Tukej nóndziecie pore legynd o ludziach kierzi na Cieszyńskij Ziymi rychtyk żyli...

Czorno Ksiynżno bróni hudobnych
Jednego razu Czorna Księżno pojechała do swojigo zómku do Marklowic, kaj jejździła na góny. Miyszkoł tam taki hudobny gazda Urban w starej drzewince. Mioł babe i kupa dziecek, tóż musioł ciynżko robić, coby każdy mioł co do gymby wrazić. A s tego kónska pola to była biyda wszyjstkich wykormić. Drzewiónka stoła pod lasym, tóż rostomajte zwierzynta robiły na zogónach szkody. Gazda se pojczoł staróm flinte i jednego razu postrzyloł dzikóm świnie, kiery szkódziuł na zogónach. Zaścigli go wojocy ksiynżnej, tóż zaros go wziyni na zómek i postawili go przed nióm. Mioł wszecko powyrzóndzać, co a jak – czymu postrzyloł tóm dzikóm świnie. Gazde gnali ci wojocy aż na zómek ksiynżnej w Cieszynie, do ekónóma, co mioł wszecki grónty i lasy ksiynżnej pod sobóm. Tyn ekónóm mioł osóndzić jakóm gazda dostanie pokute. A korali takich tak, że wciepowali ich miyndzy góniarski psy. Baba Urbana pytała na Boski smiłowani, aż go puszczóm, a udało sie ji wlyźć do zómku w Cieszynie. Śpiychała sie coby sie dostać do ksiynżnej. Powyrzóndzała jakóm majóm biyde i jako chłop musi ciynżko robić, coby mieli co do garca wrazić. Ksiynżno chciała wszecko wiedzieć o dziki świni i o szkódach na zogónach. Przikozała, coby gazda zapłaciuł trzi dukaty pokuty za dzikóm świnie, a ónymu dała tysiónc dukatów, za dziesiyńć roków, kiej dziko świnia robiła szkódy na jego zogónach. Porachowała sto dukatów na rok. 

Śmierć i pogrzyb Czornej Ksiyżnej
Jak uż prziszeł kóniec żywota Czornej Ksiyżnej, to było lato. Wszecko dokoła sie radowało, ale ludzióm na cieszyńskim nie było wubec do śmiychu, w sercach mieli żol i sie boli. Ksiynżnóm zmógła choroba, leżała i czakała skoro ta bioło po nióm przidzie. Żodne zioła ani lekarstwo ji nie pómogało, choć miała starego dochtora aż s Krakowa, kiery ji to rychtowoł. Nie pómogały ani zieliny i kwiotki, kiere sie targało na Świyntego Jóna. Czorno Ksiynżno chciała, coby ji srobili inakszy pogrzyb niż sie robi dycki. Chciała mieć ajnfachowóm trówłe, bez żodnych zbytków i parady. Chciała eszcze, coby tóm trówłe dali na drabiniok, kiery miały cióngnyć sztyry pory czornych wołków. Prawiła eszcze, że yny óny wiedzóm, kaj jóm pochować. A miało to być tam, kaj stanóm. Ostatnio wola ksiynżnej była świynto, tóż żodyn sie nie opowożył nic prawić. Nim słóńce zaszło Ksiynżno umrziła. Na cieszyńskich kojściołach zabiły smutne zwóny. Trzi dni chodzili prości i hudobni ludzie s dziedzin ostatni ros sie podziwać na swojóm Ksiynżnóm i oddać ji hołd. Przi trówle dowali kwiotki, kiere targali na miedzach i płakali. Na sztworty dziyń rano na cieszyński zómek przijechoł ajnfachowy drabiniok, kiery cióngły sztyry pory czornych wołków, podle tego jako chciała Ksiynżno. Czornóm trówłe dali na tyn drabiniok, gdosi zawołoł Wio! i wołki ruszyły. Żodyn ś nimi nie szoł, yny zwóny fórt biły żałośnie na kojściołach. Ostatni ros biły dlo Czornej Ksiynżnej. Drabiniok fórt jechoł do przodku, od zómku w Cieszynie, przes długi most nad Olzóm, do Stanisławic aż do wielkigo kopca miyndzy Stanisławicami a Cierlickiym. Dzisio to miejsce sie nazywo Kościelec, a to je blisko Zapory w Cierlicku. Na tym kopcu sie naros srobiła w ziymi wielkucno dziura i tam wjechały ty wołki razym s drabiniokiym i trówłóm ksiynżnej. Tukej se nalazła swój grób. Potym nieskorzi zbudowali tam kojściół. 

