Żebroczka   

   Żebroczka to był placek ze ziymnioków a s zorkami ryżu. Miała kolor ciymno – brónzowy, przipieczóny s wyrchu. Postrzodek placka był ciymno – zielóny, s jasnymi zorkami ryżu. Żebroczka była sprynżysto i miynkko. Ziymnioki na Cieszyńskij Ziymi ludzie zaczli sadzic jakich dwiesta roków tymu, a mianowało sie jich podle koloru, kiej sie jich kopało, lebo podle smaku. Tóż były: błyszczki, ryżówki, abo rużoki, szulce, modrzoki, lipcówki, sałocioki, kłopocze, kónczany, pławoki, cebulki i laloszki. W Goraliji sie jadło miasto chleba rostomajte placki, lebo stryki. 

   Żebroczka to był taki placek s trzicieliny, a we Wiśle sie jóm mianowało Wiślańskóm. Żebroczke sie robiło tak: szpyrke trzeja było pokroć w kostke, usmażić, umaste odloć, a szpyrki wycióngnónć. Na umaście usmażić cebule pokrotóm w kostke. Ryż uwarzić, tak coby sie nie klejuł. Potrzite ziymnioki zaloć wrzawym mlykiym, do tego dać ochłódniyntóm cebule, knobloch ze solóm, idzie tam eszcze dać pokrote uwarzone miynso i prziprawy. Wszecko to trzeja wymiyszać i dać na suchy plech. Piyc to nie wiyncyj niż dwie godziny w trómbie aż sie srobi skórka. Idzie to eszcze posuć szpyrkami, kiere sie usmażiło.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Brutfaniok - krupiczniok

   To je taki niby chlyb, niby buchta, je słodki i przeogrómnie dobry. Nejczyńścij sie go piykło w formach, kiere były kształtu jak cegła, ale zoleżało to od brutfani jako była – wiynkszo, miyńszo. Brutfaniok mioł kolor złoty, abo ciemno brónzowy – zoleży jako go gaździno upiykła. Jak sie go uż upiykło to skórka musiała być kapke twardawo i chropato. Jak sie jóm wcisło palcym, to była kapke jak guma. Brutfaniok wónio, jak drożdżowo buchta, jakby był słodki. Na cieszyńskim brutfaniok sie mianowoł aji krupiczniokiym, piykło sie go w każdej chałupie. Hań downij na żarnach mleło sie żarnach mlelo się obili, tak się kiejsi procnie robiło mónke Krupice. Mamulka warzyli ś ni fule, abo prażónki, do tego naloli mlyka lebo maślanki. W niedziele zajś na śniodani był krupiczniok, taki gruby, słodkawy brutfaniok, co go Mamulka upiykli podle zwyku Starki. Ciepły piekarszczok obłapi krupicznioki tak, że na brunatno przipiecze im boki. Zajś nie jednymu spómnóm się downe roki, jako to kiejsi szmakowły fajne krupicznioki. Krupicznioki sie piykło s mónki pszynnej - krupicy, jak sie go upiykło to trzeja było go wycióngnónć s trómby, doczkać aż kapke ochłodnie i pokrajać. Dziecka go rade jadły ze świyżym masłym s maśniczki. Kiejsi hań downij sie kupa mleło na żarnach. 

   Chlyb i krupicznioki sie piykło aji s reżnej, ciymnej mónki. Przi świyncie, a ponikiedy i ros w tydniu gaździno piykła chlyb dlo całej familije. Moja starka dycki spóminała, jak uż pod kóniec żywota mieszkała w bycie, jako sie kiejsi piykło brutfanioki. Piykło sie jich gor tam, kany nie było piekarszczoków. Gaździno zarobiła ciasta s reżnej mónki, wraziła go do brutfani, a potym do trómby. Do ciasta chlebowego sie dowało zakwas, a do brutfanioka ni. Do ciasta na krupiczniok sie dowało letnij wody, abo mlyka. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Buchetki  

   Buchciki (buchetki) to sóm taki małe buchty. To sóm taki małe żymły nadziywane marmeladóm, abo powidłami. Majóm kolor złocisto – brónzowy, a jak sie na nich dziwo s wyrchu, to sóm podobne do łepów od kocurów. Ciasta na Buchetki sie nie kraje. Majóm óny kształt prostokónta, lebo kwadrata. Buchciki sóm wielki na sztyry, piyńć cyntymetrów. Skórki na buchcikach sóm ciymno brónzowe, a w postrzodku kolor Zoleży od tego, wiela sie do nich do wajec. W postrzodku sóm miynkki, na wyrchu twardawe, dojść łatwo idzie utargać kónski s buchcików. Wóniajóm ciastym drożdżowym i sóm lekko słodki. Na Cieszyńskij Ziymi hań downij każdóm niedziele sie piykło ciasto drożdżowe, s kierego sie robiło buchy, buchciki, buchciczki, abo brutfanioki. Jadło sie jich bes niczego, a popijało sie jich biołóm kawóm sbożowóm, czasym do takij kawy sie dowało kapke kawy prowdziwej, coby lepszy wóniała. 

