Kapsa
Umicie se wystawić, coby w oblyczkach nie było kaspów? Jo ni, bo jak baji w galotach jich ni ma, to lepszy ani z chałupy nie wylazować. Na co kómu takowne oblyczki, co nie lza do nich wrazić aspóń jakich małych wiecy? Tóż dobre, ale na co sóm ty kapsy? Chłopi do nich radzi styrkajóm packi, baji kiej stojóm przi płocie a wyrzóndzajóm ze sómsiadami. Bo wiela razy przeca je tak, że jak sie z kimsikej stoji, to ni ma co zrobić z packami, tóż jich trzeja raczy wrazić do kapsów. Młodzi chłopi, gor jak szli na wiesieli w szumnych ancugach, to se schwalnie stanyli tak, że mieli jednóm rynke w kapsie, w drugij dzierżeli cygaretle a stoli tak, coby jich widziała calućko dziedzina. Dycki sie prawiło, że jak gdosik je lyniwy, to go poznać po tym, że chodzi z rynkami w kapsach. Mój kamrat z Karwiny prawił, że taki chłop to je Urugwajec, bo mo rynce u wajec. Ale przeca jak gazda drepsił po placu, abo obchodził grónt dokoła, to se też wiela razy styrczył packi do kapsów, ale uż mioł porobione a poodbywane. Do kapsy chłop dycki wciepoł klucze, jakisik mały wercajg, lebo śrubki, bo gor starzicy óni fórt cosik sprawowali. Wraziło sie do nij sznuptychle a kiej z kinola kapało, to sie jóm wycióngało a wiela razy była aż mokro. Kapsy sóm w galotach z przodku ale aji w zadku a do nich sie styrkało osełke, abo baji jakisik papióry. Do każdej kapsy musioł wlyźć achtlik gorzołki a do wiynkszych flaszka piwa, sztwiertka, abo aji pół litra. Wiynksze kapsy miel chłopi dycki w kabotach a tam uż szło wrazić wiynksze wieca – jakisik kónski drzewa, kładziwko, lebo handre. Kapsy miały we fortuchach aji gaździnki, ale óny w nich barży wszystko przinoszały do chałupy, jako z nij wynoszały. Poszła se gaździno do stodoły, wlazła do sómsieka a na spadek szła z kapsami pełnymi wajec. Stareczka jak sie przeszła po placu na jesiyń to dycki w jednej kapsie miała dwa trzi jabka a w drugij ze dwacet orzechów. Staro ciotka se dycki do kapsy wrazili baterke, jak szli na nawszczywe a starka mieli pochowane po kapsach jakisik bómbóny, bo fórt dziecka jich od nij wychciywały. W kapsach zwóniły grejcary a szuściły hrubsze pinióndze. Jak chłop prziszoł z aryndy, to dycki baba wysznupała jakisik grejcary a hned se jich wciepała do geldtaszki. Jak kapsa była dziurawo, to szło dycki lahko poznać, bo jak se starzik do nij wrazili baji klucz od szopki, to hned tyn klucz jim wypod przez nogawice. Do dziecek sie prawiło, gor jak były małe, że jak bydóm przeciwne to przidzie jakisik chłop, wrazi jich do kapsy a odniesie precz do lasa. Bez kapsów nie lza było na dziedzinie ani cosik mało wiela zrobić. Kieby ni kapsy w galotach, w jakli, abo we fortuchu, trzeja by było fórt nosić przi sobie jakósik małóm taszke.
Rostomili, kóńczy sie stary rok 2022…
Dycki, kiej sie kóńczy stary rok, to se spóminómy jako to wszystko było przez tych ostatnich dwanost miesiyncy. Co my zrobili a co ni, lebo jacy my mieli być a jacy my byli. Trzicatego piyrszego grudnia se człowiek dycki wszymnie, jako tyn czas leci, bo przeca oto był Sylwester a uż zaś tukej je - czas zaś zatoczył wielkucne koło. Dziwómy sie do geldtaszek a rachujymy wiela mómy grejcarów a wiela my jich mieli rok tymu – latoś wiyrzcie mi, że jich bydziecie mieć miyni, takownych czasóm my dożyli, darmo. Eszcze kupa z nas se spómino, z kim sie powadził a esi by nie było worce sie jednako ujednać. Bo przeca dycki sie lepszy żyje, jak mogymy ze wszystkimi przerzóndzić a prziść oto do kogosik aspóń na chwile na kawe. Trzeja sie podziwać do zadku, za siebie na tych trzista sześdziesiónt piynć dni, siednónć se w kóntku a poszpekulyrować, esi był aspóń jedyn dziyń, co my go przeżyli od rana do wieczora ganc jak sie patrzi. Wiymy, co było ale nie wiymy, co je przed nami, bo to wiy na isto yny Pónbóczek. Sóm takowni ludzie, co bezmala poradzóm planetować, ale wiyrzcie mi że żodyn nie wiy tego co bydzie za tydziyń, ani za miesiónc. Starzi ludzie prawili dycki, że „kieby był człowiek prorok, to by nie był borok”. Nie wiymy co bydzie, ale od nas zoleży jacy my bydymy a jaki bydzie tyn świat kole nas. Niewiela trzeja, coby tyn prziszły rok był dobry, możne lepszy od tego starego – styknie, esi bydymy jedni ku drugim dobrzi, nie bydymy zowiścić a dziwać sie na siebie szpatnie a jedyn drugigo po cichu obrzóndzać. Trzeja to zaczónć robić od jutra, a nejlepszy od północy. Niech tyn 2023 rok bydzie takowny jaki my chcymy a nie jak tego chcóm ci na wyrchu, co nami regirujóm. Rostomili, wiyrzcie mi, że tych dwanost miesiyncy co je przed nami zoleżóm od nas. Nejprzód muszymy być lepsi dóma, potym pomiyndzy ludziami, na dziedzinie a potym na naszej całej Cieszyńskij Ziymi. Aspóń na tym małym kónszczku Świata bydźmy ku sobie jako człowiek ku człowiekowi. Przi kóńcu roku sie eszcze pytómy, co je nejważniejsze w tym naszym żywobyciu. Dlo każdego to je co inkszego – baji dlo mnie to je zdrowi a familija - wszystko inksze przidzie samo a nie trzeja za tym gónić.
Na tyn nowy rok, co idzie Wóm wszystkim winszujym zdrowio, coby Was nic nigdzi nie pichało a nie cisło, coby na Was żodno rewna ani nimoc nie prziszła.
Cobyście mieli na gróncie a w zogródce urode, coby sie Wóm ulóngły barónki, babućki a kurzynta, krowy dowały kupa mlyka a kury godnie wajec.
Coby Was chłopi posłuchali a baby nie nasrowały, dziecka niech bydóm posłeszne a szykowne.
Cobyście mieli dycki tela grejcarów, wiela potrzebujecie – ani mało, ani kupa, bo jak jich je mało to sie człowiek staro, a kiej jich je za kupa, to idzie zgupnónć.
Coby Was Pónbóczek opatrowoł, cobyście z nim na każdo wyrzóndzali a do niego rzykali. Nie róbcie se z nigo srandy, bo lepszy sie z nim kamracić.
Niech sie Wóm darzi Rostomili w tym prziszłym roku, winszujym Wóm szczyrze a ze serca wszystkigo nejlepszego!