Dziedzina Hażlach

   Było to kiejsi hań downij, jak eszcze wielcy Panowie i ksiónżynta rzóndzili w Cieszynie, a dookoła rosły same lasy. W tych lasach góniły rostomajte zwierzynta. Nejwiynkszy las był s tej stróny Cieszyna, kaj terazy je dziedzina Hażlach. Było tam kupa saryn, sarnioków zajyncy, były tam aji dziki świnie. A eszcze kuropatwy, bażanty i kaj jaki yny inksze ptoki góniły po lasach i po miedzach. W tych lasach było kupa dziur i dołów, kaj ty wszyjstki zwierzynta miały swoji lygowiska. Ci ksiónżynta, se tam robili góny na ty sarnioki, bażanty i co yny. Panowie, co chodzowali s ksiónżyntami na góny prawili na ty dziury że to sóm zajyncze doły. Ci Panowie szwargotali po nimiecku, bo na zómkach sie inakszy nie rzóndziło, a na ty doły prawili hasen loch. Nieskorzi jak se tam zaczli stawiać chałupy gospodorze i siedlocy, to też prawili hasloch, haslach i s tego sie wziyna nazwa dziedziny Hażlach. 

O cysorzu
Była ros wdowa, a miała dwóch synków, Staśka a Władka. A ta wdowa była strasznie nimocno. Dochtór do nij nie prziszoł, szołtys też ni, żodyn nie szoł, bo ni miała piniyndzy. Chłop zustoł na wojnie, a óna miała yny tych dwóch synków. No i ros tak była tako nimocno, takóm gorónczke miała wielkóm – nie wiedzieli ci syncy, co majóm robić. Do dochtora ni, do szołtysa też ni – bo tóż co? No i dziwajóm sie, a tu idzie taki stary chłop, ale – żebrok. I ón im prawi: „Ni mocie tu co zjejść?” Óni mieli eszcze krowiczke. Syncy podojili tóm krowe, i prawióm: „Mómy tu yny mlyko, chleba uż ni mómy.” Bo nie napiykli. No tóż tego mlyka dali tymu żebrokowi. „Ale jo wóm za to muszym cosi srobić. – „Ale co?” „Jo wóm drzewa narómbiym.” No i tóż syncy – prawióm: „Dobre.” I tóż narómboł to drzewo, pieknie – taki szczypeczki srobiuł. „Ale musicie mie wziónść na noc do chałupy.” „My uż teraz bydymy spać na dłaszce, za chwile bydzie wieczór.” „Ale syncy, nie musicie spać na dłaszce.” Óni se dycki tak lygowali na dłaszce – mieli piycek – tam se pościelali, wziyni jakisi strużok, abo tam słómy naciśli, a tam spali ci syncy, bo ku tej mamie ni mógli ijść, dyć była nimocno. No i ón – tóż narómboł tego drzewa a chłapcy dali na stół wieczerze, i óni jakómsik tóm kasze uwarzili ci syncy na tym mlyku czy cosi tam uwarzili i pojedli wszecy trzo. A ta mama nic – gorónczke miała fórt, i tyn chłop prawi: „Tóż jak to je, że óna nic nie jy?” „No nic nie jy, dyć bydzie umiyrać, mo lónzok”, prawi tyn starszy synek. Tóż ni możecie jóm tak przeca niechać – muszymy ji przeca cosik dać zjejść.” Ale óna nic nie chciała. No i tóż syncy sie dziwali tak na niego. I ón tak wieczór im wyrzóndzoł przi tym piycku. Tak powyrzóndzoł, wiela to po tych ludziach pochodziuł, świata kupa uwidzioł, bo ón strasznie mocka zwiedził wszeckigo. Óni prawili: „Tóż to by my też tak chcieli, co by – my by nic nie chcieli, yny aspóń być we Wiydniu, a widzieć cysorza.” „Ja? Cysorza byście chcieli widzieć?” „Bo to musi być strasznie dobry człowiek!” Ón prawi: „No tóż dobry możne je, ale tóż to nie wiym.” A óni sie podziwali, a ón kole karku mioł taki cysorski tyn – ale tóż ani nie wiedzieli, że to je złote – jakómsi medajle. Óni tak yny na siebie mrugli: „My mu to w nocy zebierymy”, tak se myśleli. No i teraz społym powiadali, prawi: „Jak jo odyndym – jo wiym, że wyjście mi to chcieli zebrać s tego karku, ale jak jo odyndym, jo wóm tu niechóm pisma a zóndziecie s jednym pismym do fojta, a s drugim pismym do dochtorza a s trzecim do aptykorza. Nie zapómnicie, bo jo pujdym wczas s rana, a wy eszcze bydziecie spać.” „Ni, my też stanymy!” Ale syncy eszcze spali, bo byli utropióni – tam drzewo snoszali s lasa. No i teraz stanyli, dziwajóm sie – chłopa ni ma. Pytali sie: „Mama, ni ma uż tego żebroka!” Prawi: „Ale syncy, dyć tyn żebrok mioł taki fajne rynce, pogłoskoł mie tak po głowie, taki miynkutki jakisi, to musioł być jakisi ważny człowiek.” Óni prawióm: „Mioł na karku taki szumny lańcuszek, a takóm medajle. A my mu