   Buchty sie piykło s biołej mónki, a brutfanioki to sóm ciasta drożdżowe s mónki nie osiywanej, s otrymbami – s żarnówki. Wszecki ciasta sie piykło w wysokich forymkach. Buchciczki sie piykło tak, coby każdy we familiji mioł swój kónsek i poradziuł go utargać. Recepis na buchciczki je zapisany aji w ksiónżkach baji w „Naszej Kuchyni” Walburgi Fójcikowej, kieróm wydali w kwietniu w 1937 roku w Czeskim Cieszynie. W tej ksiónżce je recepis na buchciczki. Ludzie na Cieszyńskij Ziymi dycki robili ajnfachowe jodło, a gor s obilo, abo s roślin. Bogatsi gazdowie wozili obili do młyna. Żarnówka była w każdej chałupie i ś nij sie piykło Buchetki, buchty, buchciczki i aji kołocze. S reżnej mónki sie piykło reżny chlyb.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ciastka ze szpyrek

   Ciastka ze szpyrek sie robiło we formach i były rostomajte, a zoleżało to gor od gaździnej, jaki jich chciała srobić. Sóm kapke podobne do ciastek s ciasta kruchego – ni majóm worstw, sóm chropowate, wyrch tych ciastek je rumiany i chropowaty. Formy, s kierych sie jich robi to sóm gor gwiozdki, sóm wielki na sztyry a szyroki na trzi cyntymetry. Ciastka ze szpyrkami sóm rumiane, abo złote. Wóniajóm cukrym wanilkowym, abo migdałami. Ustróniocy pamiyntajóm, że ciastka ze szpyrek sie piykło eszcze przed drugóm wojnóm, ale piykło sie jich aji przed tym. Ciastka ze szpyrek sie piykło gor na Wilije. Po zabijaczce przed Godami ze szpyrek sie dycki robiło szmolec. Szmolec był dłukszy świyży, jak był czysty – bes szpyrek. Trzeja było szpyrki przecedzić przes durszlak, jak eszcze szmolec był wrzawy. Na durszlaku zustowały szpyrki, a czysty szmolec sie loło do bóncloka, w kierym móg stoć aji pół roku we szpajsce. Coby sie ty szpyrki, co zustały nie smarnowały Wiślocy i Ustróniocy zaczli piyc ś nich ciastka. 

   Dziołuchy, kiere były na wydaniu piykły dycki ciastka ze szpyrek. Przebleczóni za mikołaji, diobłów i inkszych podciepów chłapcy fórt jich nasrowali. Ty dziołuchy kiere były na wydaniu, razym s inkszymi gaździnkami rychtowały rostomajte buchy, jodło i pici na Gody i Wilije. Chłapcy jak prziszli do chałupy, a tam dziołucha miała napieczóne i narychtowane rostomajte jodło, to była zocniejszo i miały wiynkszy chyt. Na muzykach, abo na szkubaczkach młodzi se pojodali krepliki, chrustek, ciastka ze szpyrek, kokoski, buchty, dorty s marekwie, abo s ziymnioków. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ciastka cieszyński

   Ciastka cieszyński sóm rostomajte, majóm rostomajte kształty, a yny od gaździnej zoleżało, jaki ciastka se napiecze. Ale czym wiyncyj było ciastek na plechu, i czym były barży fikuśne, tym gaździno była lepszo i zocniejszo od swoji stejizbianki. Ciastka były rostomajte i zoleżało to s czego były srobióne i czy sie do nich dowało powidła, abo mase. Ciastka cieszyński mogóm być kulate, kóńczynki, serca, sudki, ule, miesiónczki, kostki i inksze. Sóm małe, ni majóm wiyncyj jako dwa, trzi cynty. Ciastka majóm kolor złoty, jak sóm kruche, s orzechami i jak sóm s ciasta ze szmolcu s kakaym. Jak sóm s ciasta s piernika to majóm kolor brónzowy, abo ćmawy. Sóm kruche i sie łómióm. Wóniajóm tym, s czego sie jich srobi. Inakszy smakujóm ciastka s orzechami, eszcze inakszy s powidłami, a eszcze ganc inakszy s pudingiym, abo s płatków owieśnych. 
   Cieszyński gaździne dycki chciały cosi nowego wymyśleć tóż tych rodzajów ciastek mógło być aji trzicet. Piykło sie jich na Świynta, na Wielkanoc. Czym barży były kolorowe, przistrojóne i fikuśne, tym lepszo i zocniejszo była gaździno, kiero jich piykła. Taki ciastka szło przistrojić orzechami, migdałami, lukrym i rostomajtymi polywami. Ciastka cieszyński sie zaczło piyc, jak zaczli na cieszyńskim rzóndzić Habsburgowie miyndzy osimnostym a dewatnostym wiekiym. Gaździny piykły taki ciasta na Świynta, na Wielkanoc, na wiesieli i na chrzciny. Piykło sie jich dwa tydnie przed Świyntami. Wiela tych ciastek było, to zoleżało od tego, jacy bogaci byli gazdowie – bo taki ciastka były drogi. Trzeja było kupa masła i cukru, ale bywały też i taki ze szpyrek i margaryny. Wszyjstko zoleżało od recepisu. Do wszyjstkich ciastek sie dowało bakalie. Nejwiyncyj orzechów włoskich i laskowych, ale dowało sie aji migdały, kokos i rodzynki. Czynsto sie dowało aji gorzołke dlo lepszego szmaku. W bogatych chałupach sie piykło kupa tych ciastek – aji porenoście i wiyncyj rodzajów – wórsztków, grzibków, salami, rogalów, kwiotków i inkszych fikuśnych. Taki ciastka były kruche, ale były przeogrómnie dobre. Nejwiyncyj było pierników, kiere sie wykrowało s małej forymki. Piykło sie jich s miodym, wajcami, masłym i dowało sie do nich korzyni. Piykło sie jich nejprzód, bo sie musiały zależeć we szpajsce. Inksze ciastka to były taki sklejane s dżymym i robiło sie jich, jako piramide. Inksze to były kulki s pónczu, zozworki s imbrym – panoczkowie jich jedli ku winu, anyżówki, amónioczki, ciastka, kiere sie robiło przes maszynke, pół miesiónczki wykrowane sztamperlym i margarynioczki.

