Jodło ze ziymnioków
„Ziymnioczki s kapustóm robióm gymbe tłustóm.”
Na poczóntku dewatnostego wieku na Cieszyńskij Ziymi ludzie zaczli sadzić ziymnioki. Jak uż jich zaczli sadzić, to sie nie boli, że bydóm głodować, bo przedtym to rostomajcie bywało. Jak nie było pszynice, lebo mółki to sie jodało ziymnioki, ale potym nieskorzi jodło ze ziymnioków gaździny robiły uż każdy dziyń. Ludzie zaczli jejść wiyncyj ziymnioków, a miyni brukwi, rzepy, fazoli, bobu, lebo grochu – poradzili jejść ziymnioki fórt na około. hań downij był taki czas, że ludzi jodali yny ziymnioki, zboża, a kapuste. Ziymnioki miały kupa odmian, kiere sie mianowały modrzoki, rużoki, sałacioki, lebo lipcówki. Na samym poczóntku ziymnioki sie piykło w popiele s drzewa na nolepie, we fajerze na polu, w piekarszczoku, a potym nieskorzi w rurze pieca w kuchyni. Potym ludzie zaczli warzić ziymnioki w szupach w posolónej wodzie – to były szupoki, lebo ziymnioki oszkrobane. S poczóntku ziymnioki się jodało całe, a potym ludzie jich zaczli jejść s umastóm, fetym, maślónkóm, a s kwaśnym, lebo słodkim mlykiym. Jodało sie jich ku wszeckim polywkóm, a ku bryji. Ziymnioki, kiere zbyły od obiadu kroło sie na flostry, piykło na umaście, a jodało sie na wieczerze s mlykiym, lebo s polywkóm. Taki przismażóne szkorupy miały rade gor dziecka. U siedloków jodało sie popuczóne ziymnioki, smiyszane ze smażónóm cebulóm, a ze szpyrkami. Popijało sie to maślónkóm, a mlykiym. Ludzie radzi jodali aji gulasz ze ziymnioków. Kupa jodła gaździnki robiły s trzicieliny – stryki, poleśniki, kubusie, żebroczke, gałuszki, lebo bachora. Stryki sie piykło hań downij na nolepie, a potym nieskorzi na blasze. Jodało sie jich ciepłe, polote masłym, lebo szpyrkami. Dobre były aji jak sie jich posuło cukrym, poloło śmietónkóm, lebo miodym. Stryki sie potym nieskorzi piykło aji na patelni. W goraliji – w Istebnej, Kóniokowie, a Jaworzince eszcze do dzisia sie jy kubusia, a poleśniki. Kapke podobno do kubusia je wiślańsko żebroczka, kieróm sie kapke inakszy robi. W Cieszynie gaździny robiły podle strych recepisów fusate gałuszki. Na polywki, kiere sie robiło ze ziymnioków prawiło sie ziymnioczónki, lebo bulczónki. Tela recepisów na jodło ze ziymnioków, wiela je na Cieszyńskij Ziymi ni ma nigdzi indzi w Polsce. Do ziymnioków, a do kasz sie dycki piło mlyko. Je w nim kupa witamin, białko, tóż uzupełnio diete, a je sdrowe. Mlyko sie piło słodki – prosto od krowy, lebo kwaśne. W lecie jak sie chciało pić to Nejlepszy była chłódno kapołka, lebo maślónka. Pastyrze na sałaszach pili owcze mlyko – mulke, a żyntyce. Ci, kierzi ni mieli krowy, to chowali kozy, a pili kozine – óna je też przeogrómnie sdrowo.
Pieczoki
Narychtować:
kilo ziymnioków
sól
Jako sie to robi:
Ziymnioki trzeja porzóndnie opucować, popłukać, potym jich poukłodać na brutfani, a wrazić do trómby. Piyc jich jakisi czas, a potym jak uż sóm upieczóne to jich obrać ze szupów, a posuć solóm. Jy sie jich s kwaśnym, lebo słodkim mlykiym. Eszcze do dzisia pieczoki sie robi przi fajerze, jak sie kopie ziymnioki.
