Pore legynd o morach, nocznicach, bandurkach, diobłach i fajermónach...
O morach
Był jedyn szewiec kiery fórt szył bótki, a też fórt go spani brało przi robocie. A tak sie fórt hyluł, hyluł ku ziymi. Nie wiedzioł, co mu to je. Ros prziszoł ku niymu jedyn gazda i doł se uszyć bóty. Szewiec sie mu żaluł, że uż je nieskoro i że fórt go spani tropi przi robocie, a jak uśnie to sie nie umi obudzić, a jak sie rano budzi to je barży utropióny niż wtedy jak lygo spać. Szewiec prawi do gazdy: „Podziwej sie jaki móm fleki na sobie”. A gazda mu na to, że isto go w nocy mora dusi. „Nale cóż s tóm moróm srobić, coby mie nie dusiła?”Gazda mu prawi: „Narychtuj se nożyce, a to mora to je taki zły duch, kiery sie może smiynić w co chce. Poradzi przelyźć przes małóm dziure, a jak chce cie podusić to ci podusi kiej chce.” Szewiec se narychtowoł ty nożyce i mora prziszła, ale eszcze była za dwiyrzami. Szewiec sie bróniuł jak móg przed tym spanim i nie chcioł usnónć. Ta mora za dwiyrzami fórt rzóndziła: „Szsz, szszewiec, szszewiec, e, eszszcze szszszszszyje”. Chciała na niego wylazować, bo uż było ku północy. Szewiec eszcze szył, tóż ta mora ni mógła na niego wlyźć, bo eszcze nie społ. Dziwne to było tej morze, bo go dycki zmordowała, a potym na niego wylazła i cyckała ś niego krew. Na drugi dziyń zajś narychtowoł nożyce i zajś czuje, że cosi za dwiyrzami szuści. Szewiec sie dziwo a mora sie smiyniła w reżne ściebło. Wzión nożyce i ución pore fusów s tego ściebła – ale to była jego baba. Rano do niego prziszła i prawi: „Podziwej sie, Francek, coś mi srobiuł, obie rynce ś mi ustrzignuł”. Potym sie im urodziło dziecióntko, co miało zymby. Jak mu dali kołek, to chodziło drzewo cyckać. A jak mu Matka dała pierś to chciało wycyckać krew.
Był jedyn szewiec kiery fórt szył bótki, a też fórt go spani brało przi robocie. A tak sie fórt hyluł, hyluł ku ziymi. Nie wiedzioł, co mu to je. Ros prziszoł ku niymu jedyn gazda i doł se uszyć bóty. Szewiec sie mu żaluł, że uż je nieskoro i że fórt go spani tropi przi robocie, a jak uśnie to sie nie umi obudzić, a jak sie rano budzi to je barży utropióny niż wtedy jak lygo spać. Szewiec prawi do gazdy: „Podziwej sie jaki móm fleki na sobie”. A gazda mu na to, że isto go w nocy mora dusi. „Nale cóż s tóm moróm srobić, coby mie nie dusiła?”Gazda mu prawi: „Narychtuj se nożyce, a to mora to je taki zły duch, kiery sie może smiynić w co chce. Poradzi przelyźć przes małóm dziure, a jak chce cie podusić to ci podusi kiej chce.” Szewiec se narychtowoł ty nożyce i mora prziszła, ale eszcze była za dwiyrzami. Szewiec sie bróniuł jak móg przed tym spanim i nie chcioł usnónć. Ta mora za dwiyrzami fórt rzóndziła: „Szsz, szszewiec, szszewiec, e, eszszcze szszszszszyje”. Chciała na niego wylazować, bo uż było ku północy. Szewiec eszcze szył, tóż ta mora ni mógła na niego wlyźć, bo eszcze nie społ. Dziwne to było tej morze, bo go dycki zmordowała, a potym na niego wylazła i cyckała ś niego krew. Na drugi dziyń zajś narychtowoł nożyce i zajś czuje, że cosi za dwiyrzami szuści. Szewiec sie dziwo a mora sie smiyniła w reżne ściebło. Wzión nożyce i ución pore fusów s tego ściebła – ale to była jego baba. Rano do niego prziszła i prawi: „Podziwej sie, Francek, coś mi srobiuł, obie rynce ś mi ustrzignuł”. Potym sie im urodziło dziecióntko, co miało zymby. Jak mu dali kołek, to chodziło drzewo cyckać. A jak mu Matka dała pierś to chciało wycyckać krew.
Strzigónie
Strzygónie to sóm taki dociyrne duchy. Sóm to umrziki kierzi uż leżeli w grobie, abo małe dziecióntka kierach eszcze nie okrzcili. Mógli to też być młodzi ludzie, kierzi umrziki za młodu i mieli po lewej strónie na plecach znak, kiery wyglóndoł jak nożyce. Jak to była nieboga to sie nazywała strziga. Taki strzigón, abo strziga wylazowali s grobów o północy, na kierchowie niechali dycki swoji śmiertelne koszule i czympali przi ceście. Jak kiery szeł nieskoro do chałupy tóm cestóm, to brali nożyce i strzigali na nim lónty. Baji szeł chłapiec s dziołuchóm s muzyki, a naros wyleciała strziga abo strzigón i postrzegali na dziołusze lónty, tak, że w mig stoła przed chłapcym ganc sago. Jak wylecioł strzigón to strzigoł lónty na synku, a dziołucha musiała oczy zasłaniać.
Jak kiery chcioł coby go strzigón abo strziga nie pociyna, to musioł nosić w kapsie przytulie. Jak ty podciepy dorobiały tak, że uż nie szło ś nimi se dać rady, to gdosi sie musioł wybrać o północy na kierchów i wachować aż powylazujóm s grobów i ściepióm ze siebie śmiertelnóm koszule. Wtynczas tyn odważny wyskakowoł, broł te koszule i zaros jóm zaniósł na wieże kojścioła. Potym strziga, abo strzigón jak prziszli spadki i nie naszli koszul, to wlazowali pod dornik i uż wiyncyj ludzióm nie szkódzili.
Jak dziołucha była moróm
Mój szwagier mi opowiadoł, że jak ón słóżył w Krakowie przi wojsku to robiuł przi cugach, eszcze za Austryje. Było to eszcze przed piyrszóm wojnóm. Dycki wyrzóndzoł, że chodzili s kamratami na muzyki, i że tam były rostomajte dziołuchy. S tymi dziołuchami zwyrtali, a potym óny chciały, coby ich syncy odkludzili do chałupy. Tóż ich odkludzali. Ros też szoł s kamratym i dwiema dziołuchami s muzyki. Jak uż prziszli pod chałupe tych dziołuch, to óny słały siano na piyntrze w stodole, że bydóm pospołu wszyjscy spać. Chłapcy mieli czas bo nie musieli ijść rano na służbe, tóż lygli ś nimi. Szwagrów kamrat sie naros obudziuł i se wszymnół, że ta jego dziołucha co ś nióm społ je mortwo. Poobracał jóm na wszyjstki stróny, ale dziołucha ani nie dychała. Potym dziepro mu ludzie dziepro prawili, że to była mora. Że tak to snoci je, że mora siedzi w człowieku, a potym jak s człowieka wylezie to tyn człowiek leży mortwy. Tak to snoci s tymi morami je.