Tómek Sochacki
Dzisio Boże Narodzyni, hań downij Szczodre Gody
Rostomili, jak farorze prziszi nawracać naszych słowiańskich przodków, to byli obleczyni w miechy a prawili, że trzeja żyć biydnie a wszystko, co sie mo to lepszy raczy porozdować hudobnym. Yny, że potym nieskorzij a gor terazy hudobnego farorza uż yny ze świyczkóm hledać. Potym, jak katolicy pobulali wszystki słowiański świóntynie, to zaczli odprawiać msze w cudzym jynzyku – po łacinie. Dziepro szejdziesiónt roków tymu, w kościołach farorze zaczli rzykać a śpiywać tak, że oto gazda z gaździnóm jich móg spokopić, co wszystko prawióm. Niż prziszła katolicko wiara a prógowała pomarasić wszystko, co było słowiański, to sami Słowianie mieli swojich bogów, co do nich rzykali, bogatóm kulture, tradycyje a zwyki. A za pieróna nie chcieli tego przestać robić, tóż biskupi se uznali że trzeja ty tradycyje jim niechać, yny to ludzióm inakszy wyłożyć. Tak było aji z Godnimi Świyntami, co sie na nich nejprzód prawiło Szczodre Gody a odprawiało sie jich od dwacatego piyrszego grudnia do szóstego stycznia. Szczodre Gody to był poczóntek nowego roku obrzyndowego Słowian. Co nóm zustało z tradycyji naszych Praojców na Godni Świynta – na ganc kupa wiecy a zwyków.
Nejprzód trzeja rzyc, że Jezus sie nie urodził dwacatego pióntego grudnia, ale isto na jor, abo na jesiyń. Jak sie rodził kościół katolicki, to Rzymianie świyntowali poczóntek roku słónecznego. Prawiło sie na to "Sol Invictus" a było to ganc dwacatego pióntego grudnia. We sztwortym wieku katolicy zaczli w tyn dziyń świyntować narodziny Jezusa, coby poganio uż nie świyncili narodzynio boga słóńca.
Dwanost rostomajtych jodeł, co by miały stoć na stole je z tradycyji słowiańskij. Je jich dwanst, bo dwanost je miesiyncy. Każde jodło to je winszowani, coby w każdym jednym miesióncu sie darziło, coby była uroda a coby wszyscy byli zdrowi.
Piyrszy dziyń Szczodrych Godów, to był Szczodry Wieczór – wtynczas też sie ludzie dziwali do nieba a hledali piyrszej gwiozdy. Yny że Słowianie sie dziwali do wyrchu barży skyrs tego, coby uwidzieć „Mlycznóm Ceste”, bo gdo jóm uwidzioł, to bezmala mu krowy miały cały rok dować kupa mlyka.
We Szczodry Wieczór Słowianie dowali siano a słóme na stół. Potym wycióngali po jednej słómce a gdo mioł nejdelszóm tyn mioł szczynści a urode na cały rok a tyn gdo wycióngnył zielónóm, hned sie wydoł abo ożynił.
We Szczodre Gody sie dowało prezynty, gor dzieckóm. Prawiło sie na nich szczodroki. To były żymły, ciastka, abo słodki placki. Potym tóm tradycyj przejyni katolicy.
Prózny plac przi stole to też je zwyk ze Szczodrego Wieczora. Słowiański Gody to było aji świynto umrzików, bo sie wierziło że w tyn wieczór óni sie wracajóm spadki na świat a idóm do swojich chałup ku familiji. Skyrs tego dycki sie niechało prózny talyrz, coby umrzik móg se też cosik pojeść pospołu z przocielami. Nie śmiało sie głośno wyrzóndzać ani niczym ramplować, bo inakszy dusze sie mógły pogniwać a iść precz. Nie śmiało sie ani zbiyrać łyżek, jak spadły na deliny, bo to był znak od tych umrzików z inkszego świata.
Strómek bezmala mieli dycki Germanie, eszcze przed krześcijaństwym. Potym go przismyczyli ku nóm z Niymiec wanielicy w osiymnostym wieku. Ale sami Niymcy prawili, że strómek wziyni kansik z piastowskigo zómku. Niż prziszoł strómek, to była podłażniczka – wyrszczek smreka, abo sosny co sie go wieszało na powale a ozdobiało. Okróm podłaźniczki Słowianie mieli eszcze diducha – to był okłocek z reżnej słómy abo z inkszego obilo, co na nim sie też wieszało ozdoby.
Turón drepsi pospołu z kolyndnikami a wiela razy je aji w jasełkach, ale mieli go aji Słowianie. To dycki był takowny szpatny pociep, co jak wloz do chałupy, to mioł przeganiać wszystki złe moce a duchy. Aji Słowianie w Godni Świynta drepsili po chałupach a śpiywali rotomajte wiesiołe pieśniczki. Okróm turónia mieli eszcze wiyncyj szpatoków, co miały odganiać czarownice, nocznice a mory.
Widzicie, że kupa zwyków a tradycyji, co jich terazy fórt dzierżymy je od naszych słowiańskich praojców. Zmiyniły sie yny kapke, bo kościołowi sie nie podarziło wszystkigo wyciepać. Tóż dobre, bo skyrs tego mómy terazy tradycyj, co jóm mogymy dować dali.
Rostomili, Wiesiołych Godnich Świónt!
A Słowianie prawili:
Bydźcie zdrowi a niech sie Wóm darzi, niech Was opatrujóm bogowe starzi.
Godni Świynta, kiej my byli dzieckami…
Chuściónka
Dzisio wszyscy oblykómy fusekle, gor jak nas oziómbo po szłapach, ale kiejsi hań downij, niż sie wraziło klepeta do bótków, to sie wiela razy oblykało chuściónki. Chuściónka to był kónsek szmaty, takij oto sztyrycet na sztyrycet cyntymetrów, co sie jóm owijało kole szłapy niż sie obuło bótek. Trzeja było jóm umieć owinónć jak sie patrzi, bo inakszy góniła w bótku a spadowała. Skyrs tego sie musiało bótek fórt sebuwać. Chuściónki obuwali gor chłopi jak szli do roboty, co sie przi nij godnie drepsiło - baji hawiyrze. Niż sfarali dołu to se oblykali kónsek szmaty, co jich potym pore godzin chróniła prociw plynskiyrzóm. Bo przeca jak takowny hawiyrz wyloz ze szola to wiela razy wandrowoł kupa kilometrów chodnikami, niż prziszoł ku swoji robocie. Chuściónki oblykali aji ci chłopi, co chodzowali do lasa robić przi drzewie, bo wiela razy drepsili po gróniach a musieli szłapy chrónić, coby jich nie oszkapić. Bo żodno fusekla, choćby była nie wiym jako, nie chróniła prociw plynskiyrzóm tak, jako chuściónka. Wiela razy sie potargała a palce z nij wylazowały a chuściónka jak było do porzóndku zwiónzano, to siedziała na szłapie, jak mokro koszula na rzici. Ja, jak oto chłopi mieli rast, a pośniodali to se potym bótki sebuli a luftowali szłapy, coby sie nie zasmerdziały. Hań downij chuściónki sie godnie oblykało na Cieszyńskij Ziymi, bo baji oto gazda jak stanył rano, to niż wraził szłape do bótka, pieknie se na nióm oblyk chuściónke. Dycki musiała być wypucowano, bo inakszy sie bótek zasmerdzioł. Skyrs tego gazda mioł dycki pore chuściónek, co wisiały kansik przi kachloku a schły. Jak jednóm ściepoł, co w nij drepsił cały dziyń, to jóm w laworze wypucowoł kapkóm wody a kónskiym szarego mydła. Ale aji baby oblykały chuściónki, jak szły do pola robić, bo przeca fusekla to była yny jedna worstwa a chuściónka jich miała trzi, lebo sztyry. Nó a przeca fusekle kiejsi stoły kupa grejcarów. Ja szło jich usztrykować, ale oblykało sie jich w zimie a wtynczas sie przeca miyni po polu drepsiło. Kiejsi fusekli sie nie nie nosilo na każdo. Chuściónka była łacno, bo jóm szło zrobić oto z kónska starej cychy, abo starej płachty. Gaździno postrzigała baji starucnóm cyche, co jóm dostała eszcze od Starki na małe kónski a uż nimi szło owijać szłapy. Jak sie to stargało to sie nic nie stało, bo gazda to eszcze użył, baji do pucowanio pacek od szmyru. Chuściónki sie przestało oblykać na szłapy jak w kónzumach z oblyczkami szło dostać fusekle oto za pore grejcarów. Kieby ni chuściónka, to by nasi Starzicy a nasze Stareczki mieli godnie plynskiyrzi na szłapach. Widzicie aji Rostomili, jacy óni byli szporobliwi, bo z jednej cychy a płachty szło narzadzać chuściónek dlo całej familje na pore roków.