to chcieli ukrajść w nocy, ale nie dało sie.” Óna prawi: „Ón cosi pisoł rano, niż szeł, prawi. „S Bogiym” mi doł, tak mie eszcze pohaloł a prawi: „Nie bójcie sie, bo wy wyzdrowicie.” No i dobre. I syncy teraz sie dziwajóm – adresowane na dochtora jedno pismo, drugi na aptykorza, trzeci na burmistra. A sztympel na każdym był cysarski, ni! No i tóż teraz prawi: „Ty pujdziesz do dochtora – tyn nejmłodszy – i do aptykorza, a jo pujdym do tego fojta, do tego szołtysa. No i tóż idóm. Przidóm do dochtora – dochtór prawi: „Ty uż mi tu nie chodź, ty uż mi nie chodź. Jo cie nie potrzebujym, ty uż – stare cygóny! Ni mocie piniyndzy, tak uż oblykać sie, oblykać sie!”, tyn dochtór. Synek sie rozbeczoł, pokozoł to pismo spoza kabota: „Panie dochtór, podziwajóm sie, jo móm taki pismo do was.” „Dej to pismo!”, na niego tam eszcze – „a uż mazej!” Ón sie podziwo: „Wróć sie! Gdo ci to pismo doł?” „Na taki żebrok, co nóm drzewa narómboł, bo my go przenocowali.” Podziwo se – Maryja – sztympel cysarski, odewrze to – „Hned lyczyć tóm babe!” Tak hned musioł ijść. Aptykorz też dostoł pismo – też tak: „Ty uż tu ani nie chodź! Wy stare cygóny!” Ale tóż też – hned pismo doł. Leci tyn aptykorz hónym do tego dochtora. „Co je, co je?” „Podziwej se, od cysorza mómy pismo!” „Jo też!” .Tóż tyn zajś do tego burmistra. „Co zaś chcesz?” Zaś chcesz jakómsi jałmużne, pinióndze? Wy yny chcecie, yny chcecie – żebrocie, nie chce sie wóm robić, owce pajść!” Synek sie rozbeczoł, ale prawi: „Ale jo tu móm pismo do wójta.” No tóż doł mu to pismo. „Jezus Maryja, dyć to je cysorski sztympel! A kajście – gdo tam był?” „No taki chłop, narómboł nóm drzewa, my mu dali mlyka i przespoł sie, i poszeł. A ón eszcze do tego dochtora napisoł pismo, i do aptykorza.” „Jezus!” A do tego fojta tam było nakozane: cegłe, chałupe, krowe, dać nowóm” – wszyjstko to musioł dać tyn fojt. Tak syncy szli do tej chałupy – dziwajóm sie – Maryja Jozef! Tam do szkoły też nie bardzo chodzili, bo ni mieli bótków, ni mieli to. Tu teraz, tu dochtór jedzie do tej wdowy – uż tam jakisi lykarstwa. Synków yny tak tuluł. Tu fojt prawi: „Przidźcie do mie do chałupy, tam sóm ancugi, to se weźniecie.” Syncy sie dziwajóm jak przigupcy: „Co sie stało?” Aptykorz prziniós wszeckigo – no cosi strasznego! Baba – jakosi uż ji było lepszy, siadła se. Tak prawi: „Powiydzcie mi, gdo tu był?” Óna prawi: „Na taki żebrok, taki chłopeczek, narómboł synkóm drzewa, syncy mu tam kansik narychtowali spani.” – „Obyczejny?” „Tóż toć obyczejny, dyć nic ni mioł!” No i tóż dobre. I tu se na drugi dziyń i na trzeci – tu sie swożo materiał, cegła – uż z tego chałupe stawiajóm. Prawióm: „Kigo djobła – kómu to bydzie?” „No to sie zbulo ta chałupa, bo to je drzewiane, to sie spoli, bo tam je pełno chroboków”. Prawi: „tu bydziecie mieć pieknóm chałupe, takóm obore bydziecie mieć, krowe bydziecie mieć młodóm – kiery umi dojić?” „Jo!”, tyn starszy prawił. „Mama uż bydzie zdrowo, bydzie dojić, a bydziecie se żyć pieknie. A wy bydziecie, syncy, do szkoły chodzić, ni cobyjście polowali!” „My nie polujymy, my ni mómy w czym ijść.” „Bydóm bótki, lónty, wszyjstko, ancugi,” prawi. Tóż szyfóner prziwiyźli, stół prziwiyźli – tam wszecko wyciepali, co tam mieli w tej chałupie – tam ni mieli ani stużoka, yny tak na słómie spała ta matka, ani płachty. „No i tóż – tojście ni mógli powiedzieć, że mocie takóm biyde”, prawi fojt. „Dyć my tu do was chodzili, wyjście nas wyganiali, a biliście nas. Tak co my mieli robić? Mama sie s tego rosnimógła – do kogo my prziszli, wszecy nas wyganiali. Byłaby umrziła, i my – tóż tropili my sie, jak my mógli. I tu ci przidzie taki chłopek, i drzewa nóm narómboł tak pieknie rowniutko, pójcie sie podziwać. Poukłodali my to.” Drzewa narómbane! No i dobre. I tu jakisi czas chodzili do tej szkoły. I tyn fojt powiedzioł tymu dyrechtorowi tej szkoły, że to musi przeca jakosi robić, coby ci syncy uż tak nadegnali tóm szkołe, dyć óni nie chodzili do tej szkoły.