Nocznice
Eszcze dzisio starzi ludzie wierzóm w nocznice. Prawili, że nocznice chodzóm w adwyncie. Gónióm po polach jako światełka, a gdo idzie i śpiywo abo gwiżdże, tak go napadnóm i smykajóm tak dłógo, aż go siły odyndóm. A ponikiery – jak je słabszy – to aji skóno. Kiejsi też jedna dziołucha – było to uż nieskoro wieczór – przijechała cugiym do naszej dziedziny. U nas w Pruchnej banhof daleko od dziedziny, tóż trzeja daleko ijść na przejmo przez pola. Ale tóż dziołcha była młodo i szwarno, tóż hnet sie tam ś nióm jakisi znómy chłapiec doł do rzeczy,
byli dwo. A wyndóm kónsek na chodnik, a tu idzie rechtór i prawi:
– Każ to idziecie?
– Ku dziedzinie.
– To jo też pujdym s wami. Pujdzie sie nóm lepszy we trzech.
No i tak se we trzech idóm i, jak to w adwyncie, śniyg uż kapke padoł, tak mgławo było i tak idóm, szpasujóm se tam rostomajcie, wyrzóndzajóm i naros w dziedzinie widzóm światełko. I tak przez ty pola, tóm miedzóm idóm rowno na to światełko. I tak idóm, idóm, światełko fórt widać, uż im to było dziwne, zaczyni rosmyślać, co óni tak dłógo do tej dziedziny idóm. Uż mieli być downo przi farze, bo se myśleli, że to światełko je s fary, i tyn rechtór – ón sie Balcar nazywoł – prawi:
– Na jakosi to je dziwne. Jakosi to dłógo do tej chałupy idymy.
– Ale – myśli se – wyrzóndzómy i to tak sie nóm to isto cióngnie.
Aż naroz widzóm, że idzie jakisi ciyń. Bo ganc ćma nie było. Było tak szarawo. I tyn rechtór woło:
– Hej, gdo tu idzie?
– To je jo – odzywo sie mu chłop.
– A co za jo?
– Na Krygierek.
– A kiery Krygierek?
– Na tyn hawiyrz.
– A każ to idziecie, Krygierku? – Uż wiedzioł tyn rechtór, gdo to
je.
A tyn prawi:
– Ku cugu idym, na banhof, bo przeca do roboty jadym.
– Ale, nie prowcie. Dyć my sóm przi farze, a każ wy to idziecie? Tu je fara, a nie kierchów.
– Ale katać też tam, panie rechtór. Na dyć tu je krziż a tu oto je staw tu w tej dolinie, to my sóm przi tym stawie akurat.
– Na nima możne. Dyć my już mieli downo być w chałupie.
A Krygierek prawi:
– Ja, ja panie rechtór. Smyko was tu, smyko. Bo to przeca je adwynt, nocznice chodzóm, a wy sie śmiejecie i gónicie po polu oto s tóm porkóm młodych i nocznice was tak smykajóm. No i tak to je s tymi nocznicami. Starzi ludzie eszcze dzisio w ty nocznice wierzóm i młodym przikazujóm, jak po nocach kansik idóm:
– Nie gwizdejcie a nie śpiywejcie. A nie śmiyjcie sie po polach, bo nocznice sie bardzucno mszczóm. Jak dopadnóm człowieka, depcóm nogami a smoczóm tak, że tyn człowiek uż potym ni ma ani do życio, a potym uż zustanie taki pitómy.
O nocznicach
To było kiejsi za downych czasów, jak eszcze siedlocy mieli sztyry kónie. Wtynczas była biyda tela kóni nafutrować, tóż posali ich po miedzach i kaj yny szło. Mój chłop nieboszczyk dycki prawiuł, że jedyn taki synek sie ich dycki pytoł: „Weźcie mie też ze sobóm na ty miedze”. A eszcze prawiuł: „To my polygali na trowie, a ku ranu jak my stanyli i jak my mieli gnać kónie ku chałupie, tak my byli cali mokrzi”. I prziszli my do chałupy i prawili my: „Mamulko, dyć nie padało, a my sóm cali mokrzi”. A ta Matka na to: „Wiycie co, to was nocznice pomoczały”. – „A co to sóm ty nocznice?” – „No to sóm ty dusze pokutujónce”.
O bandurkach
Terazy uż ludzie w ty rzeczy moc nie wierzóm, ale hań downij moc wystoli od tych rostomajtych straszoków. Prowcie, co chcecie... Był wieczór, jako baji terazy. Wyszeł człowiek przed sień, yny starczyło było gwizdnóć na dwóch palcach a uż bandurki leciały. Potym jakby kiery nie uciyk do izby, tóż byjś sie nie odegnoł. To tak obstómpiły człowieka, a yny fórt rzóndziły„pódź sy mnóm”, „pódź sy mnóm, tu je piekny chodniczek”. Zdało sie takimu, że kansik po różach, po nejszumniejszej ceście idzie, a óny go smykały po nejwiynkszych chrostach, barzinach, że sie móg aji utopić. Jak tak uż kogo przisiadły, to nejlepszy było, jak sie miało kapsy w kabocie, to trzeja było ich obrócić, abo kabot oblyc na rymby, to uż ni miały prawa nic człowiekowi srobić. Potym trzeja było legnónć na ziymi i nie posłuchać co rzóndzóm. A kiery był uciyk do izby, to tak yny blyskały kole okiyn, dziwały sie do postrzodka a fórt prawiły: „pujść tam, stary pujść tam”. Nejraczy to óny miały ożrałego chłopa. Roz też baby na Skolnite chciały se dóma srobić muzyke, jako przi szkubaczce, tóż też posłały do Jawornika po muzykanta, coby prziszoł grać. Bezmala to był stary Goiczek, kierego uż downo ni ma. Nale chłopa bandurki obstómpiły w lesie i go tak smykały, że chłop legnył i sie nie ani nie ruszył. Dziepro nad ranym prziszoł cały mokry, tóż babóm wszyjstko opowiedzioł, jako ś nim dorobiały. Jednego chłopa zajś, jak szoł s aryndy wieczór, bandurka wysmyczyła aż na brzoze, to na ni przesiedzioł do rana. A było to nad urwiskiym, gdyby eszcze krok dali srobiuł, byłby spod i sie zabiuł. Tak óny ty krziwdy nie robiły krzyźbymu, yny trzeja było widzieć, jako se pómóc. Jako prawie – legnyć, nie ruszać sie, abo oblyczki oblyc na rymby. Nejwiyncyj ich bywowało po młakach, barzołach, kaj sóm sigły, jako „u Siglanów”, w „Moczarnej”. Ludzie prawili, że to były ty duchy s rostomajtych barzin.