STELA, abo TU STELA?
Rostomili moji, na Cieszyńskij Ziymi fórt sie wyrzóndzo a szpekulyruje o tym, esi sie mo prawić STELA, abo TU STELA. Jo se myślym, że kiejsi hań downij nasze Starki a Starzicy wiedzieli hned kiej rzyc jedno, lebo drugi a nie wadzili sie skyrs tego, esi gdosik rzyk stela a inkszy roz tu stela, bo wszyscy wiedzieli co znaczy jedno a co znaczy to drugi. Napiszym Wóm jako jo to widzym a jako to je podle mie. Jak gdosik prawi, że je stela to tak jakby rzyk, że je z Cieszyńskij Ziymi a hań downij, tak ludzie mówili, jak chcieli rzyc, że sóm z Ksiynstwa Cieszyńskigo. Prawili, że sóm stela – z tej ziymi, co óna je inkszo od tych kole nij, bo wedle uż sóm inaksze obyczki, inakszo rzecz, tradycyje a aji zwyki. Na Cieszyńskij Ziymi, co óna je naszo, naszych Fotrów a Starzików, wszystko je stela – rzyki, gory, doliny a stawy. Stela my sóm a stela bydym aż do śmierci, choćby my aji zawandrowali kansik na kóniec Świata. Gdo nie był stela, tyn był dycki cudzy, bo prziszoł baji od Krakowa, od Żywca, lebo z Wrocławio. Jak jakisik synek sie ożynił z dziołuchóm baji z Goleszowa, abo z Karwinej a prziszoł od Kielc, to sie prawiło że ón ni ma stela. Nejprzód był cudzy, ale potym za jakisik sztyrycet roków uż sie prawiło że je stela, bo sie nauczył cieszyńskij rzeczy, tradycyji a zwyków, co ludzie na Cieszyńskij Ziymi twardo dzierżóm po swojich przodkach. Ludzie mogóm być stela, abo nie być stela – tak to było dycki a tak to je. Bo na całym Świecie sóm ludzie włośni a cudzi. Tóż dobre, ale prawi sie aji, że gdosik je tu stela. Wiycie dlo mnie być tu stela, to je być oto z tej dziedziny, z tej chałupy, co óna stoji kole tej rzyczki, na tym kopcu, wedla tych wielkucnych brzimów. Jak gdosik prawi, że je tu stela, to jakby chcioł rzyc, że je oto z tego placu, co go poradzi pokozać. Z tej chałupy, co drugij takownej ni ma nigdzi a ta chałupinka to bydzie dycki dlo niego postrzodek Świata, co sie na niego prawi axis mundi. Jak gdosik był z Małych Kóńczyc, to był tu stela, a tyn co był z Jabłónkowa, to uż był tam stela. Ale przeca aji w jednej dziedzinie stoły dwie chałupy jedna na poczóntku a drugo na kóńcu cysarskij cesty a ludzie z tej piyrszej na siebie prawili, że sóm tu stela. Ci z tej drugij też prawili, że sóm tu stela a wszyscy z inkszych chałup na dziedzinie byli tam stela. Tu stela, to eszcze znaczyło, że jakosik wiec mo swój plac a że óna tam mo być. Jak Starzik wziyni Starce handre, co nióm óni myli deliny a nie dali spadki, to był krawal bo óna patrziła tam a tam. Óni jóm wziyni tam stela a nie dali jóm na spadek. Eszcze jak dziecka dorobiały w chałupie, to Mama jak uż sie fest nasmolili to prawili „Idźcie mi tu stela do pola!”. Każdy plac, co poradzymy ukozać palcym je tu stela. Nasi Starzicy a Prastarzicy nie musieli szpakulyrować esi majóm rzyc stela, abo tu stela bo óni to czuli. A żodyn drugigo nie sztrofowoł, że mo rzóndzić tak a nie inakszy. To co żech tukej napisoł to je moji myślyni a ni ma to żodyn dyktat, że to tak było, je musi być a fertig. Cieszyńsko rzecz fórt sie zmiynio, fórt żyje, pokiel bydóm żyć ci, co nióm bydóm chcieć wyrzóndzać, fulać a drzistać. Ni ma sie co wadzić o to stela, abo tu stela. Raczy róbmy wszystko, coby jynzyk naszych Fotrów chrónić, coby nie umrził.
Fusbal
Wiycie dobrze moji Rostomili, że terazy w telewizorze fórt grajóm we fusbal kansik w Katarze. Ale przeca fusbal sie grało a gro fórt wszyndzi, na isto na calućkim Świecie. Fórt sie w niego kopie aji na Cieszyńskij Ziymi. Każdo dziedzina mo swój klub, co w nim kopióm małe dziecka, starsi syncy a aji chłopi co uż majóm po sztyrycatce. Jak yny sie synkowi kupiło balón, to ón zaczón w niego kopać – jako poradził – jedyn lepszy inkszy gorszy. Nejprzód kopoł balym we ściane w chałupie, ale dycki gor Foter go przeganioł, bo prawił że puc spadnie. Tóż wzión se syneczek tyn bal na miedze a tam za nim gónił. Jak mioł braci a aji siostry, to gónili pospołu a kopali do jednej bramki. Robiło sie jóm oto z dwóch patyków, lebo z kamiyni – co było na pozoryndziu. Potym jak synek poszoł do szkoły, to za balónym gónił pospołu z kamratami na lekcyjach wuefu a po szkole szło eszcze na trowie, lebo na betónie grać, ale trzeja było mieć bal. Wiela razy było tak, że sie bal wciepało do rugzaka, abo sie go wziyno do jakisik taszki z folije, bo przeca po lekcyjach trzeja było go pokopać na boisku przi szkole. W zimie było gorszy, ale przeca se spóminóm, że sie kopało aji na śniegu, yny że musiało sie obuć lepsze bótki, bo inakszy sie klejzało jak chróm a wiela razy sie gichło sobóm na na rzić. Kiej sie szło do jakigosik kamrata, to sie dycki pokopało miedzy abo aji w lesie. Ja dobrze żeście poczytali w lesie, bo sie oto chłapcy dorzóndzili, że bramka je oto hanej pomiyndzy dwóma strómami a fertig. Jak sie kopało w lesie to trzeja było wiela razy omijać inksze strómy – óny były jako fusbaliści. Jak se dziecka chciały pokopać w balón na miedzy, to stykło że óna była rowno. Jak na nij były jaki kretowiny, lebo pecyny, to sie do tego kopło a uż szło bal kopać. Eszcze sie prziniósło spod stodoły oto sztyry kuliki na dwie bramki a uż szło grać mecz. Trzeja było yny dować pozór, coby nie kopać w balón na miedzy, kany była trowa, kany se pasły krowy, bo jak sie jóm poszmatłało, to gazda dziecka przeganioł a ryczoł jak pogan. Jak było kapke z kopca, to też sie jakosik grało, yny że trzeja było dować pozór, bo bal sie sóm kuloł po trowie. Na bramce sie dycki postawiło nejwiynkszego, abo nejhrubszego chłapca, coby pomiyndzy kulikami było co nejmiyni placu. Balón był szyty dycki ze skóry, choć potym nieskorzij szło uż dostać takowne z plastiku. Dycki było tak, że jedyn kopoł w fusbal lepszy a inkszy gorszy, ale nejważniejsze było, że dziecka se pogóniły kapke sie zmordowały a potym lepszy spały w nocy. Byli chłapcy, co grali we fusbalowych klubach a tak je do dzisia. Ci lepsi idóm potym dali do wiynkszych miast a wiela razy je tak, że aji grajóm w reprezyntacyji, abo za granicóm. Ale tyn fusbal na miedzy, co my grali to dlo nas dziecek był jako mistrzostwa świata a dycki jak sie balón pokuloł do bramki, to była przeogrómno radość, jakby my kopali na wielkucnym stadiónie.