No i naroz prziszło pismo z Wiydnia do szkoły. Jezus Maryja, od cysorza pismo! Dyrechtor sie szkroboł po głowie, wszyjscy ci rechtorzi, co tam byli, dziecka: „Co, co, co!” Wołoł ich tam do kancelaryje, wołoł ich tam, tego Staśka z Władkiym: „Kaj wyjście na tego prziszli, na tego panoczka?” prawi. „Dyć to był cysorz!” „E, cysorz, prawi tyn młodszy, „ale mi sie zdało, że ón mo na karku jakisi lańcuszek, a my mu go chcieli ukraść. Lańcuszek s medajlym jakimsik.” „A eszcze mioł w kapsie pierściónek s takim wielkim okiym. Ale to my sie na to yny podziwali a dalimy to spadki do tego kabota, bo uż my mieli strach!”. Jakby cosik czuli. „Tu je zaproszyni – musicie jechać do Wiydnia, syncy. A jo muszym s wami jechać, bo wy tam nie treficie,” tyn rechtór prawi. „Pieknie se wyrychtujcie, wymigejcie se wszecko.” „My ni mómy piniyndzy.” „Wszyjstko bydzie, nie starejcie sie, przidźcie a jadymy do Wiydnia.” Tóż syncy do Wiydnia! S rechtorym ni s dyrechtorym. Piyrszy ros cugiym jechali, borocy. Oglóndali sie, taki chałupy eszcze nie widzieli. No pan cysorz uż stoł na balkónie s cysarzowóm. Uż wiedzioł, kiej przijadóm – no i wołoł ich tam – tego dyrechtora ni, yny ónych – ta pani ich wołała. Prziszli tam, tóż im kozali: „Aż im rynce pocałujecie – to wiycie, to je cysarzowo, to je naszo nejwiynkszo osoba!” Tóż syncy klynkali, całowali rynce – ale óna se nie dała. Tóż sie chytali za głowe, dziwali sie – a tam był stół zastawióny jakimście chcieli jodłym. Złote łyżki, widelce, wszyjstko – synkóm oczy wylazowały na wyrch, bo se myśleli: Kryste Panie – óni ni mieli szajnu, óni drzewianymi łyżkami jedli, bo nie było piniyndzy. No i teraz syncy – cosi sie jich tam wypytoł, czy chodzóm do tej szkoły, a co sie uczóm. A óni tak dojść mieli pamiynć, tóż im to wszecko wyrzóndzali. No i teraz prawili tak: „A s kim żeście tu sóm?” „No my tu sóm s dyrechtorym. „Tak dyrechtora zawołać! Tymu dyrechtorowi dali pinióndze, subwyncyje na szkołe, co tam wszecko potrzebuje, na ławki, tabule, bo nic ni mieli – tóż też dziedzinka tam je biydno. No i prawi: „A teraz se kupcie, coście eszcze w żywocie nie widzieli.” Tóż tyn starszy prawi: „Dyć my eszcze w żywocie nic nie widzieli, my yny krowy widzieli – my eszcze nic nie widzieli.” „No i tóż idźcie!” Podziynkowali. – „Żodne dziynkowani”, tymu dyrechtorowi prawi. „Nic, żodyn o tym nic nie wiy – cysorz że rómboł drzewo!”.