O Djoble
Hań downij było widać po polach, jako djobeł pinióndze suszy. Po grómadnicach, abo aji na ściyrnisku, na miedzach kole zdrzódeł widowali ludzie taki modry ogiyń, jak gore. Modre płómiynie ros bełkły, a uż zajś zgasły, a zajś... Djobeł pinióndze suszył przi tymu ogniu widłami. Tóż jak sie nie boł, a szoł ku niymu, wiedzioł ty zaklyncia, móg dostać wiela yny chcioł piniyndzy. Dyć było powiedziane: „jakóm pieczyncióm zapieczyntowane, taką mo być odpieczyntowane”. Ale kiery to wiedzioł. Było takich móndroków moc, co próbowali, cóż kie żodyn nie wydzierżoł, każdy uciyk. Ja, co to za pinióndze? Tóż to było tak. Starzi ludzie mieli ten obyczoj, pinióndze chować za żbónkami, tymi glinianymi, co to bywowały na gorzołke, po półkach, abo kansik po kóntach. Potym, jak uż kiery był stary, a nie chcioł, coby ty pinióndze naszli, coby baba, abo dziecka miały po śmierci, szoł o dwanostej godzinie
w nocy zakopać ich pod gruszke, abo na polu, blisko zdrzódła. Tóż ty pinióndze były zaklynte i djoboł mioł do nich prawa. Dyby kiery był znoł to zaklynci, toby jich móg dostać. Trza było czytać s tej czarnoksiynskij ksiónżki, co w ni je biołym drukiym na czornych kartach pisane, tobyjś djobła odegnoł. A tak, choćby aji był naszoł, zaros sie straciły. Jedyn chłop oroł a bróna sie mu zahoczyła o cosi twardego. Chłop zaklół i pinióndze sie zaros zapadły do ziymi. Potym banowoł, ale uż było nieskoro... Ros zajś pachołek prziszoł w nocy na taki miejsce, kaj sie ty pinióndze suszyły. Widzi ogiynek na polu, wzión se też wóngliczek do fajfki, chce zapolić a tu mu wypod złoty dukot. Na drugi dziyń pokozoł to gazdowi, tyn też chcioł mieć naros moc piniyndzy, wzión na drugi wieczór czopke i idóm tam ku tymu ogniu. Nabroł pełno tych wóngli do czopki, a jak jich prziniós do chałupy, dziwo sie, a tu same jaszczurki a żaby. Kansik też mieli te czarnoksiynskóm ksionżke, a wiedzieli o takim miejscu, kaj djobeł ty pinióndze suszowoł, i też coby go jako od nich odegnać. Tóż djobła bezmala wegnali pod piec, a potym djobeł nie pujdzie i nie pujdzie. Od tego czasu dycki straszowało w tej izbie. Cosi burziło, trzaskało fórt a fórt, a schybowało drzewa s polynio (jako to downi były ty kurne izby). Dziepro potym prziszoł farorz, odrzykoł i przestało. Jakosi tam czorny mioł nad ludziami wiynkszóm władze. Też starzi ludzie moc jedyn drugimu wiedzieli zaszkódzić. Lecy kany sie kierysi objesiuł. Jako to nazywajóm „na objeszónke”, tak sie trzo powiesili, jedyn za drugim. Uż to była tako chałupa. Ros też (eszcze nieboga Mama rozrzóndzali) narodziło sie gazdowi dziecko, dziywcze. Prziszła tam cygónka, że planety tymu dziecku poczyto. Stoło mu, że bydzie nieszczynśliwe, że sie kiejsi powiesi. Ojców to strasznie mierziało, nale cóż robić. Nauczyli dziecko przed każdóm robotóm sie przeżegnać. Dziywcze rosło, rosło, było szykowne, piekne, aż ros jak uż była dziywkóm, poszła ku muzyce do karczmy. Naroz jóm cosi wziyno, coby sie szła od tej muzyki objesić. Tak jóm to cióngło aż do chałupy, już wziyna porwóz, idzie na góre, naros, jako to miała we zwyku, przipómniała se, że sie mo przeżegnać. Jak jóm też naros cosi chlusło przez gymbe, tak od tego czasu ji zustało piynć czornych palców na licu i uż też wiyncyj nie cióngło ji do wieszanio.
Co djoboł ni mo rod
Słóżył djoboł u siedloka za sztrof od Lucypera, że mało ludzi swodzoł do grzychu. Słóżył, ale przeogrómnie był wymyślny. Byle co robić nie chcioł. Posłoł go gazda z tragaczym do lasa po pnie, ale tyn hnet mu prawiuł:
– Ja, gazdoszku, to jo robił nie bydym, bo przi tym głowa sie mi trzepie!
– Tak bydziesz wode nosiuł i podlywoł w zogrodzie cebule.
– Też to robił nie bydym, bo woda w putni by mi żbluchała po nogach.
– Tak bydziesz dóma i co gaździno ci koże, to bydziesz robiuł!
– Ni mocie mi co inkszego dać do roboty?
– Zajś ci sie to nie podobo!
– Dyć to wszyjscy na dziedzinie wiedzóm, że z waszóm gaździnóm ani sóm czert by nie wydzierżoł. A jo to same! Ani rusz...
– Dyć ci za to do gaździno garniec fazoli sfutrować!
– Panie opatruj z tym dynamitym! Dyć by mi to brzuch rozerwało! Ni!
– Tak se legnij a w połednie pumożesz dziywce krowy dojić.
– Jyny od krów nejdali! Świtnie mnie, róg mi ubije abo oko wyleje! Ni!
– Tóż ziymnioki pujdziesz kopać!
– Zaś taki! Kóniecznie chcecie mie do urazowości wegnać?
– Tak siedniesz se ku radiju, wyposłóchosz wieści i mi rzekniesz...
– To ni! Dyć to pieróństwo cygani wiyncyj niż sto czertów. Nie chcym mieć z tym nic wspólnego!
– Tak co by ci kozać? Siyc umiysz?
– Umiym, ale nie pujdym, bo bych kose na kamiyniu wyszczyrbiuł!
– To je prowda. Ale leć do kuchynie prziłożyć do ognia.
– Od ognia sy mnóm daleko. Dyć żech je syn ognia wiekuistego.
– Możne byś chcioł być fojtym i yny rozkazować?
– Potrzebujym, aby na mie wszyscy szczekali?
– Naleje ci staro gornek mlyka i idź dziecko zakolybać.
– Po piyrsze jo nie rod z usmarkanymi przebywóm, a mlyka ni móm rod.
– Tak ci do gornek kawy.
– Tyn nejgłupszy napój? Dowo sie cygoryj, coby była gorsko, a hnet cukier, coby była słodko. Kawa je czorno, a hnet sie mlyko leje na biołóm.
– Ty howado, tak ty ani jedno, ani drugi! Idź sie dać wykropić farorzowi.
– Mocie wy mie kropidłym straszyć, tak se raczy pujdym ludzi straszyć.
Jako Murzin umiyroł
– Stareczko, pyty, pyty, opowiydzcie mi co o tych hańdownych rokach, kiejście eszcze byli młodzi. Pyty, pyty!
– Jak uż tak chcesz, tóż ci cosi opowiym, yny sie waruj mi nie wierzić. Bo ci teraźniejsi ludzie prawióm, że to wszyjstko bojki, co starzi opowiadajóm. Jo bydym mówiła samóm prowde.
– Dobre uż, stareczko, yny opowiadejcie, boch je uż piernicko ciekawy.
– Toż ci opowiym o starym Murzinie, jak umiyroł.
Podziwali sie potym stareczka na ciekawego wnuka, oprzili sie prawóm rynkóm o okno, co wychodziło na zogrode, uśmiychli sie eszcze i zaczli opowiadać.
