Pore srandownych opowiadań s cieszyńskigo...

 

 

Jako lufciorz rajtowoł na świni
Hań downij jak eszcze nie było telewizyje, a radijo u ponikierych bywało na kamyczek i słóchawki, ludzie wiyncyj chodzowali jedni do drugich, coby se porzóndzić i wywiedzieć, co kaj słychać we swoji dziedzinie i aji w dziedzinie dali. Jednego razu, jak mi to wyrzóndzała ciotka Macurka, była sama ze swójóm cerkóm Zuzkóm w chałupie, bo jeji chłop pojechoł na bicyklu do werku do roboty. Podziwała sie przez okno w kuchyni i widzi, że isto kusztyko do nich staro Kuboczka. Ja, toć też dobrze, prawi ciotka do Zuzki, że mojigo ni ma dóma, to se choć kapke pofulómy, bo isto chce Kuboczka naszczywić naszóm stareczke, co ostatnimi czasy cosikej krepiruje. Mój chłop nierod posłócho jejigo pyrczynio i prawi, że je klebetnicóm i rosnosi plotki po chałupach. Jo zajś by sie z tym nie zgodzała. Je prowda, że rada chodzuje po dziedzinach, a że mo eszcze dobre uszy i oczy, tóż też widzi i słyszy nie tela, co drugi. Samiutko je w chałupie, tóż też miyndzy ludzi rada chodzuje i też przeca im cosikej doradzi i aji polyczy zielinami. Ty Zuzko, zóndź gibko do izbeczki kaj leży starka, obrychtuj jóm i zamiyć przi tym dłoszke, coby Kuboczka potym Inszym nie prawiła, że nie dbómy o mojóm mame. Jo zajś lecym otwiyrać dwiyrze, bo słyszym, jak klupie po nich tym swojim krziwakiym. Na dyć mi otwiyrejcie, woło spoza dwiyrzi, dyć to je jo Kuboczka, a idym naszczywić waszóm stareczke. Uż was puszczym, jyny odryglujym zopore. Witejcie pieknie Kuboczko, sóm my wóm radzi, żeście do nas wlyźli. Pójcie jeszcze na chwilke do kuchynie, to wypijymy po gorczku kawy, co mi zustała od rana, ale je dobro boch prziczyniła do reżnej kapke zorkowej, bo mojimu chłopu takowo kawa też dobrze robi. Zuzka terazy poszła obrychtować mojóm mame, to se tam potym ku ni zóndziecie. Mocie Macurko, prawi Kuboczka do ciotki, dobróm i szykownóm cerke, za chwile sie chłapcy kole ni bydóm kryncić. To je prowda, co mówicie. Mómy najisto wydarzónóm cereczke, ale na zolyty to mo eszcze kupe czasu. Tóż se siednijcie na tym oto stołeczku i powiadejcie, co kaj nowego na dziedzinie słychać, bo jo mało kaj idym, fórt móm jakómsikej pilnóm robote. Na dyć jak yny kapke spocznym i siorbnym tej waszej kawy, to wóm opowiym, co sie to wydarziło u Sikorów. Prawie tu nima Zuzki, to je spusobność, bo tako młodo dziewuszka niech to raczy nie posłócho. Na bydzie uż dobre pore dni tymu, jako do nich przijechoł cugym z Górnego jakisi ich przociel, coby se powczasować i nadychać świyżego luftu. Poradzili mu też Sikorowie, że rewme, jako go tropi, może aji wylyczyć pokrziwami. Natargoł też hnedka ich na rzyczysku kole Wisły i wychledoł se ustrónny kónt, coby sie poseblykać. Miyndzy chlywkami na gónku myśloł, że to bydzie naisto dobre. Dwiyrze za sobóm dobrze nie zawrzuł, ale poseblykoł sie do saga. Teraz Sikorzino nie wiedziała co sie stało. Isto jak tak wywijoł tymi pokrziwami i bił sie po bolawym paciyrzu i kłymbach, musioł odhoczyć rygiel od chlywka, kaj była zawrzito staro maciora. Świnia poczuła świyże pokrziwy i wyskoczyła s chlywka prosto miyndzy rozkroczóne nogi tego lufciorza. Musieli sie łebo fest wylynkać, bo skoczyła przez dwiyrze razym s tym nagusym. Możecie se wszymnóć, co to było za beszperactwo, jak sagi chłop jechoł na świni i dzierżoł w gorści pokrziwy. Wielkucne szczynści, że na placu nie było żodnych dziecek, ani też przibuźnych Sikorów. Mioł też potym tyn borok moc okopacyje i gańby se kupa narobił. Oblyk sie też wartko, porwoł swojóm taszke i uż przociela ni mieli. Pognoł ku sztacyji w Ustróniu s tej srómoty i tela go widzieli. Jakosikej też uchrómowoł, isto se cosikej ubliżuł, co, nie dej Boże, by se co w rozkroku zaszkodziuł. Nie opowiadejcie yny tego Macurko dali, bo by se ludziska mógli myśleć, że to może jo, staro Kuboczka, wymyślóm taki wieca i szkalujym porzóndnych ludzi. Zajś tyn przociel Sikorów, by isto z takowej srómoty uż by tak hnedka nie przijechoł podychać se świyżym luftym. Ledwo co skóńczyła to swoji fulani, a tu na progu stoji Zuzka i prawi, że stareczka już czakajóm na Kuboczke. Wziyna też gibko swój wynzełek s zielinami, w kierym też miała kosztyfoł z ajbiszym od krzipanio do stareczki, co to ostatnimi czasy tak krepiruje i polazła ku izbeczce.


