Galoty

Kiejsi hań downij yny chłopi a syncy nosili na rzici galoty. Baby miały na sobie spodki a suknie - ni mógło być inakszy, takowne były czasy. Po galotach lza było poznać gdo je chłop a po spodku a po sukni, gdo je babóm. Terazy jednako z tym uż rostomajcie bywo, bo aji chłopi se oblykajóm spodki, bo wiycie świat sie zmiynio a ponikierym ludzióm sie w głowie wszystko obraco na rymby. Jak sie podziwómy spadki oto z pindziesiónt roków tymu, to galoty oblykali gor chłopi a baby też, ale yny do roboty, baji do odbywanio, lebo do kidanio gnoja. W żywobyciu każdego chłopa galaty były dycki. Nejprzód to były galatki, jak oto chłapcowi było trzi, sztyry roki a potym nieskorzij uż były galoty aż do trówły.

Każdy chłop mioł dycki rostomajte galaty – na każdo. Na muzyke, do kościoła a na wiesieli. Nó, Nejwiyncyj mioł tych tych na każdo, co w nich drepsił po chałupie, odbywoł, robił cosik w szopce, we stodole, lebo na placu. Aji sztyry pory mioł wrażóne do odmaryje a ty, co w nich chodził wieszoł baji na rechli, abo kansik na stołku. Jak yny galoty były zamazane, to gaździno sie uż na nich nie poradziła dziwać a hned były na rómpli, choć gazda, jako każdy chłop by w nich drepsił eszcze aji pół roku. Galoty na każdo ni miały na dziedzinie lachko, bo roz były zmazane od gnoja, inkszy roz od ziymie, ale na to były, tóż darmo. Jak sie potargały, to sie jich zaficowało, jak były uż fest zmazane to chłop jich oblykoł na nejgorszóm robote a kiej baji było fest zima, to ty gorsze galoty sie oblykało na ty lepsze, bo kiejsi sie wiyncyj robiło na mrozie kole chałupy. Inakszy było z galotami, co chłop oblykoł do kościoła, ty se leżały w odmaryji a czakały na niedziele, coby uwidzieć kapke świata, ale yny kapyneczke, bo oto chłop szoł w nich porzykać a potym wiela razy do gospody, coby wartko wypić piwo, tóż nic moc. Co inkszego galoty, co jich chłop oblykoł, jak szoł na muzyke. Ty też leżały, lebo wisiały na wieszoku w olmaryji, ale choć jich gazda oblyk roz za czas, to za to sie dycki wyskokały tak, że potym miały dość aji na miesiónc. Eszcze były ty galoty, co pospołu z kabotym a z westóm wisiały na jednym wieszoku. Ty trzi wieca to był ancug. Ty galaty widziały nejmiyni świata, bo yny roz za jakisik rok a wiedziały, że na kóniec se isto legnóm z chłopym w trówle. Z galatami było czasym aji kupa srandy, podobnie jako z gaciami. Bo wiycie, gor starzicy nosili po chałupie takowne galaty, co uż były zasmerdziane, zmazane a potargane. Chowali jich przed Stareczkóm, a óni jich nie poradzili nónść. Bo Starziczek sie boli, że jak ty galoty, co uż majóm ze trzicet roków, Stareczka nóndóm to jich na ozajst wyciepióm. W tych galotach Starzik wiela razy sie puścili ku dziedzinie, tóż było z tego śmiychu a ostuda. Kupa razy sie stało, że gazda stłósnół a fórt oblykoł na muzyke ty same galoty, co jich mioł dobre pore roków tymu. Potym jak tańcowoł, to sie mu potargały na rzici a trzeja było warto drepsić ku chałupie, bo pół dziedziny sie śmioło ku zejscaniu. Jednako kieby ni galoty, to by nie było kupa wiecy zrobionych kole chałupy a na gospodarce, tóż każde galaty, co jich chłop mioł na rzici były worce złota. Ty zamazane, co smerdziały, ty co jich oblykoł do kościoła a aji ty, co w nich drepsił na muzyke. Wiycie Rostomili, robota, balandrowani a rzykani na Cieszyńskij Ziymi były dycki, yny jich trzeja było powieszać, jako galoty – jedne na rechli, inksze na wieszoku a eszcze inksze pieknie schowane w szuflodzie.

Kaczyce

Jak yny aspóń kapke popadało, to na placu przed chlywym były jedne jedyne ptoki, co były skyrs tego rade – kaczyce a liwy. Kaczyce jak yny poczuły, że kapie z nieba, to hned hyrtónie wycióngały do wyrchu a jak uż nakapało całóm kałuże, to pucowały se pióra a kómpay sie jako dziecia w lecie w rzyce. Bo kaczyce to sóm ptoki, co patrzóm ku wodzie, dycki było tak, że jak jich gdo mioł przi chałupie, to nejlepszy jak wykopoł jakómsik dziure, doł tam folije a wloł do postrzodka wode. Jak kole chałupy był staw, abo rzyka to uż było ganc fajnie, bo kaczyce  rade pływajóm. Ale dycki nejważniejsze, coby kaczyce miały na placu pore starych garców z wodóm a coby były dycki pełne. Kaczyce sie przeogrómnie rade czochrajóm, gdo jich widzioł tyn wiy. Kaczyca poradzi wlyźć cało do garca, aji jak je niewiela wiynkszy od nij a srandownie sie kómpie. Nejprzód głowóm a hyrtóniym wode podciepuje do wyrchu, jakby chciała se namoczać całe pleca a potym trzepie lotkami, coby sie schłódzić. Jak zacznie padać, to wiela razy je tak, że kaczyce gónióm po placu, jakby sie radowały, że jim Pónbóczek posłoł kapke wody z nieba. Dycki chodzóm pospołu z inkszymi kaczycami, jedna za drugóm a kiej sie jedna kansik straci, to ryczy a woło swoji kamratki a hned zaś sóm pospołu, bo jedna kaczyca cióngnie ku drugij – inakszy jako baji kury, ty se chodzóm same. Co eszcze robióm kaczyce jak przidóm ku wodzie? Na, dzióbym zaczynajóm cyckać wode a dycki tam cosik dobrego na ozajst nóndóm – możne zorko obilo, chroboka, lebo kónsek trowy. Choć kaczyce wiela razy sóm niymie, to jak zacznóm cyckać wode, to wszyscy wiedzóm, że prziszły na plac. Sóm kaczyce, co poradóm furgać a dycki gaździno miała z nimi kapke kurowodów, bo poradziły przefurgnónć na drugóm stróne pola abo kansik do lasa a wtynczas trzeja było iść jich chledać, bo przeca by jich było szkoda. Lepsze sóm kaczyce, co yny chodzóm po placu, óny sóm biołe a ciynżki, bo jich gaździno chowie na miynso. Kaczyce sóm żyrne, gor ty biołe a ty co sóm skrziżowane z liwami. Jak gazda jim chynie uwarzóne ziymnioki, lebo baji liści z keleruby, to hned tego ni ma. Jak sie nażeróm, to idóm sie napić a potym se legnóm kansik pod stróm, styrczóm dziób pod lotko a spióm. Nejgorszy jim je kiej je hyc, bo majóm na sobie hrubóm worstwe piór, tóż yny dziób otwiyrajóm a nejradszy wtynczas idóm sie schrónić do chłódnego chlywa. Nó, ale wiycie żywobyci każdej kaczycy sie kiejsi kónczy, bo sie jich chowie na miynso, ale jak jich trzeja zabić, to wiela razy gazdowi jich je żol, bo przeca dresiły za nim jako psy. Gdo mo na placu wiyncyj kaczyc, to musi se dować pozór, coby nie przitłoczyć jejich gówna, bo kaczyca sro kany chce. Prawi sie przeca, jak człowiek cosik rzeknie z nienazdanio, że  je takowny jako kaczyca, co idzie po ceście a naroz drzist z rzici. Kaczyce sie wiela razy niechało na wajca – oto kaczora a ze dwie samice sie niechało a kaczyca też zasiadła na wajcach. Każdy kaczor mioł swój plac, baji pod strómym a dycki tam siedzioł. Jak żech bywoł na Podlesiu, to żech mioł takownego starucnego kaczora, co siodowoł pod smrekiym. A  eszcze na baby sie prawiło, że chodzóm jako kaczyce, jak miały krótki klepeta abo jak były małe. Mój Starzik mi dycki prawił, że jak gaździno kiejsi upiykła kaczyce, to cery dostały po lotku – coby hned wyfurgły z chałupy, óna se niechała hyrtóń – bo regiruje głowóm a gazdowi dała klepeto – bo Nejwiyncyj drepsi po placu. A jak była na kogosik nasrano, to mu dała rzić z kaczycy, tak to bezmala było.

Starzik srandzista

Mój kamrat mioł starziczka, co był niego przeogromny srandzista. Ze wszystkich se rod robił błozna a sranda sie go fórt dzierżała. Jak sie człowiek na niego podziwoł, to uż sie chciało śmioć, bo starziczek, choć mu było kupa przez osimdziesiónt, to mioł gymbulke wyśmiotóm, jako mały synek. Od rana sie go błozna a sranda dzierżała, nie musioł czakać na Apryla, coby baji Stareczke kapke wyrychtować. A co robił, tyn starzik? Na baji szoł po cysarskij ceście a natrefili na niego dwa chłapcy, a pytajóm sie go:

- Panoczku, pyty nie wiycie wiela je godzin, bo sie śpiychómy na banchof w Zybrzidowic na cug do Czechowic. 

Starzik wycióngnył godzinki z kapsy, podziwoł sie na nich a prawi:

- Wiym.

Potym poszoł dali a chłapcy nie wiedzieli, co rzyc.

Inkszy roz sie stało, że mu pocztorz prziniós pyndzyj a dycki wszystki grejcary doł babie, yny cosik mało wiela se niechoł dlo siebie. Ale roz sie stało tak, że se niechoł dwiesta złotych a babe ocyganił, że mu zniżyli pyndzyj. Za trzi tydnie starka zrobiła krawal, że ji chybio piniyndzy, że starzik se yny błozna robi. Chłop sie uśmiychnył pod fusym zaszoł do odmaryje a wycióngnół z nij grejcar – byście widzieli jak stareczka była rada, choć e z nij starzik zrobił błozna. Żodyn na dziedzinie nie znoł tela wicow, co starziczek srandysta, ludzie prawili że se jich wymyślo, kiej siedzi na ławce pod chałupóm a kurzi falfke. Każdymu gdo ku nimu prziszoł nejprzód rzyk jakisik wic, lebo srandownóm pogodke. Fórt był wyśmioty, tóż aji dochtór mu rzyk, że dożył takownych szumnych roków, że aji wtynczas, kiej mioł starości to sie raczy śmioł a śmiych to je bezmala zdrowi. Jak gdosik mioł jakisik kurowody a starości w żywobyciu, to wiedzioł kany iść, bo starziczek był lepszy jako niejedyn psycholog. Baji Jónek ze Sztreki, jak mu baba poszła ku inkszymu, to prziszoł ku starzikowi a ón sie na niego podziwoł a prawi:

- Nie starej sie Jónku, nóndziesz se inkszóm a jak Ci bydzie baby chybieć, to Ci pojczóm mojóm…

Jak to rzyk to uż Jónkowi sie pusa śmioła a eszcze jak wypili ze starziczkiym po dwa sztamperle śliwowice z Morawy, to uż było ganc fajnie. Inkszy roz, prziszła siostra jego baby na nawszczywe a siedziała uż długszy czas, bo na połówce dziedziny wyłónczyli eletryke. Starzik uż mioł dość babskigo rzegotanio, tóż prawi szwagrówce:

- Na, tukej żech Ci doł do ampra kapke eletryki, cobyś miała przez tyn czas, jak Was odłónczyli.

Baba rada wziyna amper a podrepsiła ku chałupie a stareczka sie tak śmioła, że sie isto zejscała. Potym za tydziyń jechoł jedyn ożralec na kole z aryndy a starziczek za ni wrzeszczy:

- Ty, Hyniek raczy zesiednij ze zica a kludź to koło, bo ni mosz luftu w kecie!

Tóż Hyniek zloz z koła a pieknie go kludził ku chałupie – aspóń nic pierón nie narobił na ceście. Jak sie starziczek stracili to uż na dziedzinie nie było tak wiesioło. Ja, ludzie sie schodzili na muzykach a po chałupach ale chybiało jakigosik srandzisty, co błoznami a śmiychym lyczył ludzi.

Synek z miasta

Dycki było kapke kurowodów, kiej sie synek z miasta ożynił na dziedzinie. Było tak aji wtynczas, jak se dziołucha z miasta wziyna synka z dziedziny. Roz sie tak stało, że Francek Noga ze Skoczowa sie ożynił z dziołuchóm od siedloka Matuszka z Wielkich Kóńczyc. Wszystko było pieknie jak synek chodził na zolyty, bo Matuszkula dycki zabiła kaczyce, lebo kure coby synek se pojod. Jak przijechoł to wzión galanke na koło a jechali se do lasa, abo aji na muzyke ku dziedzinie. Yny że to ni mógło być na wieki, bo przeca synek z dziołuchóm sie nie śmióm smykać za długo, oto rok, nejwyży dwa a uż trzeja robić smowy a rychtować wiesieli. Tóż Francek też pierściónek dziołusze kupił, a wiesieli pospołu z Fotrami a z Teściami zrobił, bo mioł jakisik grejcary naszporowane. Po wiesielu sie przekludził do baby, Matuszek jim doł dwie izby tóż byli radzi, że majóm kaj rzić wrazić, ale  borok Francek nie wiedzioł, co sie na niego rychtuje. Przez tydziyń chodził do roboty – robił we werku we Skoczowie, tóż jak prziszoł po szychcie do bytu, to se dycki legnył a spoczywoł. Tu na dziedzinie, ledwo przijechoł, cosik mało wiela zjod a uż go woło gazda ze synkiym, bo trzeja traktór zapuścić a jechać zwożać siano. Kozali mu naloć paliwa do capka, ale borok synek nie wiedzioł co sie tam leje, tóż namiyszoł oliwy z bynzynóm a zrobił miyszanke. Matuszek jak to uwidzioł to aż zaryczoł:

- Miyszanki tam do tego nie lyj, tam sie rope leje. Z miyszanki ci sie bydzie kurzić, jakbyś smrekami chajcowoł!

Tóż synek wloł rope a pojechoł pospołu z chłopami. Szoł za furóm a mioł siano podować, ale to robił piyrszy roz, tóż nie umioł dzióbnónć wideł tak, coby całóm kopke na roz chynónć na prziczepe. Yny tak po kapce ciepoł a loło sie z niego, jakby fedrowoł na dole. Na drugi dziyń trzeja było zaś siano wozić, ale traktór sie zrympolił, tóż każdy se wzión dzichte, bo pole było hned za stodołóm. Borok synek nie wiedzioł, jako sie nosi siano w dzichtach, ale szwagier mu hned pokozoł – chycił swojóm babe,  przeciepoł jóm przez pleco a prawi:

- Widzisz Francek tak sie siano nosi w dzichcie a wartko do stodoły!

Przez sobote a niedziele jak synek eszcze bywoł w bycie, to se społ aji do dziewióntej. Tukej na dziedzinie je piynć godzin rano a uż kohót ryczy. Je sześć a uż go baba żducho, że trzeja stować. O pół siódmej Francek uż stoji z amprami przed krowóm a gaździno go pyto, coby jóm podojił, bo se wczora cosik zrobiła w rynke. Synek uwdzioł sztyry cycki a wubec nie wiedzioł, co mo robić, kierego nejprzód pocióngnónc a jako? Siod se na ryczce a ścis cycek wiela mioł siły. Malina mu wlazła klepetym do ampra a zaczła chwostym go prać po gymbie. Sumeryja! Potym dziepro Starka od baby mu pokozała jako sie doji – pieknie na dwa cycki. Eszcze była sranda jak sie krowa zaczła cielić, bo Francek był po nocy a fest zaspany wloz do chlywa. Gazda ze synkiym cióngli za porwóz, coby cieloka wysmyczyć a borok Franek za chwost. Gazda mu kozoł liwy zegnać z miedzy, ale óny go znały krótko, oto ze dwa tydnie, tóż prziszoł do chałupy cały poszczypany po rzici. Potym za dwa dni go barón pobód a krowa posmykała po miedzy, bo jóm chcioł przymknóć. Śmioli sie z niego, ale darmo synek nie był nauczóny roboty na dziedzinie, bo cały żywot bywoł w bycie. Ale oto za pore roków uż umioł robić wszystko a stało sie, że nejmłodszy synek od Matuszka sie ożynił do miasta – to też było srandy, ale o tym Wóm napiszym inkszy roz.

Ćmok

Co idzie uwidzieć po ćmoku? Na ganc nic, bo sie prawi, że jak je ćma to tak, jakby człowiek siedzioł w rzici u murzina. Kiejsi hań downij było tak, że człowiek se musioł wiela razy światło sóm zrobić, nie jako dzisio, że sie roźnie cykocz a uż dóma je widno. Ćmok dycki przidzie – w lecie nieskorzij a w zimie rychlij, tóż na pozoryndziu dycki worce mieć baterke a hań downij Stareczka mieli dycki kole siebie świyczke, petryolke a maszynki. Po ćmoku nie lza było nic zrobić a jak sie szło bez światła, to trzeja było pómału drepsić, coby na placu abo na schodach do czegosik nie zakopnónć. Ponikierzi wierzili tymu, że pospołu z ćmokiym dycki prziszły jakisik beboki, lebo podciepy co sie za dnia chowały pod dłaszkóm, lebo pod liściami w lesie a dziepro w nocy wylazowały. Tóż jak baji dziecka były przeciwne, to gaździno yny sie podziwała za okno a jak sie uż zaczło ćmić, to wtynczas prawiła dzieckóm, że jak bydóm gónić a dobrobiać, to jich zebiere baba jaga, bo sie uż dziwała przez okno do postrzodka. Potym jak uż dziecka poszły spać a w izbie było ganc ćma, to lepszy sie było przikryć pierzinóm pod sóm kinol, oczy zawrzić a raczy ani nie dychać. Ale baji gazda, lebo Starziczek byli radzi jak se lygli do legiera a dokoła było ćma jak w rzici, bo prawili, że sie jim wtynczas ganc dobrze spi. Żodno petryolka ani świyczka sie nie śmiała polić a jak baji miesiónczek jim świycił do izby to byli fest nasrani. Bo jak człowiek legnie, to ćmok je jego nejlepszy kamrat – oczy se spocznóm po całym dniu, co sie dziwały dokoła na świat. Ale wiela razy je tak, że w nocy człowiek musi iść baji do hażla, tóż jak je ganc ćmok w izbie, to trzeja fest macać ściany, coby sie dochledać jakigo cykocza a hań downij to uż Stareczka mieli wyćwiczóne, kany majóm drepsić po ćmoku, coby sie nie obalili. Ale żodyn nie poradził nigdy spokopić, jako to robióm ożralcy, że wylazujóm z aryndy aji w postrzodku nocy, potym idóm po ćmoku do chałupy a dycki trefióm. Mój Starzik dycki prawili, że óni majóm w rzici motór, co jich ciśnie do przodku a w głowie jakisik komputer, co klepetami regiruje, kany majóm drepsić. Ale dyć se spóminóm, że wiela razy Staro Ciotka Malka po ćmoku poradzili przynść przez las, przez miedze a chodniczkiym zaszli ku chałupie, jak byli u nas na nawszczywie. To je tak, że jak człowiek kupa razy idzie fórt tóm samóm cestóm, to se jóm rozum poradzi zapamiyntać a potym choć sie oczy zawrze, to klepeta dreptajóm same. To mocie baji tak, jak po ćmoku chłop z babóm leżóm w legierze a jedno chce cosik po drugimu, to styknie że sie rynkóm kansik pomaco a uż to dali idzie samo – nie trzeja ani świyczki ani petryolki, choć dokoła je fest ćma. Je i tak, że aji za dnia idzie zrobić tak, coby było ćma – styknie zawrzić oczy, bo dziepro jak je czorno przed oczami, to se człowiek spómino to, co było kiejsi hań downij. Wiela razy Stareczka se zawrzili oczy a pusa sie ji zaśmioła, bo se spómnieli jak za młodu drepsili na muzyki, ale potym sie jim gymba skrzywiła, bo se spómnieli ty gorsze wieca, co sie jim trefiły w długim żywobyciu. Jak je ganc ćma w izbie a człowiek uż leży w legierze, to se idzie porozmyślać o swojim żywocie, bo oczy widzóm yny to, że wszyndy je czorno, ale rozum może wtynczas medytować. Ćmoka sie boły dziecka, ale mieli z niego strach aji starzi, bo wiym że Starka mi wyrzóndzali jak jejich Tacik, co robił na szachcie wyrzondzoł, że wiela razy jim na dole zgasła bateryja a wtynczas na isto słyszeli Pusteckigo, co rzóndził kansik w tych czornych chodnikach. A moja Starka pore razy mi rzóndzili, że szli po ćmoku pod las a tam cosik zaczło szuścieć – to na ozajst był tyn leszy, co o nim słyszała pogodke, jak była dzieciym. Dzisio mómy baterki, tóż ćmok uż ni ma takowny straszny, ale kiejsi ludzie go mieli barży w zocy, bo wszystki diobły, nocznice a mory w nim bezmala siedzóm.