Byłach eszcze małym skrzotym. Piónty rok mi możne dochodziuł, jak stary Murzin umiyroł. Dobrze pamiyntóm, jako to było, boch prawie była u kumornice, kiero u Murzinów mieszkała. Od samego połednia schodzili sie stejizbiocy, coby eszcze Murzinowi przed śmiercióm zaśpiywali cosi z kancynoła. Murzin leżoł na stolicy pod oknym, w kóńcie beczały jego dziecka, bo ich mioł jak aposztołów, dwanoście. A staro Murzinka lotała po chałupie jak bez głowy. Nie wiedziała, do czego mo naprzód rynce wrazić, co tako była ździwoczóno. S Murzina był wielki pulyr, tóż wiela ludzi nie prziszło. Nic uż nie rzóndziuł. Ani o świecie wiela nie wiedzioł, bo jeszcze dopołednia sie naproł w aryndzie, że sie tak ledwo dosmyczył ku chałupie. Tu go to sebrało i umiyroł. Tu naros, jak tak wszyjscy siedzieli, zatrzaskało cosi w siyni i wlazło to do Murzinów. Myślałach, że to kónia kludzóm. Ale nie trwało to dłógo, ludzie zaczyni śpiywać jakómsi pieśniczke s kancynoła, dwiyrze sie odewrziły i od Murzinów wyleciało szejść takich kudłatych podciepów. Na głowie to miało rogi, taki na pół palca, czorne to było i całe kudłate, a kopyta to miało razinko taki jak kónie.
Wiater rznół dwiyrzami na zadku a po nospie pod oknym to dudniało, jakby tam przeleciało stado kóni. Widziałach to, boch sie przez odchylóne dwiyrze prawie dziwała. Nie wiedziałach, co to było, ale Tatulek też byli przi Murzinie śpiywać, toż nóm wieczór prawili, że to djobli prziszli po Murzina. Cóż s tego, że Murzin chodzowoł do kościoła? Bo pobożny to ón był! Ale cóż to rzykani pumógło, kiej yny piuł i piuł a ku tymu eszcze babe tryźniuł w chałupie i klón przestrasznie. Aż do wieczora djobli trzaskali po nospie. Murzin umrzuł w kwicie. Taki szumny chłop! Móg sie o dziecka starać, a ón sie yny o kwit staroł. Tóż też tak skóńczył. Stareczka przestali opowiadać. Zamyślili sie na chwile i zadziwali przes okno. Na ziym spadowało liści z wysokucnego jawora. Zastarali sie stareczka, oczy im swilgły...
Fajermón
Było to jakosi po Murzinowej śmierci, prawie we żniwa. Tatulek mieli na wysznich gónach obili. Roz wieczór bylimy uż wszyjscy dóma, a tu sie zaczło mroczyć. Tatulek przilecieli ze stodoły do kuchynie i prawili, że muszymy eszcze zajechać po obili, bo w nocy bydzie isto deszcz, a szkoda by było, jakby pszyniczka zmokła abo porosła. No i pojechalimy. My, dziecka, my tam nic nie robiły. Pojechalimy, bo kaj by też tam kiery w chałupie wydzierżoł! Ćma było jak w miechu. Kiedy my przijechali na wyszni góny, to tatulek zapiskali trzi razy
na palcach. Zarozinko potym przilecioł fajermón. Co to był tyn fajermón? To był człowiek, kiery po śmierci musioł pokutować. Kiejsi było tych fajermónów wiyncyj niż teraz. Tyn fajermón to było przeogrómnie wysoki chłopisko bez głowy, a s uciyntego karku mu buchoł na meter wysoki ogiyń. Widno było na polu od tego ognia, jak w bioły dziyń. Mamulka i dziywka strasznie sie boły, a my, dziecka, beczeli my od strachu i dzierżały sie mamulczynego fortucha. Tatulek nóm prawili, że jak fajermónowi nic nie srobiymy, że sie go nie muszymy ani boć, że nóm też nic nie srobi. I tak nóm tyn fajermón świycił, aż my poskludzali wszyjstkóm pszynice. Jak my już ostatnióm fure wiyźli do stodoły, to fajermón poszeł s nami ku chałupie. Ale pod dach nie wloz, bo fajermón ni mo do chałupy przistympu. I tak stanół tyn fajermón przed stodołóm i świyci, i świyci, a jak uż tatulek zaprzili stodolne wrota, to mu pieknie za świycyni podziynkowali:
– Dziynkujym ci, fajermónie, za świycyni!
Tu naroz ogiyń sgos, a przed nami stoł taki wysoki panoczek w biołych lóntach i prawi:
– Dziynkujym wóm pieknie za wybawiyni! Tym swojim podziynkowaniym skóńczyliście mojóm pokute. Ciyrpiołech za to, żech nigdy za nic żodnymu nie podziynkowoł. Dziynkujym wóm, gazdoszku! Potym sie stracił i uż sie nigdy żodnymu nie pokozoł.
O fajermónach
Za starych czasów, jak eszczech była dziołuchóm było mi dwanost, trzinost roków, to my dycki z mamulkóm mleli w kumorze. A s tej kumory był wyglónd na pole. Nazywało sie to Pod Chałupkami. No wiycie, tego zbożo było trzeba moc semleć, bo nas było dziewiyńć dziecek, tatowie, to było jedynost. Ojciec byli miejscowym kowolym, no to mieli ucznia. To nas było dwanost do stołu. A to sie mleło a mleło, ale przi latarni. To światło nie było wielki. Bele widzieli do tej paprzice nasuć, a toczyło sie tym młynkym, a toczyło. A wieczór jak my tak mleli, to my widzieli na tej polanie s tego okiynka, że tam lotajóm taki ogniki. Jo dycki sie pytała: „Matko, co tam je za tym?” – „Na wiysz co, dziołucho. To ci prawióm, że to sóm ty fajermóny”. – „Fajermóny? Na cóż to może być ty fajermóny?”. I wyrzóndzali, że jejich ojciec widzieli tego fajermóna tak, jakby sie s drugim człowiekym spotkali. Że to było kole lasa, że tam dycki tyn fajermón lotoł. I óni sie szli przeświadczyć, co to je. A że to był człowiek bez głowy, a zamiast głowy mu taki płómiynie wychodziły. No taki że to było. A jo prawiym: „Na cóż to może być takigo strasznego?”
– „Mój ojciec dycki prawili, że to sóm dusze pokutujónce i óny tak gónióm”. – „Ale kaj sóm teraz ty dusze?” – „Uż nie pokutujóm, bo tych fajermónów ni ma”.
Jak dziołucha była moróm
Mój szwagier mi opowiadoł, że jak ón słóżył w Krakowie przi wojsku to robiuł przi cugach, eszcze za Austryje. Było to eszcze przed piyrszóm wojnóm. Dycki wyrzóndzoł, że chodzili s kamratami na muzyki, i że tam były rostomajte dziołuchy. S tymi dziołuchami zwyrtali, a potym óny chciały, coby ich syncy odkludzili do chałupy. Tóż ich odkludzali. Ros też szoł s kamratym i dwiema dziołuchami s muzyki. Jak uż prziszli pod chałupe tych dziołuch, to óny słały siano na piyntrze w stodole, że bydóm pospołu wszyjscy spać. Chłapcy mieli czas bo nie musieli ijść rano na służbe, tóż lygli ś nimi. Szwagrów kamrat sie naros obudziuł i se wszymnół, że ta jego dziołucha co ś nióm społ je mortwo. Poobracał jóm na wszyjstki stróny, ale dziołucha ani nie dychała. Potym dziepro mu ludzie dziepro prawili, że to była mora. Że tak to snoci je, że mora siedzi w człowieku, a potym jak s człowieka wylezie to tyn człowiek leży mortwy. Tak to snoci s tymi morami je.