Jak krótko mioł janowski fojt godzinki

Ros prziszoł janowski fojt do chałupy nasrany jak nie wiym co. Był w Cieszynie w becyrku, bo go zawołała jakosi paniczka na spotkani. Prziszoł do chałupy i prawi: Babo, hudobny a prosty człowiek nie bydzie jod s jednego talyrza s bachroczami. Jak je po jejich tóż je dobrze, ale nie dej Boże jakby było inakszy. Dzisio żech dostoł takij polywki, że aż móm w gymbie gorsko. A cóż zajś tam mieli na ciebie w tym becyrku? pyto sie go fojcino. Ale ganc nic, nie stoło to ani za psi blakani. A jo zawiniułech tym, żech przijechoł nieskoro. Kapynke żech yny przerzóndziuł s kumotrym Korbaszym, ale żech to potym nadegnoł, bo żech gnoł kónie jak czert. Słónko zaszło za chmory, tóż żech nie wiedzioł wiela je godzin. Dycki żech to robiuł tak, że jakech przijechoł przed becyrk, slosech s woza, wbiułech patyk do ziymie, a jak świyciło słónko, to żech chned wiedzioł wiela je godzin podle ciynia. Dzisio niebo je zachmulóne, tóż podle czego żech to mioł poznać? Starosta mi wyczytoł, że to je gańba, że janowski fojt ni mo godzinek na rynce. Baba sie tak na niego podziwała i prawi: Tóż darmo, jak tak starosta prawiuł, tóż se musisz ty godzinki kupić. A wiela óny bydóm stoć? Tóż podle mie tela, wiela stoji czyrwióno jałówka. Tóż darmo, trzeja se ty godzinki kupić. Idym we czwortek do miasta, sprzedóm jałówke, a kupiym se godzinki. We czwortek rano fojt wykludziuł jałówke s chlywa, a prawi se: s ciebie mógła być szumno krowiczka jako malina, ale muszym cie dać precz, cobych dostoł jaki grejcar i mioł co wrazić do kapsy. Prziszoł na torg, jałówke sprzedoł i poszoł kupować godzinki, wszecy co godzinkom kapke rozumieli, mu doradzali, jaki se mo wziónść, aż w kóńcu mioł uż godzinki w kapsie. Niewiela mi zustało s tego cieloka – pomyśloł se fojt, siod na wóz i pojechoł do chałupy. Po chodniku opaternie wycióngnył godzinki s kapsy, pooglóndoł, posłuchoł esi idóm, a potym ich zawinył do sznuptychli i zajś wraziuł spadki do kapsy. Przeogrómnie sie mu ty godzinki podobały, była aji paradny, prawiuł se: Jo wóm dóm nieskoro…terazy uż dycki bydym wszyndy na czas. Przijechoł do chałupy, wszecy przilecieli i zaglóndali na godzinki, każdymu ich doł ku uchu, coby słyszeli, jako cykajóm. Óndrasz ich chcioł wziónść do rynki, ale fojt sie zaboczuł i prawi: ani sie jich nie tykej, gdo ich weźnie do pazurów, tymu palce uwalym na gnotku. Zawinył godzinki spadki do sznuptychle i styrczył do trówły, a każdy szoł spadki ku swoji robocie. Óndrasz gnoł krowy do wopniska. Tam pajśli krowy krowiorze s całej dziedziny. Jak yny Óndrasz prziszoł na wopniska, tóż inksi krowiorze zaros go obstómpili, bo ón był miyndzy nimi nejważniejszy. Zaczón im wyrzóndzać, że jego Tacik byli w mieście i se kupili godzinki. Nó a wiycie jaki szumne. Chłapcy ni mógli uwierzić, pytali sie go jak wielki