   W ponikierych chałupach, piykło sie też ciastka s mónki, cukru i masła. Wykrowało sie jich s forymki, na rostomajte kształty – liści dymbu, goiczki, grziby. Ty ciastka były kapke wiynksze niż ty inksze. Jak sie jich upiykło, to sie jich wieszało s jabkami na goiczku. Upieczóne ciastka sie chowało do pudeł, każdy rodzaj ekstra, coby nie uschły miały dobry szmak. Wszyjstki ciastka cieszyński sie piecze aji dzisio, przed Świyntami, ale gaździny dowajóm wiyncyj bakaliów, gorzołki i masła – coby były kapke lepsze. Je aji taki zwyk, że sie dowo ciastka przed Świyntami. Suje sie jich do małych miyszków, stroji sie tyn miyszek gałónzkóm jedli, abo smreka i biere sie ty miyszki, jak sie idzie na nawszczywe do rodziny i przocieli. Za to sie dostowo podobne miyszki s ciastkami. Wszyjstki gaździny piykły i pieknóm dali podobne ciastka, ale rostomajcie jich strojóm i dowajóm rostomajte fikuśne ozdoby. 
   Recepisy tych ciastek też były rostomajte, ale moc sie nie smiyniły. Hań downij sie piykło ciastka w trómbach, w starucnych piecach, abo w kachlokach tak jak chlyb. Dzisio sóm uż trómby na elektryke, abo gaz. W kónzumie idzie kupić fikuśne posypki i pruszki, kierymi sie suje i osdobio ciastka. Downij sie barwiło lukier sokiym ze ćwikli, abo s marekwie. Na cieszyńskim dycki jak sóm jaki wiynksze świynta, to na stole stojóm ciastka. Piecze sie jich na wiesieli, na kumunie, chrzest i na geburstag. Dycki gdosi po nich sióngnie. Coros wiyncyj takich ciastek sie piecze jak sóm jaki wielki kónferyncje, kaj sie sjyżdżajóm ludzie nie stela i sie oblizujóm, jak kosztujóm ty nasze ciastka. Każdo gaździno sie musiała moc narobić przi ciastach. Jak w chałupie było kupa dziołuch to była wielko pomoc, bo każdo miała cosi do roboty. Jedna mazała plech, drugo mase trzecio zajś sztamperlym wykrowała kółka i robota szła. Jak sie ciastka srobiło na Wilije, to óny wydzierżały aji do Grómnice, ale musiały być schowane we szpajsce, kaj było chłódno.

 

Herbatniki ze szpyrek

  Herbatniki ze szpyrek sóm kulate, majóm kole piynć cyntymetrów, a sóm pomazane marmeladóm. Na wyrchu majóm takóm kratke s ciasta. Sóm twardawe, słodki a majóm takowy korzynny smak. Kiejsi na Cieszyńskij Ziymi zabijaczka to było prowdziwe świynto w całej familiji. Kormika sie zabijało ros do roku, gor na poczóntku grudnia baji na Barbore abo ganc przed Godnimi Świyntami. Masorz szoł ku chałupie s pełnóm taszkóm, a gazda s gaździnóm kroli a smażyli szpyrki niskoro do samiućki nocy. Ludzie kiejsi prawili, że nic sie nie śmi zmarnować, tóż aji szpyrki wytopióne ze szpeku s babucia sie dowało do pieczynio rostomajtych ciastek baji takich herbatników – kiere były dobre coby pogryzać ku teju. 

   Recepis na taki ciastka je taki: Pokroć porzóndnie dwacet osim deka szpyrek ze szpeku, dać do tego trzi sztworte litra mółki, jedno wajco, skórki s połówki cytryny, na kóniec dać na kóniec noża skurzice, goździków a popuczónego angielskigo ziela, dwacet siedym deka cukru, dwie – trzi łyżki biołego wina, a zarobić ciasto we stolnicy. Potym to wałkować, szklónkóm powykrować placki, pomazać jich gynstóm marmeladóm, srobić na wyrchu kratke a łupiyc. Jak sie upiekóm to jich posuć cukrym wanilkowym. Gaździny na Cieszyńskij Ziymi rade piykły ciastka, a ty ze szpyrek sie piykło uż od downa. Ale kiejsi ganc hań downij ciastka były fest ajnfachowe. Herbatniki ze szpyrek sie jodało chned jak sie upiykły, abo gaździno jich dowała do szpajski, a czynstowała nimi jak gdo prziszoł na nawszczywe.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Koszyki

   Koszyki to sóm taki ciastka, kiere gaździny rade piykły na Cieszyńskim. Ciasto sie dowo do forymek, kiere majóm kształt kwiotka, abo serduszka. Koszyki sóm wielki na szejść, siedym cyntymetrów, a grube na pół cyntymetra. Kolor majóm złoty, abo ciymno brónzowy. Sóm lekko twarde, gładki, sóm podobne do chrustu. Koszyki sóm słodki, wóniajóm jak ciasto francuski, abo chrust. Smażiło sie jich na wrzawej umaście, jadło sie jich na ciepło i taki były nejlepsze. Na Cieszyńskij Ziymi gaździny dycki rade warziły i uczyły warzić swoji cery i wnuczki. Słodkości były rostomajte - zozworki, ciastka ze szpyrek, lebo kołocze. Nasze starki rade smażiły koszyki, bo sie jich wartko robiło i były dobre, gor jak sie chciało co słodkigo, a familija była wielkucno.    