Nocznice
Eszcze dzisio starzi ludzie wierzóm w nocznice. Prawili, że nocznice chodzóm w adwyncie. Gónióm po polach jako światełka, a gdo idzie i śpiywo abo gwiżdże, tak go napadnóm i smykajóm tak dłógo, aż go siły odyndóm. A ponikiery – jak je słabszy – to aji skóno. Kiejsi też jedna dziołucha – było to uż nieskoro wieczór – przijechała cugiym do naszej dziedziny. U nas w Pruchnej banhof daleko od dziedziny, tóż trzeja daleko ijść na przejmo przez pola. Ale tóż dziołcha była młodo i szwarno, tóż hnet sie tam ś nióm jakisi znómy chłapiec doł do rzeczy,
byli dwo. A wyndóm kónsek na chodnik, a tu idzie rechtór i prawi:
– Każ to idziecie?
– Ku dziedzinie.
– To jo też pujdym s wami. Pujdzie sie nóm lepszy we trzech.
No i tak se we trzech idóm i, jak to w adwyncie, śniyg uż kapke padoł, tak mgławo było i tak idóm, szpasujóm se tam rostomajcie, wyrzóndzajóm i naros w dziedzinie widzóm światełko. I tak przez ty pola, tóm miedzóm idóm rowno na to światełko. I tak idóm, idóm, światełko fórt widać, uż im to było dziwne, zaczyni rosmyślać, co óni tak dłógo do tej dziedziny idóm. Uż mieli być downo przi farze, bo se myśleli, że to światełko je s fary, i tyn rechtór – ón sie Balcar nazywoł – prawi:
– Na jakosi to je dziwne. Jakosi to dłógo do tej chałupy idymy.
– Ale – myśli se – wyrzóndzómy i to tak sie nóm to isto cióngnie.
Aż naroz widzóm, że idzie jakisi ciyń. Bo ganc ćma nie było. Było tak szarawo. I tyn rechtór woło:
– Hej, gdo tu idzie?
– To je jo – odzywo sie mu chłop.
– A co za jo?
– Na Krygierek.
– A kiery Krygierek?
– Na tyn hawiyrz.
– A każ to idziecie, Krygierku? – Uż wiedzioł tyn rechtór, gdo to
je.
A tyn prawi:
– Ku cugu idym, na banhof, bo przeca do roboty jadym.
– Ale, nie prowcie. Dyć my sóm przi farze, a każ wy to idziecie? Tu je fara, a nie kierchów.
– Ale katać też tam, panie rechtór. Na dyć tu je krziż a tu oto je staw tu w tej dolinie, to my sóm przi tym stawie akurat.
– Na nima możne. Dyć my już mieli downo być w chałupie.
A Krygierek prawi:
– Ja, ja panie rechtór. Smyko was tu, smyko. Bo to przeca je adwynt, nocznice chodzóm, a wy sie śmiejecie i gónicie po polu oto s tóm porkóm młodych i nocznice was tak smykajóm. No i tak to je s tymi nocznicami. Starzi ludzie eszcze dzisio w ty nocznice wierzóm i młodym przikazujóm, jak po nocach kansik idóm:
– Nie gwizdejcie a nie śpiywejcie. A nie śmiyjcie sie po polach, bo nocznice sie bardzucno mszczóm. Jak dopadnóm człowieka, depcóm nogami a smoczóm tak, że tyn człowiek uż potym ni ma ani do życio, a potym uż zustanie taki pitómy.
O nocznicach
To było kiejsi za downych czasów, jak eszcze siedlocy mieli sztyry kónie. Wtynczas była biyda tela kóni nafutrować, tóż posali ich po miedzach i kaj yny szło. Mój chłop nieboszczyk dycki prawiuł, że jedyn taki synek sie ich dycki pytoł: „Weźcie mie też ze sobóm na ty miedze”. A eszcze prawiuł: „To my polygali na trowie, a ku ranu jak my stanyli i jak my mieli gnać kónie ku chałupie, tak my byli cali mokrzi”. I prziszli my do chałupy i prawili my: „Mamulko, dyć nie padało, a my sóm cali mokrzi”. A ta Matka na to: „Wiycie co, to was nocznice pomoczały”. – „A co to sóm ty nocznice?” – „No to sóm ty dusze pokutujónce”.
O bandurkach
Terazy uż ludzie w ty rzeczy moc nie wierzóm, ale hań downij moc wystoli od tych rostomajtych straszoków. Prowcie, co chcecie... Był wieczór, jako baji terazy. Wyszeł człowiek przed sień, yny starczyło było gwizdnóć na dwóch palcach a uż bandurki leciały. Potym jakby kiery nie uciyk do izby, tóż byjś sie nie odegnoł. To tak obstómpiły człowieka, a yny fórt rzóndziły„pódź sy mnóm”, „pódź sy mnóm, tu je piekny chodniczek”. Zdało sie takimu, że kansik po różach, po nejszumniejszej ceście idzie, a óny go smykały po nejwiynkszych chrostach, barzinach, że sie móg aji utopić. Jak tak uż kogo przisiadły, to nejlepszy było, jak sie miało kapsy w kabocie, to trzeja było ich obrócić, abo kabot oblyc na rymby, to uż ni miały prawa nic człowiekowi srobić. Potym trzeja było legnónć na ziymi i nie posłuchać co rzóndzóm. A kiery był uciyk do izby, to tak yny blyskały kole okiyn, dziwały sie do postrzodka a fórt prawiły: „pujść tam, stary pujść tam”. Nejraczy to óny miały ożrałego chłopa. Roz też baby na Skolnite chciały se dóma srobić muzyke, jako przi szkubaczce, tóż też posłały do Jawornika po muzykanta, coby prziszoł grać. Bezmala to był stary Goiczek, kierego uż downo ni ma. Nale chłopa bandurki obstómpiły w lesie i go tak smykały, że chłop legnył i sie nie ani nie ruszył. Dziepro nad ranym prziszoł cały mokry, tóż babóm wszyjstko opowiedzioł, jako ś nim dorobiały. Jednego chłopa zajś, jak szoł s aryndy wieczór, bandurka wysmyczyła aż na brzoze, to na ni przesiedzioł do rana. A było to nad urwiskiym, gdyby eszcze krok dali srobiuł, byłby spod i sie zabiuł. Tak óny ty krziwdy nie robiły krzyźbymu, yny trzeja było widzieć, jako se pómóc. Jako prawie – legnyć, nie ruszać sie, abo oblyczki oblyc na rymby. Nejwiyncyj ich bywowało po młakach, barzołach, kaj sóm sigły, jako „u Siglanów”, w „Moczarnej”. Ludzie prawili, że to były ty duchy s rostomajtych barzin.