sóm ty godzinki, Óndrasz im pokazowoł, że sóm tak wielki, jako jego rynka, że yny sie starczy podziwać i uż człowiek wiy, wiela je godzin. Krowiorze chcieli ty godzinki jednako uwidzieć, tóż namowiali Óndrasza, coby jich prziniós pokozać. Synek im to obiecoł, ale uż potym ni mioł życio, bo fórt sie go pytali: mosz, a przinióseś, a fórt. Ale jedyn ros prawi móm i pokozoł sznuptychle a w nij zawinióne godzinki, każdymu dowoł ku uchu posłuchać, jako idóm. Jedyn synek był jednako kapke przigłuchawy i prawi: jo nic nie słyszym. Óndrasz porzępol godzinkami, ale nic, Jezus Maryja, synek sie zaczón pocić, muszym ty godzinki sprawić, bo inakszy mi Tacik urznóm pazury na gnotku. Odwinył sznuptychle, odewrzuł opaternie ty godzinki, ale nie było co sprawować. Tóż se prawi: marne, muszym ich odewrzić. No, tóż rozebrać to eszcze szło, ale potym słożyć to spadki do porzóndku, to uż było gorszy – nie szło tych szrubków skryncić, tak jako miały być. Słónko sie uż chowało za gorami, a Óndrasz był czyrwióny jak rak, a beczeć sie mu chciało, ale to nic nie pómógło, trzi szubki zustały na sznuptychli i za Boga nie chciały wlyźć do tych malusińkich dziurek. Krowiczki trzeja było gnać pomału ku chałupie, niechóm se to na jutro, prawiuł se synek w duchu, tóż styrczył godzinki i szubki do sznuptychle i wraziuł wszecko do taszki. W nocy sie budziuł, ni móg sie doczkać do rana, a rano piyrszy przignoł krowiczki, jak ich przignoł, tóż zaros se siednył na ziymi i sprawowoł godzinki. Wszyjscy krowiorze stoli nad nim i dziwali sie co robi, a wszecy wyrzóndzali i radzili mu, jako to mo robić, a co jedyn to móndrzejszy. Ale co sie robiło w chałupie u fojta…Fojt sie rychtowoł, bo mioł jechać do Cieszyna, bo go starosta zawołoł że mo być w becyrku o jedynostej. Radowoł sie, że dzisio przijedzie na czas. Kónie uż czakały przi wozie, uż był obleczóny, eszcze trzeja godzinki wziónść, tóż sióngnył do suplika, ale nic nie namacoł. Wszecko ś niego wysuł, ale godzinek nie było. Była tam grómniczka, dwa suche mertowe wiónki eszcze od wiesielo, ale sznuptychli s godzinkami ni ma. Zimne poty mu wystómpiły na czoło, zaklył aż sie obrozki na ścianie skrzywiły, gdo do pieróna s was wzión ty moji godzinki…Wszyjscy stoli jakby ich gdo do ziymie wraziuł, a każdy prawiuł: jo ni. Dwa palce do wyrchu – ryczy fojt, tóż wszyjscy dźwigli dwa palce do wyrchu, bo żodyn s nich nie był winny. Tóż to musioł wziónść Óndrasz tyn ancykryst! Wzión patyk i polecioł na wopniska, a wszecy za nim. Przilecioł tam, dziwo sie, a wszecy krowiorze stojóm w kupie nad Óndraszym, a ón borok sprawuje ty godzinki. Ty huncfócie jedyn! Zaczón prać patykiem po głowach, a ani sie nie dziwoł kogo. Fórt mioł przed oczami prózne miejsce we chlywie, kaj stoła jałówka. Sebroł sznuptychle do chałupy, wraziuł patyk do ziymie, coby wiedzioł wiela je godzin.