   Hań downy recepis na koszyki je taki: jedno wajco, mónka - srobić ciasto na amolety. We wrzawej umaście zamoczać piyrsze forme, a potym jóm wrazić do ciasta i smażić. Starucne recepisy sóm aji na koszyki s piwym, bo kiejsi sie dowało piwo do koszyków, ale potym nieskorzi miasto piwo dowało sie mlyko, bo dziecka po takich koszykach były ożrałe… ty ciastka sie mianowały koszyki, bo sie jich dowało do forymki, a potym jak sie jich uż wycióngło s umasty, to wyglóndały jak małe plecióne koszyczki. Na Cieszyńskij Ziymi w każdej chałupie sie cosi dobrego warziło, ale każdy se warzuł po swojimu – Gorole inakszy, a ci co miyszkali niżyj też inakszy, a eszcze inakszy ci co miyszkali w miastach. To aji kapke zoleżało, jakij kiery był wiary, czy to był wanielik, lebo katolik. Ale wandrowali tukej aji handlyrze s inkszych krajów, przedować, a kupować – Słowocy, Czesi, Rakuszacy, Niymcy, Madziarzi. Od nich sie Cieszyniocy cosi nauczyli mało wiela warzić. Dzisio uż mało kiero gaździno wiy, jako sie kiejsi warziło. Ale gdo wiy, możne jak jacy letnikorze bydóm wandrować po Cieszyńskij Ziymi, to wlezóm do jakisi chałupy, a gaździnka jim srobi na hónym koszyki…
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Krepliki
   Krepliki majóm skórke brónzowóm, chropatóm i sóm posute cukrym pudrym. Krepliki sóm jak gómbka i majóm kolor, jak słóma, a w postrzodku mogóm być ćmawe powidła, abo co inkszego. Krepliki sóm jak plaskocze, majóm piyńć, szejść cyntów na szyrokość i sóm wysoki na sztyry, piyńć cyntów. Jak sie kreplika spuczy, to sie musi zajś odprynżyć. Kreplik mo smak drożdżowej buchty, je słodki, musi wóniać tym, co je w postrzodku – powidłami, abo czym inkszym. Dzisiejszego czasu krepliki mogóm być polote lukrym, mogóm mieć w postrzodku puding, dżym, abo co inkszego. Krepliki sie smażiło na ostatki. Hań downij krepliki sie piykło yny od świynta, bo sóm dojść drogi. W chałupach na cieszyńskim, było kupa ludzi, a każdy chcioł cosi dobrego do gymby wrazić. Tóż tych kreplików trzeja było dojść kupa przirobić, coby do wszyjstkich stykło. Downij do postrzodka sie cosi dowało, ale smażiło sie też krepliki bes niczego. Brało sie łyżke, moczało w umaście a potym tóm łyżkóm wciepowało sie ciasto do wrzawego fetu. Jak sie usmażiło krepliki, to sie jich posuło kapke cukrym pudrym. Krepliki sie też robiło jak sie stejizbiocy zeszli wieczór, gor po robocie, abo aji na szkubaczki. Ludzie sie schodzili wieczorami przes zapusty aż do ostatków. Potym je uż yny strzoda popielcowo, kiej sie kóńczy tańcowani, zwyrtani i jedzyni. Chłapcy i dziołuchy jak sie schodzili na potańcówki, abo szkubaczki, dostowali na poczynstne krepliki. Starki wyrzóndzały o hań downych czasach, a chłapcy dorobiali i robili błozna. Wszyjscy śpiywali i było wiesioło.   
   Każdo gaździno na ostatki smażiła krepliki, s powidłami, abo eszcze s czymsik inkszym. W chałupach, kaj było kupa dziecek, trzeja było usmażić tych kreplików wiyncyj – cały lawór. Na szkubaczki, gażdzino też na poczynstne dowała szkubaczorkóm krepliki, buchty i aji kawe. Dziepro potym w ostatni dziyń była wiynkszo gościna. Przi szkubaczkach dycki byli aji chłopi, a młodzi chłapcy przilazowali pod chałupe i robili błozna. Chłapcy sie aji przeblykali i chodzili po chałupach, kaj były szkubaczki. Za nawszczewe dostowali krepliki i warzónke. Krepliki dostowali aji muzykancio, kierzi grali na hóślach, abo na gajdach.
 