Cycha

Kiejsi hań downij pierzina patrziła ku cysze a cycha ku pierzinie. Dziepro jak sie pierzine oblykło w cyche to szło sie do porzóndku wyspać, gor w zimie, jak na polu zgrzipioł mróz pod bótkami. Ale cyche nejprzód trzeja było uszyć, powyszywać na nij rostomajte zieliny, kwiotki, lebo aji zwierzynta a dziepro potym jóm wrazić do tróchły. Każdo dziołucha, co sie chciała wydać musiała mieć wiano a w nim aspóń pierzine, zogłowek a cyche. Tóż ta piyrszo cycha, co jóm dziołucha miała była szumno, procnie zrobióno a prziozdobióno rostomajtymi  fesznymi wiecami. Potym każdo baba jak sie uż wydała to też cychy musiała mieć w zocy. Jak jich wyprała w piyracej maszynie, potym na lufcie a wietrze do porzóndku wysuszyła a na kóncu wyszkróbiła to dziepro wtynczas mógła oblykać pierziny a zogłowki. Hań downij dycki sie szkróbiło cychy a jak sie jich chyciło, to były ganc twarde. Bo szkróbek był dobry – cychy sie tak nie mazały a potym jak sie jich zaś prało to pospołu ze szkróbkiym z nich wylazowały wszystki zarazki. Spóminóm se że na pierzinie obleczonej w czystóm cyche Stareczka dycki suszyli nugle a jak gdo mioł dóma kocura to wiela razy było tak, że se społ na cysze, ale potym go dycki gaździnka przegónili. Cycha poradziła wydzierżeć kupa roków, ale wszystko starnie. Jak sie zrobiła w cysze dziura, to jóm gaździka poradziła zaficować, lebo prziszyć na to kónsek materiału, ale jak cycha uż sie zaczła targać, to trzeja było se dać uszyć nowóm, ale starej sie nigdy nie wyciepowało. Ciepło sie jóm baji do waszkuchni a Stareczka jóm mieli, jak potrzebowali cosik przikryć a gazda se jóm potym eszcze porzazoł na kónski a mioł to na uciyrani pacek, jak se jich umył. Jak cycha wisiała wyprano, wypucowano na żerdzi, to gazda wiedzioł że sie do porzóndku wyspi po ciynżkij pilobie. Nó, ale jak gaździno była zmazula, to ji wubec nie zawadzało że cychy uż sóm czorne a że smerdzóm, wtynczas gazda wiela razy musioł zrobić krawal, coby baba wszystko do porzóndku wypucowała. A jak se nie doł rady, to sie nasroł a sóm wciepoł cychy do szaflika a wyproł. Dycki, jak człowiek po całym dniu lygoł do legiera, to cycha była na ozajst jego nejlepszóm kamratkóm. Óna pospołu z pierzinóm ludzi uspowała a kieby ni óna to by gazda chodził cały dziyń ganc pitómy. A kiejsi jak cycha wisiała na żerdzi, to gor młode wydane baby sie dziwały jedna do drugij do zogródki, jakóm kiero mo cyche a esi stejizbianka ni mo szumniejszej. Do cychy se baba wiela razy wybeczała, jak sie powadziła z chłopym a potym jóm musiała dać suszyć, bo była ganc mokro. Jak cychy wisiały na żerdzi to dziecka pomiyndzy nimi góniły a sie w nich chowały, tóż potym wiela razy Mama jim wyrzazała po rziciach, bo ji pomazały prani zmazanymi packami. Kiejsi cychy były dycki biołe, tóż jak jich gaździnka wyprali a wyszkróbili a potym jak sie na nich w izbie słónko oprziło, to sie świyciły jako złoto a na isto były worce złota, bo jak sie gazda z gaździnkóm do porzóndku wyspali, to mieli od rana siłe a chynć do roboty.

Psychiatra

Stało sie Wóm kiej we Waszym żywobyciu, że Wóm gdosik rzyk, żeście sóm przigupi, że Wóm piere na dekiel, że mocie nierowno pod powołym, lebo że ni mocie wszystkich dóma? Wiycie Rostomili mi sie to przitrefiło wiela razy, gor jak żech drzistoł jakisik gupoty, baji po piwie. Tóż ale dobre, jak sie fanzoli po gorzole to je cosik inkszego, bo żodyn jak je ożrały nie rzóndzi jak sie patrzi. Gorszy je, kiej oto baba rzeknie chłopu, choć je krzyźby, że bulczy jako babuć w mydlinach. A tak sie roz stało, bo w Brynnej bywoł na gróniu gazda Jónek z Gryniów, co se wzión Hanke Holeksowóm a od poczóntku jak sie ożynili, to sie fórt wadzili a jedyn z drugigo sie poradził fest pośmioć. Ale roz sie stało, że Hanka uznała że Jónek fanzoli jak niezdrowo rzić, bo cosik wyrzóndzali o polityce a co sie wszystko robi na świecie, ale sie przi tymu powadzili, bo Haneczka musiała być dycki nejmóndrzejszo a Jónek to był chłop co prawił dycki na czorne, że je czorne a na biołe, że je biołe. Potym oto za dwa dni usłyszała jak chłop wyrzóndzo z krowóm na miedzy, tóż jak sie go spytała co prawił Malinie, to babie rzyk, że to óna mu wykłodała, jaki bydzie jutro czas. Potym eszcze pore razy Jónek wyrzóndzoł z kóniym, z trusiokami a z babuciym, tóż Hanka uż była isto, że je przigupi a że go trzeja posłać do dochtora. Zebrała sie wczas rano, siadła na kole a zwiózła sie ku dziedzinie do ośrodka, coby dochtorowi wszystko o chłopie powyrzóndzać. Jak Hanka wszystko rzekła, to dochtór uż ji mioł ganc dość, bo u niego siedziała pół drugo godziny. Fest chcioł coby se uż raczy szła ku chałupie, tóż napisoł na kónsku papióru, coby Jónek pojechoł do Cieszyna a niech go posłucho psychiatra. Hanka była rada jak fazol, wróciła sie spadki do chałupy, kozała sie chłopu umyć a wraziła go do autobusa, co jechoł ku Cieszynu. Psychiatra to był starszy panoczek, podziwoł sie na Jónka, pooglóndoł mu głowe, wypytoł sie go o wszystko, co robi na gospodarce, co mo rod a czego ni, nó a na kóniec se podrzistali cosik o świecie. Na kóniec dochtór mu doł wielkucny arch papióru, blajsztyft a kozoł Jónkowi, coby narysowoł chałupe, tóż chłop rysowoł z pół godziny wszystko – okna, dwiyrze, sztachety, ganc jakby to była czorno – bioło fotografija. Psychiatra mu kozoł prziść za tydziyń, że sie chce eszcze kapke na niego podziwać. Jónek prziszoł do chałupy ganc nasrany, bo pół dnia mioł w rzici a musioł rysować jakisik chałupy a wyrzóndzać z jakimsik starzikiym o polityce. Haneczka jednako była rada, bo uż aspóń gdosik ji chłopa lyczy a nie bydzie tela drzistoł. Za tydziyń Jónek uż sóm od siebie stanył rano, opucowoł sie a pojechoł ku Cieszynu. Psychiatra zaś mu doł wielkucny arch apióru a blajsztyft a  kozoł mu narysować pore owiec. Tóż dobre, Jónek roz dwa trzi narysowoł z dziesiynć biyrek a ku tymu eszcze aji barónka. Dochtorowi sie zachciało kawy, tóż rzyk Jónkowi, coby ty owce powachowoł a ón hned przidzie. Psychiatry nie było pół godziny, trzi sztwierci godziny a Jónkowi sie uż chciało fest jscać, tóż sie nasroł narysowoł dokoła owiec rajczule a poszoł do haźla. Jak sie wrócił spadki, to stary psychiatra sie na niego podziwoł a prawi:

- Czymu żeście narysowali tóm rajczule?

- Tóż, przeca coby owce nie uciykły, ni?

- Ja yny wiycie jo sie dziwóm, że ty deski by mógły być hrubsze, bo ty owce hned wszystki ucieczóm do lasa…

Jónek jak jechoł w autobusie ku chałupie to wiedzioł na ozajst, że ni ma przigupi, mo wszystkich w chałupie a ku tymu ganc rowny powół. A jak go eszcze kiedy baba bydzie prógować posyłać do psychiatry, to ji nejprzód koże narysować na archu papióru krowe Maline, a koże ji jóm paść od rana do wieczora.

Jako sie gaździnki wadziły ze zwierzyntami

Ludzie sie poradzóm powadzić pospołu, baji Starka ze Starzikiym, lebo gaździno z gazdóm. Ale mało gdo wiy, że na dziedzinie powadzić sie idzie aji ze zwierzyntami a z gowiydzióm, co sie jóm chowie we chlywie, w masztali a w szopce. Kupa razy było tak a eszcze dzisio tak je, że kury, trusiok, kaczyce, lebo krowy nie robióm ganc to a nie idóm tam, kany by chciała gaździnka. Tóż skyrs tego, gor baby sie z nimi wadzóm a jako, to se poczytelcie niży. Dycki to wyglóndo tak, jakby se gaździnka sama ze sobóm wyrzóndzała.

Kwuczka z maluczkimi kurczoczkami:

- Tóż kany ty podciepy podrepsiły.

- Terazy tukej były, oto na placu a uż kansik wlazły.

- Na pi, pi, pi, pi.

- Kaj ta mandora jich zaś zakludziła.

- Na Jezus Maryja, tu wszystko mo pieróna jedna a dycki jich kansik wysmyczy. 

- Tukej żeś je, hósza, hósz do placu.

- Podziwej sie kaj idzie. Pierón jedyn zaś wloz do stodoły, dyć jich wszystki potraci.

- Takowne sóm szykowne, szkoda jich bydzie a óna jich kludzi po dziurach.

- Kaj idziesz? Mandoro oszkliwo, jutro bydziesz siedzieć we chlywie jo cie wyrychtujym!

- Tela człowiek kole tego chodzi a potym pierón zakludzi ty kurczoczki kansik do obilo a fertig.

Młode kurki, co nie chcóm iść wieczór siedzieć:

- Pi, pi, pi, pi. Pódźhawcie.

- Hósza, hósz, kaj uciekosz, idź ku chlywie.

- Kany tukej idziesz, podciepie jedyn.

- Tam pieknie ku chlywu, hósza.

- Na pieróno mało siedzieć, siedzieć.

- Taki sóm przeciwne ty kury, że jo nie wiym.

- Nie pójdzie to siedzieć za pieróna.

- Podziwej sie, tóż kaj tam lezie ku furtce.

- Drepsić do nocy, potym jich cosik zeżere a fertig.

- Yny uciekać, potym sie potracóm na miedzy a tela bydzie.  

Krowa przi dojyniu:

- Malina na swe, pónknij sie kapke.

- Stój, bo mi wleziesz do ampra a tela bydzie.

- Chwostym sie pierón oganio a mi prosto do pysku.

- Stój, pieróno jedna, pod pyskiym mosz liści to żer.

- Tyn chwost ci ur-znym bydziesz widzieć, mandoro.

- Tela sie utropiym przi tymu dojyniu a yny oto pół ampra mlyka.

- Mało mlyka dowo a podciep je przeciwny jak pierón.

Przemykani baróna:

- Stój podciepie jedyn, jo cie yny chcym przymknóć.

- Tukej mosz takóm pieknóm trowke, bydziesz sie pos.

- Stój pierónie, bo szkubiesz tyn lańcuch, dyć mie posmykosz.

- Tako piekno trowka, nie bydzie sie pos yny wszystko szmatle a yny ryczeć.

- Kaj cióngniesz waryjocie, bydziesz widzioł, że cie zabijym na wórszt.

- Pierón oszkliwy, tak cióngnie dyć mi rynce wytargo a tela bydzie.

- Puszczym cie pierónie a idź ku dziedzinie, bydzie pokój.

- Tela sie człowiek musi naszkubać z podciepym barónym, jo nie wiym. 

- Stój a poś sie, jutro bydziesz stoł aż wszystka trowa bydzie wygryziono, jo ci pokożym.

- Stój, eszcze mi buchnie do rzici, złómiym klepeto a bydzie kóniec.

Gacie

Tóż terazy Wóm wyrzóndzym cosik o gaciach, bo dzisio uż coroz miyni chłopów jich nosi na rzici a kiejsi eszcze oto ze trzicet roków tymu jak yny prziszły mrozy, to jich oblykali wszyscy – chłapcy, chłopi a starzicy. Hań downij gacie były szyte z płótna, miały z przodku knefle a w pasie styrczóny porwózek, coby sie dzierżały na rzici jak sie patrzi a nie spadły dołu. Były eszcze wiónzane na nagowicach, coby gazda poradził wrazić szłape do bótków, bo gacie sie nosiło aji w nocy, aji za dnia. Gazda, co wyloz w gaciach z legiera móg w nich iść aji na plac a wyglóndoł w nich jako panoczek z miasta. Hań downij pod gacie chłopi uż nic wiyncyj nie oblykali, tóż jak kierymu spadły, to wiela razy był ganc sagi. Starziczek jak sie myli w laworze to wiela razy musieli se dować pozór, coby nie zrobić ostudy w chałupie, bo jak by mu gacie spadły ze rzici to by była aji sranda aji sumeryja. Potym nieskorzij sie w magacynach kupowało gacie na gumie, co sie jich yny nacióngło na klepeta a fertig. Do dzisia chłopi, co baji robióm w lesie, lebo na polu kansik w dziurze przi rułach, abo aji na szachcie a muszóm drepsić na polu, to oblykajóm gacie, bo prawióm, że przeca inakszy by jim wajca zmarzły – a majóm ganc recht, bo yny gupi sie na mróz nie oblyko, a potym musi ciyrpieć. Ale spóminóm se, że dlo ponikierych, gor dlo chłapców, co drepsili do szkoły, oblykani gaci to była gańba. Ci, co mieli do szkoły blisko, wiela razy jich ni mieli na rzici a sie śmioli z tych chłapców, co musieli ku szkole wandrować z daleka, z drugij stróny dziedziny. Taki to uż je z tymi dzieckami – poradzóm sie jedne z drugich pośmiywać, ale takowny synek, co musioł iść ze sztyry kilometry se z tego potym moc nic nie robił, bo wiedzioł że mu aspóń je ciepło. Z gaciami to była wiela razy fest sranda, bo byli chłopi, co w nich wyglóndali cyrkuśnie, gor jak mieli wielkucny wańtuch. Moja Starka dycki prawili, że chłop w gaciach, co mo ciynki nogi je jako kohót, co drepsi po placu a miała recht, bo sie podziwejcie jak srandownie wyglóndajóm takowni chłopi. A wiela było srandy jak chłopu gacie ze rzici spadły, gor hań downij jak gacie nie były na gumie, yny na zawiónzani. Ale jak jich chłop seblyk pod pierzinóm, to uż było cosik inkszego, gor jak mioł obiecane od baby, że cosi dostanie w nocy. Hań downij bez gaci w zimie chłopi by nie poradzili żyć. Jak na polu było fest zima, to gacie na rzici a pierzina wciepano na siebie były lepsze jako terazy ty moderni dłaszki co grzejóm po szłapach. Choć kachlok uż był zimny a pod dwiyrzami sie porobiły zomiynty, to gacie na rzici pospołu z pierzinóm z piyrzo robiły przijymne ciepło. Dzisio uż mało kiery chłop oblyko gacie, bo mało gdo w zimie drepsi, lebo rajzuje na kole ku dziedzinie. Każdy wrazi rzić do ciepłego autka a fertig. Ale gdo eszcze mo w chałupie Starziczka, tym wiy że óni ty swoji gacie bydóm mieć na rzici aż do śmierci, aji w trówle. Bo przeca ty gacie jich wiela razy uchróniły przed mrozym a yny Starzik wiedzóm, że kiejsi chłop bez gaci mało co poradził gor w zimie zrobić kole chałupy. Yny waryjoci, co jich nie oblykali sie tropili, a wiela razy mieli odmrożóne klepeta. Ale jo se myślym, że zaś idóm czasy, kiej gacie bydymy oblykać, gor jak wóngli bydzie drogi a auta bydóm bezmala yny na eletryke. Eszcze przidóm takowne czasy, że chłopi bydóm mieć postyrkane gacie w szuflodzie a pieknie jich bydóm w zimie nacióngać na rzić aji do legiera.
 

Lekcyj ekónomiji – inflacyj w dziedzinie Smerfów.

Rostomili, wszyscy znocie takownóm bojke z telewizora o modrych szykownych podciepkach, co sie na nich prawiło Smerfy. Bywały w dziedzinie a było jich dycki sto. Każdy Smerf poradził cosik zrobić takownego, co inkszy Smerf nie umioł. To co umiały zrobić przedowały na każdo za jedyn grejcar. Za tyn grejcar każdy se móg kupić potym od inkszego Smerfa to, co potrzebowoł. Baji Kuchorz piyk każdy dziyń jednóm buchte a przedowoł jóm za jedyn grejcar. Wszystkim regirowoł starucny Foter  Smerf, ón był nejważniejszy w całej dziedzinie a yn ón móg robić nowe grejcary dlo wszystkich Smerfów, esi by było trzeja. Tóż ale z poczóntku ganc wszystkim stykło tych sto grejcarów – po jednym dlo każdego Smerfa. Jednego razu sie jednako stało, że Malyrz zaczón malować każdy dziyń dwa obrozki miasto jednego, tóż wyszpekulyrowoł że by móg zorobiać każdy dziyń dwa grejcary miasto jednego. Wszymły se tego dwa inksze Smerfy. Foter Smerf to uwidzioł, tóż zrobił trzi nowe grejcary a kupił za nich to, co zrobiły ty robotne Smerfy. Tóż na dziedzinie były uż sto trzi grejcary a trzi Smerfy robiło wiyncyj a zorobiało dwa razy tela, co inksze Smerfy – każdy dziyń dwa grejcary. Nó, ale inksze Smerfy też chciały sie mieć lepszy, tóż zaczły robić wiyncyj, coby zorobiać wiyncyj grejcarów. Foter Smerf fórt robił nowe grejcary a za rok w dziedzinie Smerfów było jich uż sto pindziesiónt a tela samo rostomajtych wiecy, co jich robiły Smerfy. Jednako nie wszystkim Smerfóm sie to podobało a ponikiere  z nich były skyrs tego ganc nasrane. Bo baji takowny Smerf Poeta wystympowoł trzi razy za dnia a zarobioł trzi grejcary. A takowny Smerf Robotny uż ani nie społ, ale poradził zarobić piynć grejcarów. Fórt jednako szejdziesiónt Smerfów zarobiało yny jedyn grejcar na dziyń. Skyrs tego był nasrany gor Smerf Bóngalija, co nie poradził wiela zrobić, a esi sie mu uż cosik podarziło to fórt to przedowoł za jedyn grejcar. Tóż pospołu ze Smerfym Kwiańczkiym a Smerfym, co sie fórt dziwoł do zdrzadła uznali se, że muszóm ty grejcary lepszy rozdzielić pomiyndzy Smerfami, po swojimu. W postrzodku dziedziny rzekli wszystkim Smerfóm, że jak wybieróm Smerfa Bóngalije, coby regirowoł dziedzinom, to ón hned do każdymu Smerfowi co terazy zarobio jedyn grejcar po jednym grejcarze wiyncyj. Potym ty trzi Smerfy napytali wszystki inksze Smerfy na postrzodek dziedziny a rzekli jim, co chcóm zrobić. To sie fest spodobało tym sześdziesiynciu Smerfóm, co zarobiali po jednym grejcarze – óni na isto bydóm za tym Smerfym Bóngalijóm. Tóż za jakisik miesiónc Smerf Bóngalija uż regirowoł dziedzinóm a Fotra Smerfa posłoł do chałupy na pyndzyj, bo rzyk, że nie poradzi regirować tak, coby wszyscy sie mieli fest dobrze. Smerf Bóngalija zrobił szejdziesiónt grejcarów a rozdoł jich tym Smerfóm, co zarobiali po jednym, tóż w całej dziedzinie było uż dwiesta dziesiynć grejcarów. Tóż dobre, ale w dziedzinie Smerfów fórt sie robiło wieca za sto pindziesiónt grejcarów, co sie za nich eszcze wczora płaciło ganc sto pindziesiónt grejcarów. Smerfy, co dostały po jednym grejcarze ganc za darmo stanyły jedyn za drugim, coby kupić wieca, co jich zrobiły inksze Smerfy. Smerf Robotny hned se wszymnył, że nie poradzi robić wiyncyj jako piynć wiecy każdego dnia a przed jego chałupóm stoło dziesiynć Smerfów. Tóż sie poszkroboł po głowie a rzyk wszystkim, że od dzisia za każdóm wiec, co zrobi chce dwa grejcary a ni jako wczora jedyn. Smerfy kapke mamrały, że to je drogsze ale piynć hned zapłaciło tela, wiela chcioł Smerf Robotny. Na kóniec dnia Smerf Robotny porachowoł grejcary a mioł jich dziesiynć, tóż poszoł do Kuchorza po buchty a óny też zdrożały, bo Kuchorz za nich chcioł dwa grejcary. Smerfy se wszymły, że wszystko je coroz drogsze, tóż prziszły za Smerfym Bóngalijóm. Tyn jim yny fórt prawił, że to wszystko je skyrs Gargamela, bo ón robi inflacyj. Rzyk jim też, że przeca w łóńskim roku Foter Smerf też rozdoł pindziesiónt grejcarów a nic z tego przeca nie było. Zaczón fanzolić, że Smerfy by miały być rade, bo terazy zarobióm dwa grejcary a ni jako kiejsi za Fotra Smerfa yny jedyn. Smerf Bóngalija kozoł na każdym strómie w dziedzinie powiesić radijo, co przez niego fórt bulczy wszystkim Smerfóm na dziedzinie, że zrobi eszcze sto grejcarów a na ozajst wszystki Smerfy bydóm mieć uż na wszystko, co bydóm chcieć. Smerfy jak posłuchały tego radija, to poszły do swojich chałupek a uż myślały, jako to bydzie kiej bydóm zorobiać po trzi grejcary każdy dziyń. Yny Smerf Robotny, cały utropióny pisoł na archu papióru, wiela jutro bydzie chcioł grejcarów za wieca, co ón jich robi…