Poleśniki
Trzicieline trzeja wycisnónć s wody przes szrótek. Uwarzić oszkrobanych ziymnioków (sztwierć trzicieliny), dać to do tej trzicieliny, a wymiyszać to porzóndnie do kupy drzewianóm łyżkóm. Dać do tego kapke soli, a potym eszcze miyszać. Potym trzeja dać na stół listki s kapusty. Jak listek był hruby w postrzodku, to go trzeja było kapke zeszkrobać nożym. Na ty liści kidnónć rynkóm trzicieline smiyszanóm s warzónymi ziymniokami, a pieknie to wyrownać tak, coby tej worstwy było jedyn cyntymeter. Potym to trzeja wrazić do piekarszczoka, lebo do trómby. Piec musioł by porzóndnie rosgrzoty. Jak sie piykło poleśniki w piekarszczoku to sie dowało listek s kapusty yny s jednej stróny, a jak sie jich piykło na blasze to sie dowało dwa listki, skuli tego że sie jich obracało. W trómbie poleśniki sie muszóm piyc trzi sztwierci godziny. Trzeja sie dycki podziwać esi sóm dobrze wypieczóne. Jak placek je dobrze upieczóny, to liści same całe odlazowały. Trzeja było jich obtargać, a dać gowiedzi, baji krowóm. Poleśniki sie kraje nożym na kónski, a potym ty kónski sie ciepie do wielkij glinianej miski, lebo do lawora, a zalywo sie to ciepłym mlykiym. Potym sie do tego leje eszcze s liter, lebo dwa posolónej śmietónki a dowo sie to do trómby, coby sie to przipykło. Jak sie to wycióngnie, to trzeja to poloć rostopiónym masłym.
Poleśniki I
Narychtować:
kilo potrzitych ziymnioków, kiere trzeja wycisnónć
pół kila uwarzónych ziymnioków
dwa wajca
sól
kapke mółki
pół litra mlyka
pół litra śmietónki
masło
liści s kapusty
Jako sie to robi:
Potrzite ziymnioki zaloć wrzawym mlykiym, ocedzić, dać do nich popuczóne, uwarzóne ziymnioki, wajca, a sól. Jak ty uwarzóne ziymnioki sóm miynkki, to trzeja do nich dać kapke mółki. Wszecko to trzeja pomiyszać, a dować na liści s kapusty, przikryć drugim listkiym, a piyc w piekarszczoku, lebo w trómbie. Jak sie to uż upiecze – podrobić na kónski, zaloć stopiónym masłym, a śmietónkóm, a eszcze kapke zapiyc. Idzie to eszcze posuć bryndzóm. Jy sie to s tejym ze zielin, ze sokiym s malin.
Poleśniki II
Narychtować:
szejść kilo ziymnioków
łyżka szkróbku
sól
pół litra mlyka
liter kwaśnej, gynstej śmietónki
sztwiertka masła
fet do mazanio plechu
pół sztwiertki masła
cukier
sól
Jako sie to robi:
Sztyry kila ziymnioków uwarzić, a pomleć, dwa kila ziymnioków potrzić a ocedzić. Wszecko to wymiyszać, wsuć szkróbek, a sól. Plech pomazać fetym, dować mase ze ziymnioków hrubo na palec, na poklepane liści s kapusty. Piyc kole godziny, potym ściepać liści, pokroć na kostki, a dać to do kamiónkowej miski. Zaloć to mlykiym, śmietónkóm, a eszcze dać piyc. Jak sie to wycióngnie s trómby, to to poloć rostopiónym masłym.
Kubuś I
Narychtować:
dwa kila ziymnioków
liter mlyka
jedno wajco
pół litra śmietónki
pół sztwiertki masła
sól
cukier
Jako sie to robi:
Oszkrobane ziymnioki potrzić na tarle. Uwarzić mlyko. Wycisnónć wode ze ziymnioków, dać wajco, wymiyszać, a dać sól. Poloć to wrzawym mlykiym, wymiyszać a wszecko to dać na brutfanie, kieróm trzeja nejprzód pomazać fetym. Piyc kole godziny. Pod kóniec pieczynio poloć to po wyrchu śmietónkóm, a eszcze zapiyc. Jak sie to wycióngnie, poloć rostopiónym masłym, a posuć cukrym.
