je winiyn, tak se płoć! – O tóż tako gupio żech zajś ni ma! Połówke zapłacym, ale całe ni! Mój cap chodziuł za mnóm, jako baranek, pokiyl twoji kozy nie było. Óna go swiódła! – Parcie jóm! Óna go swiódła! Dyby go chciała zwiyść, toby przed nim nie uciekała. Jo móm koze porzóndnóm! – Tako je ta koza porzóndno, jako jejo gaździno aji ze swojóm ceróm do grómady. – Mojóm Zuze niechej na pokoju, bo tyś też ni ma świynto! Wszecy ludzie w dziedzinie dobrze wiedzóm, w kierej chałupie kuminiorz nejdeli wymiato. Babska sie rospajedziły jako trusioki i tak sie wadziły, aż wszecy ludzie sie sbiygli na to widowisko. A było też co posłóchać! Wszecki plotki o obóch rodzinach aż kajsi do pióntego pokolynio. Jak uż powiedziały, co wiedziały, wio do adwokata na Młyńskóm hólice. – Tóż powiedzóm, panie syndzio, gdo mo płacić? Moja koza je niewinno, bo tyn zbuj jóm napod. Jo nic płacić nie bydym! – Jo je ochotno zapłacić połówke. Całe też nie płacym! Jak uż adwokat wyposłóchoł obie prowdy, tak prawi: – Ta paniczka, co mo koze, zapłaci dwie trzeci szkody, a ta, co mo capa, jednóm trzecióm. – Jak to? – wrzeszczy Byrtuska – kaj tu je jako sprawiedliwojść! – To je sprawiedliwie podzielóne – prawi adwokat – bo koza drepsiła jabka sztyryma nogami a cap yny dwiyma.
Na odpustach
Hań downij przed wojnóm, jak se przipóminóm, bywało na odpustach lebo założyniach wiyncyj rosmajtej maści ludzisków. Kole kojściołów stoło kupe bud s wszelakimi fajnotkami do pomaszkiecynio. Były tam bómbóny na patyczku i bez, słodko wata s cukru, wszelaki cukerwerki, babski drzist, pierniki, czekulady, piernikowe serca i inksze słodkojści. Były aji budy yny z bawidełkami dlo małych i wiynkszych dziecek. Aji też starszawi ludzie zaglóndali pod ty budy, coby cosikej kupić dlo swojich pociech. Tyn czy tamtyn kupowoł sztramacki piernikowe serce dlo swoji ślubnej lebo galanki. Nie chodziło sie kupować, jak było w kojściele, bo to by był grzych, ale jak sie yny skóńczyło, aż sie zagmyrziło przi budach, jako by to były pszczoły w hólach. Tela było ludzisków, że sie ani nie szło docijść, coby człowiek cosikej kupiuł.