Sztyry etapy w żywocie chłopa
Etap piyrszy: wierzisz we Świyntego Mikołoja.
Każdy chłop, niż nim bydzie, to nejprzód je dzieciym, potym syneczkiym, synkiym a dziepro potym nieskorzij se może oblyc chłopski galoty. Jak se spóminocie, to na ozajst wszyscy my kiejsi hań downij wierzili tymu, że Świynty Mikołoj na isto je, że kansik bywo a że roz za rok przidzie. Prawili nóm, że to je Biskup z Miry, że potym sie przekludził kansik na północ, bezmala do Lapónije, abo na biegun a tam dycki roz do roka, możne miesiónc, możne dwa rychtuje prezynty dlo wszystkich dziecek na calućkim Świecie, coby tego szóstego grudnia to rozwióz. Pómogajóm mu takowne małe podciepy, co sie na nich prawi elfy. Mikołoj to je fest chłop, mo wielkucny bachórz, biołóm brode, czyrwióne lónty, na klepetach mo czorne poloki a kole siebie diobły. Szykownym dzieckóm dowo prezynty a przeciwnym oszkrabiny ze ziymnioków. Jak idzie, to dycki zwóni zwónkiym a diobły zwónióm łańcuchami a szmyrajóm wónglim wszystki przeciwne dziecka. Takowny Mikołoj prziszoł jak nóm było trzi, sztyry, aji osiym.
Etap drugi: nie wierzisz we Świyntego Mikołoja.
Potym jak nóm było baji jedynost, to my przestali w Mikołoja wierzić, bo nóm gdosik rzyk, że to ni ma żodym Mikołoj, yny Ujec Francek, co se z nas kupa roków robił błozna a ty dwa diobły kole niego to je Ciotka Helynka a Staro Ciotka Zofija.
Etap trzeci: przeblykosz sie za Świyntego Mikołoja
Tóż dobre w Świyntego uż nie wierzymy, ale roki lecóm a je nóm piynć a dwacet. Oto Władkowi sie urodził syneczek a uż mu je sztyry, tóż sie zaczyno pytać, kiej przidzie Mikołoj, bo mu Starzik prawili, że dycki roz do roka takowny chłop przidzie, a jak bydzie szykowny, to mu cosik prziniesie. Starka mu eszcze prawili, że tyn Mikołoj, sie na niego fórt dziwo a jak bydzie przeciwny, to psinco dostanie. Tóż mały syneczek czako, kiej przidzie tyn cały Świynty a mo strach, bo bezmala pospołu z nim idóm aji ty szpatne diobły. Tóż borok Władek musi zónść do Starego Ujca Franka, a pojczać se oblyczki Mikołoja. Ujec pojczo wszystko: galoty, kabot, czopke, brode, mantel a poloki, ale ni za darmo, tóż mu trzeja pół litra zaniyść. A diobły? Władek robi na szachcie a mo dwóch kamratów, co z nim pospołu fedrujóm na Darkowie, tóż óni wziyni zmazane oblyczki, wyszmyrali gymby wónglim a lańcuchy wziyni z chlywa. Władków syneczek był rod jak fazol, bo od Mikołoja dostoł bawidełko a diodły podciepy tak skokały, że wyszmyrały wóngli władkowóm babe, ale aji tak dostały pół litra gorzołki.
Etap sztworty: wyglóndosz jako Świynty Mikołoj.
Sóm chłopi co sie za młodu przeblykajóm za Mikołoja a potym sami zaczynajóm wyglóndać jako tyn Świynty. Uż majóm bryle na kinolu, bachórz jak sie patrzi a kiej sie nie ogolóm miesiónc, to fusy jim wiszóm na brodzie. Wszyscy Starzicy co majóm wnuki, a óny eszcze wierzóm w Mikołoja by sie musieli przestać golić oto uż w lecie, coby mieć fusy jak sie patrzi. Dziepro jak chłop zacznie wyglóndać, jako Świynty Mikołoj, to se wszymnie, że to co mu prawili hań dowonij to je ganc prowda. We Świyntego Mikołoja wierzymy wszyscy, potym przestanymy, ale nieskorzij zaś wierzymy. Rostomili prezynty, dobre wieca, dobre słowo idzie ludzióm posyłać dycki, cały rok tóż na każdo bydźcie Mikołojami.
Hawiyrz, szachta, dukla, lutnia a szol
Rostomili Hawiyrze, nejprzód bych Wóm chcioł powinszować przi ty Waszym świyncie, coby Was Pónbóczek a Świynto Barbora opatrowali. Cobyście tela razy wyjechali spadki na wyrch, wiela żeście razy zjechali. Szczynść Boże – Darz Bóg. Niech sie Wóm darzi, bo my Tustelocy z Cieszyńskij Ziymi mómy tóm Waszóm procnóm a ciynżkóm pilobe moc w zocy. A przi tej przileżytości bych chcioł Wóm kapke powyrzóndzać jaki słowa, gor z nimieckigo jynzyka przeszły do naszej cieszyńskij rzeczy a sie jich godnie wyrzóndzało na szachtach a we werkach. Hań downij ci co, mieli szachty to byli gor Rakuszanio a Niymcy. Skyrs tego skludzali majstrów, inżynierów a sztygarów, co szwandrosili jakómsik cudzóm rzeczóm. Ale przeca nie wszstki słowa były z nimieckigo bo ledzy kany sie trefiły ty z czeskigo a aji z polskigo. Ludzie jednako jak ty cudze słowa słyszeli, to jich zaczli zmiyniać, podle tego jako rzóndzili na każdo. Nejprzód sie zaczło prawić że kopalnia, to je SZACHTA a na tóm jame a na winde, co rajzuje z wyrchu dołu a spadki, że to je SZOL. HASZPEL to było to wielkucne koło, co na nim była ocelowo lina, co spuszczała szol dołu. Potym na dniówke sie zaczło prawić SZYCHTA a na górników HAWIYRZE. Każdy hawiyrz mioł obute CHUŚCIÓNKI a na rzici FLEK. Hawiyrski oblyczki to były HAWIYRSZCZOKI a każdy hawiyrz musioł świycić lampóm, co sie na nióm prawiło KARBIDKA. Hawiyrze robili dołu, to byli DOŁOWI - óni FEDROWALI wóngli, albo na WYRCHU a rychtowali wszystko, co potrzebowali jejich kamraci na dole. Na szachcie na dole sie robiło na chodnikach, na ścianie, lebo w przodku. Hań downij sie fedrowało KRAMPOCZAMI, SZRAMÓWKAMI a ZBIJACZKAMI. Wóngli sie suło do wielkucnej kumory, co sie na nióm prawiło DUKLA a przeciepowało sie go w GOSPODZIE. Potym nieskorzij na szachte sie zaczło prawić HAWIYRNIA, gor po wojnie. Tam, kany było wóngli to sie go znaczyło a prawiło sie na to HORYZÓNT. Wóngli sie woziło na dole takownym ocelowym wózkiym, co sie na niego prawiło KOLYBA. Powoły sie podstawiało SZTYMPLAMI, coby wyrch nie spod a nie zasuł hawiyrzi. Na taki powoł z drzewa, co dzierżoł skały sie prawiło KOPNIA. Hawiyrze musieli na dole dychać a mieć luft, tóż go tam trzeja było jakosik dostać. Fukało sie go wielkucnymi rułami, co sie na nich prawiło LUTNIE. Na szachtach robiły aji baby, baji przi szybie wógli odbiyrały paniczki, co na nich prawili ODGRABULE. Hawiyrz na dół dycki SFAROŁ– zjechoł a WYFAROŁ – wyjechoł na wyrch. Hań downij na szachcie robili aji młodzi syncy, co odwożali wóngli na toczkach – prawiło sie na nich że to sóm ŚLEPRY a na starszych SZLEPRY. Wyfedrowane wóngli sie FOLOWAŁO a robili to FOLOWACZE. Potym sie go ciepało na PŁÓCZKE a do ZORTOWNIE. Hawiyrze wiela razy bywali w chałupach, co sie jich stawiało w kupie – w KOLÓNIJI. Tóż widzicie rostomili, że na szachcie tych rostomajtych słów było kupa a to, co hawiyrze nie poradzili pomianować, na to se musieli wyszpekulyrować nazwe sami.