Baranica

Wszydzi tam, kany sie chowało baróny, robiło sie z jich skóry rostomajte ciepłe oblyczki, aji czopki, co sie jich potym nosiło jak yny z pola fuknył zimny luft. Od Jaworzinki po Strumiyń a łod Biylska po Ostrawe, wszyndzi po chałupach na Cieszyńskij Ziymi ludzie mieli hań downij baranice powieszane na rechlach, lebo wciepane do odmaryje, bo w zimie bez nich nie lza było wylyźć do pola. Bo przeca ponikierzi eszcze pamiyntajóm, że kiejsi zimy były inaksze jako terazy – było wiyncyj śniega a wiyncyj mrozu. A eszcze co, ludzie nie rajzowali w ciepłych autach, cugach, lebo autobusach – wiela razy trzeja było iść ku dziedzinie pieszo a mróz yny szczypoł po gymbulce. Wtynczas sie oblykało baranice a choć całe lato a jesiyń preleżała kansik w tróchle, to terazy gazda se na nióm dziepro spómnioł. Mój Starzik mieli dwie, aji trzi baranice. Jednóm na każdo kole chałupy, oto do chlywa ku odbywaniu a jak cosik porobioł. Drugóm jak szoł ku dziedzinie – óna miała eszcze takowne dwa kónski, coby Starzika nie oziómbało po uszach a wiónzało sie jich na wyrchu. Nó a trzecióm baranice, takóm nejszumniejszóm Starziczek mieli jak szli pomiyndzy ludzi abo baji do kościoła. Tóm se chowali w odmaryji a co jakisik czas jóm wieszali na polu, coby jóm wiater przefukoł, bo inakszy mógły do nij wlyźć chroboki. To były dycki nejgorsze kurowody z tymi baranicami a ze wszystkimi oblyczkami ze skóry baróna, że mógły sie tam ulóngnónć chroboczki a narobić szkody, tóż co jakisik czas trzeja było baranice przeluftować. Baranica, jak sie jóm miało w zocy, to mógła wydzierżeć kupa roków. Tóm, co starzi gazdowie mieli na głowach była uszyto, kiej eszcze jim było oto trzicet, sztyrycet roków. Baranica chróniła nie yny przed mrozym, ale aji wtynczas, kiej fukoł wiater – dycki sie przeca prawiło, że nejwiyncyj ciepła ucieko z człowieka przez głowe. Takowno obyczajno czopka z magacynu wydzierży oto rok, dwa, ale baranica kupa roków a eszcze wiela razy sie stało, że po Starzikowi jóm nosił wnuk, bo była uszyto jak sie patrzi. A wszystko, co je z baróna to grzeje, aji tako czopka co jóm Stareczka usztrykowali dzieckóm. Grzeje aji baranica a to hned jak sie jóm styrczy na głowe. A nejradszy jóm dycki w zimie nosili chłopi, co ni mieli za kupa włosów na głowie. Takowny łysóń baranice nosił uż na jesiyń, bo go po głowie ni miało co grzoć a ściepowoł jóm dziepro na jor, jak mu słónko zaczło świycić na glace. Nejwiynkszo sranda była dycki wtynczas, kiej gazda szoł do sómsieka do stodoły po słóme, lebo po siano a mioł obleczónóm baranice. Jak yny wyloz na pole, to wyglóndoł jako straszok, bo  wszystko sie mu pochytało na czopke z baróna, tóż sie go aji jego włośne dziecka boły. Ale stykło, że chłop baranice ściepoł, pocapkoł jóm packóm a wszystko spadło na ziym – zaś wygóndoł jak człowiek. Gorszy było, kiej sie do baranice przilepiła pajynczyna, tóm ściepać tak lahko uż nie szło, tóż wiela razy było tak, że Starziczek z nióm drepsili kole chałupy aji tydziyń, bo nie wiedzieli, że jóm majóm na czopce. Nie było Godnich Świónt, zimy, strómka, ani Wilije bez baranice. Pospołu z gazdóm wszyndzi drepsiła – do lasa po drzewo a po chebzi, do cyntralnioka zahajcować a aji za stodołe, kany uż sómsiod czakoł ze sztamperlym dobrej gorzołki. Ale baranica musiała aji kupa wystoć, gor wtynczas kiej gazda był nasrany. Jak sie baji wadził z gaździnóm a uż nie wiedzioł co ji rzyc, to wiela razy ciepnył baranice na ziym a poszoł do szopki. Potym jednako zaś jóm pieknie wzión a powiesił we waszkuchni na rechli, bo przeca zaś przidzie zima, mróz, po uszach bydzie oziómbać a ni ma nic lepszego, jako skóra z baróna, co óna ogrzeje wszystki głowy – synkóm, gazdóm a Starziczkóm.

Dziołuchy…

Rostomili, tak żech wyszpekuyrowoł, że wszystki paniczki na Cieszyńskij Ziymi były dycki młode, aji wtynczas, kiej uż miały jakisik  rok za sobóm. Jak były swobodne, potym jak sie wydały a były Matkami a Starkami, to dycki na isto fórt były dziołuchami. Eszcze do dzisia, jak wyrzóndzajóm dwie baby, to jedna drugij prawi: „Na dyć dziołucho…”. „na dziołucho wiysz co”, lebo „dziołucho, jo ci cosik muszym rzyc”. Jak żech był małym synkiym, to nie poradził żech tego spokopić, jako to je możne, że oto Staro Ciotka może być dziołuchóm, bo ji Starka prawili: „Na wiysz co dziołucho, mie też klepeta bolóm”. Terazy jednako uż wiym, że Tusteloczki sóm dziołuchami a sóm fórt młode, czy majóm dwacet, czy osimdziesiónt roków. Bo żodyn ni mo rod, jak mu roki lecóm a jak gymbulka sie robi pozgrzibacóno, gor we zdrzadle. Dziołucha tu stela nejprzód mo oto dwacet roków, na miano ji je Hanka a kiej sie zeszła ze swojóm przocielkóm Zofijóm to tak wyrzóndzały:

- Na witej Zofijko.

- Witej Haneczko.

- Byłaś na muzyce terazy w sobote w zómku?

- Na, dziołucho ni, bo my do wieczora siano zwożali, tóż Mamulka mie nie chcieli puścić.

- Tóż dziołucho nie starej sie, za tydziyń zas bydóm grać.

Haneczce jednako roków przibywało, na muzyki drepsiła godnie, tóż za jakisik czas uż nosiła czepiec dóma miała troje dziecek. Było ji piynć a trzicet roków a jak sie zeszła ze Zofijkóm przi kościele, to wyrzóndzały tak:

-  Na dziołucho wiysz co, na jo ni móm uż na nic czasu. Rano wczas stowóm, chłopu rychtujym jodło na szychte do werku a potym dzieckóm do szkoły. Miyndzy tym muszym podobywać a podojić. Potym warzym obiod, cosik w zogródce porobiym a uż je wieczór.

- Ja, ja dziołucho taki to mosz u mie je ganc tak samo, mogymy se yny pospóminać jak my na muzykach zwyrtały…

Hance żywot wartko przelecioł od niedziele do niedziele, od jednej Wiliji do nastympnej a od jora do jora. Pożyniła a powydowała dziecka, od fojta z chłopym dostali jakisik medale, że wydzierżeli pospołu uż kupa roków, ale fórt jak sie zeszła ze Zofijóm to prawiła:

- Wiysz co dziołucho, mie tak tam kansik w klepetach boli a rewma mie tropi jak pierón.

- Mie dziołucho też, a eszcze w krziżu mie boli, fórt sie muszym mazać szpyrytusym.

Obie  do kóńca żywota były dziołuchami, bo choć jim było uż przez  osimdziesiónt roków, to jednako w sercu były fórt tymi młodymi dziołuszkami, co zwyrtały w zómku na muzyce. Takowne sóm wszystki paniczki na Cieszyńskij Ziymi – dycki dziołuchy a dycki młode sercym a duchym.

Bindla, szlajfka

Bindla, szlajfka, krawatka. Rostomajcie sie na nióm prawiło na Cieszyńskij Ziymi, ale wszyscy wiedzóm co to je a gdo, kiej a kany to nosi. Hań downij bindle pod karkiym wiónzali yny starsi chłapcy a panczkowie, ale potym nieskorzij aji mali chłapcy, bo przeca bindla to je takowno ganc chłopsko wiec. Kupa chłopów jóm miało schowanóm w odmaryji – wisiała na wieszoku, dycki rowno a pieknie wybiglowano. Ponikierzi jóm pieknie skłodali a styrkali do szuflody. Ale byli aji takowni chłopi, co szlajfke powiesili na rechli abo na jednym wieszoku pospołu z ancugiym – to wszystko zoleżało, jako gdo mioł oblyczki w zocy. Wiela razy było tak, że chłop lebo synek nie umioł se bindli zawiónzać, tóż wtynczas jednóm mioł fórt zwiónzanóm a yny jóm szpanowoł, lebo popuszczoł pod karkiym. Bo zawiónzać bindle trzeja było umieć, tóż Fotrowie uż od małego synków uczyli jako sie jich wiónże. Wiela razy było tak, że aji Mama umieli szlajfke zawiónzać a synek fórt ni, bo był rzić w kraglu, choć sie mu to pokozało sto razy, to fórt nie poradził spokopić, jako sie to robi. Potym jak uż jednako sie chłapiec nauczył wiónzać szlajfke, to mu jóm wiela razy eszcze Foter, lebo Starzik sprawowali, rownali, bo z jednej stróny ji było za kupa a z drugij jakosik fórt za mało. Bandle nejprzód były yny w jednej barwie – czyrwióne, czorne, lebo modre, ale potym chłopi zaczli kupować w magacynach aji pstrokate. Jak sie chłopi zeszli, baji przed wiesielym pod kościołym, to se dycki oglóndali jakóm gdo mo bindle a esi inksi jóm majóm rowno zawiónzanóm. Kiejsi hań downij dycki do kościoła na wiynksze świynta, na wiesieli, na pogrzyb, wiela razy na jakómsik impreze, lebo  na muzyke chłop musioł mieć na sobie bótki, co sie świyciły, ancug a krawatke – musioł być, jako wojok co idzie na służbe. Bindla, to było dlo chłopa to samo, co baji szumny spodek dlo paniczki. A kany bindla wystoła nejwiyncyj? Na przeca że na wiesielu, a wiela razy chłopi jóm tam aji potracili. Bo wiycie, nejprzód wszyscy byli szumnie pooblykani, mieli na sobie rowne galoty, wybiglowane koszule, piekne kaboty a każdy szlajfke zawiónzanóm jak sie patrzi. Ale potym na wiesielu, jak uż cosik potańcowali a wypili każdy po pół litra gorzołki, to jim zabyło jakosik ciepło, tóż bindle furgały w lufcie, jedna spadła na stołek, inkszo na stół a eszcze inkszo kansik na rechle. Jo se myślym, że jedyn na piynć chłopów szoł do chałupy bez krawatki, trzo na piynć miało ty krawatki na karku zamazane, a jednymu na piynć krawatke ku chałupie niósła baba, lebo galanka. Bindla, szlajfka szła z każdym chłopym aji do trówły, bo sie umrzikóm obuwało dycki lepsze bótki, oblykało ancug, koszule a wiónzało bindle – ostatni roz, bo sie prawiło, coby Starziczek jakosik przeca wyglóndali tam przed Pón Bóczkiym. Moda sie jednako zmiyniała, tóż gor młodzi chłapcy potym nieskorzij wiónzali szlajfki yny przi wiynkszych świyntach, ale Starzicy jich nosili fórt tak jako jich nauczyli ich Fotrowie, bo przeca bindla musiała pod karkiym wisieć. Starzi chłopi mieli uż potym na starość jednóm bindle, wiela razy płowóm, ale dycki wypucowanóm a rownóm, bo choć sie uż podpiyrali loskóm, to przeca fórt jak szli miyndzy ludzi to musieli sie wyparadzić, jako wojok, co idzie wachować.

Seksułolog…

Rostomili uż je nieskoro, dziecka spióm a ci wszyscy, co nie spióm sóm na ozajst „obuci”. Tak sie prawiło - że gdosik je obuty - na ty paniczki a na tych panoczków, co uż wiedzóm jako sie to robi, uż to na ozajst robili, a możne fórt to eszcze robióm. Tóż bydzie cosik o Jónku, co chodził uż do ósmej klasy a wiycie jako to chłapcy, jak jim je oto szternost, patnost to uż chcóm wiedzieć, co dziołuchy majóm pod spodkiym, bo sie jim tam cosik zaczyno robić. Dziołuszki też sóm ciekawe synków, ale kapke miyni bo sóm słuszniejsze jako chłapczyska – dziepro potym nieskorzij zaczynajóm dziwoczeć. Tóż pomiyndzy chłapcami z ostatnij klasy we szkole w Małych Kónczyc nejwiynkszy podciepek to był tyn Jónek. Fórt cosik wywodzoł a rechtorzi każdy dziyń mu pisali jakómsik uwage, że to a to zaś  narobił. Ale na drugóm stróne gupi nie był a jak uż cosik rzyk, to wiela razy aji rechtorzi sie na niego dziwali jakby był jaki filozof, choć popołedniami pos kaczyce na Sikornikach. A wiela razy było tak, że sie paniczki myły we stawie yny w lajbikach a w prodle to sie na nich dziwoł spoza krzoka na grobli a potym to wyrzóndzoł chłapcóm we szkole a óni mieli yny gymby odewrzite, bo przeca uwidzieć babe w lajbiku to uż było cosik. Roz za czas Jónek chodzowoł do Starego Ujca Jozefa na Podlesi a tam dycki posłuchoł radija, co tam wszystko wyrzóndzajóm a grajóm. Jednego razu trefił na jakómsik audycyj, co tam rzóndził profesor a wszyscy na niego prawili, że je seksułolog. Wykłodoł paniczkóm, co to sóm seksułalne obsesyje a że baby jich majóm, gor wtynczas, kiej chłop nie chce z nimi nic robić w nocy w legierze. Nó, jeryna kandy Jónek sie nasłuchoł takownych wiecy, że w nocy nie poradził spać, fórt yny kopoł szłapami do pierziny, bo mu było roz ciepło a inkszy roz zima. Przełogrómnie sie mu to podobało, co rzóndził tyn profesor a każde słowo se zapamiyntoł, bo przeca to sie może kiejsik przidać oto za pore roków, jak baji uż bydzie mioł babe a óna dostanie tych rostomajtych seksułalnych obsesyji. Na drugi dziyń podrepsił do szkoły, ale nic nie prawił kamratóm co słyszoł, bo to była jego tajymnica. Yny że syncy hned se wszymli, że cosik z tyn Jónkiym ni ma ganc jak sie patrzi. Fórt yny siedzi, słuszny a jak jako dziołucha, lebo rechtorka kole niego przyndzie, to sie na nióm dziwo jako na jaki obrozek. Wszyscy wyszpekulyrowali, że synek abo je nimocny, abo jakosik dziołuszka mu siedzi w głowie – raczy to drugi, bo Jónek mało kiej był nimocny. Tak było pore dni. W pióntek dziecka miały lekcyj z dyrechtorkóm, bo jednej rechtorce sie krowa cieliła, tóż musiała zustać dóma. Dyrechtorka to była paniczka słuszno a ni miała moc rada srandy. Pyto sie dziecek:

- Dziecka, rzeknijcie mi gdo kim chce być jak urośnie?

Tóż dziołuszki chciały być rechtorkami, gaździnkami, robić w magacynie, lebo we szpitolu. A syncy chcieli być fajermónami, robić na szachcie, we werku, być policajtami, lebo gazdami. Nó a na kóniec dyrechtorka sie pyto Jónka:

- Tóż Jónku co chcesz robić, jak uż bydziesz wielki?

- Pani dyrechtorko, jo chcym być seksułologym.

- Ale Jónku, dyć ty ani nie wiysz gdo to je a co robi.

- Na dyć wiym, co robi seksułolog, ón lyczy babski seksułalne obsesyje.

- Tóż tym tuplym nie wiysz co to je.

- Ale na isto wiym Pani dyrechtorko a hned Wóm to wyłożym, co to je.

Dyrechtorka jak to usłyszała to se aż siadła na rzici, ale dobre posłucho, co Jónek bydzie rzóndził o tych obsesyjach.

- Tóż wiycie, to je tak. Na, oto idóm po ceście trzi paniczki a jedzóm lody, ale każdo inakszy. Jedna jich gryzie, drugo jich liże a trzecio cycko. Jako myślicie, kiero z nich je wydano?

Dyrechtorka sie nasrała a prawi:

- Jónku, idź za dwiyrze a jutro mosz prziść do szkoły z Fotrym!

Jónek niż odewrził dwiyrze, to eszcze prawi:

- Wydanóm paniczke poznać po pierścionku na palcu, a to co Wóm drepsi po głowie to sóm ty seksułalne obsesyje…

Kónkurs naszej cieszyńskij rzeczy „Tu sóm moji korzynie” w Pierśćcu 

Wiycie, jakosik sie mi w tym moju darzi, bo trzinostego żech był w Chałupie Przirodnika, dwacatego na konkursie naszej rzeczy w we szkole w Górkach Wielkich a dzisio we szkole w Pierśćcu też na kónkursie naszej cieszyńskij rzeczy – „Tu sóm moji korzynie”. Napytało mie tam Stowarzyszyni Mój Pierściec a Szkoła Podstawowo im. Zofiji Kossak w Pierśćcu. W jury żech był pospołu z Asióm Radwan – Kmiecik a Leszkiym Richterym. Mieli my ganc twardy orzech, coby co ugryźć, bo dziecka wyrzóndzały szumnie po dwóch rokach, bo przeca bezmala była pandemija. W tym kónkursie była jedna ważno wiec, gor dlo tych dziecek ze siódmej a ósmej klasy, bo ci z nich, co nejlepszy wyrzóndzali dostowali punkty, co sie jich rachuje jak zdowajóm egzaminy do strzednich szkół. Tóż wiycie worce zaś za rok przijechać do Pierśćca, bo idzie chycić jakisik punkty a potym bydzie barży lachko sie dostać baji do szkoły do Cieszyna, do Skoczowa lebo aji do Wiseł. Dziecka rzóndziły we sztyrech kategoryjach. Nejmiyńszym dziołuszkóm było sztyry a ledwo jich było z dłaszki widać, ale wyrzóndzały jak sie patrzi. Wiynkszo czynść dziecek była szumnie pooblykano w laski, wałaski a gorolski oblyczki. Ponikiere były na kónkursie cieszyńskij rzeczy piyrszy roz, tóż uż terazy wiedzóm jako to wyglóndo a rechtorki jich bydóm inakszy rychtować, niż po drugi pojadóm kansik przed ludziami rzóndzić. Pomiyndzy kategoriami szło rzić dźwignyć ze stołka a iść sie przynść po szumnej szkole w Pierśćcu a aji cosik wciepać do cychy. Paniczki z kuchynie narychtowały świyczke, preswórszt, wórszt, szynke, kołocz, bioły syr, tej a kawe. Każdy jod wiela chcioł – starzi a aji dziecka, tóż wszyscy byli radzi. Dziecek do kupy było kole pindziesiónt. Przijechały z rostomajtych dziedzin a miast na Cieszyńskij Ziymi – z Górek Małych, z Harbutowic, ze Skoczowa, z Wiseł, z Pierśćca, z Kiczyc, ze Strumiynio, z Drogomyślo, ze Zobłocio, z Hażlacha, z Jaworzinki, z Marklowic Górnych, z Grodźca, z Górek Wielkich, z Brynnej – Bukowej, z Rudzicy, z Jasiynicy a z Mnicha. Jako w każdym kónkursie jedni rzóndzili lepszy, inksi kapke słabszy, ale dzisio w Pierśćcu było zaś wielkucne świynto naszej cieszyńskij rzeczy a skyrs tego żech je rod. Dziynkujym wszystkim, co przijechali – dzieckóm,  rechtoróm a tym co tyn konkurs zaś uż szternosty roz zrobili. Za to że sie Wóm wszystkim chciało zynść w jednym placu a przipómnieć Światu, jako sie rzóndzi po naszymu, jako wyrzóndzali, drzistali, bulczeli, fulali a prawili nasi Starzicy. Za rok jak dożyjymy to do Pierśćca przijadymy zaś, bo worce. Eszcze na kóniec słowo do rechtorów. Jak żeście przirychtowali dziołuszke, lebo synka, coby wyrzóndzały w kónkursie naszej rzeczy a nie podarziło sie jim być miyndzy tymi nejlepszymi, to nie bydźcie nasrani yny sie podziwejcie eszcze roz na tekst, możne kansik sie trefiło jaki spolszczyni, lebo cosik inkszego. Dycki możecie sie spytać kogosik, co naszóm cieszyńskóm rzecz ganc dobrze zno a Wóm rzeknie co trzeja sprawić. Wiycie Rostomiłe rechtorki a dziecka, to je dobre że chledocie tekstów, co gdosik napisoł, ale dycki kiej idziecie na konkurs naszej rzeczy, to nejlepszy bydzie zrobić inkszóm wiec. Jak mocie w chałupie Starke, lebo  Starzika to zóndźcie za nimi a niech Wóm wyrzóndzi po naszymu jakómsik historyje, lebo pogodke. Napiszcie to na arch papióru a nauczcie sie to pieknie rzóndzić – uwidzicie że to starczyne drzistani może być lepsze jako inksze teksty, co uż gdosik aji w ksiónżkach opisoł. Tóż co, widzymy sie zaś za rok w Pierśćcu na wielkucnym świyncie naszej cieszyńskij rzeczy.