Kubuś II
Narychtować:
dwa kila ziymnioków
pół litra mlyka
sztwierć litra kwaśnej gynstej śmietónki
kminek
sól
fet do mazanio plechu
pół sztwiertki masła
cukier
Jako sie to robi:
Oszkrobane ziymnioki potrzić na tarle, wycisnónć a zaloć wrzawym mlykiym. Dać sól, a kminek do smaku. Wymiyszać a dać całóm mase na ciepłóm brutfanie, kieróm nejprzód trzeja wymazać fetym. Piyc w rosgrzotej trómbie. Jak Kubuś uż je lekko podpieczóny, to go trzeja poloć gynstóm śmietónkóm, a eszcze ros zapiyc. Kubuś sie jy poloty stopiónym masłym, a posuty cukrym. Terazy gaździny dowajóm do Kubusia potrzite jabka posute skurzicóm, lebo śliwki bez pestek polote śmietónkóm. Tóm śmietónke sie dowo skuli tego, coby smak był lepszy. Miasto śliwek wyngierek idzie dać powidła.
Żebroczka
Narychtować:
dwa kila ziymnioków
patnost deka cebuli
patnost deka ryżu
majyrónek, sól, pieprz
pół litra mlyka
fet do pomazanio plechu
dziesiynć deka boczku, lebo wyndzónej szpyrki.
Jak sie to robi:
Ziymnioki opucować, a oszkrobać. Uwarzić ryż na półsypko. Uwarzić mlyko Ziymnioki potrzić, wycisnónć sok, dać miynkki ryż, a zaloć to wrzawym mlykiym (wtynczas masa nie ściymnieje). Boczek pokroć na kostki, a podpiyc aż sie zarumiyni, a potym do niego wciepać pokrotóm cebulke, a dali smażić na żółty kolor. Potym to trzeja wloć do masy, a wsuć do tego majyrónek, sól a pieprz do smaku. Plech wymazać fetym, dać na niego mase, a potym piyc w rosgrzotej trómbie kole godziny. Żebroczke sie jy s czornóm kawóm, kwaśnym lebo słodkim mlykiym.
Stryki
Narychtować:
dwa kila ziymnioków
dwie łyżki pszynnej mółki
sól
Jako sie to robi:
Oszkrobane ziymnioki potrzić na tarle. Dać mółke, a sól do smaku. Pomiyszać. Piyc na blasze s obu strón. Stryki sie jy ciepłe, polywo sie jich fetym s boczku, szpyrkami, lebo śmietónkóm. Na taki placki sie aji prawiło Żydy.
Stryki ze śmietónkóm
Narychtować:
kilo ziymnioków
jedno wajco
łyżka mółki
łyżka wrzawego mlyka
szklónka gynstej kwaśnej śmietónki
sól
bioły syr do posucio
Jako sie to robi:
Ziymnioki oszkrobać, opucować, a potrzić na tarle, kiere musi mieć drobne oczka. Dać wajco, a łyżke mółki. Robić s tego małe placki, a piyc na blasze. Jak to eszcze wrzawe, to pokroć na małe kostki, a dać do miski ogniotrwałej. Wloć pół szklónki wrzawego mlyka, a szklónke gynstej, kwaśnej śmietónki. Potym to poloć po wyrchu stopiónym masłym. Da to na chwile do trómby. Na kóniec to posuć biołym syrym.
Stryki s blachy ze szpyrkami
Narychtować:
dwa kila ziymnioków
wielko cebula
jedno wajco
trzi łyżki mółki
łyżeczka soli, pieprz
majyrónek, knobloch do smaku
szpyrki pieczóne
Jako sie to robi:
Ziymnioki oszkrobać, potrzić na drobnym tarle, dać do tego potrzitóm cebule. Wszecko to miyszać ze surowym wajcym, mółkóm, solóm, pieprzym, a majyrónkiym. Idzie do tego eszcze dać rosetrzity knobloch. Piyc to na blasze tak, aż sie to zarumiyni s obu strón. Stryki sie jy s usmażónymi szpyrkami. Jy sie jich aji s wyrzoskami – takimi skrowkami ze zabijaczki – kiere sie piecze w brutfanii. Pod kóniec smażynio dowo sie do nich cebule, potrzite knobloch, sól a inksze prziprawy.
Placki s podgardlim a wóntrobóm
Narychtować:
dwa kila ziymnioków
sztyry wajca
sztyry łyżki mółki
pół kila podgardlo
pół kila wóntroby
sztyry wielki cebule
pieprz, sól
oliwa, ocet
Jako sie to robi:
Ziymnioki potrzić, dać wajca, mółke, sól, pieprz a wszecko to wymiyszać. Srobić s tego kulate placki, a piyc na blasze. Podgardli a wóntrobe warzić ekstra w garcach, ale trzeja to ciepać do wrzawej wody. Warzić pomału na małym ogniu. Jak sie to uż uwarzi, to to trzeja pokroć na flostry, a dać na wrzawy placek. Posuć to pokrotóm cebulóm pomiyszanóm s pieprzym, solóm, octym, a oliwóm.