O Djoble
Hań downij było widać po polach, jako djobeł pinióndze suszy. Po grómadnicach, abo aji na ściyrnisku, na miedzach kole zdrzódeł widowali ludzie taki modry ogiyń, jak gore. Modre płómiynie ros bełkły, a uż zajś zgasły, a zajś... Djobeł pinióndze suszył przi tymu ogniu widłami. Tóż jak sie nie boł, a szoł ku niymu, wiedzioł ty zaklyncia, móg dostać wiela yny chcioł piniyndzy. Dyć było powiedziane: „jakóm pieczyncióm zapieczyntowane, taką mo być odpieczyntowane”. Ale kiery to wiedzioł. Było takich móndroków moc, co próbowali, cóż kie żodyn nie wydzierżoł, każdy uciyk. Ja, co to za pinióndze? Tóż to było tak. Starzi ludzie mieli ten obyczoj, pinióndze chować za żbónkami, tymi glinianymi, co to bywowały na gorzołke, po półkach, abo kansik po kóntach. Potym, jak uż kiery był stary, a nie chcioł, coby ty pinióndze naszli, coby baba, abo dziecka miały po śmierci, szoł o dwanostej godzinie
w nocy zakopać ich pod gruszke, abo na polu, blisko zdrzódła. Tóż ty pinióndze były zaklynte i djoboł mioł do nich prawa. Dyby kiery był znoł to zaklynci, toby jich móg dostać. Trza było czytać s tej czarnoksiynskij ksiónżki, co w ni je biołym drukiym na czornych kartach pisane, tobyjś djobła odegnoł. A tak, choćby aji był naszoł, zaros sie straciły. Jedyn chłop oroł a bróna sie mu zahoczyła o cosi twardego. Chłop zaklół i pinióndze sie zaros zapadły do ziymi. Potym banowoł, ale uż było nieskoro... Ros zajś pachołek prziszoł w nocy na taki miejsce, kaj sie ty pinióndze suszyły. Widzi ogiynek na polu, wzión se też wóngliczek do fajfki, chce zapolić a tu mu wypod złoty dukot. Na drugi dziyń pokozoł to gazdowi, tyn też chcioł mieć naros moc piniyndzy, wzión na drugi wieczór czopke i idóm tam ku tymu ogniu. Nabroł pełno tych wóngli do czopki, a jak jich prziniós do chałupy, dziwo sie, a tu same jaszczurki a żaby. Kansik też mieli te czarnoksiynskóm ksionżke, a wiedzieli o takim miejscu, kaj djobeł ty pinióndze suszowoł, i też coby go jako od nich odegnać. Tóż djobła bezmala wegnali pod piec, a potym djobeł nie pujdzie i nie pujdzie. Od tego czasu dycki straszowało w tej izbie. Cosi burziło, trzaskało fórt a fórt, a schybowało drzewa s polynio (jako to downi były ty kurne izby). Dziepro potym prziszoł farorz, odrzykoł i przestało. Jakosi tam czorny mioł nad ludziami wiynkszóm władze. Też starzi ludzie moc jedyn drugimu wiedzieli zaszkódzić. Lecy kany sie kierysi objesiuł. Jako to nazywajóm „na objeszónke”, tak sie trzo powiesili, jedyn za drugim. Uż to była tako chałupa. Ros też (eszcze nieboga Mama rozrzóndzali) narodziło sie gazdowi dziecko, dziywcze. Prziszła tam cygónka, że planety tymu dziecku poczyto. Stoło mu, że bydzie nieszczynśliwe, że sie kiejsi powiesi. Ojców to strasznie mierziało, nale cóż robić. Nauczyli dziecko przed każdóm robotóm sie przeżegnać. Dziywcze rosło, rosło, było szykowne, piekne, aż ros jak uż była dziywkóm, poszła ku muzyce do karczmy. Naroz jóm cosi wziyno, coby sie szła od tej muzyki objesić. Tak jóm to cióngło aż do chałupy, już wziyna porwóz, idzie na góre, naros, jako to miała we zwyku, przipómniała se, że sie mo przeżegnać. Jak jóm też naros cosi chlusło przez gymbe, tak od tego czasu ji zustało piynć czornych palców na licu i uż też wiyncyj nie cióngło ji do wieszanio.
Co djoboł ni mo rod
Słóżył djoboł u siedloka za sztrof od Lucypera, że mało ludzi swodzoł do grzychu. Słóżył, ale przeogrómnie był wymyślny. Byle co robić nie chcioł. Posłoł go gazda z tragaczym do lasa po pnie, ale tyn hnet mu prawiuł:
– Ja, gazdoszku, to jo robił nie bydym, bo przi tym głowa sie mi trzepie!
– Tak bydziesz wode nosiuł i podlywoł w zogrodzie cebule.
– Też to robił nie bydym, bo woda w putni by mi żbluchała po nogach.
– Tak bydziesz dóma i co gaździno ci koże, to bydziesz robiuł!
– Ni mocie mi co inkszego dać do roboty?
– Zajś ci sie to nie podobo!
– Dyć to wszyjscy na dziedzinie wiedzóm, że z waszóm gaździnóm ani sóm czert by nie wydzierżoł. A jo to same! Ani rusz...
– Dyć ci za to do gaździno garniec fazoli sfutrować!
– Panie opatruj z tym dynamitym! Dyć by mi to brzuch rozerwało! Ni!
– Tak se legnij a w połednie pumożesz dziywce krowy dojić.
– Jyny od krów nejdali! Świtnie mnie, róg mi ubije abo oko wyleje! Ni!
– Tóż ziymnioki pujdziesz kopać!
– Zaś taki! Kóniecznie chcecie mie do urazowości wegnać?
– Tak siedniesz se ku radiju, wyposłóchosz wieści i mi rzekniesz...
– To ni! Dyć to pieróństwo cygani wiyncyj niż sto czertów. Nie chcym mieć z tym nic wspólnego!
– Tak co by ci kozać? Siyc umiysz?
– Umiym, ale nie pujdym, bo bych kose na kamiyniu wyszczyrbiuł!
– To je prowda. Ale leć do kuchynie prziłożyć do ognia.
– Od ognia sy mnóm daleko. Dyć żech je syn ognia wiekuistego.
– Możne byś chcioł być fojtym i yny rozkazować?
– Potrzebujym, aby na mie wszyscy szczekali?
– Naleje ci staro gornek mlyka i idź dziecko zakolybać.
– Po piyrsze jo nie rod z usmarkanymi przebywóm, a mlyka ni móm rod.
– Tak ci do gornek kawy.
– Tyn nejgłupszy napój? Dowo sie cygoryj, coby była gorsko, a hnet cukier, coby była słodko. Kawa je czorno, a hnet sie mlyko leje na biołóm.
– Ty howado, tak ty ani jedno, ani drugi! Idź sie dać wykropić farorzowi.
– Mocie wy mie kropidłym straszyć, tak se raczy pujdym ludzi straszyć.
Jako Murzin umiyroł
– Stareczko, pyty, pyty, opowiydzcie mi co o tych hańdownych rokach, kiejście eszcze byli młodzi. Pyty, pyty!
– Jak uż tak chcesz, tóż ci cosi opowiym, yny sie waruj mi nie wierzić. Bo ci teraźniejsi ludzie prawióm, że to wszyjstko bojki, co starzi opowiadajóm. Jo bydym mówiła samóm prowde.
– Dobre uż, stareczko, yny opowiadejcie, boch je uż piernicko ciekawy.