Wyrzóndzejcie po naszymu – bydziecie zdrowsi.

Eszcze oto ze sztyrycet roków tymu, jak sie we szkole rzóndziło po naszymu, naszóm cieszyńskóm rzeczóm, to rechtorzi sie na to szpatnie dziwali. Ja, byli takowni, co udowali, że tego nie słyszóm, bo sami wyrzóndzali po naszymu, abo prawili, że to przeca ni ma nic szpatnego. Wiycie ty dziecka prziszły do szkoły a kupa z nich poradziło rzóndzić yny po naszymu, tóż z tego były fest kurowody, bo dóma tak a przed rechtorym ganc inakszy. Dzisio uż dzieckóm rzóndzić po naszymu żodyn nie zabranio, ale wiycie baji w magacynie jak gdosik cosik prawi naszóm rzeczóm, to wiela razy ludzie sie tak na niego podziwajóm jakby był z inkszego Świata. Jo se myślym, że czy żech je we Warszawie, czy żech je u siebie na dziedzinie to mogym se rzóndzić tym jynzykiym, co nim poradzym mówić nejlepszy. Moja Starka rzóndziła po naszymu a po polsku yny kapke, jak musiała, kiej baji szła do becyrku, lebo na gmine cosik wyrzóndzić. Każdy mo swój jynzyk, co nim mówi ganc swobodnie a nie musi udować, że je kinsikej inkszym. Nó, ale jak żech wóm napisoł na poczóntku, wiela razy je tak, że gdosik jak odewrze gymbe a cosik przerzóndzi po swojimu, to inksi sie aji z tego śmiejóm. Tóż takigo boroka potym je gańba a raczy rzóndzi jako inksi a po swojimu yny w chałupie pomiyndzy tymi, co też tak wyrzóndzajóm jako ón. Rostomili, to ni ma dobre, bo z tego człowiek może być aji nimocny. Jakisik czas tymu chytrzi profesorzi bywali pomiyndzy rostomajtymi plymiónami Indian w Ameryce. Dziwali sie na nich co robióm, co jedzóm ale gor słuchali jako rzóndzóm. Jedni Indianie rzóndzili swojim jynzykiym pomiyndzy ludziami a żodyn jim nic nie prawił, ale inksi jak oto poszli pomiyndzy Amerykanów, to sie ludzie z nich śmioli. Potym ci profesorzi posłali wszystkich tych Indianów do dochtora, coby sie na nich podziwoł, a eszce niskorzij sie na nich dziwali a pisali esi sóm nimocni a jako jim je. Tóż ci, co mógli pomiyndzy ludziami wyrzóndzać po swojimu byli miyni nimocni, drepsili wyśmioci a bardzo jim nic nie było. Ale ci drudzy, co sie z nich ludzie śmioli, skyrs tego że rzóndzili swojim jynzykiym byli barży nimocni a nie poradzili sie ani bardzo śmioć, bo ani ni mieli czymu. Jo se myślym, że by było dobre sie kapke podziwać na Tusteloków, gor na tych, co na każdo rzóndzóm po naszymu, ale jak wlezóm do magacynu, lebo do becyrku to uż raczy mówióm po polsku, bo jich je gańba. Nejgorsze je to, kiej człowiek sie boji rzóndzić po swojimu, bo wtynczas je jako ci Indianie w Ameryce. Człowiek je ganc sobóm a czuje sie jak sie patrzi, kiej może drzistać po swojimu. Sóm eszcze takowni, co se nic nie robióm z tego, że gdosik sie na nich dziwo jak odwrzóm gymbe a fulajóm po naszymu. Jak rzóndzymy po naszymu, naszom cieszyńkóm rzeczóm, tym naszym piyrszym a naturalnym jynzykiym, to aji nimoce sie nas tak nie bydóm chytać. Kupa je ludzi stela, co rzóndzóm po polsku pomiyndzy ludziami kapke na siłe, co by sie jim chciało przeca przerzóndzić po naszymu. Óni wszyscy niech sie przestanóm tropić, niech ściepióm tóm maske z gymby, abo raczy z jynzyka a niech zacznóm rzóndzić tak, jako jim prawi serce. Indianie w Ameryce uż to wiedzóm, że gdo rzóndzi po swojimu, tak ganc swobodnie tyn z tego bydzie aji zdrowszy.

Fusekla

Choć uż mómy kóniec moja, a człowiekowi sie zdo, że by miało być ciepło, to mómy chłódne wieczory a noce. Tóż sie mi spómniało, że kansik w szuflodzie we szranku móm wciepane takowne hrubsze fusekle, co jich obuwóm dycki w zimie. Darmo, trzeja jich wysmyczyć a dać na szłapy, bo oziómbo od dłaszki a Starka dycki prawili, że kupa nimocy idzie od szłapów, baji ryma, tóż fusekle worce obuwać dycki jak z pola cióngnie po klepetach. Dożyli my sie takownych czasów, że sie idzie do magacynu z oblyczkami a kupuje sie fusekle, co sie jich oto pore razy obuje a hned sie potargajóm. Jak sie w nich zrobi dziura, to uż sóm na nic, bo nie lza jich polepić ani poszyć – zaś trzeja iść po nowe. Kiejsi hań downij fusekla to nie było cosik tak yny na miesiónc. Spóminóm se że moja Mama radzi sztrykowali, gor na jesiyń przed zimóm, tóż kiej mi necnadlóm a hrubymi niciami zrobili fusekle, to żech w nich drepsił całóm zime a potym eszcze jednóm a jak sie w nich zrobiła dziura , to Mama jich wziyni, ficowali a zaś były ganc jako nowe – żodne kupowani w magacynie, bo to nie było worce tych grejcarów. W usztrykowanych fuseklach było we szłapy ciepło aji we strzewikach a gazda choć drepsił po placu w gumoczach to też go ani kapke nie oziómbało. Kiejsi jak Stareczka usztrykowali fusekle z hrubej wełny, to na nióm prawili, że to je kopyco, lebo kopytko. Tak aji prawwili Górole, baji w Istebnej na fusekle co szyli z hrubego materiału. W kopycu było ciepło, choć mróz fest zgrzipioł pod bótkami. Ale w kónzumach z oblyczkami, gor paniczki na lato se kupowały krótki fusekle, co na nich prawiły zokle. Obuwało sie jich yny na to, coby baba miała cosik na szłapach jak jich styrko do strzewików. W kónzumie sie kupowało aji ciyńsze fusekle na lato, bo przeca w kopycach nie szło drepsić cały rok, dyć by człowiek w hyc w nich na isto zdech. Ja, szło sie do magacynu po fusekle, ale óny poradziły wydzierżeć aji cały rok, bo nie były robióne z plastiku, ale z bawełny. Ja, były drogsze ale sie szłapy w nich tak nie pociły, bo jich gazda obuł jak baji rozkidowoł gnój w gumoczach a óny były fórt ganc suche. A kiej sie jich prało, to ni jako terazy że sie jich wciepie do piyracej maszyny a fertig. Starzik se wziyni lawór, naloli se do niego ciepłej wody, co se jóm zgrzoli na szynkach w kachloku a ku tymu szare mydło. Oblykli se jednóm fusekle na prawóm packe a drugóm na lewóm packe, szmyrli jich mydłym a potym szurali tymi fuseklami jednóm o drugóm aż sie zrobiła piana. Potym jich wyszpluchali w czystej wodzie a powiesili na sznórze. Fusekla musiała być na szłapie dycki jak człowieka oziómbało. Stareczka jak yny poczuli że jich oziómbo po szłapach, to hned obuwali fusekle ale oto w lecie jak był hyc, to sie zaś drepsiło caluśki dziyń boskym. Yny potym wieczór gor starzi ludzie zaś sióngali do szuflody a obuwali fusekle. Wiela razy było aji z tymi fuseklami kapke srandy, bo Starzik szoł oto na wiesieli a obuł se jednóm czornóm a drugóm modróm. A inkszy roz gazda szoł kupować bótki do magacynu a we fusekli dziura, tóż zaś gańba jak pierón. Kiejsi hań downij lza było jednako dziure we fusekli zaficować a zaś jóm szło obuć a dzisio dziurawo fusekla idzie do wyciepanio. Ale eszcze fórt po chałupach sie sztrykujóm kopytka a fórt sóm paniczki, co poradzóm fusekle ficować, bezmala aji tóm co je zrobióno z plastiku. A dobrze, że tak je bo idóm ciynżki czasy, wóngli a gaz je drogi, tóż se nakupcie fusekli, lebo popytejcie Starke coby Wóm jich usztrykowali.

Telefón do Matki

Kieby był jaki telefón do tego Świata, kany terazy bywosz, to bych do Ciebie zazwónił Mamo. Kupa bych doł, coby mieć takowne numero, mógli by my se porzóndzić, aspóń roz do roka, kiej je Twoji Świynto. Wiysz wiela liści spadło ze strómów, kiela wody w Pietrówce przepłynyło, a wiela razy miesiónczek był kulaty od tego czasu, jak żeś na zawdy zawrzriła oczy? Przez ty dwacet dwa roki, co uż Cie ni ma z nami naozajst ogrómnie moc tego wszystkigo sie porobiło a Świat sie zmiynił jako kabot obleczóny na rymby.  Kiebych poradził aspóń roz do roka zazwónić do tego Świata, kany bywosz, to by my zaczli fulać. Zaczli by my  wczas rano a skończyliby my nieskoro wieczór, bo dycki bych Ci mioł kupa do powyrzóndzanio. Przeca jak se spóminóm, to my pospołu radzi drzistali gor wieczór, jak uż na polu był ćmok. Kupa bych doł, coby aspóń ze sztwierć godziny se z Tobóm tak podrzistać, jako kiejsi. Abo baji kieby był takowny cug, co by nim szło rajzować do tego Twojigo Świata. Kupił bych se listek na banchofie w Zybrzidowic a siod bych do tego cugu, co by mie zawióz do dziedziny, kany terazy bywosz, możne tam hanej wysoko kansik w chmorach. Natargoł bych nejszumniejszych kwiotków na miedzy, co jich na isto nie lza nigdzi dostać a prziniós bych Ci do izby, kany by uż wóniało kołoczami, coś jich tak rada piykła a óny były nejlepsze na Świecie. Nie musieli by my ani nic rzóndzić, yny by my siedzieli po cichu, bo czasym bez słowa idzie rzyc wiyncyj jako przi wyrzóndzaniu. Abo oto mieć takownego pocztorza, co bych mu móg dać pismo, coch Ci go napisoł na Dziyń Matki. Dycki byś mi potym na to pismo odpisała a potym bych calućki rok czytoł każde słowo z tysiónc razy. fórt dokoła Jak żeś przi mie była blisko, toch se wiela razy tego nie wożył, dziepro terazy wiym że każdo chwila z Tobóm była drogszo jako nejszczyrsze złoto. Eszcze aspóń Cie móm na fotografijach a na jakimsik filmie, tóż skyrs tego fórt pamiyntóm jako żeś była – jako żeś sie śmioła a rzóndziła. Móm takownóm jednóm fotografije, co my sóm pospołu w izbie, wiysz chciołbych do nij wlyźć a zaś być małym dzieciym, kiej mi było oto dwa roczki a prziciść sie ku tobie, jako kurzóntko ku swoji Mamie, kwuczce.  Chciołbych do Ciebie Mamo eszcze ostatni roz zazwónić, ostatni roz przijechać a dać Ci kwiotki, ostatni roz napisać Ci pismo, jako Cie móm rod. Dzisio Ci mogym yny rożnónć świyczke na grobie a se ku niymu na chwile czympnónć, ale w mojim sercu bydziesz uż zawdy, pokiel bydym drepsił po tym Świecie. Dziynkujym Ci żeś była...

Cosi sie kansi robi…

Żywobyci na dziedzinach na Cieszyńskij Ziymi było a je ganc spokojne, aspóń od tego czasu, kiej sie skończyła wojna a ludzie prawili, że uż ni ma Niymców. Rostomajcie potym bywało, ale ludzie dycki mamrali, aji wtynczas kiej sie mieli dobrze, ale Pónbóczek jakosik tóm naszóm ziymie opatruje, że Tustelocy fórt gospodarzóm, mnożóm na gróncie, robióm po werkach a oto ganc dobrze sie majóm. Sóm takowi, co prawióm że dobre uż było, ale to sóm na isto ci co biydy nigdy ni mieli a moja Stareczka by jim rzekli, że jim trzeja tej prowdziwej biydy a figlajzów. Tyn pokój po dziedzinach a w miastach poradzi roztargać yny jedna wiec – syryna, co zaryczy na fajerdepie. Eszcze zoleży kany je depo, bo oto w goraliji, baji w Istebnym ryczy inakszy a we Strumiyniu, lebo w Zybrzidowic też inakszy. Zoleży to aji od luftu, esi je rzodki, lebo takowny że go idzie nożym kroć. Nejprzód, kiej zaryczy syryna na fajerdepie to jóm usłyszóm wszystki psy po dziedzinie. Eszcze syryny żodyn nie słyszy, ani gazda co mo ganc ciynki ucho a pies uż wyje, bo sie mu zdo że to inksze psy śpiywajóm, jako hań downij jich prastarzicy wilki. Ale potym kansik tam hanej daleko aji Starzik, co je bezmala guchy jako piyń, też zaczyno słyszeć że cosik sie kansik robi na dziedzinie. Yny co sie kany robi, to zaczyno szpekulyrować cało familija, aji Starka, co wylyźli z chałupy choć majóm ryme. Tóż kany, co a skyrs czego, wszyscy sie wszystkich pytajóm, jedyn sómsiod drugigo stejizbioka. Gazdowie a gaździnki ciepióm robote a idóm bliży cysarski cesty, bo cosik sie przeca kansik robi. Nejprzód fajermóni siedli do auta a pojechali tam kany ji zazwónili. Po nich zaryczały auta policajtów a na kóniec auta, co wiezóm dochtorów. Yny kaj to wszystko jedzie, bo  przeca cosik sie kansik robi. Foter dycki wiedzieli co robić, nejprzód psy przegónili do budy, kozali jim tam siedzieć a nie wylazować. Potym pospołu ze Starzikiym, co byli gusi jako gnotek, posłuchali esi ty auta fajermónów a policajtów sóm bliży, lebo dali. Wiela razy je tak, że óny przejadóm ganc kole chałupy, cysarskóm cestóm ale kupa razy jadóm, jadóm a przestanóm. Wtynczas przi chałupie uż je cało kómisyj, co szpekulyruje kany sie co stało, bo auta policajtów, dochtorów a fajermónów tam oto hanej przestały ryczeć. Stary Ujec uż wiedzóm, że to było na krzyżówce przi kónzumie, ale Foter prawi że ni, że óni jechali eszcze kónsek do kopca. Byli by sie powadzili, kieby nie gaździno, co siadła na koło a zajechała na krziżówke, bo przeca to ni ma zaś tak daleko. Za nióm pojechoł aji mały Michoł, choć eszcze nie śmi na kole po cestach rajzować, ale był ciekawy co sie kany stało. Gaździnej nie było ze sztwierć godziny a jak przijechała to uż wszystko wiedziała – dwa auta sie sturziły ni na krzyżówce, ni na kopcu ale przi Krziżu, kany sie wawrziczkowe grónty schodzóm z brejzowymi. Toż uż do wieczora robota przi chałupie żodnymu nie szła, bo wszyscy szpekulyrowali o tym co sie to porobiło a wiela tam było policajtów, wiela fajermónów a wiela dochtorów. Na drugi dziyń Stareczka zaszli do swoji kamratki Hanki, oto za miedze a dozwiedzieli sie wiyncyj, jako wszyscy inksi. Tóż to nie były dwa auta a yny auto a koło, a na kole jechoł Jónek z Gróntu co se rod wypije a autym jechoł Jozef Spod Kopca, co uż by wubec ni mioł za wolant siodać, bo je fest stary. A skiyl to Hanka wiedziała? Na bo óna wszystko wiy, żodyn nie wiy skiyl sie ji to biere a dycki było tak, że musiała wszystko wiedzieć gor wtynczas, kiej syryna ryczała na fajerdepie. Wiycie eszcze terazy po dziedzinach sóm starsze paniczki, co sie na nich prawi tak srandownie „Wolne Europy”. Skiyl majóm wszystki infórmacyje, to żodyn nie wiy. Starzik mi prawił, że bezmala majóm schowane pod legierym jakisik radija a od nich pocióngnióny drót do każdgo fajerdepa na Cieszyńskij Ziymi. Syryna ryczy na depie, zaś sie cosik na dziedzinie robi.  Na isto sie przi każdej chałupie zebiere kómisyj, co bydzie szpekulyrować kany a jaki auto jedzie a skyrs czego jedzie a czymu jich tela jedzie. Zaś robota przi chałupach a na gróntach sie zastawi, bo przeca cosik sie zaś kansik robi...

Kónkurs cieszyńskij rzeczy dlo starych.

Fórt, na każdo myślym a szpekulyrujym nad jednóm wiecóm a óna mi naozajst nie dowo pokój. Podziwejcie sie Rostomili, dycki jak sie robi jaki kónkurs naszej cieszyńskij rzeczy, to sie na niego pozywo dziecka pospołu z rechtorkami, co ty dziecka rychtujóm, coby szumnie rzóndziły po naszymu. Ale isto eszcze nigdy nie było kónkursu cieszyńskij rzeczy dlo tych starszych, baji dlo Fotrów, Starych Ciotek, Ujców, Starek a Starzików. Hej, możne by sie eszcze naszły aji jaki Prastarki, co by jich szło pozwać na takowny kónkurs. Jo se myślym, że by trzeja było cosik takownego zrobić, coby aji ci starzi sie ukozali,  wylyźli na scyne a przerzóndzili po naszymu. A na isto by to było tak, że óni by drzistali wiecy ze swojigo żywobycio, bo przeca żodno rechtorka by jich nie rychtowała. Nie uczyli by sie tekstu po naszymu, co go gdosik kiejsi napisoł, ale by fulali cosik ganc nowego, co by jim ślina na jynzyk prziniósła. Ja, mieli by z tego kapke strach, ale wiycie ty starsze generacyje óny naszóm rzeczóm wyrzóndzajóm na każdo, tóż jo se myślym że by to było fest prowdziwe a ganc fajne dlo ucha, bo by my usłyszeli żywy jynzyk, co uż nim mało gdo poradzi drzistać. Wierym tymu, że je kupa starych ludzi, co by radzi prziszli na takowny kónkurs, aspóń oto tak coby było kapke srandy a coby sie zynść pospołu. Dycki sie prawiło, że starzi poradzóm lepszy balandrować jako młodzi a cosik w prowdy tym je. Spómnijcie se oto wiesiela, lebo muzyki - dycki było tak, że nejwiynszo sranda była nejprzód tam, kany siedziały Stare Ciotki a Ujcowie a dziepro potym zaczli balandrować młodzi. Fórt eszcze sóm po chałupach paniczki, co eszcze trzicet roków tymu drepsiły na muzyki. Kieby sie postawiło takownóm Stareczke przed ludziami, to by z poczóntku mieli kapke strach, ale kiej yny by odewrzili gymbe, to uż by ji to jakosik szło. Aji Stary Ujec by cosik rzyk ludzióm, co by go prziszli posłuchać, yny wiycie jako to je z chłopami, trzeja by mu było możne nejprzód poloć ze dwa sztamperle na opowoge. Nó, a eszcze by trzeja było wszystkim rzyc, coby drzistali po naszymu ale ni ganc o wszystkim, bo baji kieby Starka zaczli wyrzóndzać o Starzikowi jaki był przeciwny za młodu, lebo Starzik o Starce jako sie kiejsi smykali po dziedzinie, to by była kapke sumeryja. Niech se narychtujóm to, o czym by chcieli rzóndzić tak kapke w głowie a nie muszóm to ani pisać na papiórze. A uż by było ganc fajnie, kieby oto Staro Ciotka, lebo Ujec prziszli w cieszyńskich oblyczkach, co jich eszcze możne majóm kansik w odmaryji. Ale nejprzód byście sie Rostomili musieli spytać Waszych Stareczek a Starzików, esi by przidrepsili na takowny kónkurs. Kieby rzekli że ja, to potym by to gdosik musioł zrobić – możne jaki stowarzyszyni, abo koło dziedzińskich gaździnek co jich je na Cieszyńskij Ziymi godnie. Bydzie trzeja o tym pomyśleć, bo takownego kónkursu isto ani na prawym, ani na lewym brzygu Olzy eszcze nie było. Wiycie jako to je w tym żywobyciu – dzisio my tu sóm a jutro mogymy uż nie dychać, tóż pokiel eszcze ci starzi żyjóm, to by trzeja jim zrobić kapke radości, ukozać jich światu a sie aji nimi pochwolić, jacy sóm szykowni. Nie byłoby eszcze złe, kieby prziszli ze swojimi wnukami a pospołu wyrzóndzali – dwie, abo trzi generacyje pospołu na jednej scynie a żywy jynzyk, to by było cosik. Wierzym tymu, że takowny kónkurs cieszyńskij rzeczy bydzie a że sie na niego przigłoszóm ci starsi Tustelocy. Za ich młodu były takowne czasy, że sie we szkole nie śmiało rzóndzić po naszymu, bo rechtorzi mieli przikozane, coby dzieckóm tego zabraniać. Nie było ani kónkursów naszej rzeczy, jako dzisio, tóż tym tuplym jich trzeja posłuchać, bo ta ich rzecz ni ma wyuczóno, ale ganc prowdziwo.