Kubusz
   Kubusz to je placek s ciasta ze ziymnioków. Mo złoty kolor, a w postrzodku je brónzowy, widać w nim aji śmietónke. Ciasto Kubusza je sprynżyste i miynki, smak mo słodki, a wónio ziymniokami. Kubusia sie piykło gor w goraliji – w Istebnej, Jaworzince i Kóniokowie. Górole to radzi jodali, bo kubusz to je fakt dobre jodło. Ze ziymnioków sie piykło poleśniki i kubusz, ale kubusz sie jodało gor we Świynta.
    Na Cieszyńskij Ziymi ziymnioki sie zaczło sadzić jakich dwiesta roków tymu. Ludzie ich jodali miasto obilo i chleba, a chned ziymniok sie stoł nejważniejszóm jarzinóm. Ziymnioki miały kupa odmian – tóż były modrzoki, rużoki, sałacioki, lebo lipcówki. Szło ich uwarzić, potrzić, upiyc – jako kiero gaździno miała czas. Kupa jodła sie robiło s trzicieliny – s potrzitych ziymnioków na tarle. Piykło sie ś ni stryki, kubusie, żebroczke, gałuszki, lebo bachora. Tela jodła wiela sie robiło na Cieszyńskij Ziymi ze ziymnioków to sie nie robiło nigdzi indzi. Cieszyński gaździny poradziły ze ziymnioka wyczarować jodło, kierym by nie pogardziuł sóm Cysorz. Recepisów było kupa, a miyndzy nimi jedyn na Kubusza. A robiło sie go tak: Ziymnioki trzeja było oszkrobać, potrzić na tarle, odcisnónć sok ze ziymnioków – baji przes handre, na mase wloć wrzawe mlyko, wrazić do trómby i piyc. Kubusia sie jadło na drugi, lebo sie go brało, jak sie cosi robiło na polu. Kubusia sie eszcze w Goraliji piecze, a Gorolki recepis na niego znajóm, yny trzeja sie jich wypytać.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Murzin
   Murzin je kapke podobny do chleba, jak sie go roskraje to widać kónski szónki, wórsztu, abo szpyrki (boczku) wtopióne w chlebowe ciasto. Murzin musi być dobrze wypieczóny, musi mieć rumianóm skórke, kraje sie go w grube kónski s szónkóm, wórsztym, abo szpyrkami, kiere sóm w postrzodku. To ciasto wónio tym, co je do niego zawinióne. Murzin mo kształt hań downij pieczónego chleba, ale sóm aji murziny okróngłe. Murziny sóm rostomajcie wielki, zoleży do czego sóm pieczóne. Jak sóm pieczóne dlo dziecek, to sóm małe, jak dlo Tacika, to sóm wiynksze, nejczyńścij był tak wielki jak chlyb. Murzin je brónzowy, a w postrzodku, zoleży od mónki – jasnożółty, lebo brónzowy s uwyndzónymi kónskami. Musioł mieć dobrze wypieczónóm skórke i chrupkóm, w postrzodku sóm uwyndzóne kónski, a ciasto je wilgłe.    
   Murzin wónio chlebym i wyndzónym boczkiym, szónkóm i wórsztym. Na Cieszyńskij Ziymi sie dycki piykło murziny na Wielkanoc, a piecze sie go uż długo. Hań downij babucia sie zabijało na jesiyń przed Godami. Ludzie ni mieli lodówek, tóż nejlepszy było miynso uwyndzić we wyndzoku, coby wydzierżało do nastypnych Świónt. Wyndzok stoł na polu, abo na zogrodzie, hajcowało sie w nim twardym drzewym s jabłóni, gruszek, abo ze śliwek. Pod kóniec wyndzynio sie przikłodało eszcze gałynziami jałowca. Jak sie uż wszecko uwyndziło, to sie to dowało do szpyrczoka, kiery był na wyrchu we skrzini, kiero była zawrzito, coby żodyn tam po to nie sióngoł. Ciasto na Murzina sie piykło w piekarszczoku. To był taki piec, kiery sie rospolało drzewym s buka – bo bukowe drzewo je twarde i długo dzierży hyc. Na Cieszyńskij Ziymi buków je kupa, tóż szło we wyndzokach hajcować. Jak uż ciasto na murzina było narychtowane, to sie go dowało do brutfani, a potym sie tóm brutfanie dowało na rosżażóne drzewo. Jak sie przikłodało drzewa to sie robiuł popiół, kiery siadoł na ciasto i barwiuł go na czorno, i isto tymu sie to ciasto nazywo murzin. Hań downij murziny sie piykło aji s żarnówki, to ciasto było ciymne i gaździnki też isto tymu mianowały go murzin. Na Wielkanoc na stole musioł być paradny, szumny, bioły obrus, na kierym było poukłodane świónteczne jodło. Na postrzodku stoła był wiyniec wielkanocny, posuty makiym, koszyczek kroszonek ozdobióny bukszpanym – tego było kupa aji sto na jednym stole. Była tam eszcze warzóno szónka, szónka surowo, wyndzóny warzóny boczek i inksze jodło – świyży wórszt i wyndzóny, leberka a raucherki. Był tam eszcze krzón, musztarda, masło i murzin.  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

 

Kołocz

   Kołocz cieszyński je koloru złotego. Spodek i wyrch kołocza to je wypieczóne drożdżowe ciasto. W postrzodku je masa makowo, abo ze syra, może być aji i taki i taki, makowo – syrowe. Na wyrchu kołocza je złoto posypka, pieknie poukładano. Posypke sie eszcze suje cukrym – pudrym. Kołocz je kulaty i hruby na jaki trzi cyntymetry. Kołocze były rostomajcie wielki, podle tego, jaki gaździno miała plech. Móg mieć aji pół metra. Zoleży też kiej sie go piykło na wiesieli, na szkubaczki czy na świynta i wiela ludzi było w chałupie. Kroło sie go w trójkónty, abo w kostki. Wypieczóny kołocz mo kolor złoty, a jak sie go pokraje to widać s czym je – czy ze syrym, czy s makiym. Może być yny s posypkóm. Kołocz cieszyński je miynki, dobrze wypieczóny, s posypkóm. Smak mo słodki, makowy, abo syrowy, wónio też pieknie, jak gaździno go upiykła to wóniało w całej chałupie. Na cieszyńskij ziymi sioło sie pszynice, reż, jynczmiyń i owies. Zorka obilo sie mleło na krupice – to była tako hrubo mónka s otrymbami. Mleło sie to na żarnach dóma. Bogatsi siedlocy mieli powieternioki – taki powietrznioki na wiater. Były też młyny przi rzykach. Wielki młyny były tam, kaj były rzyki za miastym, na dziedzinie. W każdej dziedzinie był taki młyn. Gdo chcioł mieć pieknóm mónke, to zawoziuł obili do takigo młyna. Mónke s pszynice sie dowało do buchtów s drożdży, kołoczy, babek i inkszych. Kołocze sie nazywało podle tego s czym były: syrzoki – ze syrym, mónczoki – s mónki, powidloki – s powidłami, jabcoki – s jabkami, śliwczoki – ze śliwkami, kapuśniaki – s kapustóm. Hań downij wszyjstki słodki buchty sie nazywało kołocze. Dziepro potym kołocz to była ciasto s posypkóm, a w postrzodku ze syrym, abo s makiym. Nieskorzi gaździny zaczły dować do kołoczy powidła, jabłka, abo śliwki.