Eszcze roz wszystkim hawiyrzóm wszystkigo co nejlepsze. Szczyść Boże, Zdarz Bóg!
Co wszystko nas uczyły nasze Mamy a Starki:
1. RZYKANIO: "Lepszy rzykej coby tyn flek zloz z tego tepicha".
2. LOGIKI: "Jak zhórczysz a złómiesz klepeto, to uż tak nie
bydziesz skokoł.
3. LOGIKI WYŻSZEJ: "Czymu? Bo jo tak prawiym".
4. IRÓNIJE: "Becz dalij, to bydziesz mioł za chwile
na isto skrys czego beczeć".
5. CIYRPLIWOŚCI: "Doczkej se ty, yny przidymy do chałupy"
6. CO TO JE MAGIJA: "Zawrzij uż gymbe a jydz".
7. CO TO JE GENETYKA: "Jeżeś ganc jakby twojigo Fotra widzioł".
8. ANATÓMIJI: "Wywracej dalij tymi oczami, to ci tak zustanie".
9. WYTRWAŁOŚCI: "Bydziesz przi tym stole tak długo siedzioł, pokiel talyrz nie bydzie prózny".
10. JAKI DZIWOKI MOŻE BYĆ CZAS: "W twoji izbie je tak, jakby tukej całóm noc duchoł wiater"
11. RAJZOWANIO NA SZLICZUCHACH: "Dowej pozór aż nie klejzniesz, bo dłaszka je wypucowano".
12. JAKO SIE STAĆ STARYM: "jak nie bydziesz tego jod, to nie urośniesz".
13. RAJZOWANIO W CZASIE: "Izba mo być poukludzano na wczora"
14. GIMNASTYKI: "Podziwej sie jaki mosz zmazane pleca".
15: CO TO JE TELEPORTACYJ: "Zawrzij za sobóm dwiyrze, kaj żeś je we chlywie?"
16. CO TO JE TELEPATYJ: "Oblycz sie, bo wiym że ci je zima".
17. CO TO JE GENEALOGIJA: "Podziwej sie jak żeś tukej namarasił, kany żeś sie urodził we chlywie?"
18. SRANDY: "Jak ci ta kosiarka poharace szłapy, to potym ku mnie nie idź".
19. CO TO ZMARTWYCHWSTANI: "Jak sie utopisz oto w tej głymboczynie, to mi potym nie becz".
Ława
Hań downij w każdej chałupie gor w kuchyni, ale aji po izbach stoła ława. Jak była szyroko, to sie na nióm prawiło stolica. Nejstarsze ławy to były ociupane połówki pni, dziepro potym sie jich zaczło robić z hrubych forsztów, a ku nich sztyry klepeta. Dycki to był ajnfachowy mebel, bo ni mioł żodnych żydli na pleca. Jak sie ławe postawio pod ścianóm, to sie szło o tóm ściane plecami oprzić a siedzieć aji pore godzin. Nie każdy poradził ławy robić, bo to trzeja było umieć, tóż strugali jich gor tesorze. Ale wiela razy, baji w goraliji ławy se robili gazowie, oto jak zbulali jakisik stróm, buka abo dymba to se kozali niechać takownego długigo gnotka, potym go ociupali, ostrugali a na kóniec pieknie wyrównali, coby sie na tym dobrze siedziało. Każdóm ławe trzeja było pieknie cioskóm wygładzić a potym na kóniec, jak gdo mioł szmyrgiel, to jóm nim eszcze poszmyroł. Hań downij sie ławy nie sztrajchowało żodnymi lakierami. Dziepro nieskorzi sie jich malowało chemijóm, coby sie blyszczały. Nejszumniejsze sóm jednako ty, co sie błyszczały bo jich gaździno fórt szmyrała rzicióm. Ze zaczónku ława była kapke rapato, ale za pore roków uż sie błyszczała, bo na nij fórt gdosik siedzioł a rzicióm glancowoł. Ławy były rostomajte - krótsze a delsze, kupa zoleżało od tego jako wielko była familija. Kiejsi w jednej chałupie bywali Starzicy a Fotrowie z dzieckami, tóż raczy sie ławy robiło delsze, bo przeca gazda z gaździnóm nigdy nie wiedzieli wiela bydóm mieć dziecek. Ława, abo aji dwie musiały być takowne, coby wszyscy poradzili siednónć ku stole. Kupa razy było tak, że ława co jóm zrobił Prastarzik stoła w chałupie aji sto roków. Jak uż była fest rozwiertano od chroboków, to sie jóm dziepro dowało do waszkuchnie, bo eszcze przeca szło na nij siednyć, ale do kuchynie sie uż nie godziła. Na ławie, gor na takownej szyrszej stolicy se szło fajnie legnónć. Baji gazda, kiej poobwiadwoł rod se na nij wyprościł klepeta, coby mu prziszła siła do roboty. Rod na nij lygoł aji Starzik. Kiej sie lygło na ławie, to człowiek sie móg podziwać na powoł a lepszy wtynczas sie szpekulyrowało, gor kiej se klepeta dało wyży, bo wtynczas krew bezmala lepszy płynie do głowy. Ława była twardo, tóż aji jak kogosik bolało w krziżu, to na stolicy mu było jako we szpitolu. Ława to był plac, kany sie bawulkały dziecka, gor syncy bo szło na nij autkami rajzować, jako po cysarskij ceście. Wiela razy sie ławy pojczowało, baji na wiesieli. Bywało tak, że z całej dziedziny gazda ławy pozwożoł na drabinioku, bo tela było napytanych wiesielników. Takownóm nejberży ajnfachowóm stolice szło zrobić roz dwa. Stykło zebrać jedyn forszt, dwa gnotki, pore gwoździ a kładziwo. Takowne ławy szło postawić pod stodołóm, przi murze pod chałupóm, lebo kansik pod strómym. Na ławie sie siedziało przi stole. A jak sie siadło, to dycki sie wyrzóndzało. Drzistani a fulani lepszy człowiekowi idzie, kiej siedzi niż kiej stoji. Tóż ława pómogała gymbie fulać a rzici a klepetóm se spocznónć. Tesorze mieli takowne ławy, co na nich strugali drzewo a prawiło sie na to strugaco stolica. Ława eszcze kansik stoji, możne je wciepano do stodoły, lebo do waszkuchnie. Możne je worce jóm eszcze odnowić. Sprógujcie se legnónć na takownej starucnej ławie, uwidzicie wiela Wóm wiecy przidzie do głowy, jak sie podziwocie na bioły powoł.