Kónkurs cieszyńskij rzeczy we szkole w Górkach Wielkich

Dzisio żech uż po drugi był na kónkursie naszej cieszyńskij rzeczy we szkole podstawowej w Górkach Wielkich. Do jury mie pozwała Pani Bogusia, co óna tyn kónkurs uż robi pore roków. Dwa roki kónkursu nie było, bo był wirus a dziepro terazy my sie mógli zaś zynść pospołu a posłuchać dziecek a jejich wyrzóndzanio. Przijechały dziecka z Górek, z Brynnej, Skoczowa, Pierśćca, Jasiynicy a z Grodźca. Rzóndziły po naszymu jako poradziły, jedne lepszy inksze kapke gorszy, ale wszystkim żech chcioł podziynkować, że sie jim chciało a że ku tej naszej rzeczy sie cisnóm. Rechtorki też sóm szykowne, że ty dziecka narychtowały a wychledały teksty, co jich napisali ci, co naszóm cieszyńskóm rzecz przeciepujóm na archy papióru, lebo do internetu. W jury żech był pospołu z Paniczkóm Halinóm a Kasióm. Pospołu my musieli jakosik ty dziecka ocynić, ale wiycie nie było to lachki, bo trzeja było fest uszy nadstawiać, coby wychycić wszystki słowa, co do naszej rzeczy jednako nie patrzóm. Wszystkich dziecek było trzicet, nejmłodszym było siedym a nejstarszym patnost. Jo jim wszystkim prawił, coby nie były nerwowe a coby schowały gańbe do kapsy, tóż jakosik jim to isto pómógło, bo rzóndziły ganc pieknie. Przi tej przileżytości żech zaś jako trzi roki tymu cosik mało wiela wciepoł do cychy - dali mi chlyb ze szmolcym, obiod, kawe a tej. Gor tego chleba ze szmolcym żech sie nie poradził najeść - aji gube żech mioł masnóm, eszcze tela dobrze żech nie musioł żodnej paniczce dować pusy. Było kapke srandy, było kupa wyrzóndzanio po naszymu, było ganc fajnie na tym kónkursie cieszyńskij rzeczy we szkole w Górkach Wielkich. Jak dożyjymy a Pónbóczek nóm do zdrowi, to sie za rok uwidzymy zaś.        

Kwuczka

Każdy, gdo chowie przi chałupie kury wiy, że przidzie takowny czas, że jedna kura zacznie kwuczeć. Jako to idzie poznać a co sie z nióm wtynczas robi? Na, drepsi roztoparczóno a uż nie dgocze jako inksze kury, yny fórt a fórt tak choćby dudrała. Przi tymu fórt siedzi na wajcach, co jich sniósła a aji na tych cudzych a nie lza ji ściepać z gniozda, tóż inksze kury muszóm niyść kansik indzi, bo kwuczka siedzi uwziyncie a nie chce slyźć. Dziepro gaździno jóm może ściepać s gniozda, ale wiela razy było tak, że jóm nasadziła, bo przeca chciała mieć kurczoki a z nich zaś młode kurki. Tóż kozała gazdowi, coby narychtowoł jakómsik skrzinke z drzewa, doł do postrzodka kapke słómy a oto ze dwacet wajec. Tóm skrinke sie dycki dowało baji do waszkuchnie, lebo do takownego placu, kany było cicho a żodyn tam nie drepsił, bo kwuczka musiała mieć pokój. Nó, a ty wajca musiały być poskokane przez kohóta, bo inakszy kwuczka by nie wysiedziała nic. Gdo kokota ni mioł, tyn musioł iść za wajcami tam, kany kokot siodłoł kury. A musioł iść nejlepszy pieszo, bo tych wajec sie nie śmiało otrzepać, bo inakszy by z nich nic nie było. Jak uż wajca były w gnioździe, to gaździno chyciła kwuczke a jóm na nich nasadziła. Wiela razy eszcze było tak, że kwuczka nie chciała siednónć na cudzych wajcach, tóż nejlepszy  było, kiej ty wajca były jeji. Kole tej skrzynki sie dało kwuczce do jednej szolki wody a do drugij obilo, coby nie musiała daleko drepsić za żranim. Kwuczka przeca nie poradziła fórt siedzieć na wajcach, gor jak był hyc, tóż roz za czas musiała z gniozda przeca slyźć. Wiela razy eszcze było tak, że jak gaździno miała godnie kur, to wraziła kwuczce wajca od kaczycy a óna jich też wysiedziała a młode kaczyce miała jako swoji dziecia. Kwuczka siedzi na wajcach kole trzech tydni. Nie śmi sie do ni źgać ani za moc ku nij drepsić. Yny gaździno oto roz, dwa razy za dziyń ji tam do szolek nasuje obilo a naleje wody a wiyncyj nic. Kieby sie ludzie na kwuczke fórt chodzili dziwać, to by sie mógła pogniwać, slazła by z gniozda a wtynczas gaździno by była fest nasrano, kwuczka na isto też. Ale óna se swojich wajuszek wachowała, jak yny gdosik by chcioł sie podziwać, esi uż z wajec wylazujóm kurzynta, to dziubała wiela miała siły, aji gadzinóm. Bo kwuczka je przeciwno a fest sie boji o swoji dziecia, jako każdo Matka. Jak siedziała na gnioździe, co óno było kansik we chlywie a poradził ku nij prziść kohót, to wiela razy było tak, że ón siod na wajcach a óna se szła pożrać, napić sie a wykoltać sie kansik w piosku. Bo wiycie sami, wiela lza siedzieć na wajcach, dyć każdymu sie to zmier-znie. Ale worce na nich siedzieć, bo oto za trzi tydnie wajca pukajóm a wylezóm z nich kurzóntka, lebo kaczyce. Wtynczas za pore dni kwuczka uż drepsi ze swojimi dzieciami po placu a je eszcze barży przeciwno. Gaździnki po dziedzinach dycki se nasadziły kwuczke, aji dwa razy do roka, coby mieć zaś młode kurki a aji kohótki. Kwuczka jak drepsiła z kurczokami, była nejważniejszo na całym placu a dycki za nióm drepsił kohót, hyrny foter. Yny wiycie, wiela razy było tak, że to nie były jego dziecka, bo gaździno prziniósła wajca od stejizbianki, co też miała kokota. Ale ón o tym nie wiedzioł, bo kieby sie dozwiedzioł to by naozajst gaździnóm podziuboł po rzici.

Noc Muzeów w Chałupie Przirodnika w Hażlachu

Oto, trzinostego moja w pióntek my byli pospołu z Ulóm Wierzgóńkóm w Chałupie Przirodnika w Hażlachu, bo nas tam pozwali na noc muzeów, coby my ludzióm a gor dzieckóm cosik mało wiela powyrzóndzali po naszymu. Tóż siedli my se do takownej starucnej kuchyni a prziszoł ku nóm Panoczek, co z nami potym był uż do kóńca a fórt nóm robił fotografije a filmy, tóż skyrs tego mómy jakómsik pamióntke. Wiycie, jak sie siednie przi takownym starucnym stole, na ławie, wedle wiecy, co sie jich uż dzisio wubec nie używo, to człowiek sie poradzi wartko wrócić do hańdownych czasów. Ale eszcze wiynkszo radość je, kiej przidóm dziecka a je przileżytość, coby jim cosik mało wiela o tych czasach powyrzóndzać. Takowne starucne izby a kuchynie uż sóm yny w muzeach, bo po dziedzinach starych chałup uż je coroz miyni. Tóż kiej sie człowiek chce kapke przed tym dziwokim światym schować, to styknie że wlezie do jakisik starucnej drzywiónki, lebo do prastarczynej kuchyni. W Chałupie Przirodnika ta kuchynka je ganc takowno, jako kiejsi a je w nij pore wiecy, co uż majóm naozajst ze sto roków. Stoji w nij aji piec z gliny, co mo szynki, z przodku dźwiyrka, ale ni mo trómby. Na szynkach sóm żelozka z cegliczkami w postrzodku, źbónek a ocelowe garce. Na wyrchu pieca sóm postawiane rostomajte bóncloki a nad nim, na powole wiszóm  zieliny, co jich zielorka tukej suszy na tej. Na jednej ścianie wiszóm sztwiertki, co sie do nich styrkało masło a deczka, co na nij je napisane cosik o Pónbóczku a coby sie w chałupie darziło. Na drugij ścianie wiszóm wyrszczki na garce a pod ścianóm je odmaryj, co w nij sóm postyrkane gorczki a talyrze. Na trzecij ścianie je ołtorz do rzykanio ze świyntymi obrozkami a z krziżym a na ostatnij je obrozek z Panym Jezusym. Na dłaszce, przi piecu je rómpla ,maśniczka a wedle stoji ryczka. Bliżyj przi ścianie je stół a ława, co my z Ulkóm na nij siedzieli a musieli my dycki siodać a stować wroz, bo inakszy by jednego z nas przewożyło a ciapli by my na ziym. Było i kapke srandy, kupa spóminanio o Starych Ciotkach a Ujcach, o tym wszystkim, co było kiejsi a to uż bezmala ani ni ma prowda. Ale dziecka posłuchały a ty starsze, gor chłapcy byli wyśmioci, choć kupa wiecy wiedzdieli jako sie co robi. Ty mniyjsze nejprzód sie kapke boły, ale potym też szły a prógowały aji robić masło w maśniczce, choć w nij nie było śmietónki. Było aji w tej małej kuchynce żywe słowo – naszo cieszynsko rzecz, co my nióm rzóndzii, jako my poradzili. Pospóminali my se aji ponikiere starucne słowa, co jak jich człowiek nie prawi na każdo, to jich zapómino. Kupa tych słów uż je yny we słowniku, tam se spióm a czakajóm aż jich gdosik zaś poczyto. Roz za czas trzeja se w takownej malućkij kuchynce siednónć a sie zastawić, możne aji zastawić na chwile czas, choć tyn podciep ucieko do przodku, jakby go gdosik gónił. Ci, co prziszli na Noc Muzeów a zaglóndli ku nóm do kuchynie uwidzieli babe a chłopa, co byli jakosik inakszy obleczóni, jako sie ludzie oblykajóm na każdo, ale ty oblyczki, gor wałaszka a żywotek, to je jak legitymacyj, co w nij je napisane że my sóm stela. Tóż kapke my podrzistali, pospóminali, posrandowali a było to ganc fajne. Na  rok jak nas napytajóm to na isto przidymy zaś.

Bryle

Dwa kónski szkła na kinolu, co sie przez nich człowiek dziwo na świat a wiela razy je tak, że kieby ni óny, to by nie uwidzioł isto ganc nic. Okulory, lebo bryle bo aji tak aji tak sie na nich prawi, dzisio na dziedzinie nosi każdy trzeci człowiek, ale kiejsi hań downij, było kapke inakszy. Nó, przeca nie było tela telewizorów, komputerów a chytrych telefonów, co óny ganc poradzóm zdziadować oczy. Ale ludzie ani nie drepsili do dochtora, co lyczył oczy, skyrs tego, że szpatnie widzieli, raczy widzieli miyni, ale aspóń nie musieli bryli nosić na głowie. Bo wiycie, kiejsi hań downij nosić okulory na każdo, to było kapke gańba. Kiero dziołucha by chciała brylatego synka, tak aspóń prawili ludzie. Ja, oto farorz, dochtór, lebo rechtorka óni jak mieli bryle na kinolu to mógło być a jakosik se to ludzie tak wykłodali, że to tak na isto musi być. Ale jak dziołucha, lebo synek mieli na głowie bryle a eszcze takowne hrube, jako spodek flaszki, to to była kapke gańba. Takowne to były kiejsi czasy, że ludzie nie poradzili spokopić to, że gdosik może szpatnie widzieć. Bo to je aji tak, jako sie eszcze do dzisia prawi, że tyn, co sie najod, nie poradzi spokopić tego, co mo głód. Tak samo tyn, co widzi jako sie patrzi bez bryli, nie wiy jako to je źle, kiej trzeja fórt oczy mrużyć, coby cosik mało wiela uwidzieć. Oto takim synkóm, co sie nie chcieli żynić, choć uż byli zdzrzali sie prawiło, że jak se nieskoro weznóm babe, to potym sie bydóm do kolybki dziwać przez bryle. Prziszoł w żywobyciu jednako takowny czas, kiej bryle uż mioł każdy. Nie musioł sie ani dziwać do telewizora a stejna przestowoł dobrze widzieć. Starka a Starzik mieli przeca bryle do czytanio, gor cajtóngów a aji ksiónżek, ale nie yny ku tymu, bo przeca baji kiej prziszoł pocztorz z pyndzyjóm, to trzeja było grejcary porachować. Gazda z gaździnóm se objednali okulory do czytanio dycki wtynczas, jak uż mieli za krótki rynce do czytanio – tak sie prawiło. A z brylami było dycki kapke srandy, bo Starziczek prawili, że ja, ganc dobrze bez okulorów czytajóm cajtóng, yny że go mieli wiela razy obrócony wyrchym do spodku, to uż nie rzekli. My też mieli na Podlesiu w Małych Kóńczyc takóm stejizbioczke Helke, co óna dycki czytała Głos bez okulorów, dycki miała wyrch dołu, ale prawiła,  że wszystko poczytała. A wiycie, że sie bryle aji pojczowało? Oto prziszli Staro Ciotka na nawszczywe a chcieli se w cajtóngu poczytać, gdo umrził tóż pytali mojóm Starke, coby jim pojczali jejich bryle. Ciotka sie yny podziwali do prawa, do lewa a uż czytali, bo starczyne okulory były ganc podobne do tych, co óni jich mieli dóma. Ale wiela razy sie tak stało, że jednako przez pojczane okulory nie było widać ganc nic, tóż każdy se zaczón ze sobóm nosić swoji. Nejgorszy było, jak sie Starce, lebo Starziko okulory straciły a trzeja było cosić ważnego poczytać, baji recepis od dochtora. Ci, co mieli okulory fórt na kinolu też wiela jak se jich kansik niechali, tóż potym musieli pytać inkszych, coby jim jich naszli. A Stareczka, jak stracili bryle to sie na ozajst powadzili ze Starzikiym, bo na isto to ón jim ty bryle kansik wraził. Dzisio okulory uż mo kupa ludzi a nosi jich fórt na każdo, ale sóm eszcze starzi ludzie, co jich majóm yny do czytanio. Óni ty swoji oczy majóm inksze, bo za młodu sie nie dziwali do telefónow, bo jich nie było, a choć by były, to by nie było na nich czasu, bo była przeca robota, na szachcie, we werku, na gospodarce, co jóm trzeja było zrobić. A wiycie na kóniec Wóm rzeknym, że dycki je nejlepszy jak Starka ze Starzikiym majóm taki same bryle, bo kiej se swoji straci, to se od drugigo pojczo a nie muszóm sie wadzić.

Korzyniami bych chcioł wrosnónć w ziymie

Korzyniami bych chcioł wrosnónć w ziymie, w tóm ziymeczke, co jóm pół wieku orali mój Starziczek a przed nimi ich Foter. Tóm ziymie, gor na jor jak jóm pokopiym, niż do nij wrażym zorko, to jóm bierym a se jóm powónióm. Tak jako to robili moja Stareczka, dycki po zimie, kiej uż czuli, że zaś idzie żywot na tyn starucny Świat. W tej ziymi czujym to, co bydzie a co mie czako, że óna mi do szumnóm urode, ale wiym a wierzym, że ji nie bydzie kiej nie bydym rzykoł do tego, co tóm urode dowo, do Pón Bóczka. Tóż mioł bych klynknónć niż bydym dalij kopaczkóm ciupoł a porzykać o to, coby ziymeczka mi dała jodło, ale se wiela razy myślym, czy to ni ma jakosik magija. Ale potym se spóminóm Matke a Fotra, co ziymeczke mieli fest w zocy a aji Stareczke, co na gróncie robiła od rana do wieczora, wiela razy po klynczkach a siadła se yny pore razy na miedzy, coby sie podziwać wiela eszcze je raji do kóńca. Ale óna se nie spoczywała, ja możne na chwile, potym se porzykała a zaś szła robić, zaś po klynczkach jakby szła na pónć. Ziymeczka ta co jo po nij dreptóm była wiela razy zorano a zciupano a tam kany mój bótek przitłoczy możne spadła kapka potu kogosik, co robił w pilobie od rana do wieczora. Moja Cieszyńsko Ziymio, wiela mosz w sobie ludzkigo ciyrpiynio a miłości, tego nie wiym ale wiym, że Cie muszym mieć fórt w zocy, bo wszyndzi kany zóndym, wszyndy tam gdosik móg niechać kónsek siebie – radowani, miłość, lebo mankulije. Jo też ci cosik mało wiela niechóm, potym to możne gdosik nóndzie kiej bydzie po tobie drepsił. Ale nejlepszy, cobych korzyniami wrosnół w Ciebie, cobych wycyckoł wszystko, co mi chcesz dać a potym jak umrym, cobyś mie wziyna do siebie a uspała jako dziecio, co go Matka ciśnie ku swoji piersi. Uż kapke żech w Tobie korzynie zapuścił, uż sie mi zdo, że Cie znóm, ale eszcze mi cosik chybio. Eszcze żech se nie siod na gróncie a nie poczuł żywota, co go dowosz. Eszczech se ani nie legnół na miedzy, na trowie coś jóm hned na jor urodziła a dała ludzióm, coby sie radowali że uż przeca ni ma zimy. Ale rzóndzym, jako Stareczka co Cie kopaczkóm od rana do nocy ciupali, drziszczym jako Stary Ujec co dycki se rod legnół na zogónach a czasym cosik prawiym jako Staro Ciotka, co rada se siadła na miedzy przi wołkach ze ziymniokami. Óni na isto Cie mieli w zocy, dlo nich żeś nie była yny czymsikej, co sie po tym drepsi. Ta chałupa fotrów, co je kansik tam na Podlesiu, to jóm w Tobie kiejsi Starzik postawili, wkopali a Tobie jóm dali, cobyś jóm przijyła. Ta chałupa w Tobie ziymeczko siedzi uż tela roków, uż żeś jóm wiela razy uchróniła od pierónów a słyszała żeś wszystko, co sie tam w jeji postrzodku robi. Jak sie chałupe w ziymeczce postawi, to óna potym jako stróm w nióm wrośnie korzynami. Nejprzód chałupa a potym wszyscy, co w nij bywajóm a zacznóm na gróncie robić. Uczy sie człowiek rzykać, rzóndzić, śpiywać starucne pieśniczki a potym idzie na grónt a na nim robi. Jak se uż rynce zmaże od ziymeczki a jak sie mu plynskiyrze porobióm na packach, to dziepro potym se wszymnie, że sóm na Świecie wiecy świynte. Całe ludzki żywobyci na Cieszyńskij Ziymi było kiejsi jako obili. Nejprzód nas jako zorko wrazili do ziymi, potym my w nij rośli a na kóniec nas zesiykli, ale zorka co my mieli w sobie zaś potym wrazili do ziymeczki. Ale tak je fórt, yny trzeja korzyniami do tej świyntej ziymi naszych Starzików wrosnónć, trzeja tego chcieć. Żodyn tukej nie bydzie na wieki, bo wszystko je do czasu a yny Pón Bóczek je na fórt, ale jak chcymy cosik po sobie niechać to muszymy być jako to zorko obilo. Chciołbych korzyniami wrosnónć w tóm Cieszyńskóm Ziymie, pómału sie mi zdo że uż z nij wylazujym jako malućko roślinka, ale fórt mi eszcze kupa chybio. Myślym se, że bydym musioł popytać Pónbóczka, coby mi pómóg bo bezmala ón robi to, że wszystko rośnie. Moja Starka, Starzik a Fotrowie w tóm ziymeczke wrośli, to wiym na ozajst, bo inakszy by mie przeca tukej nie było.
 