   Kołocze sie piykło od downa. Piykło sie go przi świyntach. Potym dziepro nieskorzi sie zaczło piyc aji inksze ciastka i słodkości. Terazy kołocz sie dowo na poczynsne, jak kiery kómu co pómoże, baji jedyn stejizbian drugimu. Kołocze sie też eszcze piecze na geburstag, czasym na miano, na chrzciny, kómunie, wiesieli, pogrzyb, abo odpust. Piecze sie go też na świynta – na Nowy Rok do Trzech Króli, jak kiery przidzie powinszować, to sie go dowo na poczynsne. Nejstarsze kołocze to sóm ty ze syrym i s makiym – filowane, abo ty co majóm yny słodkóm posypke s wyrchu. Potym jak była wojna za Niymców zaczło sie piyc kołocze s powidłami, jabkami, śliwkami i jagodami. Taki kołocze sie piykło na kożdo, abo przi niedzieli. Piykło sie ich też jak było kupa owoców, gor w lecie i na jesiyń. Przed wiesielim sie piykło kołocze ze syrym, powidłami, makiym i kapustóm. Hań downij kołocze były tak wielki jak mało słómiónka, małych kołoczy sie nie piykło. Piykło sie też placki na brótfaniach. Ty placki sie kroło na małe kónski i dowało gościóm. Przed wiesielim sie piykło kołocz wiesielny. Dowało sie go wiesielnikóm, ale też stejizbiokóm, dalszej rodzinie i kamratóm młodej pory. Kołocz wiesielny musioł być w biołym papiurze, s mertóm, abo s asparagusym. Hań downij kołocze rosnoszali młoducha se żynichym. Dzisio to uż je rostomajcie. Kołocze sie też piykło jak sie skóńczyło robote na polu przi żniwach – na dożynki. Czynstowało sie nim kolyndników, śmiergustników, na stypach, na szkubaczkach i łuskaczkach. Na cieszyńskij ziymi gazda dożynek dowoł gościóm kulaty kołocz i pieknie przistrojóny. Na takij dożynkowej gościnie były kołocze: syrzoki, maszczoki i powidloki. Ku kołoczu była dycki warzónka s miodym. Gazdowie ze żniwiorzami siodali na stolice, przi stołach, a jak roznosili kołocze to śpiywali: 

 

Gazdoszkowe pole same fijołeczki. 
Jakij nóm też dali dobrej gorzołeczki. 
Gazdoszkowe pole pokryte zbożami. 
Uż też gaździneczka idóm s kołoczami 

Na dożynkach byli też muzykancio, tóż jak uż sie sjadło kołocze i wypiło pore sztamperli warzónki, to sie szło tańcować przed chałupóm gazdów. We śmiergust na dziedzine chodzili śmiergustnicy loć dziołuchy. Szli od chałupy do chałupy po jednym, abo w kupie. Loli wodóm aji gaździnki i suszyli karwaczami, a tak wyrzóndzali jak prziszli: 

 Prziszlimy tu po śmiergusie, 
yny nas tu nie opuście, 
kopy wajec narachujcie, 
a kołoczy nie żałujcie! 

Jak sie kóńczyły szkubaczki to sie robiło doszkubki. Każdo gaździno rychtowała do szkubaczorek gościne: kołocze i warzónke.

 

Stryki

   Stryki to sóm taki placki ze ziymnioków, kiere sie smaży na umaście na brónzowo s obu strón. Sóm ciynki, abo hrubsze – jako kiery woli. Sóm kulate, lebo podłużne. Jy sie jich ze szpyrkami, lebo s wyrzoskami, kiere zustanóm ze zabijaczki. Jak się zabijało babucia, to sie dycki okrowało miynso s masnych kónsków. Potym ty kónski sie smażiło w garcu na brónzowo. Placki majóm taki kształt, jako sie gaździnej kidnie na blache. Stryki sóm hrube na jakich pół cyntymetra, a wyrzoski sie kraje w drobnóm kostke. Stryki sóm przipieczóne na brónzowo s obu strón, a jak sie jich przekraje to majóm kolor taki kapke do zielónego, kapke sóm sine, a kapke złote. Stryk musi być po wyrchu dobrze wypieczóny i chrupki. W postrzodku sie musi kapke cióngnónć a ciasto ni ma wypieczóne. Szpyrki muszóm szkwiyrczeć w kastrolu, ale nie śmióm być twardawe. Stryk wónio tak, jak pieczok na jesiyni, a szpyrki wóniajóm zabijaczkóm.    