Moji Rostomili,
Oto terazy we sztwortek a w pióntek żech był w jury kónkursu cieszyńskij rzeczy w Dómu Narodowym w Cieszynie. Tyn kónkurs uż mo osiymnost roków, tóż je zdrzały a mianuje sie: Po Cieszyńsku po obu strónach Olzy. Dycki na niego przijyżdżały dziecka z obu strón Olzy - z tego zachodnigo a wschodnigo brzygu naszej starucnej rzyki, z całego byłego Ksiynstwa Cieszyńskigo - z naszej rostomiłej Cieszyńskij Ziymi. Tak było aji latoś. Wszystkich było sto osiym a wyrzóndzali rostomajcie, bo przeca naszo cieszynsko rzecz to ni ma jynzykowy monolit. Dyć co dziedzina to sie inakszy fulo a drziszcze a dzisio a aji wczora nóm to ty dziecka ukozały a przipomniały, że to tak na ozajst je. Przeogrómnie żech je rod żech tam móg być a dziynkujym pieknie za pozwani. Pospołu sy mnóm w jury była Jadzia Palowska, Ewelina Szuścik a Leszek Richter. Jak my to rzóndzyni dziecek na kóniec ocyniali, to my sie nie powadzili, tóż pół biydy. Chciołbych podziynkować wszystkim małym a wiynkszym , co żeście przed nami wyrzóndzali. Jako w każdym kónkursie cieszyńskij rzeczy musieli my sie na kóniec dorzóndzić, gdo kapke lepszy rzóndził po naszymu a gdo jednako kapke gorszy, ale dycki to była yny kapka, bo dlo mnie żeście wszyscy wygrali. Dziynkujym pieknie, że sie chciało waszym Rechtoróm, Tacikóm a Mamóm, bo kieby ni óni, to by Was na tym kónkursie na isto nie było. Dziynkujym tym, co tyn kónkurs robióm uż osimnost roków: Górnośląski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Katowicach, Zarząd Główny Polskiego Związku Kulturalno - Oświatowego w Republice Czeskiej, Sekcja Ludoznawcza ZG PZKO w Republice Czeskiej. Dej Boże, coby na rok zaś tyn kónkurs był a coby było eszcze wiyncyj młodych Tusteloków, co chcóm naszóm rzeczóm cosik podrzistać. Ty dwa dni, to było świynto naszej cieszyńskij rzeczy. Niech tak bydzie dycki, na każdo, bo jynzyk naszych Starek a Starzików je worce dować dali - naszym dzieckóm a wnukóm. A w tej naszej przeszumnej rzeczy, czy óna je z Goralije, abo je barży z dolin, lebo je w pieśniczce czy wincyj w tańcowaniu, to dycki nejważniejszo w nij je miłość a to że chłapiec mo rod dziołuche a ji przeje. Nejlepszy przikłod mocie na fotografiji. To sóm tacy dwo, co dzisio piyrszy roz szumnie wyrzóndzali przed jury a majóm sie fest radzi, ganc jako mój z mojóm.
Wszystkim, co żech Was widzioł a posłuchoł niech sie darzi a coby Was Pónbóczek dycki opatrowoł!
Kabotek
Kabotek to je bioło bluzka, co jóm oblykajóm paniczki na całej Cieszyńskij Ziymi od Strumiynio do Jaworzinki. Dycki biolućki, dycki rowno, pieknie wybiglowany aż sie świyci, gor jak sie na niego słónko oprze. Bioły kabotek sie kapke gryzie z czornym żywotkiym, ale to tak mo być, bo kieby aji jedno aji drugi było biołe, lebo czorne, to by nie były takowne zocne dlo oka. A tak kabotek świyci przi żywotku jako miesiónczek na niebie a strzybne kwiotki na żywotku sie blyszczóm jako gwiozdki w nejczorniejszóm noc. Nejstarsze kabotki sie szyło z ciynkigo płótna, lebo z batystu, co sie go kupowało w Jabłónkowie. Szyło sie jich z kónsków, co miały kształt kwadratu, lebo prostokónta, były pokyrczóne a miały pufy na rynkowach. Na lymieczki kole rynkowów a oszywke kole karku sie haftowało rynkami biołóm nicióm. Na poczóntku dwacatego wieku kabotki sie zaczło szumnie prziozdobiać. Wtynczas sie jich zaczło szyć z twardego kartónu. Kabotki sie zaczło haftować podle wzoru richelieu ze snutkami ciynkimi jako pajynczyna. Też to przeogrómnie szumnie wyglóndało. Na rynkowach sie zaczło robić piekne okruża ze zómbkami a bogatsze miały przeszumnie zdobióny przodek, co sie na niego prawiło przedniczka. Za „Starej Polski” kabotek sie ganc zmiynił a inakszy sie go szyło. Do wałaski sukni paniczki zaczły oblykać moderni kabotki z małymi pufami na rynkowach. Szyło sie jich z jedwobiu, muślinu batystu, perkalu a po drugij wojnie aji z nylónu. Kabotki nie były uż yny biołe, ale aji krymowe, lebo ekru. Ty ganc nowe miały rostomajte ozdoby – korónki, krauzy, mereżki, kragle a maszki. Ale fórt to były kabotki. Terazy jak paniczki oblykajóm wałaski oblyczki, to pod żywotkiym zaś sie biyli kabotek, jako kiejsi hań downij. Jak eszcze sie na nim z przodku blyszczy orpant a szpyndlik, to każdo gaździno, co go mo na siebie, wyglóndo jako grofka. Dycki jednako każdo paniczka se musiała a esi sie oblyko wałaszke to fórt musi mieć kabotek w zocy To je tak samo, jak chłop dycki musi mieć czystóm, wybiglowanóm koszule na siebie obleczónóm, kiej idzie pomiyndzy ludzi. Kabotek to je fórt ta czynść cieszyńskich oblyczek, co go człowiek nejprzód uwidzi, bo jak je wypucowany a eszcze naszkróbióny, to na nim słónko blyszczy jako we zdrzadle.
Zicherka
Jak była zawrzito, to pół biydy, ale jak sie jóm odewrziło, to mógła podziubać – zicherka – kónszczek dróta a ciynkigo plechu, takowne małe cosik, co człowiek dycki hledoł, kiej sie zaczły jakisik kurowody z oblyczkami. Zicherka dycki musiała być schowano kansik w drzewianej kiśniczce, posłołu z jegłami a niciami. Kiej sie po nióm sióngało? Na, Nejwiyncyj wtyczas, jak sie utargoł knefel a nie było czasu, coby go prziszyć spadki. Tóż gazda bez knefla w koszuli wyglóndoł srandownie, skyrs tego se musioł dać miasto niego zicherke. Potym dziepro wieczór jak uż gaździno miała czas, to mu knefel pieknie prziszyła spadki. Zicherke sie używało aji jak puścił knefel w galotach, yny że wtynczas sie musiało zebrać takownóm wiynkszóm, gor jak chłop mioł wańtuch. Bo zicherki były rostomajte. Ty nejmiyńsze godnie używały baji szwoczki, jak chciały cosik poszyć do grómady a ty wiynksze były dlo chłopów. Pokiel zicherka na lóntach dzierżala, to było pół biydy, gorszy jak popuściła, to wtynczas poradziła aji pichnónć do skóry a to uż kapke bolało. A przeca ludzie sie hań downij godnie gibali a mało kiej siedzieli, tóż boroka zicherka musiała dzierżeć koszule, abo galoty wiela miała siły. Nó, a jak sie nie dej boże odewrziła, to chłop hned se tego wszymnył, bo mu galoty zaczły spadować, lebo koszula sie odewrziła na bachorzu. Tóż ale nic sie nie dało robić, wraziło sie zicherke spadki a fertig, jakosik do wieczora trzeja było wydzierżeć. Było aji tak, że Starzik ze zicherkóm w galotach drepsili tydziyń, bo sie powadzili ze Starkóm. Gazda też wiela razy uż mioł tej zicherki pełnóm rzić, bo go fórt pichała. Wiycie chłop jak sie nasro, to zaczyno fest szpekulyrować, tóż Starziczek se wzión kónsek porwózka a zawiónzoł na galotach a gazda naszeł kónszczek ciynkigo drótka, tóż też se jakosik doł z koszulóm rady. Paniczki też zicherki dziubały do oblyczek, baji wtynczas, jak sie potargały. Dyć hań downij nie było czasu, coby lónty poszyć, bo fórt była robota. Czasym nie było ani czasu, coby sie przeblyc, bo uż baji siano trzeja było zwożać z miedzy pod kopcym. Dziepro wieczór, jak se uż paniczka jedna z drugóm siadła przi stole a miała nyncojg na pozoryndziu, to jegłóm a niciami poradziła sprawić to, co sie za dnia potargało, prziszyć knefel, lebo aji cosik zaficować. Wtynczas zicherki dowała spadki do drzewianej kiśniczki, ale óny tam były yny jakisik czas, bo zaś jak yny knefel puścił, abo cosik sie roztargało, to po nióm wszyscy sióngali. Zicherki sie fórt robi, ale coroz miyni ludzi wiy, na co óna je, bo kiej sie oblyczka skućko, abo knefel wytargo, to uż sóm kurowody a żodyn nie wiy bar-zo co dali robić. A styknie yny odewrzić małóm drzewianóm starczynóm kiśniczke a wysmyczyć z nij zicherke. Rostomili, zicherka sie dycki przidała eszcze do jednej wiecy – jak trzeja było gume styrczyć baji do dresioków. Dziubie, ale poradzi kaj jakóm oblyczke przidzierżeć – zicherka, spómnijcie se na nióm, co óna poradzi wszystko z oblyczkami zrobić.