– Toż ci opowiym o starym Murzinie, jak umiyroł.
Podziwali sie potym stareczka na ciekawego wnuka, oprzili sie prawóm rynkóm o okno, co wychodziło na zogrode, uśmiychli sie eszcze i zaczli opowiadać.
Byłach eszcze małym skrzotym. Piónty rok mi możne dochodziuł, jak stary Murzin umiyroł. Dobrze pamiyntóm, jako to było, boch prawie była u kumornice, kiero u Murzinów mieszkała. Od samego połednia schodzili sie stejizbiocy, coby eszcze Murzinowi przed śmiercióm zaśpiywali cosi z kancynoła. Murzin leżoł na stolicy pod oknym, w kóńcie beczały jego dziecka, bo ich mioł jak aposztołów, dwanoście. A staro Murzinka lotała po chałupie jak bez głowy. Nie wiedziała, do czego mo naprzód rynce wrazić, co tako była ździwoczóno. S Murzina był wielki pulyr, tóż wiela ludzi nie prziszło. Nic uż nie rzóndziuł. Ani o świecie wiela nie wiedzioł, bo jeszcze dopołednia sie naproł w aryndzie, że sie tak ledwo dosmyczył ku chałupie. Tu go to sebrało i umiyroł. Tu naros, jak tak wszyjscy siedzieli, zatrzaskało cosi w siyni i wlazło to do Murzinów. Myślałach, że to kónia kludzóm. Ale nie trwało to dłógo, ludzie zaczyni śpiywać jakómsi pieśniczke s kancynoła, dwiyrze sie odewrziły i od Murzinów wyleciało szejść takich kudłatych podciepów. Na głowie to miało rogi, taki na pół palca, czorne to było i całe kudłate, a kopyta to miało razinko taki jak kónie.
Wiater rznół dwiyrzami na zadku a po nospie pod oknym to dudniało, jakby tam przeleciało stado kóni. Widziałach to, boch sie przez odchylóne dwiyrze prawie dziwała. Nie wiedziałach, co to było, ale Tatulek też byli przi Murzinie śpiywać, toż nóm wieczór prawili, że to djobli prziszli po Murzina. Cóż s tego, że Murzin chodzowoł do kościoła? Bo pobożny to ón był! Ale cóż to rzykani pumógło, kiej yny piuł i piuł a ku tymu eszcze babe tryźniuł w chałupie i klón przestrasznie. Aż do wieczora djobli trzaskali po nospie. Murzin umrzuł w kwicie. Taki szumny chłop! Móg sie o dziecka starać, a ón sie yny o kwit staroł. Tóż też tak skóńczył. Stareczka przestali opowiadać. Zamyślili sie na chwile i zadziwali przes okno. Na ziym spadowało liści z wysokucnego jawora. Zastarali sie stareczka, oczy im swilgły...
Fajermón
Było to jakosi po Murzinowej śmierci, prawie we żniwa. Tatulek mieli na wysznich gónach obili. Roz wieczór bylimy uż wszyjscy dóma, a tu sie zaczło mroczyć. Tatulek przilecieli ze stodoły do kuchynie i prawili, że muszymy eszcze zajechać po obili, bo w nocy bydzie isto deszcz, a szkoda by było, jakby pszyniczka zmokła abo porosła. No i pojechalimy. My, dziecka, my tam nic nie robiły. Pojechalimy, bo kaj by też tam kiery w chałupie wydzierżoł! Ćma było jak w miechu. Kiedy my przijechali na wyszni góny, to tatulek zapiskali trzi razy
na palcach. Zarozinko potym przilecioł fajermón. Co to był tyn fajermón? To był człowiek, kiery po śmierci musioł pokutować. Kiejsi było tych fajermónów wiyncyj niż teraz. Tyn fajermón to było przeogrómnie wysoki chłopisko bez głowy, a s uciyntego karku mu buchoł na meter wysoki ogiyń. Widno było na polu od tego ognia, jak w bioły dziyń. Mamulka i dziywka strasznie sie boły, a my, dziecka, beczeli my od strachu i dzierżały sie mamulczynego fortucha. Tatulek nóm prawili, że jak fajermónowi nic nie srobiymy, że sie go nie muszymy ani boć, że nóm też nic nie srobi. I tak nóm tyn fajermón świycił, aż my poskludzali wszyjstkóm pszynice. Jak my już ostatnióm fure wiyźli do stodoły, to fajermón poszeł s nami ku chałupie. Ale pod dach nie wloz, bo fajermón ni mo do chałupy przistympu. I tak stanół tyn fajermón przed stodołóm i świyci, i świyci, a jak uż tatulek zaprzili stodolne wrota, to mu pieknie za świycyni podziynkowali:
– Dziynkujym ci, fajermónie, za świycyni!
Tu naroz ogiyń sgos, a przed nami stoł taki wysoki panoczek w biołych lóntach i prawi:
– Dziynkujym wóm pieknie za wybawiyni! Tym swojim podziynkowaniym skóńczyliście mojóm pokute. Ciyrpiołech za to, żech nigdy za nic żodnymu nie podziynkowoł. Dziynkujym wóm, gazdoszku! Potym sie stracił i uż sie nigdy żodnymu nie pokozoł.
O fajermónach
Za starych czasów, jak eszczech była dziołuchóm było mi dwanost, trzinost roków, to my dycki z mamulkóm mleli w kumorze. A s tej kumory był wyglónd na pole. Nazywało sie to Pod Chałupkami. No wiycie, tego zbożo było trzeba moc semleć, bo nas było dziewiyńć dziecek, tatowie, to było jedynost. Ojciec byli miejscowym kowolym, no to mieli ucznia. To nas było dwanost do stołu. A to sie mleło a mleło, ale przi latarni. To światło nie było wielki. Bele widzieli do tej paprzice nasuć, a toczyło sie tym młynkym, a toczyło. A wieczór jak my tak mleli, to my widzieli na tej polanie s tego okiynka, że tam lotajóm taki ogniki. Jo dycki sie pytała: „Matko, co tam je za tym?” – „Na wiysz co, dziołucho. To ci prawióm, że to sóm ty fajermóny”. – „Fajermóny? Na cóż to może być ty fajermóny?”. I wyrzóndzali, że jejich ojciec widzieli tego fajermóna tak, jakby sie s drugim człowiekym spotkali. Że to było kole lasa, że tam dycki tyn fajermón lotoł. I óni sie szli przeświadczyć, co to je. A że to był człowiek bez głowy, a zamiast głowy mu taki płómiynie wychodziły. No taki że to było. A jo prawiym: „Na cóż to może być takigo strasznego?”
– „Mój ojciec dycki prawili, że to sóm dusze pokutujónce i óny tak gónióm”. – „Ale kaj sóm teraz ty dusze?” – „Uż nie pokutujóm, bo tych fajermónów ni ma”.