   Stryki sie na Cieszyńskij Ziymi piykło od downa – uż za Franca Jozefa. W goraliji hań downij było mało obilo a mało mółki. Wszyndzi były wielki kopce, czas był ostry, tóż Gorole sadzili wiyncyj ziymnioków. Chlyb sie piykło yny przi świyntach – na dożynki, na Wilije, lebo na Wiesieli. Jak chlyb był na stole, tóż w chałupie gazdóm sie płóżyło. Na cieszyńskich dziedzinach, a gor pod gorami miasto chleba gaździny piykły stryki. Oszkrobane ziymnioki sie trziło na tarle i robiło sie trzicieline. Potym sie do tego dowało łyżke mółki a kapke soli a piykło sie na blasze. Dowało sie na blache dwie kopiaste łyżki trzicieliny a potym sie jóm rosgrzynyło coby stryk był ciynki. Jak sie uż stryk upiykło s jednej stróny to sie go nożym przewracało na drugóm stróne a zajś sie go piykło. Stryki sie mianowało ledzy kany Żydy. Jadło sie jich ciepłe, dowało sie na nich kapke masła, szpyrki, wyrzoski, lebo śmietónke. Śmietónke eszcze szło posuć kapke cukrym, abo poloć miodym. W Goraliji sie sadziło kupa ziymnioków, bo sie udowały. Sadziło sie jich uż dwiesta roków tymu, a mianowały sie: modrzoki, rużoki, sałacioki, lipcówki i eszcze inakszy. Na Cieszyńskij Ziymi sie jodało i jodo sie dali kupa ziymnioków. Ze ziymnioków sie nejwiyncyj robiło stryki, ale s trzicieliny szło eszcze srobić inksze jodła: poleśniki, kubusie, żebroczke, gałuszki, lebo bachora. Stryki sie piykło hań downij na nolepie, a potym na blasze. Jak dziecka szły do szkoły, a chłopi do lasa, lebo do pola, to dycki se brali pore stryków, lebo gorść bobu do kapsy na chodnik. Jak na dziedzinach był głód to sie do stryków dowało aji kore ze strómów, abo jaki zieliny i sie to potym piykło. To ludzie mieli na kożdo miasto chleba. Piykło się aji na kożdo na blasze stryki s jarzin, lebo s owsa. Jak była zabijaczka – gor przed Godnimi Świyntami to sie okrowało masne kónski – wyrzoski, a potym sie jich jadło ze strykami. Hań downij stryki sie piykło na glinianej nolepie piekarszczoka. Potym miasto nolepy sie dowało blachy s żeliwa. Na tych blachach sie przeogromnie dobrze piykło stryki, a miały dobry szmak. Dzisio sie dali piecze stryki, ale gaździny ich piekóm na patelniach, a trzicieline robióm na maszynkach.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   Poleśniki to sóm taki placki s drożdży, lebo ze ziymnioków, kiere sie przipiyko s wyrchu a s dołu. Po obu strónach sie dowo listek kapusty, a poleśnik je tak wielki jako tyn kapuściany listek. Poleśniki majóm kolor spolóny i żółtawy, wóniajóm ciastym drożdżowym a duszónóm kapustóm, sóm miynkki czasym polywo sie jich wrzawym mlykiym. Poleśniki mogóm aji wóniać stopiónym masłym, a cukrym s kurzicóm, lebo strykami ze ziymnioków s aromatym s kapusty. Poleśniki sie piykło dycki na żniwa, dożynki (jako nejważniejsze jodło), na jesiyń jak sie szło do pola, na szkubaczki, a na łuskaczki. Kiejsi hań downij sie nie robiło żodnych kanapek – ludzie tego nie znali, gaździnki piykły poleśniki. 
   Kole Cieszyna poleśniki sie robiło s ciasta drożdżowego s żarnówki, lebo s mółki gryskowej. Mółki s pszynicy było dycki dojść. Obili dobrze rosło w Beskidach Ślónskich, bo tukej je dobry klimat a dobro ziymia. W goraliji było inakszy – ziymia była gorszo, a klimat zły, tóż miasto mółki gaździnki – Górolki robiły trzicieline, kiero była ajnfachowo i sie jóm wartko robiło. Ziymnioki sie sadziło w goraliji uż dwiesta roków tymu, a mianowało sie jich modrzoki, rużoki, sałacioki, lebo lipcówki. Ziymnioki sie dowało prawie dlo każdego jodła – na Cieszyńskij Ziymi sie jich jadło kupa. Poleśniki czy sie jich piykło w goraliji, czy w Cieszynie, lebo na jakij inkszej dziedzinie, dycki sie jich dowało na listek kapusty. Ty listki kapusty sie targało w lecie, lebo zaros na jesiyń. W piekarszczoku, lebo w trómbie poleśniki sie piykło trzi sztwierci godziny, a trzeja było sie dziwać esi sóm dobrze wypieczóne. Jak uż były upieczóne to liści same odlazowały, a placki sie wycióngało s trómby łopatóm i dowało na stół. Liści sie odtargowało i dowało krowóm. Po żniwach dycki było dojść obilo i mółki s pszynice, a potym na dożynki sie piykło kupa poleśników, a nejlepsze były taki masne poleśniki. Na dożynki u bogatszych gazdów w Beskidach sie piykło poleśniki ze syrym i dowało na poczynstne chłopóm, a babóm kierzi u takigo gazdy wyrobiali. Liści s kapusty były nejlepsze gor na jesiyń, jak uż kapusta była zdrzało – ty liści były wielkucne, a