Pies ni mo duszy, ale dusza mo psa
Dojść dobrze sie trzeja było przirychtować każdego roku na wizytacyje. Ros za czas przijyźdźoł farorz, a wszecki dziecka wiynksze i miyńsze pytoł w kojściele s religije. Tyn farorz sie mianowoł Augustyn Płaczek, ón był potym dziekanym misteckim. To był przeogrómnie dobry człowiek, a mioł rod nasze cieszyński pieśniczki. Tóż jak jednego roku przijechoł, to sie mu przitrefiła wiesioło przigoda. Tyn dziyń przed ołtorzym stoło kupa dziecek, wszecki były uż taki wiynksze, farorz sie ich pytoł o rostomajte rzeczy, a óny mu rade wszecko wyrzóndzały. Nejwiyncyj sie cis do przodku taki mały chłapiec, fórt dźwigoł rynke, bo go było ledwo widzieć. Uwidzioł go farorz i sie go pyto: Tóż jak żejś je taki szykowny, tóż nóm powiydz esi pies mo dusze…a tyn farorz se robiuł ś niego błozna. Synek jednako prawi: Pies ni mo duszy, ale dusza mo psa a na miano ji je Vervajs, uż mie ros aji ugrys – prawi słusznie synek. Farorz sie musioł dzierżyć za gymbe, coby sie nie roseśmioł na cały kojściół przed dzieckami…

Ani nie zagrzmi
Łóńskigo roku tak słóńce poliło, że aż strach. Mojimu Tacikowi aż włosy na głowie zgorzały. A jedna paniczka s Katowic, co do nas przijechała, sie srobiła Murzinkóm. Była blóndynkóm a jak wyjyżdżała, to miała czorne włosy. W polu nic nie chciało róść, tóż jedna gaździnka poszła na fare do farorza i prawi: Wielebny, oto mocie pore grejcarów, a rzykejcie w niedziele, coby prziszoł deszcz. Farorz odewrzuł rynke, dziwo sie: piyńć Ryńskich. Woło: Paniczko, za piyńć Ryńskich, to wóm ani nie zagrzmi, a wy chcecie, coby loło! ...

Sakramyncki hóncfóty
Był też, wiycie, w jednej dziedzinie kole Skoczowa taki farorz, co jak wygłoszoł kozani na kozatelnicy, mioł we zwyku dycki rozczyniać rynkami i ciyngym bić piyńścióm po tej kozatelnicy. A jak wypóminoł tym swoim owieczkóm rostomajte wystympki i grzychy, dziepro waluł tuplowanie aji obiyma piynściami o tyn blat kozatelicy, aż w calutkim kojściele dudniło. Gorszyli sie też co ponikierzi, to je prowda, a zajś ministranci mieli dycki kupe uciechy. I jako tacy chłapczyska wiycie, smówili sie też ros, że mu cosikej na paskude srobióm. I hned cosi wymyślili. A było to pram w niedziele, na świyntych Pietra i Pawła. Przed kozanim dali mu pore pluskiewek na blacie kozatelnicy i pieknie przykryli tym serwetym, co na nim dycki był roscióngniynty. Za chwile też farorz wyszoł na te ambóne i mioł głosić kozani o Pietrze i Pawle. I zaczón tak: Świynci Pieter i Paweł to byli... to byli... a sakramyncki hóncfóty, ale jo wóm pieróny pokożym – wrzasnół tak na cały głos, bo jak prasnół, wiycie, tóm piyńścióm o tyn blat, tóż sie mu sie ty pluskiewki wbiły do rynki, aż z boleści chyba zaros tych wszyjstkich świyntych uwidzioł. Tóż se wielebny prziklón strasznie w kojściele, ale to na tych ministrantów, a ni na tych świyntych, jak byjście se myśleli.