Jako cysorz krzcił hawiyrzowi dziecko
Ros jednymu hawiyrzowi urodziło sie dziecko. A jego baba była nimocno dłógi czas. I napytoł se noszaczke coby mu niósła to dziecko ku krztu. A potym go przeblyk na ceście a prawiuł, coby mu szła napytać potków ku krztu. Óna poszła i była tam przeogrómnie dłógo. A ón szoł do parku i siednył se na ławke, bo to dziecko mu fórt beczało i kwiańczało . musioł go kapke ukolybać. A tam po tym parku chodzili ludzie tam a na spadek. A naros prziszła tako paniczka ku niymu i prawi: „Czymu ty tak s dzieckiym tukej siedzisz, czymu twoji baby ni ma s tobóm, czymu żejś tu je ś nim na takim hycu na słóneczku?” Na paniczko, jo móm babe nimocnóm, a tóm, co mi niósła to dziecko do kojścioła, żech posłoł coby mi napytała potków, a fórt ji ni ma na spadek. Dziecko kwiańczy, ni móg żech se ś nim dać rady. No a ta paniczka prawi: „A ni mógła bych wóm jo stanyć s mojim chłopym do krztu?” – Jej, Bóg by wóm to wynagrodziuł na waszych dzieckach.” – Óna poszła tam dali ku paniczce i ku takimu dostojnymu, cosi tam wyrzóndzali a potym prziszli spadki ku niymu. Paniczka mu wziyna to dziecko i szli na fare. No i farorz okrzcił dziecko i pytoł sie potym, ty zapisy, jako sie pisze tyn potek. A ón mu prawi: „Jozef.” – No ale kaj pan miyszko, kim pan je, abo co – a ón na to: „Myślym, że to styknie – Franciszek.” – No ale kaj pan robi? – Tóż uż potym tyn panoczek prawi: „Cysorz.”
Tóż możecie wiedzieć, jaki było zdziwiyni tego hawiyrza – aż mu lzy w oczach stanyły i farorz sóm sie zabudnył, że hawiyrzowi krzci cysorz. Cesorz to dziecko obdarowoł, no a tyn hawiyrz mu podziynkowoł, i prawiuł że bydzie rzykoł za jego dziecko, za to cysorzowe. I cysorzowi sie rosnimóg jedyn tyn synek. Nimocny był i dochtorzi nic ni mógli pómóc. Tóż s tej hawiyrskij chałupy szły modlitwy do Pón Bóczka, coby tymu dziecku pómóc. I wysdrowioł tyn chłapiec. Tóż to był potym Franciszek Jozef Drugi.

O Pusteckim
Tak był też jedyn hawiyrz, kiery nigdy ni móg nic zorobić. A tóż taki biydny był a robiuł, a fórt mioł mało wypłaty. A śmioli sie wszyjscy ś niego, że je taki borok, że nie umi nic robić, a tak dali. Tóż jedyn ros kopie, a tu przidzie ku niymu taki chłopek z fusami, ni, i tóż prawi: „Kamracie, bydymy obo robić”. Tóż robili, robili. Ogrómnie moc zarobił, że wszyckich tych hawiyrzi se skónkurowoł. Terazy dostoł wypłate, ni? ,,Ale – prawi – kamrat, dyć żeś dycki tak sy mnóm robiuł, tak sie podzielymy na poły”. „Ale bydymy to rachować nad szachtóm”. Tak nad szachte dali forszt, tam se siedli i tóż rachujóm. A tóż było to w tych rynszczokach, a w tych drobnych: tymu szóstke, tymu grejcar. Tymu jedyn, tymu jedyn. A potym nadbywoł tyn jedyn grejcar. A tyn hawiyrz prawi: „Tyjś wiyncyj robiuł, tak tu mosz tyn grejcar” – prawi tymu Pusteckimu. A ón prawi: „Ni, jo nie chcym”. A ón zajś na to: „Ni, jo też nie chcym”, prawi, „tyś wiyncyj robiuł”. Tak za to, że tak dobrze to porachowoł, tak tyn skoczył do szachty i straciuł sie. Pusteckigo uż nie było. – No i tymu zustały pinióndze wszyjstki.

O zbójniku ślónskim Óndraszku
    Jednóm s nejpiekniejszych legynd Cieszyńskij Ziymi je legynda o beskidzkim zbójniku Óndraszku. Óndraszek je dlo Beskidów jak Janosik dlo Podhala, a ci dwo zbójnicy sóm do siebie podobni jako dwie kapki zdrzódlanej wody. Tak samo miłowali swobode, to samo srobili, brali bachroczóm a dowali hudobnym. Tela samo bojek i legynd starzicy wyrzóndzali swojim wnukóm, a ci zajś swojim wnukóm. A co jedna legynda to była piekniejszo, ale skończyli żywot inakszy. 