Sałot ze ziymnioków I
Narychtować:
pół kila ziymnioków
dwie kiszone ogórki
dwie cebule
pieprz, sól, musztarda, ocet
dwacet deka wyndzónego boczku (fet)
Jako sie to robi:
Ziymnioki na sałot opucować, umyć, a uwarzić w szupach we słónej wodzie. Potym ocedzić, ołupać, a pokroć w kostke. Ogórki, a cebule też pokroć, a dać do ziymnioków. Dać do tego kapke musztardy, fetu, pieprzu, a octu do smaku. Porzóndnie to wszecko wymiyszać, a wyniyść na pore godzin do chłódku – baji do szpajski.
Sałot ze ziymnioków II
Narychtować:
pół kila ziymnioków
dwie cebule
dwacet deka małych biołych fazoli
pieprz, sól
ocet, musztarda
dwacet deka wyndzónego boczku
Jako sie to robi:
Ziymnioki – sałacioki opucować, a uwarzić w szupach. Fazole pomoczać we wodzie, a potym uwarzić. Uwarzóne ziymnioki ołupać, pokroć w grubszóm kostke, dać do tego pokrotóm cebule. Potym wszecko porzóndnie wymiyszać, a po kapce dować do tego stopióny boczek, pieprz, sól, a ocet. Doprawić to podle siebie do smaku.
Gulasz ze ziymnioków
Narychtować:
kilo ziymnioków
dwie cebule
zómbek knoblocha
jedna marekwia
jedno pietruzieli
jedyn celer
sól, pieprz
piynć deka szmolcu
piynć deka masła
piynć deka mółki
lubczyk
młode pokrziwy
Jako sie to robi:
Ziymnioki razym s jarzynami opucować, oszkrobać, a pokroć w kostki. Knobloch pokroć. Dusić aż do miynkigo przikryte pokrywkóm, razym ze szmolcym, s rosołym, lebo wodóm, s pokrotymi młodymi pokrziwami, a s lubczykiym. Jak to uż wszecko bydzie dochodzić to trzeja srobić biołóm zasmożke s mółki, a masła, a rosfyrtać jóm dwiema łyżkami wody, zawarzić, a wloć do gulaszu. Porzóndnie to wszecko wymiyszać, a dać do smaku sól, a pieprz.
Gałuszki fusate I
Narychtować:
pół drugo kila ziymnioków
szklónka szkróbku
patnost deka boczku
sól
Jako sie to robi:
Ziymnioki potrzić, wycisnónć s wody, dać mółke, a sól. Kulać kluski wielki jak orzech, a ciepać jich do wrzawej wody. Uwarzóne jejść s usmażónym boczkiym.
Gałuszki fusate II
Narychtować:
kilo, a dwacet deka ziymnioków
sztyrycet deka szpyrki
jedna cebula
sól
Jako sie to robi:
Ziymnioki oszkrobać. Uwarzić trzecióm czynść ziymnioków, przeciść przes praske, a ochłódzić. Reszte ziymnioków potrzić na tarle, wyciść, a dać do masy. Smiyszać potrzite ziymnioki s uwarzónymi, posolić, a porzóndnie pomiyszać. Kulać małe kluski. Warzić w słónej, wrzawej wodzie. Uwarzóne kluski zaros trzeja jejść – muszóm być taki szkliste. Poloć jich szpyrkami s cebulóm.
Gałuszki strzapate
Narychtować:
kilo surowych ziymnioków
kilo uwarzónych ziymnioków
sól
dwa wajca
dwacet deka wyndzónego boczku
pół litra śmietónki do polocio
Jako sie to robi:
Surowe ziymnioki ołupać, potrzić na tarle, odcisnónć w czystej hadrze. Sok, kiery sbydzie sloć, a mółke, kiero sie srobi na spodku dać do masy. Uwarzóne ziymnioki zemleć, smiyszać ty potrzite s tymi uwarzónymi, posolić, a srobić s tego ciasto razym s wajcami. Kulać kulate kluski – szkubane. Uwarzić we wrzawej, posolónej wodzie. Ocedzić. Boczek pokroć w kostke, usmażić, a dać do tego pół litra śmietónki. Poloć kluski. Jejść wrzawe. Nejlepsze ty kluski sóm s kotletym s kapustóm po beskidzku.