Cieszyn Wschodni a Cieszyn Zachodni 

Sóm eszcze dzisio takowni Tustelocy, co prawióm, że ni ma żodnego Czeskigo Cieszyna a Polskigo Cieszyna, ale je co nejwyżyj yny Cieszyn Zachodni a Cieszyn Wschodni, podle tego kany jako czynść starucnego miasta se leży na brzegach Olzy. Kupa ludzi, co bywali na Cieszyńskij Ziymi nigdy nie uznali tego, co sie stało sto dwa roki tymu w Belgiji, kany jakimsik panoczkóm sie oto tak uzdało, że starucne miasto nad Olzóm sie potargo, jako cyche. Nigdy w żywocie w Cieszynie nie byli a myślym se że ani bardzo nie wiedzieli kany je Cieszyńsko Ziymia, ale na mapie zrobili kryske blajsztyftym a zrobili krziwde całymu malućkimu narodowi Tusteloków. Tóż ludzie stela długo szpekulyrowali, skyrs czego sie tak stało a czymu je Cieszyn Czeski a Polski, dyć Cieszyn od jak żywa był jedyn a choć roz był Polski, roz Czeski, Habsburski a Rakuszański, to dycki to było jedno miasto a Cieszyńsko Ziymia była też jedna – ani czesko, ani polsko, bo była dycki nejprzód w sercach a dziepro potym na mapie. Jeżech rod, jak fazol że eszcze sóm takowni Tustelocy, co prawióm Cieszyn Wschodni a Zachodni a to nie sóm żodne starziki, ale młodzi ludzie, co se z tych panoczków z Belgije nic nie robióm. To, że jedna czynść miasta mo czeskóm a drugo polskóm administracyj, to nic nie znaczy, bo dlo prowdziwego Tusteloka, ale takownego co nim je na ozajst, Cieszyn był, je a bydzie jedyn. Jak prawiymy, że je czeski, lebo polski, to jakby my szaśli po gymbie tym wszystkim przed nami, co óni bojowali o to, coby ludzi na Cieszyńskij Ziymi nie wciepować do rostomajtych miechów, że oto tym je Polok, ty je Czech, inkszy je Niymiec, Żyd a eszcze inkszy Ślónzok. Jakby my sie wrócili oto ze sto pindziesiónt roków spadki do Cieszyna a spytaliby my sie Cieszynioków co óni sóm za naród, to jeżech ganc ciekawy, co by rzekli. Wiycie, wtynczas było eszcze Ksiynstwo Cieszyński, a jak gdosik rzyk: „Jeżech stela” to było tak, jakby ukozoł paszport malućkigo państewka w postrzodku Europy, co było jako wyspa w postrzodku morza. Ukozali by papióry co na nich były sztymple rakuszański, bo óni w Cieszynie mieli swojóm administracyj a w nim regiorowali, ale to był yny kónsek papióru. Wtynczas Cieszyn był jedyn, Cieszyńsko Ziymia była w jednym kónsku a ludzie co na nij bywali, to byli na isto Tustelocy. Choć jedyn prawił, że je Polok, inkszy że je Czech a eszcze inkszy że je Ślónzok, ale óni to rzóndzili, bo jim gdosik rzyk, że przeca muszóm mieć jakómsik narodowość. Wszyscy óni pospołu z Niymcami a Żydami byli tu stela, w tym małym Cieszyńskim Ksiynstwie, co Cieszyn w nim był w postrzodku, tyn Cieszyn tustelański. Jedyne, co rzazało dycki Cieszyn na dwie czynści to była rzyka Olza, ale ludzie postawili mosty a fertig, dyć wiycie, że rajzowaly po nich aji motorki. Ci, co se blajsztyftym w Spa w Belgiji tak oto Cieszyńskóm Ziymie a Cieszyn na mapie rozrzazali pomiyndzy dwa państwa, zrobili cosik, czego sie nie godzi robić. Ale ludzie stela, w sercach fórt mieli jedyn Cieszyn a jednóm Cieszyńskóm Ziymie, ani  czeskóm ani polskóm. Co nejwyży sie prawiło Cieszyn Wschodni a Zachodni a niech tak fórt bydzie. Bo starucne tustelański miasto je jedno, nasze, yny Olza fórt szuszko o tym, że jakimsik bałamóntóm sie uzdało, coby Cieszyn rozrzazać. Ich uż ni ma, prziszły nowe czasy ale żodyn nie wiy, jako bydzie oto za rok lebo za dwa, jednako prowdziwy Tustelok dycki bydzie widzioł Cieszyńskóm Ziymie a Cieszyn jako jedyn kónsek. A starucne miasto nad Olzóm mo dwa brzegi – wschodni a zachodni a to yny skyrs tego, że przez niego płynie rzyka.  

Recepis dlo chłopów na ciasto z jabkami  

1. Idź ku lodówce, odewrz jóm, zebier dziesiynć wajec, dej na stół tych siedym coś nie roztrzaskoł, pouciyrej chandróm dłaszke a dowej se nastympny roz pozór. 
2. Zebier lawór a wciepej tam postrzodek z wajec yny nejprzód ty wajca roztrzaskej o kraj lawora. 
3. Weź chandre, utrzyj dłaszke, nastympny roz  dowej pozór. Terazy w laworze mómy piynć żółtek. 
4. Zebier maszynke do miyszanio, wroź do nij ty skrzidełka a zacznij trzepać wajca. 
5. Wroź ty skrzydełka do miksera eszcze roz, ale terazy uż tak jak sie patrzi a zaś zacznij trzepać wajca. 
6. Umyj se gymbe, rynce a pleca. W laworze zbyły dwa żółtka – tela trzeja do ciasta. 
7. Weź stare gazety, cajtóngi a oblep nimi ściany a powoł w kuchyni, bo terazy bydymy do ciasta suć mółke. 
8. Wsuj dwacet deka mółki do szklónki to co zbyło – osimdziesiónt deka – pozbiyrej spadki do paczka. 
9. Podziwej sie esi na ścianach a powole sóm polepione papióry jak sie patrzi a zacznij miyszać mikserym.
10. Wartko sie idź cały umyć pod wodóm do wanny. 
11. Zebier sztyry jabka a ostry nóż. 
12. Idź do aptyki, kup se flostry, szpyrytus a potym sie chyć szkrobanio jabłek. Oszkapióne palce polyj szpyrytusym a przilep se na nich flostry. 
13. Pokrónżej jabka w kostki, ale dowej pozór, bo potrzebujymy dwa, tóż nie śmisz zjeść wiyncyj, jako połówke jabłek. Oszkapióne palce przi krónżaniu se zaś polyj szpyrytusym.       
14. Jedyne jabko, co ci sie podarziło pokrónżać w kostki wciepej do ciasta. Zbytki z krónżanio pozbiyrej z dłaszki a opucuj we wodzie. 
15. Wyfyrtej wszystko maszynkóm do miyszanio a potym se wypucuj lodówke, bo jak to uschnie to tego uż na ozajst nie wypucujesz, ani nie zeszkrobiesz.  
16. Wkidej ciasto na plech a wroź to do trómby. 
17. A godzine jak sie nic nie bydzie robić tymu ciastu, to cyknij trómbe.
18. Jak potym staniesz, to nie zwóń nigdzi po fojermónóm, yny odewrz okno a trómbe. 
19. Po tych wszystkich kurowodach nejlepsze bydzie pół litra dobrej gorzołki a nie chytej sie uż pyty pieczynio…
 

Jako grajóm żaby 

Wiycie jako je nejszumniejszo muzyka na calućkim świecie? Ni ta, co jóm usłyszycie w operze, lebo na jakimsik kóncercie, choć tam też pieknie grajóm. Nejszumniejszo muzyka, to je ta, co jóm gro prziroda, yny coby jóm usłyszeć, to trzeja kapke chcieć. Terazy w moju idzie usłyszeć podle mnie nejszumniejszóm muzyke, jednako kansik baji na drugij strónie dziedziny musi być stow, bo tam bywajóm malućki zielóne zwierzóntka, co poradzóm tak przeszumnie grać. A tych muzykantów je ze sto, abo aji z tysiónc a jedyn przez drugigo sie przewrzaskujóm, bo to je jejich czas, terazy w moju, bo potym uż bydóm ryczeć yny wtynczas kiej poczujóm, że bydzie padać. Eszcze jak żech bywoł w Małych Kónczyc na Podlesiu, to żech se dycki w moju wieczór siednół na balkónie, zawrził żech oczy a posłuchoł żech, jak ta cało banda ryczy tak hanej kansik na stawach, co były dołu na Zogrodnikach, pod Karolinkóm a aji na Pietrówce. Terazy bywóm w Hażlachu, ale fórt wiela razy se wylezym wieczór na pole a posłuchóm jako grajóm żaby na stawach, co sóm dokoła na dziedzinie. Wiycie, jak człowiek cały dzień drepsi, rajzuje a cosik robi kole chałupy a eszcze ku tymu mo jakisik kurowody w żywobyciu, to ni ma nic lepszego jako se wieczór siednónć, baji przed spanim, zawrzić se oczy a posłuchać jako grajóm żaby kansik tam na drugij strónie dziedziny, lebo aji w dziedzinie wedle. To je nejlepsze jak człowiek mo nerwy, je nasrany a fórt mo jakisik gupi myśli. Yny że co, trzeja zagasić telewizor, komputer, telefón niechać kansik na stole a iść na pole na świyży luft ganc bez niczego. Nejlepszy eszcze je jak człowiek bywo kansik daleko od cesty, coby auta fórt nie źniły, coby szło usłyszeć yny przirode. Żaby se tam bydóm po swojimu grać jedna barży, drugo miyni, ale jak sie jich zebiere pospołu z dwiesta to uż je takowno orkiestra, że poradzóm zagrać ganc szumnóm muzyke. A przeca do granio nie smykajóm żodnych trómpet, hóśli, lebo harmóniji – majóm yny swoji gymby. Jedna żaba jak ryczy na deszcz kole chałupy, to może człowieka fakt nasrać, ale nad stawym jak jich je z tysiónc to uż je ganc cosik inkszego. Yny że tej muzyki trzeja posłuchać z daleka, nejlepszy kansik z kopca, bo wtynczas idzie wychytać wielucny kóncert żab, co óny grajóm aji w inkszych dziedzinach. O czym ty żaby grajóm, to uż zaś je inkszo wiec. Bezmala, że o utopcach, co siedzóm na całej Cieszyńskij Ziymi przi rzykach, rzyczkach a stawach. Grajóm też isto o tym, że uż je jor a że wszystko sie dokoła zielyni. Rostomili, terazy je tyn czas, co nieskoro wieczór a w nocy idzie usłyszeć tóm szumnóm muzyke. Weźcie se oto na balkón telefón, ale na nim nie cykejcie, yny se nagrejcie to co słyszycie, co źni kansik tam hanej daleko na stawach - bydziecie mieć co posłuchać w zimie. Muszymy wiyncyj posłuchać tego, co prziroda gro, bo óna to gro dlo nas a czako aż tego posłuchómy. Ty małe zielóne żabki grajóm se tam dlo siebie a ani isto nie wiedzóm, że gdosik jich posłucho, ale nasze Starki a Starzicy jich posłuchali a lepszy sie jim spało, po takownej terapiji a aji głowa była wypucowano ze szpatnego myślynio. Ta majowo muzyka, co jóm grajóm żaby mo fest siłe, yny jóm trzeja chcieć posłuchać. Wiyrzcie mi, że żodyn Dochtór a żodyn psycholog Wóm nie pómoże tela, co ta cało armija zielónych żabek, co terazy majóm swój czas, ale to je aji czas dlo nas, coby my posłuchali przirody. A śpiychejcie sie, bo żaby grajóm yny do kónca moja.

Zielóne a żółte 

Kieby jakisik malyrz, co maluje szumne obrozki, chcioł namalować Świat na zielóno a na żółto, to by musioł przijechać na Cieszyńskóm Ziymie, na poczóntku moja. Zakludził bych go do piyrszej dziedziny, jo nie wiym baji do Małych Kóńczyc, do Hażlacha, do Brynnej, lebo do Wiseł a tam bych mu doł ryczke, kozoł bych mu se siednónć a mógby sztrajchować  tyn swój świat – żółto – zielóny. Terazy Rostomili, ganc tukej a terazy je tyn czas, kiej możecie sie podziwać jako jor pomalowoł świat, co go mocie oto kole chałupy. Ja, wszyscy na poczóntku moja chcóm kansik pojechać daleko od chałupy a prawióm na to: „majówka”. Potym, z tej majowej rajzy wciepujóm fotografije na internet, że byli tam, a tam. Wiycie co, choćbyście pojechali na kóniec świata, to tyn nejszumniejszy mocie hned kole chałupy, oto na miedzy. Terazy, przez ty dwa tydnie wszyndzi je żółto a zielóno, tóż sie na to dziwejcie, bo tego za chwile uż nie bydzie. Byli hań downij ludzie, co malowali obrozki a sie na nich prawiło: Impresjóniści. Wiycie ta impresyj, to było to, na co óni sie podziwali a to było tak szumne, że yny sie jim gymba odewrziła a hned to musieli nasztrajchować. Wiycie, wiela by dali za to, coby sie podziwać na miedze za Waszóm chałupóm? Na tóm miydzke, co na nij pospołu rośnie młodo trowka a mojiczki a yny to wiyncyj nic, bo terazy je tyn czas, co ty dwie rośliny pospołu rosnóm a yny chcóm, coby sie na nich podziwać. Mój Starzik, jak do nas przijechoł na poczóntku moja, to se dycki wzión stołek, wysmyczył go za chałupe na miedze a se  na nim siod. Potym sie yny dziwioł na miedze, co na nij było zielóno a żółto a choć nic nie malowoł, żodnych obrozków, to stykło że sie na to dziwoł. Zielóny a żółty świat, co go prziroda dlo ludzi narychtowała po zimie je wszyndzi kole nas. To je to, co wylazuje ze ziymeczki po mortwym czasie, jakby Matka Ziymia chciała wynagrodzić człowiekowi to, że fórt przez pół roku było zima a ćma. Na tych miedzach by my sie mieli kulać a radować, że zaś je jor. Wiycie wiela by doł Monet, coby uwidzieć miedze z mojiczkami na Cieszyńskij Ziymi? Żodne grejcary, mu by stykło, coby se siod na ryczce a móg to wszystko wciepać na swój obrozek. Chledómy dycki tego, co je daleko od naszej chałupy, co je kansik tam, kany nasi przociele za tym rajzujóm. Rostomili, każdy se jedzie tam, kany chce, ale na ozajst terazy tyn nejszumniejszy świat je hned wedla waszej chałupy. To je świat zielóny a żółty, wszyndzi jak jedziecie po ceście, jak szpacyrujecie, lebo sadzicie jarziny na zogródce. Trowa a mojiczki terazy sóm na świecie a musicie jich chytać do telefonów, bo wóm styknie yny cyknónć a Impresjóniści musieli sie na to dziwać a eszcze sztrajchować. Podziwejcie sie na tyn świat, co je kole Was, aji jak żeście sie wrócili spadki z jakisik majowej rajzy. Czym wiyncyj sie bydziecie terazy dziwać na miedze za chałupóm, co je zielóno a żółto, tym wiyncyj Wóm bydzie potym cieplejszy w zimie, bo bydziecie mieć co spóminać.

Kómu sie nie lyni, tymu sie zielyni

Ja, to je takowno starucno prowda, co jóm dycki stare ciotki rzóndziły. Prawili tak aji Starka a przi tymu  sie dycki podziwali na swoji urobióne packi. Ale niż sie zazielyni, to nejprzód trzeja ze ziymeczki to wszystko zielóne wydobyć, trzeja sie chycić roboty, bo to ni ma oto tak, jako se gdosik myśli, że jarziny rosnóm jako zaczcrowane. Że oto przidzie jakosik paniczka z lasa, co poradzi czarować, rzeknie jakisik dziwoki słowa a uż marekwie wylazujóm. Ni, to je ganc  inakszy, choć prziszły takowne czasy, że gor dziecka se myślóm, że pietruzieli sie robi w magacynie a keleruby kansik na torgu. Dzisio na wielkucnych gróntach robióm za człowieka maszyny, co roz dwa poradzóm zaorać, pobrónować a posioć, ale je takowny plac, kany se człowiek musi fórt wszystko zrobić rynkami – to je zogródka przi chałupie. Ja, dobre baji w tej zogródce, co jo jóm móm przi chałupie traktór jóm złoroł, pobrónowoł, ale uż wołki trzeja kopać kopaczkóm, ale zaś jóm muszym każdego roku ogrodzić. Hań downij było tak, że jak gdo chcioł mieć jarziny pod oknami przi chałupie to se musioł ziymeczke łopatóm przekopać, trowe powyciepować a kopaczkóm se to wszystko skopać. A wiela razy fórt eszcze tak je, bo jak gdo mo zogródke ganc przi chałupie, to tam przeca żody traktór nie wjedzie. Jak uż ziymeczka je skopano, jak uż wónio to wtynczas dziepro kopaczkami lza robić raje a do nich postyrkać zorka, cebule a flancki, co z nich urosnóm szumne jarziny. Wiycie, nejlepsze je to sadzyni, to styrkani do ziymeczki, czegosik, co ledwa widać, ale człowieka to cieszy, że z tego urośnie cosik szumnego, zielónego, co człowiek bydzie mioł ku obiedzie, do polywki, lebo aji do szklónki. Ale nejprzód trzeja sie chycić kopanio, trzeja sie pozgibać a kapke se podrepsić tam a spadki z chałupy do zogródki. A eszcze wiela razy je tak, że zogródka je za płotym, kansik za chałupóm, tóż jóm trzeja ogrodzić. Gazda musi narychtować paliki, kónsek jakisik siatki a porwózek. Takowno zogródka musi być zrobióno jak sie patrzi, bo inakszy przidzie sarniok, lebo mycki a wszystko zeżeróm, pomaraszóm a gaździno bydzie fest nasrano. Jak w zogródce je posiote, to tym zorkóm, cebulkóm a flanckóm trzeba na ozajst pómóc, bo jak Pónbóczek jich deszczym nie poleje, to jich trzeja podloć wodóm z drzywka, co jóm Starzik nachytali z dachu, kiej padało. Potym, oto za tydziyń zaczyno jakisik zielóne wylazować ze ziymie, nejprzód pómału, jakby to było wylynkane, ale potym jak tymu słóneczko zaświyci a to ogrzeje, to uż sie zogródka zielyni. A to je ta nejwiynkszo radość, że człowiek ziymeczce cosik dowo, oto takowne malućki zorko a óna mu też za to cosik do, ale musi se człowiek tóm malusineczkóm zielónóm roślinke opatrować. Terazy Rostomili je tyn czas, kiej sie robióm cuda na Świecie, na zogródce też, bo z czegosik małego, co go styrkómy do ziymeczki urośnie jarzina, co jóm bydziecie jeść na obiod. Nó, ale ta jarzina eszcze też  chce jeść. Dobre polejecie jóm wodóm, słónko na nióm poświyci, ale ta roślinka cióngnie aji ze ziymeczki. Ale coby ziymia dała tej jarzinie pojeść, to ziymeczce musicie dać cosik, co gowiydzi a bydłu wylazuje ze zadku – musicie porozkidować gnój, bo bez tego mało co urośnie. Ja, pruszek z chemijóm idzie lachko rozsuć, ale wszystko to zjycie pospołu z jarzinami. Rostomili, terazy je tyn czas, tyn magiczny czas, kiej styrkómy do Matki Ziymi zorko, co z niego urośnie szumno zielóno marekwia, pietruzieli, lebo burak, ale pamiytejcie, że jedyn sadzi, inkszy podlywo, ale dziepro Pónbóczek cosik robi, że  to rośnie. Gdo eszcze dzisio do Niego rzyko o to, coby jarziny rosły na zogródce? Kómu sie nie lyni, tymu sie potym zielyni, ale przeca to że sie zielyni to nie sóm żodne czary, to je siła, co w nióm wierzili nasi Starzicy, a ci nasi słowiańscy przodkowie, co rzykali do bogów. Co to je za siła to dzisio poczujóm yny ci, co majóm plynskiyrze na packach od kopanio w zogródce. Ta siła to je żywot.

Fana

Jako każdy rok, aji latoś, dzisio wieczór żech powiesił bioło - czyrwiónóm fane. Ale kole nij piyrszy roz wisi aji ta ze złotym piastowskim orłym na modrym tle- fana Ksiynstwa Cieszyńskigo. Obie ty fany móm w sercu, tak jako dwie Macierze - tóm wielkóm - Polske a aji tóm miyńszóm - Cieszyńskóm Ziymie. I rostomili ni ma tak, że gdosik se rzeknie - "nie bydym latoś wieszoł fany, bo reguruje nami tyn a tyn". Kiejsi hań downij niech było jako chciało, to jednako ludzie wieszali fany, co były bliski ich sercu, choć to było zakozane - baji za Niymców. Bo Maciyrz je nejwiyncyj w sercu a ni w papiórach ani w dowodzie. A każdy mo dycki dwie Maciyrze - jednóm tóm, co widzi na każdo - swojóm dziedzine, familije, chałupe a wszystko to, co mu prawi: "Tyś je stela". A ta drugo Maciyrz to je ta wielkucno, co dowo do kupy pod jedyn parazol ty wszystki małe Maciyrze. Tóż skyrs tego, baji u mnie wiszóm dwie fany, bo nejprzód żech je Tustelok, co bywo na Cieszyńskij Ziymi a w nióm wrós korzyniami, ale jeżech aji Polok a nie zoleży od tego gdo Polskóm regiruje - dycki powieszym bioło - czyrwiónóm fane jak bydzie trzeja. A przeca wiycie sami, że polskość a to że my sóm stela to jedno z drugim idzie pospołu. Przeca naszo cieszyńsko rzecz to je bezmala jynzyk Reja a Kochanowskigo a Piastowie - starucny słowiański, polski ród regirowoł nejdługszy u nas na Cieszynskij Ziymi. Nie dziwejmy sie, gdo siedzi we Warszawie a nami regiruje, bo óni terazy sóm, za chwile jich nie bydzie a przijdóm jakisik nastympne ciuliki, możne eszcze gorsze, ale fana była a je fórt, tóż okróm tego, że pore razy w roku jóm wieszómy na chałupie, to cały rok jóm muszyny mieć fest w sercach. Jedyn prawi, że je barży Polok, inkszy że Tustelok, ale nejważniejsze, rostomili je coby my mieli radzi swojóm Maciyrz fest radzi  - jedni tóm a inksi jakómsik inakszóm. Obie fany se wiszóm, wiaterek jich kolybie, powiszóm se pore dni, ale w sercu - cały rok.