    Óndraszek sie nazywoł rychtig Andrzej Szebesta, i to był jedyny synek wolnego fojta s Janowic, kole Frydku na Ślónsku Cieszyńskim. Urodziuł sie w roku 1680, ale ludzie prawili, że go srobiuł zły duch, bo stary Szebesta – fojt we frydeckim państwie upytoł diobła, coby sie Óndraszek urodziuł. Długi roki ni móg mieć dziecek, a chcioł mieć synka, rzykoł po nocach dowoł na msze, chodziuł na odpusty do świyntych miejsc, chcioł upytać Pón Bóczka, coby mu doł synka – ale potómka dlo starego ojcowskigo serca nie było. Potym jak uż nie wiedzioł co dali poczóńć popytoł diobła, coby mu doł synka, bo sie wszymnół, Pón Bóg go nie chce posłechnóć. I syn sie mu urodziuł. Jak sie rodziuł Óndraszek, to s nieba na fojtowóm zogrode spadła wielkucno kula ognia s wielkim krawalym, ćma było w te noc przeogrómnie. Wszecki czorne kocury, w kierych snoci siedzóm diobły za kore, przileciały na fojtów dach, ramplowały tam, balandrowały i robiły przeogrómny krawal. Wtynczas uż wszyjscy wiedzieli na dziedzinie, że w tym je rynka diobła. Stary fojt jednako był rod jak fazol, że mo potómka, kiery bydzie kiejsi fojtym i bydzie mioł cały grónt i majóntek po ojcu. Posłoł Óndraszka do gimnazyjum do Prziborza, ale ón miasto sie uczyć, to raczy s kamratami chacharzuł, s bydóm go przeciśli do szóstej klasy. W szóstej klasie pobiuł sie ze swojim kamratym, tóż go dyrechtor wyciepoł i synek prziszoł spadki do chałupy. Miasto starymu ojcu pómogać, to całe Boże dnie sie belóncoł po frydeckich lasach. Ojciec sie o niego staroł, pytoł go coby sie czegosi chyciuł do roboty, ale nic. Jednego razu spotkoł we frydeckim lesie pana Hrabigo Prażme. Kolasa Hrabigo sie utopiła w barzole, tóż Óndraszek jóm pómóg wycióngnyć na twardóm ceste. A Óndrasz to był szumny synek i mioł maniery wyuczóne eszcze s czasów, jak sie uczył w gimnazyjum w Prziborze. Spodoboł sie frydeckim panu i tyn go wzión na zómek do słóżby. 
   A tyn Hrabia fórt rajzowoł we Świecie, tóż niechoł swojóm młodóm babe s tym Óndraszkiym, a óna sie w nim rosmiłowała, bo ón był przeca feszny chłapiec. Dała mu swojóm miłojść, ale Hrabia sie o tym dowiedzioł, bo chłapca pożałowali inksi, kierzi służyli na zómku. Hrabia sie chcioł pomścić. Zakludziuł ros Óndraszka w głymboki beskidzki lasy, że niby idóm na gón, jak uż byli pomiyndzy gynstymi strómami, kozoł swojim sługom, coby go prziwiónzali boroka do stróma, a ón im kozoł go walić batym aż umrze. Za to że sióngoł po to, co nie było jego i coby sie mu odechciało. Potym Hrabia pojechoł na zómek, a Óndraszka niechoł prziwiónzanego u stróma, coby go niedźwiydź zeżroł. Wtynczas do chłapca prziszła czarownica Luca, kieróm posłoł diobeł. Prawiła mu że mu do maś na boleści, obuszek, że sie pomści na Hrabiu i że bydzie żył. Ale za to wycyganiła od chłapca jego dusze dlo diobła. Óndraszek sie sgodziuł, wysdrowioł, wzión cudowny zbójnicki obuszek, ale nie śmioł go pujścić s rynki, bo pokiel go dzierżoł w rynce to go nie szło zabić. Synek wysdrowioł i poszoł do lasa, ale eszcze przedtym musioł prziżyc Lucy, że nie bydzie nigdy rzykoł, ani wołoł Pón Bóczka po mianie, inakszy umrze. Dobroł se kamratów, o kierych uż Świat cały zapómnioł, takich co pouciekali s wojny, od siedloków, od słóżby, s miasta, kamratów s rogami i s hyróm, kierzi miłowali swobode i życi. Schowoł sie s nimi w beskidzkich ćmawych lasach, daleko od ludzi i zaczón życi, jako zbój, jako swobodny człowiek – pón na beskidzkich gróniach. Slazowoł na zómek na doline, przi tymu se śpiywoł, spod na niego jako orzeł na cieloka, zabijoł obuszkym wszeckich, kierzi