aji pieknie wyrośnióne. Trzicieline na poleśniki sie robiło tak samo, jako gor na stryki, ale zalywało sie jóm wrzawym mlykiym, potym sie jóm mazało ciynko na listek kapusty, przikrywało sie to drugim s wyrchu i piykło po jednej a potym po drugij strónie. Ciepłe poleśniki sie dowało na glinianóm miske, loło sie jich śmietónkóm i suło cukrym, lebo poloło sie jich kapke miodym, a czasym posuło biołym syrym. Nejlepsze poleśniki to były ty, kiere sie piykło w piekarszczoku. Poleśniki sie mianowały aji poliźniki i były kapke podobne do amoletów. Recepis na nich był taki: trzeja było srobić ciasto s pszynnej krupice i ze skiszczónego mlyka, dowało sie do niego kapke soli i mazało sie go na liści s kapusty. Potym sie go dowało na łopate i piykło w piekarszczoku. Poliźniki szło aji piyc w rurze, lebo na blasze, ale nie były uż taki rumiane, jako ty, kiere były pieczóne w piekarszczoku. Jadło sie jich ze śmietónkóm. Poliźniki jedli ludzie po dołach i piykli jich s mółki pszynnej, a Górole jedli poleśniki s trzicieliny, bo mieli wiyncyj ziymnioków, jako obilo.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
Strudel
   Strudel to je taki długi ciasto nafilowane masóm jabkowóm, a posute s wyrchu cukrym pudrym, lebo pokrotymi migdałami. W postrzodku widać ciyniusińki ciasto nafilowane masóm jabkowóm. Strudel je podłużny, abo kulaty, a jaki je wielki, to zoleży od formy, w kierej sie go piecze. Mo jasnobrónzowy kolor, a świyci sie. Masa jabkowo w postrzodku je ciymno – brónzowo. Strudel je miynkki, a mo twardóm, chrupkóm skórke. Mo słodki szmak, kapke kwaskowaty, a wónio jak pieczóne ciasto s jabkami a ze skurzicóm. Strudel sie jodało chłódny, lebo ciepły dycki po obiedzie. Jodało sie go na Cieszynskij Ziymi aji na Wilije. Cesarocy kierzi miyszkajóm tam, kany kiejsi była Austryja do dzisia piekóm jabkowego strudla podle starucnych recepisów.
   Do pieczynio strudla nejlepszo była gładko mółka s pszynice, uhersko, lebo amerykańsko. Ciasto s mółki gryskowej wartko schnie, targo sie, tóż go ani nie lza ciynko ponacióngać. S mółki trzeja srobić na stolnicy wiyniec, w postrzodek wrazić kónsek świyżego masła, kónszczyczek szmolca, jedno wajco, kapke soli, a kapke letnij wody. Ciasto rosrobić nejprzód nożym, potym rynkóm, a tak długo trzepać, aż sie odkleji od rynki, a od deski (dziesiynć, patnost minut). Potym ciasto trzeja dać na desce posutej mółkóm, przikryć rosgrzotym kamiynnym gorkiym, abo miskóm s porcelany, a niechać tak dziesiynć minut. Narychtować obrus, a kapke go posuć mółkóm s grysku. Ciasto dać na tyn obrus, kapke go roskulać kulokiym, pomazać rostopiónym masłym, a nacióngnónć pieknie a rowno na wszyjstki stróny, a kraje odkroć. Ciasto pokropić masłym (do strudla jabkowego). Posuć brezlami, poukłodać drobno potrzitych jabłek, posuć cukrym, skurzicóm, kapke rodzynkami, potrzitymi migdałami (idzie dać aji potrzitóm czekulade), sfinónć, dać na plech, pomazać rostopiónym masłym, a piyc na małym ogniu od pół godziny do trzi sztwierci godziny. Strudel jabkowy to je eszcze terazy przeogrómnie dobry deser w kuchyni Ślónska Cieszyńskigo.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Zozworki
   Zozworki to były taki małe imbirowe ciastka, kiere sie piykło we forymkach, kiere miały kształt, jak korzyń imbiru. Zozworki sóm wielki na szejść, siedym cyntymetrów, a grube na pół cyntymetra. Majóm kolor żółty, abo ciymnobrónzowy. Ty ciastka sóm suche, twardawe, gładki i lekki, a wóniajóm korzyniami i aromatym. Na zozworki sie też mówiło imbirki. Na Cieszyńskim sie jich piykło na zapusty i na Wilije. Hań downij cały Ślónsk Cieszyński był w Galicyji pod Austryjóm. Rakuszanie dowali do jodła korzynie, bakalie i inksze prziprawy. Dowali jich aji do buchtów i do ciastek. Cieszyniocy na dziedzinach i w miastach sie tego od nich nauczyli i też dowali korzynie i prziprawy do jodła, kiere piykli na rostomajte świynta. 
   Piyrsze zapisy i recepisy o zozworkach sóm s drugi połówki dewatnostego wieku. Zwyki, recepisy i wszecko to, jako sie robi w chałupie przechodziły s matki na cere. Matka miała cere, tóż jóm uczyła od maluczkojści, jako mo gospodarzić, piyc chlyb, szyć, prać i warzić. Zozworki sie piykło gor na Wilije i na Gody, ale aji na sobote i niedziele. Terazy zozworki sie też eszcze piecze po chałupach, ale piekóm jich aji ciastkarnie. Idzie jich aji kupić na odpustach pod budami, na cieszyńskich dziedzinach.