Bandla, bandliczka 

Hań downij na Cieszyńskij Ziymi małym dziołuszkóm sie nie strzigało włosów. Yny ty kóńce sie lecy kiedy tak oto kapke ustrzigło, coby były dycki rowne a piekne. Młode dziołuchy też miały długi włosy, bo przeca włosy to je dlo bob ozdoba, jako dlo aniołów. Nó, a każdo dziołuszka a dziołucha, co eszcze nie była wydano, miała z włosów zrobiony binkocz  na kóńcu bandle, lebo bandliczke zawiónzanóm na maszke. Ta bandla to nie była yny tako oto ozdoba, choć była dycki czyrwióno, zielono, lebo modro, to była aji infórmacyj gor dlo synków, po wiela dziołucha mo włosy. Jedna bandle miała na połówce pleców, ale inkszo jóm miała aż przi rzici. Takowno dziołuszka, jak włosy rozpuściła baji kansik nad rzykóm, jak se baji chciała umyć gymbulke, to wyglóndała jako jako nimfa, lebo bogini. Ale przeca wiynkszóm czynścióm czasu dziołuchy miały włosy zaplecione w ty binkocze a na kóńcu eszcze bandle. Starsze paniczki a Starki dycki prawiły tym dziołuchóm, coby sie radowały, że se chodzóm z tymi bandliczkami na wyrchu, bo jak sie wydajóm, to potym bydóm musieć włosy pieknie schować pod czepiec a pod szatke. Tóż dziołuchy tymi swojimi dyrdolami osiywały, jako krowa chwostym a bandliczki góniły w lufcie, gor jak dziołucha na muzyce tańcowała ze synkiym, co sie ji eszcze podoboł. A wiela razy chłapiec dostoł bandlóm w pysk, ale nic se z tego nie robił, bo móg potym aspóń tóm dziołuche co sie mu podobała odkludzić do chałupy. A dziołuchy, jako dziołuchy dycki sie dziwały jedna na drugóm, kiero mo szumniejszóm bandle, kiero bandla je hrubszo a barży czyrwióno, lebo modro. Bo wiycie bandla, na kóńcu binkocza to była jedna wiec, ale maszka to było eszcze co inkszego. Bo dziołucha mógła mieć włosy aji za rzić, ale jak nie umiała zawiónzać maszki jako sie patrzi, to sie na nióm mało gdo podziwoł. Ale jak miała hrubóm bandle a z nij zawiónzanóm szumnóm maszke, to uż było cosik. Bandliczki też były roztomajte, bo na każdo dziołuchy miały takowne ajnfachowe, ciynki, yny na to coby sie binkocz nie rozplót, ale do kościoła, na wiesieli, lebo na muzyke miały schowane w kastliku ty szumniejsze. Jak synek chodził na zolyty ku dziołusze, to dycki niż prziszoł, to óna se włosy do porzóndku narychtowała, zaplótła dyrdol a przi kóńcu bandle zwiónzała w maszke. Ale wiela razy było tak, że z nióm przestoł mówić a uż wiyncyj nie prziszoł na zolyty, bo sie baj powadzili, wtynczas óna nasrano szła kansik nad wode a hynyła do głymboczyny tóm bandle, co óna sie tak tymu synkowi podobała. Dyć przeca ji Stareczka prawili, że nie bydzie tyn to bydzie inkszy a bandliczek rostomajtych dziołuszka mo w kastliku godnie, tóż ni ma sie co starać. Stareczka eszcze prawili, że bezmala tela je w głymboczynie bandli, wiela je potarganych dziołuszynych serc, a na isto miała recht. Bandliczka, czyrwióno, modro, lebo zielóno, czy furgała na muzyce, czy słusznie leżała na plecach w kościele, to dycki była hanczyna, zofijczyna, lebo marysina. Dycki była z dziołuszkóm jak yny ji włosy urosły na pleca, aż do wiesielo, kiej uż musiała włosy schować pod czepiec. Ale wiela razy każdo paniczka jak uż była wydano, to se zaplótła binkocz a zawiónzała na nim bandliczke na maszke, gor wtynczas jak cosik chciała wieczór po chłopie.
 

Urodziny

Na co kómu sóm urodziny? Tak sie sóm siebie pytóm, bo mi dzisio je sztyrycet trzi. Sami wiycie, że dycki roz do roka przidzie takowny dziyń, kiej se ludzie spóminajóm, że sie jakisik czas tymu urodzili na tyn świat. Jak człowiek był dzieciym, baji jak nóm było dziesiynć roków, to tych dziesiynć roków, to było całe nasze żywobyci. Potym my chcieli mieć patnost, szesnost, osimnost, coby my mógli se baji kupić cygaretle w magacynie, lebo iść sami na muzyke, Wtynczas ty urodziny to było ganc świynto. Ale przidóm dycki w żywobyciu taki roki, że człowiek zaczyno szpekulyrować, na co sóm ty urodziny? Bo przeca fórt a fórt co rok sie jich odprawio, przidzie familija, trzeja cosik narychtować, wycióngnónć ze szpajski pół litra a jak uż wszyscy póndóm, to dziepro se człowiek tak siednie a myśli, że przeca tyn żywot z każdym rokiym coroz bar-ży pydli do przodku a nie chce sie pierón wubec zastawić. Sóm takowni ludzie, że nie chcóm słyszeć o urodzinach, ani nie chcóm coby jim żodyn spóminoł, że óny uż prziszły. Ale przed czasym nie lza uciyc ani sie schować. Starka dycki prawili, że óni sóm aji radzi, że roz do roka majóm urodziny, bo aspóń wiedzóm wiela przeżyli a co wszystko majóm w głowie. Z czasym sie trzeja skamracić, darmo, bo kieby nie tyn czas, to by nas tukej dzisio nie było. Ja, dobre mogymy wubec nie spóminać a nie obchodzić urodzin, ale czasu sie przeca nie do ocyganić. Aji kiej w urodziny sie pozawiyrómy w chałupie a nie bydymy żodnymu ani spóminać, że my sie urodzii wielasi roków tymu, to czas sóm do nas zaklupie do dwiyrzi. Tóż uż lepszy roz do roka se uż ty urodziny odprawić. Jo dycki prawiym, że to nie musi być żodno fest gościna, ja jak sóm kulate urodziny, baji trzicatka, lebo pindziesióntka, to kupa ludzi jich robi kansik w aryndzie. Ale urodziny to je gor takowny dziyń, co sie w nim muszymy kapke zastawić a podziwać sie za siebie. Bo przeca ni mogymy sie dziwać yny do przodku, ale czasym aji do zadku. Jak dźwigómy sztamperle gorzołki do wyrchu, to dycki se muszymy spómnieć, skyrs czego my sóm tukej a terazy. Na ty urodziny, co mómy dzisio, bydymy se spóminać za rok. Pomiyndzy tym, bydzie wiyncyj jako trzysta dni, co w nich mogymy zrobić kupa dobrych wiecy. Tóż jak za rok zaś bydymy dzier-zeć tóm sztamperle w rynce, to sie muszymy sami siebie spytać, czy my se zasłużyli coby drepsić po tym świecie. A kaj w tym wszystkim je Pón Bóczek? Wiycie, sóm ludzie, co piyrsze jak stanóm rano z legiera to rzykajóm – każdy jako poradzi po swojimu. A jak majóm urodziny, to dziynkujóm Pón Bóczkowi za to, że zaś do nich dożyli. Moja Starka nigdy nie uciekali przed czasym a nigdy nie prawili, że zaś sóm starsi o rok – óni byli raczy ganc radzi, że Pón Bóczek jim doł dożyć do starości. Urodziny to je dziyń, co w nim muszymy se pospóminać aji tych, co uż urodzin nigdy nie odprawióm, bo umrzili. My, co żyjymy se eszcze mogymy zrobić jakómsik małóm gościne, dźwignónć sztamperle a poszpekulyrować esi my robili dobre wieca przez tyn rok, co nóm go Pón Bóczek doł.

Wszystkim Wóm przeogrómnie dziynkujym za winszowani a za dobre słowo. Niech sie Wóm darzi.

Na co sie macało kury?

Każdy, gdo hań downij na Cieszyńskij Ziymi chowoł kury, mioł jich skyrs jednej wiecy - skyrs wajec. Kura miała jich robić tela, wiela poradziła a gaździno kuróm musiała za to dać pożrać a opatrować jich, coby sie miały dobrze a nie mamrały. Bo przeca czym szczynśliwszo kura, tym wiyncyj nosi wajec. Jednako kiej kura przestała nosić wajca, to sie jóm brało a zabijało. Wtynczas óna uż była staro a nimocno, tóż bóndź sie jóm potym zakopało, abo sie jóm eszcze uwarziło psóm. Taki był żywot każdej kury, darmo. Nó, ale z tymi wajcami to nie była takowno lahko wiec, bo kura szła a nosiła wajca we gnioździe, jako każdy ptok. Wiela razy było jednako tak, że kury zaczły z wajcami chodzić do sómsiada, abo kansik pod strómy, a dziepro po jakimsik czasie gazda, lebo gaździno naszła dwacet, trzicet wajec, co uż były stare a źbluchały. Skyrs tego gor gaździnki macały kury, coby sie hned rano dozwiedzieć, kiero kura mo wajco a kiero ni. A wiycie kupa ludzi sie śmioło jak gazda kury macoł, bo to było taki ganc srandowne. Potym jak prziszoł na piwo do aryndy, to sie go kamraci piyrsze pytali, czy uż mo wszystki kury wymacane, kie prziszoł chlastać. Tóż dobre, a jako sie macało ty kury? Trzej było palcym podziubać kure tam, kany wajco wylazuje. Jak tam było twardo, to kura miała wajco w rzici, a gaździno jóm nie puściła na pole pokiel wajca nie wysrała. Bo przeca nie na to kury chowała, coby kansik drepsiły po sómsiadach a jim tam nosiły wajca – miały wlazować do gniozdów, tam kany gazda móg lahko po wajca sióngnónć. Bo ponikiere kury, to były takowne podciepy, że musiały z wajcym zónść tam, kany żodyn jich nie widzioł. Bo wajuszka były dlo gaździnek wiyncyj worce jako złoto. Dowało sie jich przeca do jodła, do buchty, stryków a wszystkigo inkszego. Z nich przeca sie kluły kurzóntka, co potym rosły a zaś nosiły gaździnej wajca. Macało sie kury gor ty młode aji skyrs tego, że gaźdzno chciała wiedzieć, czy ty młódki uż noszóm wajca lebo ni. Nó, a wiycie, kupa ludzi, baji z miasta nie wierziło, że sie tak kuróm robi, ale na dziedzinie to była ganc normalno robota na każdo, jako baji wyciepani gnoja. Rano kury wymacać to było oto baji jak podoić krowy, yny wiycie jak to robiła baba to pół biydy, ale jak sie macanio chytoł chłop, to uż wszyscy srandowali a robili se z niego błozna. A eszcze macać było trzej umieć, baji Starka uż byli jako dochtór – dycki wiedzieli esi kura mo wajco w rzici, lebo ni. A boroki kury jak widziały Starzika, to uż raczy wajco wysrały do gniozda we chlywie, bo ón jich tak wymacoł, że miały dość. A kokot, to uż ganc sie go boł a wahowoł, coby kury z wajcym szły tak, kany były porobione gniozda, bo jednego razu, jak sie Starzik naprali, to wymacali wszystki kury, aji kokota…

Kapke soli

W jednej dziedzinie na Cieszyńskij Ziymi, bywoł hań downij pospołu ze swojóm familijóm Jónek Tómica. Mioł babe a piynć dziecek, tóż było kogo kormić a oblykać, ale dycki przeca jakosik było. Jónek robił w lesie, od rana do ćmoka ciupoł a rzazoł strómy a potym jich z przocielym kóniym smyczyli do tesorzi. To była fest piloba a grejcary małe. Hanka Tómicula, jego baba miała kury, chowała aji koze, przi chałupce miała kónsek zogródki, tóż cosik swojigo dycki do garca na obiod wraziła. Nó, ta familija była chudobno, ale wszyscy sie mieli radzi a pospołu sie wszystkim dzielili. Jónek to był szykowny chłop, nie pił, po aryndach sie nie smykoł a Tómicula kany yny mógła to szła robić, aji na pański z dzieckami za miyszek ziymnioków. Od jora do jesiyni jakosik tóm biyde ciśli do przodku, ale w zimie to uż było gorszy, bo roboty Jónek tela ni mioł a Hanka też ni miała kaj wyrobiać, tóż mieli fest ciynżko. Ale nigdy dziecka nie drepsiły o głodzie a w obtarganych oblyczkach, choć wiela razy sie inksze dziecka sie z nich pośmiywały. Niedaleko Tómiców bywali majyntni siedlocy – Parchańscy. Hanka tam u nich robiła na gróncie a Jónek też, jak trzeja było iść to szoł a pómogoł sprawować kolasy, drabinioki a kaj jaki maszyny, bo to był fakt zrynczny chłop, choć skóńczył yny sztyry klasy we szkole. Dostowali za to jodło, grejcary a Parchańsko dzieckóm dycki eszcze dała do kapsy bómbónów a aji po jakimsik lepszym owocu, bo starsze Tómicowe dziecka dycki szły Fotróm pómogać. Nó a w zimie jak była biyda, to Hanka Tómicula szła a dycki pieknie pytała coby ji Parchańsko pojczała oto miyszek ziymnioków, kónsek szpyrki, lebo amper obilo dlo kur. Dycki jednako Hanka potym prziszła a to wracała, choć wiela razy ji Parchańsko prawiła, aż se to niecho. Jednego razu sie jednako stało, że Parchańsko prziszła do Hanki pojczać soli. Tómicula sie na nióm yny podziwała, ale pozwała jóm aż idzie dali a siadła se z nióm w kuchyni na ławce. Długo wyrzóndzały aż sie ganc uśmioły, bo zaczły fulać o swojich chłopach. Na kóniec baba siedloka wziyna miyszek soli a poszła ku chałupie. Jak prziszła, to sie ji chłop spytoł na co szła pojczać tóm kapke soli, dyć przeca mo cały wielkucny miech we szpajsce. Óna sie uśmiychła a mu to wyłożyła tak, że Tómicula, gor w zimie chodzi do nich pojczować jodło a fest se to woży, bo inakszy by jeja familija drepsiła głodno. Tymu Parchańsko poszła do Hanki pojczaś soli, coby wiedziała, że bogato siedloczka też może cosik od chudobnej baby potrzebować pojczać. Ale tukej nie szło o tóm sól, yny o to że se Parchańsko mógła porzóndzić z babóm, co znała żywot, co każdy dziyń musiała ciynżko robić, coby dziecka miały cosik na talyrzach. Skyrs tego baba siedloka miała w zocy to, co było kole nij. Ta mało kapka soli dlo Tómiculi to było fakt cosi, bo była fest rada, że mógła też cosik Parchańskij pojczać. Roz za czas Parchańsko szła do Tómiculi pojczać tej soli, ale dycki to było tak że tam szła skyrs czegosik ganc inkszego – coby se wożyć wszystko to, co mo aji ty nejłacniejsze a nejmiyńsze wieca. Potym nieskorzij nejstarszy Tómiców synek poszoł do szkoły w Cieszynie a jak jóm skóńczył to Parchański go wzión do siebie jako ekónóma a Jónka, coby sprawowoł wszystki maszyny, tóż Tómicóm sie żyło lepszy. Fórt jednako Tómicula a Parchańsko chodzowały jedna do drugij cosik pojczować, ale yny skyrs tego że to uż były kamratki a fest rade pospołu drzistały.

Banioki na mlyko

Eszcze trzicet roków tymu, esi se spóminocie, każdy gdo mioł we chlywie krowy a ni mioł co zrobić z mlykiym, to go oddowoł w baniokach do mlyczarnie. Bo stykło, jak sie miało dwie krowy, to choć familija była wielkucno, nie lza było tego mlyka wypić a porobić z niego syra a masła. Choć gaździno go dowała babuciowi do żranio, kocuróm, aji psowi to dycki cosik zbyło. Tóż w chałupie w siyni stoły ocelowe banioki, co sie do nich loło to mlyko. Każdy mioł dekiel z gumóm a zawiyrało sie jich na taki wielkucny hok. Banioki na mlyko były małe, strzedni a wielki, podle tego wiela tego mlyka zbyło – jedny miały dziesiynć, inksze patnost a były aji takowne co do nich wlazło dwacet litrów. Gaździno jak dojiła krowy, to se musiała fest dować pozór, coby wszystko było czyste, bo mlyko szło do zlywnie a potym do inkszych ludzi. Jak uż banioki były pełne, to sie jich brało na jakisi wózek, baji na stroke a wiózło ku cysarskij ceście, na jedyn plac, kany były aji inksze banioki z inkszych chałup. Na każdym musiała być napisano hólica a numero chałupy, bo inakszy żodyn by nie wiedzioł, kiery baniok je jego. Spóminóm se, że my banioki z mlykiym wozili na Podlesiu w Małych Kóńczyc ku krziżu, co był wedle chałupy, co w nij bywała Pastuszka. Banioki były fest ciynżki, tóż dycki mi pómogoł Foter, a wiela razy sie banioki z mlykiym wciepało do auta a yny sie jóm po trowie pokulało ku inkszym. Potym po nich przijechoł mlyczorz, co jich pozbiyroł a zawióz do mlyczarnie a prózne prziwiózł zaś na spadek tam ku krziżu. Prózny baniok to uż szło niyść, tóż jak żech szoł ze szkoły, to żech go chycił a smyczył ku chałupie. Ale jak żech baji szoł ze szkoły z inkszej stróny, sztrekóm, to mi Mama dycki prawili po obiedzie: „na zóndź tam ku krziżu po tyn baniok”, tóż żech sie oblyk a pieknie drepsił. Nó, a gaździno mieli dycki kurowody, kiej przi banioku była kartka. Bo wiycie w mlyczarni to mlyko badali a jak w nim naszli cosik szpatnego, to ku baniokowi dali kartke. Potym gaździno se musiała uż fest dować pozór, coby do ampra z mlykiym cosik nie wleciało. Bo wiycie jako to było jak sie dojiło krowe, pierón sie chwostym oganioł a wiela razy było tak, że chciała klepetóm wlyźć do ampra. Banioki na mlyko trzeja było dycki porzóndnie wypucować. Mama jich eszcze roz za czas wyparzili wrzawóm wodóm, co jóm uwarzili na blasze. A wiela razy było eszcze tak, że gaździnka była fest nasrano kiej uwiadziała kartke przi banioku, bo przeca dycki wszystko miała czyste. Wiycie, rostomajcie to było, bo człowiekowi sie zdo, że wszystko wymyje, wypucuje a wleci do mlyka jakisik maluczki kónszczek, co go poradzi całe skalić. Ale przeważnie mlyko było dobre a gaździno miała jakisik grejcar, co se za niego mógła cosik kupić. Dzisio uż po chałupach ni ma krów, banioki sóm wciepane kansik do stodoły, lebo do szopki a dziecka se myślóm, że mlyko sie robi we fabrykach. Takich my rostomili dożyli czasów.