brónili zómku, broł trówły s grejcarami, spleśniałe dukaty, ale życio nie odbiyro, jak nie było trzeja. Chłopów, kierzi byli pozawiyrani w harestach w zómkach puszczoł wolno, a do kapsów im suł pinióndze. Chodziuł po aryndach, radowoł sie że go udzie nie poznajóm, biydaczowi i żebrokóm suł do kapsy złote grejcary, gdo mioł biyde, to tymu dowoł. Starymu farorzowi doł miyszek złotych dukatów, coby mioł za co dach połotać na kojściele, coby deszcz mu nie kapoł na świyczki. Eszcze ku tymu mu przikludziuł krowe i niechoł przi płocie, bo borok ni mioł ani co jejść. Na Łysej Górze Óndrasz zakopoł kupa piniyndzy i złotych garców, a wszecko to mioł na wystawiyni kojścioła we Frydku kole Frysztatu. A wszyndy, kaj kómu pómóg, to pytoł coby ludzie za niego rzykali, bo ón sóm przeca ni móg rzykać. Nieroz sie zeszoł s Janosikiym s Tater, a wtynczas siodoł ś nim na gróniu i długo wyrzóndzali o wszeckim. O czym wyrzóndzali, to yny Pón Bóg wiy. Wtynczas jego kamraci czakali na niego w dolinie. Potym Óndraszek szoł spadki ze swojimi kamratami przes Orawe na Ślónsk, jakisi zamyslóny, nic nie rzóndziuł, ani jak Dorotka, kiero Óndraszek nim zbójnikowała sie ku nimu cisła. Kamraci prawili, że Óndrasz myśli, jako chłopów wyswobodzić od pańskigo pola. A wtynczas Óndrasz mioł wielki hyr w Beskidach, śpiywali o nim pieśniczki, bojtki, wyrzóndzali o nim pastyrze, śpiywali o nim kaj yny sie człowiek podziwoł. A dziołuchy po nocach dziwały sie za okno, bo każdo chciała, coby zbójnik ku ni prziszoł i jóm wymiłowoł. 

O hej, zbójnićku, zbójnićku,
Na ćornym kónićku... O hej!...
O hej!... Twoji miłowani,
Twoji całowani, Óndraszku,
O hej.... Twoji miłowani!...

    Cysorz rakuski, Karol VI, mioł wielkóm starojść i nie wiedzioł co robić, jak słyszoł, co Óndraszek wyprawioł po całych Beskidach. Napisoł aji długi pismo do Wrocławio do Oberamtu, że do sto florynów tymu, gdo Óndraszka mortwego, abo żywego do niego przismyczy. Tóż wszyjscy chcieli Óndrasza chycić, ale nie poradzili. Jak strzylali s flinty, to kule go mijały i leciały na nich spadki. Chycić go tez nie szło, bo zbójnik mioł tyn swój obuszek i go wachowoł. Mioł eszcze cosi. Jak go chcieli chycić przi muzyce w aryndzie, to Óndraszek yny postawiuł gornek, s kierego piuł do wyrchu dnym i uż wszyjscy w gospodzie spali, a ón yny stanył i se poszoł. Takóm wielkóm władze mioł tyn beskidzki zbój. Ros jednako jego nejmilejszy kamrat Juroszek Ficiman jak usłyszoł o pinióndzach, kiere cysorz rakuski obiecoł, tymu gdo go chyci, to obmyśluł, że zbójnika zabije. Mioł eszcze Óndraszek drugigo kamrata, kierego uratowoł ze szubienice po rakuski strónie. To był szewiec, kiery Óndraszkowi fórt prawiuł, coby na Juroszka dowoł pozór, że je fałeszny. Óndrasz go jednako nie posłechnył i nie chcioł mu uwierzić. Ros Óndraszek tańcowoł s Dorotkom w gospodzie we Śniadowie na Morawach, zwyrtali, wywijali, a zbójnik obuszkym wywijoł we wszecki stróny. Wtynczas Juroszek do niego przerzóndziuł aż mu pojczo obuszek, że chce tak jako ón zatańcować, bo sie mu to snoci spodobało. Óndraszek mu pojczoł obuszka, a wtynczas Juroszek go obuszkym rżnył po głowie i go zabiuł. Óndraszek eszcze zawołoł: Jezus Maryja! i skónoł. Czarownica Luca mu kiejsi prawiła, że jak zawoło do Pón Bóczka to umrze i tak sie stało. To było piyrszego kwietnia 1715 roku na Morawach. Juroszek jednako nie dostoł tych stu florynów. Óndraszkowi kamraci sie porozchodzili po Świecie, a Juroszek nie uwierzuł cysorzowi, wzión se poru kamratów i dali po Beskidach zbójnikowoł. Potym go jednako chycili i powiesili