Szewiec, szwiec
Co sie robi, abo robiło, jak sie stargajóm bótki, jak sie w nich krónflek odlepi, lebo zola zacznie gónić? Na dyć przeca, że sie drepsi do szwieca, do chłopa co poradzi sprawić każdy bótek – tyn od paniczki a tyn chłopski. Szewcy szewcowali gor w miastach – we Skoczowie, w Cieszynie lebo w Karwinej. Hań downij synek, co sie chcioł nauczyć jako sie sprawuje bótki musioł iść sie uczyć do szwieca – majstra a dziwać sie jako sie co robi. Było aji tak, że szewiec – Foter uczył swojigo synka, ale ón musioł chcieć sie tego wszystkigo nauczyć. Bo szewcowani to ni ma takowno lahko wiec, przeca trzeja wiedzieć kany klepnónć kładziwkiym a jaki klyj sie na co lepi – inkszy na krónflek a eszcze inkszy na zole. Eszcze taki synek, co sie uczył na szwieca musioł wiedzieć jaki gwozdki sie bije, bo jedne były krótsze, inksze dłógsze – każdy na cosik inkszego. Szwiec baji tyn w Cieszynie, co jo go pamiyntóm mioł warsztat na hólicy Górnej, ganc blisko wanielickigo Kościoła Jezusowego. Takowny malućki kamerlik z oknym na hólice, z firangóm, wszyndy były bótki – jedne sprawióne a inksze do roboty. Jak sie zaniósło bótek do szwieca, to on nejprzód sie na niego podziwoł, poobracoł na wszystki stróny a dziepro potym packe do niego wraził, coby pomacać jaki ón je w postrzodku. Wiela razy było tak, że oto hned na doczkaniu stykło gwozdek przibić, klejym polepić, prziciść coby chycił a uż bótek by sprawióny. Yny że z tymi klejami to było tak, że w bótku lza było drepsić dziepro na drugi dziyń, bo tyn klyj musioł do porzóndku chycić. A hań downij ty kleje smerdziały jak pierón, tóż żech tymu szewcowi nie zowiścił tej jego roboty. Ja, grejcary za to mioł ale musioł sie kupa chemije nawóniać. Jak sie prziszło do szewca, to dycki mioł kupa rzeczy, nejprzód o bótkach a potym baji co sie to robi na tym Świecie a gor u nas w Cieszynie a na Cieszyńskij Ziymi. Do szewca sie szło, jako do starego kamrata a ón uż tych ludzi, co do niego drepsili fest dobrze znoł. A prawiło sie, a eszcze sie prawi, że gdosik klnie jako szewiec, wiycie to je prowda, bo sprawić bótek, tak coby sie nie rozloz to trzeja było mieć ciyrpliwość a norymne nerwy. Nó, a eszcze sie trzeja było spytać, kiej ty bótki bydóm sprawióne. Tóż jak baji przidrepsiła jakosik paniczka a robiła sie „co óna to ni ma”, to szewiec prawił, że bótki bydóm zrychtowane za tydziyń. Ale jak przidrepsiła oto takowno starka, co bywała w kamiynicy naprociw a pytała go coby ji to sprawił, bo ni mo w czym drepsić, to szewiec ji to sprawił roz, dwa, trzi. Bo wiycie, kiej sie idzie za kimsikej, coby cosik zrychtowoł, to trzeja here niechać dóma. Dzisio uż szewców je strasznie mało, bo ludzie jak sie jim bótki zrympolóm, to jich wyciepujóm miasto dać sprawić. Też terazy sóm inksze bótki jako kiejsi – robi sie jich z gumy a z plastiku, ni jako kiejsi ze skóry. Ale jo se jednako myślym, że kieby tyn szewiec, co żech go dobrze znoł eszcze dzisio szewcowoł, to by aji ty moderni bótki poradził sprawić, yny by se musioł narychtować jakisik lepszy klyj. Tyn szewiec, co jo se go spóminóm, to był Władek Badura – mój dobry kamrat, człowiek ajnfachowy, co do niego wszystko w żywocie było biołe, lebo czorne, bo takowni byli szewcy – abo sie dało bótki sprawić, abo ni. Naozajst sóm ludzie, co go eszcze pamiyntajóm.
Na pole a do pola
Rostomili moji. Wiynkszo czynść Poloków, jak wylazuje z chałupy, to prawi że idzie "na dwór", ale my Tustelocy, co bywómy na Cieszyńskij Ziymi, prawiymy że idymy do pola, lebo na pole. Dlo człowieka stela, świat je z dwóch czynści. Piyrszo to je chałupa – tam je pokój, ni ma podciepów, nie ducho wiater, je co jeść a w kachloku gore fajer, co wszystkich grzeje. Ta drugo czynść to je to pole a w nim uż se trzeja dować pozór, bo to je inkszy świat – sóm w nim baji złe duchy a demóny. Ale przeca do pola trzeja iść, bo w chałupie nie idzie fórt siedzieć. Gazda a gaździno idóm do pola gor skyrs tego, coby se porobić na gospodarce, na gróncie abo na miedzy. Jak my byli mali a my dorobiali, to Mama dycki nas wyciepali do pola a prawili: „dziecka do pola, nic tukej w chałupie ni mocie do roboty!”. Stareczka sie dycki dziwali jaki je czas a esi mogóm iść na pole se kapke podrepsić. Przeca jak świyci słónko, to se mogóm kapke do pola wynść. Starzik też, ale ón uż po polu góni od połednia, bo pómogo synkowi sprawować traktór. Jako dziecka, to my po polu gónili od rana do nocy a jak nas Mama wieczór zawołali do chałupy, to my byli fest nasrani. Na polu było przeca tela fajnackich wiecy – strómy, co na nich szło wlyźć, stodoła co w nij szło skokać z piyntra do sómsieka do siana, a aji miedza co na nij były kwiotki a dziołuszki z nich plótły wiónki. Po polu jak człowiek drepsił to sie nadychoł luftu, ogrzoł sie na słónku a poradził aji cosik fajnego wyszpekulyrować. Do pola sie trzeja było jednako oblyc, baji w zimie bo inakszy hned była ryma abo kuckani. Do pola sie wyganiało kocury a psy, jak jaki wloz do kuchynie, bo były takowne gaździnki, co jich ni miały rade, bo prawiły, że kocura a pies patrzi na pole. Pomiyndzy polym a chałupóm były dwiyrze a próg a hań downij sie wierziło, że by miały być raczy fórt zawrzite. Wiela razy było tak, że starzik, gazda abo dziecka prziszły z pola a ani sie nie poseblykali – jako byli na polu, tak baji lygli do legier. Tak sie nie śmiało robić, bo oblyczki trzeja było raczy dać na rechle do siyni abo do waszkuchnie. Starka prawili, że oblyczki do pola by miały być inaksze jako oblyczki po chałupie. Bo przeca z pola szło cosik przismyczyć. Człowiek na Cieszyńskij Ziymi był na polu, abo w chałupie a tak leciało jego całe żywobyci. To było ganc ajnfachowe, bo kiej baji Starzika nie było dóma, w chałupie to na ozajst musioł być polu a jak go ni ma na polu, to musi na isto być dóma. Jednako na polu było ciynżko kogosik nónść, bo w chałupie to gaździno oto hókła a uż chłop przi nij był a na polu go mógła zwoływać a ón sie nie odzywoł, ale tak było yny wtynczas jak se kansik w szopce polywoł ze sómsiodym. A szopka to przeca też było cosik na polu.