Juroszki
Juroszki to sóm taki małe podciepy, kiere siyngajóm człowiekowi po kolana. Na głowie majóm dwa kozi różki, dwa kopytka jak u baróna a chwost majóm nie tak jak diabły krowski, ale taki, jak u babucia. Jaroszki sóm czorne i strzapate. Siedzóm na górze Ochodzitej w Kóniokowie i wachujóm óndraszkowych talarów, kiere schowoł jak sie wracoł s bijatyki w Uhrach. Potym jak go zabili, to ty wszyjstki skarby zaczły wachować jaroszki. Jaroszów ni ma kupa, bo ich narachowali kole dwanoście. Jak kiery idzie po ćmoku w nocy, a uwidzi na szczycie Ochodzitej modre ognie, to jaroszki suszóm talary, miyszajóm ich warzechami i wachujóm cały czas coby ich żodyn nie ukrod. A wachujóm tych skarbów dobrze. Jak kiery chce ich ukrajść to jaroszki plujóm na niego i pyrskajóm jak kocury. A jak to nie pomoże, to walóm warzechami i przeganiajóm aż na kóniakowskóm ceste. Jak kiery zno zaklynci, to może ty talary wykrajść. Ale zaklyncio żodyn nie zno, a jak uż kiery go zno, to dycki mu chybio tego jednego ostatnigo słówka. Nie znoł go ani Wawracz s Istebnej, kiery był trzi razy w Ameryce i kiery posjodoł snoci wszyjstki móndrości świata. To jedno słowo wzioń Óndraszek ze sobóm do trówły – Pón Bóczku świyć nad jego duszóm. Amyn…
Nocznice
Po dolinach na Cieszyńskij Ziymi chodzóm po nocach nocznice. Chodzóm jak błyndne owce, a wyglóndajóm jak modre ogniki. Tako nocznica to je beskuryja, bo jak spotko kogo na ceście, baji takigo pijoka, abo ożrałego siedloka to woło na niego: Pódź! Pódź! Potym go ludzi przez barzoły, barziny i krzoki. Ludzi go tak długo, aż sie nie zacznie widnić. Potym jak uż słónko stanie, to taki gazda abo pijok ni może pojónć, kaj sie tak zapujściuł daleko od chałupy. Taki gazda idzie potym spadki do chałupy, umazany, poszkrobany i w zmazanym brucliku. Wszyjscy mu wierzóm, że go nocznica dopadła i kludziła po barzołach, ale baba ni, i wtynczas w chałupie je wojna. Baba wrzeszczy s chłopym i je krawal na całóm dziedzine. A ta nocznica sie cieszy, bo ónej o to chodziło, coby sie gaździno powadziła s gospodorzym…
Diobły
Diobły sie lyngnóm i kocóm pod mostkami, na strychu na farze, w starych folwarkach, chałupach i wiyrzbach. Wyglóndajóm srandownie, majóm bachorze kiere im wiszóm aż po kolana, Na ciele sie im kryncóm kudły a dziurki w nosie majóm srośniynte do kupy. Ze zadku im tyrczóm chwosty, jak u krowy, ni majóm zymbów, sóm świdrate, majóm pynknióne rogi na głowie. Takigo diobła spotkać na ceście, gor w lesie to je strach. Siedzóm ty podciepy w spróchniałych wierzbach, przi cestach i namawiajóm ludzi do grzychu, fórt za nimi chodzóm i prawióm, coby ludzie byli zamamrani. I to sie im udowo. Jak jaki młody synek sie ożyni, to zaroz mu burzom krew jak uwidzi jakóm młodóm dziołuche. Fórt robióm same złe rzeczy i szkódzóm wiela wlezie, bo sóm przeca s piekła rodym. Ludzie sie jednako poradzili bronić przed tymi małymi pierónami. Starczyło sie przeżegnać, abo se cosi pomyśleć świyntego – baji jaki świynte słowo i uż diabeł uciekoł. Diobły przesiadywały nejraczy we starych młynach i na strychach na folwarkach. Jak na kojściele wybiła północ, to zaczynały zwónić lańcuchami, wrzeszczeć, stynkać i kwiańczeć. Stykło yny wylyźć na strych s gromnicóm i pokropić kapke świyncónóm wodóm, to diobły uciekały przez kumin do pola. Na jesiyń jak przichodzóm wiatry to ś nimi przilatujóm diobły. Wyjóm w kuminie, dmuchajóm dym s kumina do izby, tańcujóm kole chałupy, ramplujóm ratkami po progach, skoczóm na dachu, targajóm szyndzioły s dachu i robióm wszyjstko coby ludzi napalować.
Podciepy
Podciepy to sóm taki dziecka, kiere podciepoł diobeł. Jak Mama zustawi dziecko same w izbie w kolybce, a gor jak eszcze ni ma ochrzczóne, to diobeł wlatuje przez kumin do izby, biere dziecko, a do kolybki wciepuje tego podciepa i ucieko. Tyn bynkart od diobła je szpatny, fórt ryczy w kolybce i mo wielkóm głowe. Idzie jednako tymu zaradzić. Starczy jak Mama wrazi do kolybki przytulie, kiero odgania diobły. A eszcze lepszy je prziniyść do kuchynie kokota, kierejo diobeł sie sakramyncko boji. Taki kokot, jak uwidzi diobła, co wylazuje s kumina zaczyno pioć i wrzeszczeć a do tego eszcze bije skrzidłami – narobi takigo krawalu, że wszyjscy sie w mig slecóm dziwać, co sie robi. Diobeł ucieko wtynczas spadki przez kumin i bździ ze strachu.
Połednice
Siostry od nocznic sie nazywajóm połednice. Też to sóm taki beskuryje, jak nie wiym co. Żodyn nie wiy jako wyglóndajóm. Ci co ich kiesi widzieli, prawili, że sóm jak mgła i że chodzóm w połednie po Świecie. Jak natrefióm na źniwiorzi, abo kosiorzi, kierzy spoczywajóm w ciyniu po ciynżki robocie, to wlazujóm na nich i prawióm: Spisz!, Spisz! – deptajóm im też po brzuchach i jszczóm po nich wiela wlezie. Potym taki kosiorz, abo źniwiorz sie budzi i prawi do drugigo: Ty, Jura, czujesz? Zajś mie ta przegrzeszóno połednica podeptała i pojscała...
Złotogłowiec
Złotogłowiec to był taki god, kery ros za rok wylazowoł w noc Świyntego Jóna s dziury na górze Godula i czołgoł sie potym do nejgłymbszego plosa w Olzie pod Kiczeróm. Był przeogrómnie wielki, a na głowie mioł złotóm koróne. Za Złotogłowcym szły też inksze gody, żaby i jaszczurki. Jak sie prziczołgoł do plosa, to ściepowoł tóm koróne s głowy, kłod jóm na brzyg i toploł sie we wodzie, a ty wszyjstki gody, kiere ś nim były wachowały mu tej złotej koróny. Starzikowie w Istebnej prawili, że byli i tacy, kierzi tóm koróne chcieli Złotogłowcowi ukrajść, bo była drogo – szło za nióm kupić dwacet baranów, piynć krów i wystawić szumnóm chałupe s jedli. Tóż dycki w noc Świyntego Jóna, jakisi odważny sie naloz, kiery chcioł tóm koróne dlo siebie. Udało sie mu jóm ukrajść, ale daleko nie uciyk, bo go zaczły gónić ty wszyjstki gody, kiere koróne wachowały. Potym go zaczły szczypać, gryźć i syczeć po nim. Wtynczas taki jedyn s drugim ciepoł koróne za siebie i uciekoł wiela mioł siły w nogach. Ale co s tego, że uciyk, jak zgupnył i bałamóncił – ni mioł wszyjstkich dóma.