pod Cieszynym. Jak uż go mieli wieszać, to eszcze draba popytoł o chwile życio. Wycióngnył klucze s kapsy od tego skarbca, kiery był w czornym lesie przi Frysztacie i zawołoł: Je tu gdo s rajskigo państwa? Ale żodyn nic nie prawiuł, bo sie wszyjscy boli brać grejcary s judoszowej rynki. Wtynczas Juroszek chynył klucze do luftu, a wtynczas przilecioł czorny pies, porwoł klucze do pysku, zakurzyło sie za nim i sie straciuł, jako plaskocz we wode. I od tego dnia dycki w nocy tam, kaj leżóm zakopane ty grejcary w czornym lesie widać mały ogiyń, kiery sie czołgo po ziymi. Starzi ludzie prawili, że to je Juroszek, mały diobeł, kiery tych grejcarów wachuje i ich suszy. A Óndraszkowych skarbów na Łysej Górze, na Girowej i na Ochodzitej, tych co miały być na wystawiyni kojścioła na Mizerocie kole Frysztatu żodyn eszcze nie nalos, ani nie nóndzie, bo sóm głymboko w ziymi. Ale legynda i bojtki i pieśniczki o beskidzkim zbójniku sóm fórt w sercach ludzi głymboko, a każdy starzik i starka na cieszyńskij ziymi wyrzóndzo wnukóm o Óndraszku, a wnuki yny otwiyrajóm gymby, jak słyszóm o Óndraszku nejmilejszym.

Eszcze o Óndraszku

Starzi Gorole rosprawiajóm o zbójniku s łobuszkym – o Óndraszku. To był dobry zbójnik bo broł bogatym bachroczóm, a dowoł chudobnym. Óndraszek żył na prowde i żodyn se go nie wymyśluł. Ludzie przez ty wszyjstki roki jak opowiadali o nim, to cosi dycki dodowali od siebie, tóż tych bojek sie porobiło kupe. Prawili, że dzierżoł s diabłami, handlowoł ś nimi i s czarownicóm Lucóm, że robiuł rostomajte dziwne rzeczy.     Óndraszek mioł zaczarowany obuszek. Jak go dzierżoł w rynce, to nic sie mu ni mógło stać. A jak jakisi wojok, czy jaki Barabosz strzeluł do niego s flinty, to kula nie trefiała w niego yny leciała spadki i zabijała tego co strzyloł. Óndraszek nosiuł na karku powieszóny miyszek uszyty s jelyniyj skóry. W tym mieszku mioł taki biedrziniec przytulie. Ta przitulia miała go chronić przed diabłami, utopcami i złymi duchami. W lewym bótku mioł wrażónóm pokrziwe, kieróm utargoł w tym miesióncu, jak miesiónczek był w pełni dwa razy. A to je rzadko – roz na długi czas. Ta pokrziwa była po to coby Óndraszek nie był utropióny i coby móg gónić wartko jak jelyń. Mioł też cynowy gornek, s kierejo pił wino s pańskich piwnic. Jak go gdosi napod to Óndraszek stawioł tyn kubek do góry dnym i wszyjscy naroz spali. I spali tak długo, aż obróciuł tyn gornek zajś na opak. Grejcarów i ryńskich mioł kupe, tóż rosdowoł chudobnym ludzióm, wiela kiery chcioł, a co nie rosdoł to zakopoł w ziymi. Ty pinióndze sóm w ziymi do dzisio, ale trzeja znać zaklynci coby ich odkopać, a zaklyncio żodyn nie zno. Tyn Óndraszek poradziuł obuszkym ścinać szczyty nejwiynkszych jodeł, a jak ciepnył grajcar wysoko do wyrchu i strzeluł to go przestrzeluł i srobiuł w nim dziure.     Óndraszek to był piekny chłop, tóż w każdej dziedzinie mioł jakómsik dziołuche, kiero go puszczała na noc do kumory. Jak tako dziołucha potym sie wydowała, to Óndraszek dowoł ji kupa piniyndzy, ale chcioł coby piyrszy synek mioł na miano Óndraszek. Tóż w góraliji i na dolinach było pełno Óndraszków. Mioł też dobre serce. Jak sie kómu robiła krziwda to go bróniuł.

   Óndraszek mioł kamrata Juroszka. Tyn Juroszek wiedzioł, że jego kamrat mo sto talarów cysorza rakuskigo Karola czwortego. Z chciwości zabiuł Óndraszka jego własnym obuszkym w aryndzie w Śniadowie. Było to w 1716 roku a Óndraszkowi było piynć a trzicet roków. Ale zustały po zbójniku pieśniczki i bojki, kiere ludzie opowiadali przi szkubaczkach i w gospodach.