Wszystko kansik patrzi
Rostomili, wszystko kansik patrzi a wszystko mo swój plac, kany tymu je nejlepszy a tam to mo być. Dycki my przeca słyszeli od Fotrów a od Starzików: „dej to tam, kaj to patrzi”, jak my wziyni jakómsik wiec a nie dali my jóm spadki, skiyl my jóm zebrali. W chałupie, we chlywie, we stodole a aji na zogrodzie musioł być porzóndek, bo terazy se tak sami wystowcie, co by to było, kieby wszyscy cosik brali a nie dowali tego spadki. Na ozajst by sie wszyndzi zrobił takowny bajzel, że uż żodyn w chałupie by nie wiedzioł co kany je. Skyrs tego wercajg, widły, tragacz a aji nóż, co nim gaździnka okrowali rzepe, patrziły na jedyn plac a tam musiały być. Tam skiyl sie cosik brało, tam to trzeja było zaś dać spadki. Jak Foter sprawowoł traktór to wiedzioł, że każdy śrubek a każdo czynść kansik patrzi. Kieby poskłodoł cosik inakszy, to by nie wyjechoł z prziczepóm do pola, coby skludzić słóme. Jednako nejbarży wachowali wiecy starzi ludzie. Starzik mieli w podstolu swoji wieca, co sie nimi golili a Starka w olmaryji oblyczki, co każdo jedna miała swój plac. Nie dej Boże, kieby gdosik jednóm wiec posunył, abo zebroł, na dyć by z tego było moc krawalu. Dóma sie wieca wiela razy pojczowało, baji cera se chciała od mamy pojczać żelozko, bo se chciała cosik wybiglować, ale wiedziała, że go musi dać spadki tam na stół do trzeci izby. Synek se chcioł od Fotra pojczać oto piłe, bo se chcioł cosik ur-znónć, ale dycki sie podziwoł kany óna wisiała w garaży. Nó, a eszcze wiela razy było tak, że gdosik cosik grajfnół a nie doł tego spadki, bo zapómnioł, lebo to zrobił gardelnie, bo sie mu to spodobało a fertig. Wtynczas se cało familija siadła ku stołu a wszyscy szpekulyrowali gdo se to pojczoł na wieczne nieoddani. Ale nie siedzieli ani sztwierć godziny, bo oto Starzik se spómnioł, że przeca tydziyń tymu se zebroł siykiyrke z gnotka, bo potrzebowoł poprzibijać gwozdki do ryczki, a nie poradził nónść kładziwa, co go dycki kłod na oknie we waszkuchni. Nejgorszy, bo ta siykiyrka była starczyna, a óna nióm zabijała kohóty na polywke na niedziele. Jakisi czas było cicho, jedyn na drugigo sie wszyscy dziwali, aż gazda odewrził gymbe a rzyk, że ón se to starzikowe kładziwo pojczoł, bo gdosik mu grajfnół jego, co go mioł w szuflodzie w garaży. Starzik z gazdóm sie jakosik dorzóndzili, bo se eszcze w tyn dziyń wypili pół litra, ale za tóm starczynóm siykiyrke to borok chłop mioł wyczytowane eszcze dwa miesiónce. Ale okróm wiecy sie prawiło, że aji człowiek patrzi ku człowiekowi, baji chłop patrzi ku babie a baba ku chłopu. Abo eszcze sie prawiło, że człowiek patrzi ku inkszymu człowiekowi, bo przeca samymu je źle a dycki je lepszy z bandóm. We wielkucnym Świecie, aji na Niebie też je tak, że wszystko kansik patrzi. Miesiónczek, gwiozdy a Słónko tam świycóm na wyrchu a tam je jejich plac. To samo je w przirodzie, bo do ziymeczki patrzi zorko, co z niego urośnie obili, ale do tej ziymi patrzi aji umrzik, co go pochowióm na kierchowie. Pón Bóczek tym wszystkim kumyndyruje a ón na ozajst wiy kany co patrzi.
Jakla
Spóminóm se, że oto moja Starka a Stare Ciotki dycki miały w odmaryji pore jakli a prawiły tak na oblyczki, co były długi oto kapke za kuby. Takownych jakli miały baji ze sztyry, ale dwie były na każdo a jak szły ku dziedzinie a dwie były do kościoła a na jakisik lepsze używani. Starka prawili jakla na każdóm oblyczke, co była długo do kubów. Yny że hań downij jakla to była oblyczka barży paradno, co sie jóm oblykało dycki na wałaszke, bo to była czynść cieszyńskich lóntów, co nosiły paniczki. Jakla była dycki barży wónsko w kubach, miała pufy na rynkowach a ty rynkowy były dołu barży wónski. Eszcze Wóm wyłożym, co to były ty kuby - to sóm po polsku biodra. Hań downij jakle były rostomajte. Ty barży paradne sie szyło z brónzowego, lebo z czornego sztofu z wełny. Tyn sztof sie woziło z werków z Biylska. Porzóndne jakle sie robiło eszcze ze zametu a z rostomajtych kónsków wełny z beskidzkich barónów. Eszcze inksze paradne jakle sie szyło z jedwobiu, żorżetu, ciynkich kónsków wełny a z atłasu. Takowne jakle nie były rozpinane ganc z wyrchu na dół, wiela razy miały knefle jedyn w prawo a drugi w lewo, szumne kragle, ozdobióne krauzy, zakłodki, żaboty, plisy. Jakle były szumnie wyszywane a miały piekne knefle. Jak paniczka oblykała jakle na wałaszke to wtynczas nie oblykała kabotka. Oblykała nejprzód rosypoły, spodnice, na to wałaszke a na kóniec, na wyrch jakle. Nejszumniejsze jakle szyła bezmala szwoczka z Ustrónio, co sie mianowała Wantuła. Nó a po chałupie paniczki drepsiły w jaklach kartónowych, co óny były wyszywane tak barży ajnfachowo. W zimie paniczki oblykały jakle hrubsze, co sie jich robiło z pliszu. Prawiło sie na nich, że to sóm barankule. Potym za Starej Polski, po piyrszej wojnie, paniczki zaczły oblykać jakle, co sie jich nosiło yny po miastach. Ty jakle były podobne do szpyncerów. Miały kragiel a na kóńcu tego kragla był prymek. Miały knefle od wyrchu aż do spodku a wiela razy było tak, że miały aji dwie raje knefli. A dziepro potym nieskorzij ty starucne jakle sie uż przestało oblykać a paniczki na Cieszyńskij Ziymi prawiły na kazdóm oblyczke, co była do kubów, że to je jakla. Bo sie jich uż nie dowało szyć szwoczkóm, ale jich szło dostać oto w magacynie. Jak jako jakla uż była starucno a stargano, to sie jóm oblykało na każdo oto aji po chałupie a do chlywa. Dzisio też idzie jakle dostać, aji przez internet. Sóm szyte we wielkucnych werkach, yny że sie na nich inakszy prawi, ze to sóm kurtki. Ale sóm eszcze takowne starki, co wiedzóm, że prowdziwo jakla to była dlo paniczki ozdoba, gor skyrs tego że sie jóm oblykało na wałaszke. To eszcze aji je tak, że ludzie mianowali wieca fórt tak samo, ale óny sie zmiyniały. Jakle nejprzód szyły szwoczki a potym sie jich robiło we wielkucnych werkach, ale moja Starka fórt aji w tych modernich widziała tóm, co jóm dostała jak była młodóm dziołuchóm. A była z tej generacyji, co miała w zocy oblyczki a przeca każdo jakla, to nie była yny jakla, bo każdóm szyła inkszo szwoczka, dlo inkszej paniczki. Hań downij nie było dwóch takich samych jakli, bo każdo se żyła swojim żywotym, pospołu z babóm, co jóm nosiła.
Dziedzina a jeji czynści
Hoczki, orpant, pas a szpyndlik