Zoposka a fortuch

Hań downij gaździnki na każdo po chałupie oblykały zoposke, co sie jóm nosiło z przodku a wiónzało ze zadku nad rzicióm. Zoposka była na to, coby se baba nie popyrskała sukni, jak warziła obiod, lebo baji robiła masło w maśniczce. Do zoposki se mógła lahko utrzić rynce a aji przez nióm chycić wrzawy garniec, jak go chciała przeniyść z blachy na stół. Choć sie oposka zmazała, to sie nic nie stało, bo sie musiała zmazać a gaździno, co jóm miała ganc czystóm, to na ozajst przi kuchyni mało co robiła. Na zoposce było wszystko możne – umasta ze szpyrek, maślónka, mlyko, polywka a czasym aji zaschniynte kónski nugli. Ale to nie było tak, że gaździno drepsiła miesiónc po chałupie w takownej szpinawej zaposce – jak se jóm wyprała to zaś była jako nowo, yny ty fleki baji ze soku z czornego bzu, lebo od buraków nie lza było wypucować. Potym nieskorzi paniczki po chałupie se zaczły oblykać fortuchy. Yny, Dowejcie pozór, bo fortuch po naszymu to nejprzód była odoba na wyrchu gorolskij chałupy a dziepro nieskorzi sie prawiło fortuch na zoposke, co jóm baba oblykała przez głowe, toż była od karku aż po kolana, a przikrywała se nióm pleca a rzić. Fortuch, co go nosiła baji moja Mama nie był moc hruby a było na nich kupa małych drobnych kwiotuszków. Ale baji fortuch, co go nosili Starka, był modry a nie było na nim nic. Nó, a co se eszcze spóminóm fortuch co go oblykała na każdo Helka Bartuliczka mioł jakisik piski a kółka. Jak se gaździno oblykła fortuch rano, to wiela razy było tak, że go seblykła dziepro wieczór, bo miała kupa roboty, co jóm w nim musiała zrobić. Yny jak szła do chlywa odbywać, abo dojić krowy, to tyn fortuch co miała po kuchyni seblykła, a oblykła se inkszy, gorszy co w nim drepsiła po polu a we chlywie, abo se yny na fortuch oblykła jakómsik staróm jakle z rechli. Tyn fortuch w kwiotuszki, co go mieli baji moja Mama mioł dwie kapsy, co do nich szło postyrkać kaj co. Ty kapsy Rostomili, były jako dwa corki, co do nich wlazło kupa wiecy. Szli Stareczka po placu, uwidzieli orzech tóż go do tej kapsy wrazili, potym drugi, piónty a dwanosty. Szła gaździno do chlywa, uwidziała we gnioździe wajca a zapomnieli se kosza tóż ty wajca wiela jich mógła, to jich styrczyła do kapsów. Miała w tych kapsach klucze, jakisik drobne grejcary, co dostała za mlyko od sómsiadki a aji arch papióru, co se na nim napisała, co mu jutro kupić w kónzumie. Kiejsi jak baba ni miała obleczónego fortucha na dziedzinie to abo szła rzykać do kościoła, drepsiła na wiesieli, na muzyke, lebo na gościne do przocielki. Ale oto do magacynu a podrzistać do starej ciotki, to nie trzeja było wubec fortucha seblykać, bo yny oto rynce sie opucowało w laworze a puściło sie ku dziedzinie tak jako sie było we fortuchu a w szatce. Paniczki oblykały fortuch skyrs tego, coby nie zamazać oblyczek, co w nich chodziły na każdo – tak kiejsi sie miało wszystko w zocy. Lepszy było wyprać fortuch, bo sie go wraziło oto do lawora z ciepłóm wodóm, kapke pożbluchało a jak sie go powiesiło przi kachloku, lebo na sznórze to hned był suchy. Fórt widzym ty gaździnki po dziedzinach na Cieszyńskij Ziymi, jako chodzóm kole chałup w tym fortuchach, co na nich sóm szumne kwiotki a kwiotuszki. Wiycie prawi sie, moda sie wraco a oto wczora żech widzioł w internecie ganc taki sóm fortuch, co go oblykali na każdo Staro Ciotka Malka. Widzioł żech aji zoposke, yny sie jóm oblyko przez głowe, wiónże nad rzicióm a chróni babie cały przodek, coby ji umasta nie pyrskała z patelnie. Jo wiym, że technologija idzie do przodku, yny rostomiłe paniczki, jak mocie eszcze kansik po chałupach fortuchy po swojich starkach to se jich wypiercie a oblyczcie. Uwidzicie, że jak sie w nich chycicie warzynio to Wóm to pójdzie lachko, bo ty fortuchy pamiyntajóm wszystki starczyne recepisy. A jak w tym starym fortuchu wyleziecie na pole, to prziniesiecie na ozajst pełne kapsy samych fajnych wiecy. Nó a wiycie tyn fortuch, ón sie nasłuchoł tela drzistanio, bulczynio a wyrzóndzanio, że by z tego szło napisać ze sto ksiónżek, bo przeca Stareczka go nosili od biołego rana do samego wieczora.

Śmiatok

W kuchyni, kansik za dwiyrzami, kole rechli, w siyni, lebo aji we szpajsce, dycki kansik w kóntku stoł se śmiatok. Ganc ajnfachowo wiec – kónsek drzewa, a kapke kudeł, ale śmiatok nie był yny do zamiatanio, szło nim robić wiela inkszej roboty. Stoł se po cichu winksżóm czynść dnia, ale jak go gaździno chyciła do pacek, to poradził z nióm wiela razy zatańcować. Śmiatok sie przeca brało na wiesieli a było kupa takich srandownych zabaw, co sie go w nich używało. Gaździnka, lebo jeji cery zamiatały śmiatokiym w chałupie aji pore razy za dnia, bo fórt cosik na dłaszki spadowało – przi jodle, jak gdosik se zapómnioł sebuć bótki, lebo aji jak sie do chałupy cosik niósło – baji drzewa ku kachloku. Śmiatok jednako nie był yny na deliny, ale aji na ściany, powoł a ordeki. Dyć przeca nie było nic lepszego, coby z wyrchu ściepać pajynczyny. Nó a wiycie, że kiejsi jak sie pucowało dłaszki, to sie brało mokróm handre na śmiatok a pieknie sie jechało od okna ku dwiyrzóm, nigdy opacznie. Coby dłaszki sie błyszczały, musiała być ciepło woda w amprze, kapke pruszku do pranio, handra a śmiatok. Kiejsi hań downij jak sie cosik zrympoliło, to sie tego nie wyciepowało, ale hned to ludzie dowali sprawić. Ze śmiatokiym też tak było, bo jak sie zrobił jakisik koślawy, to go stareczka brali a zanióśli starzikowi do garaży, coby go sprawił. Ón wzión pore małych gwozdków, kładziwo a śmiatok zaś był jako nowy. Ale śmiatokiym sie nie yny zamiatało ale ón był aji na przeciwne dziecka. Wiela razy było tak, że mama wyrzazali synkowi śmiatokiym po rzici. A spóminocie se jak was stareczka śmiatokiym przegóniła, kiej żeście byli uż fest przeciwni? A ponikierzi starzi ludzie stawiali śmiatok kudłami do wyrchu, bo to miało bezmala odganiać złe moce. A jak gaździno zamiatała, gor w siyni to jak gdosik kole nij szoł to musioł przynść bokiym, bo inakszy mu mógła wymiyść szczynści pod nogami. Stary śmiatok, co uż mioł mało kudeł, eszcze fórt zamiatoł plac przed dwiyrzami do chałupy, waszkuchnie, lebo garaż. Dziepro jak uż mu kudły ganc wylazły, to sie go wyciepowało, ale wiela razy eszcze go szło baji styrczyć w zimie do śmieguloka. A dziecka sie dycki rade śmiatokiym bawulkały, baji syncy go brali pomiyndzy klepeta a udowali, że rajzujóm na kóniach, jako wojocy. Ale wiycie śmiatok, to był hań downij pilot do telewizora, bo na telewizorze były knefle a jak sie gazdowi nie chciało stować ze stołka, coby zmiynić program, to mioł na pozoryndziu śmiatok a hned se nim móg przecyknónć co chcioł. Śmiatok sie chytało aji wtynczas, kiej nie szło dostać po jakónsik wiec, lebo jak trzeja było cosik ściepać , baji z odmaryje. Widzicie, że śmiatokiym sie nie yny zamiatało, a eszcze, mysz co wylazła z dziury we ścianie niż poszła po jaki dobre jodło to siedziała po cichu pod śmiatokiym.

Cosik o kuloku

W kuchyni był dycki schowany w podstolu, lebo kansik tam, kany sie nie poradził kulać, bo przeca kulok nic inkszego nie poradził robić. Ale gaździno wiedziała, że okróm kulanio ciasta, kulok lza było używać eszcze aji do czegosik inkszego. Hań downij to była jedna z nejważniejszych wiecy w chałupie, bo bez kuloka nie było ciasta, a kiej nie było ciasta, to nie było ani nugli, ani ciastek na Godni Świynta, ani zawijoka. Mało kiej sie go myło, bo jak sie nim kulało ciasto, to sie po tym cieście fórt suło mółke, bo inakszy by sie lepiło do kuloka, tóż skyrs tego ón był fórt wypucowany. Ale wónioł wszystkim tym co kuloł, gor mółkóm a obilim, co jóm z niego zemleli. Kulok to była ajnfachowo wiec, ale kulać nim, to uż nie była lachko robota. Młode dziołuchy sie tego musiały nauczyć od swoich starek a matek. Najprzód miały na packach pore plynskiyrzi, niż ukulały baji ciynki ciasto na nugle. Z jednego kónska ciasta, co był w laworku, trzeja było wiela razy zrobić ciynkóm worstwe jak arch papióru, wielki na cały stół. To było cosik, bo gaździno sie musiała fórt dziwać, kany było tego ciasta wiyncyj a musiała go pieknie a rowno kulokiym rozkulać. Inakszy sie kulało ciasto na nugle a inakszy baji na zawijok, ale dycki gaździnka musiała wiedzieć, kany bar-ży prziciść a kany miyni – to wubec nie była lachko robota. Stare kuloki uż były tak wyglancowane, że sie szumnie świyciły, jako flaszki ze szkła, bo wiela razy było tak, że jedyn kulok był we familiji długi roki. Kulali nim stareczka, potym mama a potym eszcze cera. Nó, a jak sie baji zrympolił, to sie nie wyciepowało, ale dowało sprawić. Wiycie, kulok to było dla baby to same co flinta, dlo wojoka. Wiela razy było tak, że jak chłop prziszoł naprany z aryndy a był przeciwny, to baba wycióngła kulok z podstola a jak uż mu nie było rady, to go pizła w łeb, lebo po plecach. Dycki było tak, że jak uż uwiodzioł, że baba dzier-ży kulok w rynkach, to to ganc stykło a szoł spać, bo wiedzioł że by mu mógła ubliżyć. Kulok sie robiło z twardego drzewa, tóż kieby sie nim klupło kogosik w głowe, to by móg trefić aji do szpitola. Ale chłop nie musioł być ożrały, coby baba wycióngła kulok z podstola, stykło że jóm fest nasroł a óna go poradziła gónić aż do masztale. Kulok to był takowny kapke symbol, że baba poradzi chłopym regirować. Do dzisia sóm taki rostomajte srandowne kuloki w magacynach. Je na nich napisane, że lepszy nie iść ku babie, jak mo kulok w packach, lebo żeby kuloka nie chować, ale go mieć dycki na pozoryndziu. Borok kulok, gdosik go wymyślił do kulanio ciasta, a ón roz za czas musioł chłopa prać po łepie a po plecach, bo był fest przeciwny. Stare kuloki eszcze fórt sóm po chałupach kansik postyrkane, możne że aji pociepane po waszkuchniach. Dycki jak sie Wóm podarzi nónść starucny kulok, wyglancowany rynkami Waszych starek a prastarek, to se go niechejcie, bo ón ukuloł tela nugli a tela zawijoków, że by nimi szło wykormić na jedyn dziyń cały Cieszyn a możne aji Ostrawe.

W kónzumie

Kiejsi na dziedzinie ludzie mieli kupa swojigo jodła. Chowali kury, tóż mieli wajca a kurczoki, mieli babucie tóż po zabijaczce eszcze długi czas we szpajsce wisiały szpyrki, w zamrażarce miynso a w bónclokach szmolec. Krów też było godnie, tóż mlyko, bioły syr, śmietónke a masło też se ludzie poradzili sami zrobić. Ale wszystkigo dóma nie było, tóż roz za czas trzeja było siednónć na koło, do auta, lebo zónść z taszkóm pieszki do kónzumu. W każdej dziedzinie był aspóń jedyn magacyn a dycki sie na niego prawiło, że je „Na Kopcu”, abo „Przi Dymbie”, lebo „U Wawarziczka”. Baji w Małych Kónczyc był kónzum „U Eriki”, bo tam była kupa roków paniczka, co tym kónzumym regirowała a na miano miała Erika. Do kónzumu sie szło dycki gor po chlyb, ale przeca kupowało sie to, czego w chałupie nie lza było zrobić – sól, cukier, zynft, lebo aji bómbóny, bo jak sie szło z dzieckami, to óny dycki szkubały po rynkowie człowieka, coby jim kupić cosik słodkigo. Ale kónzum to nie był yny plac, kany sie kupowało a przedowało, szło sie tam aji skyrs tego, coby se powyrzóndzać. Bo uż sama cesta z chałupy do kónzumu baji jak sie szło pieszki, to było tak oto ze sztwierć godziny, nó zoleżało eszcze kany gdo bywoł. Po chodniku sie dycki gdosik trefił, kogo sie aspóń pozdrowiło, a wiela razy było tak, że jak sie zeszły dwie paniczki, co sie długo nie widziały, to drzistały aji pół godziny. A potym w samym kónzumie też sie fulało, bo niż sie cosik kupiło, to trzeja było swoji odstoć, gor rano, tóż jak sie zeszły pospołu dwie paniczki, co miyszkały jedna na jednym kóńcu dziedziny a drugo na drugim, to miały na isto o czym wyrzóndzać, bo sie widziały co drugi, trzeci dziyń. Przed kónzumym też dycki gdosik był. Zeszli sie oto dwo siedlocy, co se kupili po piwie a chcieli se go wypić, bo do aryndy ni ma bardzo czasu iść. Stoły tukej aji gaździnki, co uż miały pokupióne a taszki dzier-żały w rynkach, ale se eszcze spómniały, cosik mało wiela, tóż musiały pospołu przerzóndzić. Hań downij w kónzumie nie było moc wiecy, ale dycki jak sie wlazło do postrzodka, to wóniało w nim chlebym, nó a czasym aji wórsztym, jak go prziwióźli od masorza, ale to było yny ledzy kiedy. Jako dziecka my sie dycki stawili do Eriki po zode, gor kiej był hyc, abo sie nóm oto tak chciało pić. Paniczki, co tam przedowały, to były dycki baby stela, żodne cudze. Óny uż wiedziały, co gdo bydzie kupowoł, bo przeca na dziedzinie sie kiejsi wszyscy dobrze znali. Dzisio po dziedzinach fórt sóm kónzumy a ledzy kany sie na nich jakosik eszcze prawi, baji „u Kasi”, abo” na Karolince”. Gor starzi ludzie radzi chodzóm do takich małych kónzumów, bo dycki tam idzie na kogosik trefić a cosik przerzóndzić. Ale kiejsi hań downij kónzum dlo paniczek, to było to, co arynda dlo chłopów. To było takowne cyntrum infórmacyji dlo całej dziedziny, bo oto sie szło po jednóm małóm wiec a sie szło dozwiedzieć kaj co.

Strużok

Dzisio każdy w legierze mo madrac, co se go może lahko kupić kansik w magacynie. Kiejsi hań downij to nie było takowne ajnfachowe, bo madracy nie było, ale za to szło se kupić strużok. Co to było? Na tako hrubo płachta, nafilowano w postrzodku słómóm. Strużoka nie szło dostać w magacynie, ale trzeja było iść za kimsikej, gdo go poradził zrobić. Dycki na dziedzinie był aspóń jedyn taki, co poradził strużok zrychtować, bo to trzeja było umieć. Każdy, gdo chcioł mieć strużok, to se go musioł do przodku kozać zrobić, bo to nie było tak oto roz, dwa, trzi. Czakało sie na niego aji miesiónc, dwa. Gdo nie chcioł czakać, to se móg strużok zrobić sóm, yny musioł mieć słóme, nejlepszy owieśnóm a wiynkszy kónsek jakisik hrubej płachty. Siano sie do strużoka wubec nie godziło, bo óno hned nawilgło a zaczynało smerdzieć. Jak sie uż zegnało owieśnóm słóme, to jóm trzeja było naciść do tej płachty, yny nejprzód sie jóm pieknie zeszyło, coby sie z nij zrobił miech. Słóme trzeja było ciść rowno a pieknie, bo inakszy sie porobiły gory a doliny. Skyrs tego lepszy było strużok dać zrobić tymu, co uż wiedzioł w kierym kościele zwóni. Hań downij jak se baji Prastarzik zrobili strużok, to se potym na niego hned lygli. Jak uczuli, że go kansik w rzici abo w plechach ciśnie, to eszcze móg to hned narownać, bo potym jak by sie to zależało, to uż było amyn. Ale przeca aji strużok tyn kupny, móg sie wyleżeć, bo jak gaździno miała ciynżkóm rzić a gazda bachórz, to sie oto do pół roka zrobiła dziura. Ale wiycie strużoki były fest zdrowe do spanio, bo nie było w nich żodnej chemije, ale yny to co sie pozbiyrało we źniwa z gróntu. A jak był uszyty porzóndnie, to do niego nie wloz żodym chrobok ani aji maluczki chroboczek, bo owieśno słóma była fest dobro prociw alergiji. Starki do śmierci spały na strużokach, starzicy też. Choć uż w magacynach były ty szumne madrace, to starzi ludzie fórt jenako chcieli do legiera strużok. Bo wiycie, ón był twardy, tóż jak stareczka miel rewme, lebo jich łómało w krziżu, to żodyn madrac sie ji nie godził. A jak starzik se lygli na strużoku, to sie mu spómniały czasy, kiej był młody a wiela razy jako dziecio spowoł na strużoku, co mu go jego starzik wartko zrobili z płachty, co mu jóm zaś starka poszyli. Moja starka dycki prawili, że na nowym strużoku sie trzeja nauczyć spać. A to była ganc prowda, bo aji terazy jak sie kupi jakisik madrac, to niż se człowiek na niego zwyknie to przyndzie jakisik czas. Kiejsi hań downij też tak było, bo nowy strużok, to było nowe, ganc inksze spani a dziepro baji po tydniu jak sie zależoł to uż człowiek lygoł do legiera a społ jako kłoda do rana. Stare strużoki, wyleżane sie wiela razy dowało do chlywa, bo jak sie baji krowa cieliła, lebo locha prosiła, to gazda leżoł we chlywie a wachowoł, co sie bydzie robić. Ale stary strużok mioł gazda aji we waszkuchni a se na niego dycki lygoł jak poobwiadwoł, przez połednie. Eszcze do niedowna sie strużoki po dziedzinach robiło a możne że sie jich zaś zacznie robić, bo bezmala spać na nich sie trzeja nauczyć, ale jak se człowiek na to zwyknie, to bydzie społ jako gaździnka z gazdóm od wieczora do rana.

Czepiec

Hań downij na Cieszyńskij Ziymi każdo baba, co sie wydała nosiła czepiec. Dowały ji go na głowe inksze wydane paniczki na wiesielu. Czepiec mo dwie czynści – to co widać, na to sie prawi naczółek - to je szumno korónka, a to co nie widać – na to sie prawi saczek, a ón je schowany pod szatkóm. Ku czepcu sóm eszcze prziszyte sznurki, co sie jich wiónzało ze zadku kole kujóna, lebo dudka. Nó, a tyn kujón, lebo dudek siedzioł dycki w dynku ze siatki. Młoducha sie przed czepcym wiela razy broniła, abo aspóń musiała udować, że sie bróni. Ale kupa razy było na ozajst tak, że dziołucha se brała synka, chłopa ale mu nie przała, tóż przi czepinach baby śpiywały pieśniczki, co w nich nie było moc radości. Czepiny były dycki kansik w kumorze. Młoducha jak uż czuła czepiec na głowie wiedział, że jeji żywot sie zmiyni, że uż nic nie bydzie takowne jako kiejsi. Uż se nie bydzie mógła oto tak dresić po chałupie, lebo gónić za kwiotkami po miedzy a plyść a nich wiónki. Terazy bydzie miała chłopa, potym dziecka, przibydzie ji roboty a starości. Wiedziała aji, że se wiela razy pobeczy kansik w kóntku, gor jak sie wydowała bez miłości. Ale czepiec to była takowno wiec, że ludzie mieli dziołuche w zocy, bo uż nie była swobodno, ale zaczła być babóm gaździnkóm, tóż inakszy se wszyscy dokoła na dziedzinie na nióm dziwali. Do kościoła, na wiesieli, wszyndzi na imprezy do familili przocieli a stejizbianek musiała se oblyc na głowe czepiec, bo to było tak, jakby miała napisane na czole, że je wydano. Zaczepióno baba, w sukni ze żywotkiym to była ozdoba dlo chłopa – na nióm sie wszyscy dziwali a nie na niego. Jak tańcowoł chłop ze swojóm babóm, co była wypyrczóno, to jeji oblyczki aji czepiec furgały w lufcie. Inksi chłopi wiedzieli, że baba co nosiła czepiec była wydano a że mo chłopa, tóż se mógli co nejwyżyj z nióm słósznie zatańcować. W jednym małym czepcu były jednako aji wszystki starości, co sie w babskij głowie schowały. Że chłop pije, że dziecka sóm przeciwne, że roboty je tela, że nie lza tego wszystkigo porobić. Ale schowały sie w nim aji ty wiesiołe wieca - że dziecka sóm posłeszne, że je zdrowi a na gospodarce sie darzi. Roki leciały a czepiec był fórt szumny, jako na czepinach, jednako gumbulka gaździnki sie zrobiła pozgrzibacóno. Starczyn czepiec, co go óna dostali na wiesielu uż był kapke stargany, tóż go wrazili do szuflody w kastliku – nigdy go nie wyciepowali. Jednako wiela razy było tak, że w jednym baba chodziła cały żywot, aż do śmierci. Baba, co miała czepiec na głowie wiedziała, że mo za sobóm chłopa, co ji pómoże, że ni ma sama na tym świecie. Wiela razy było tak, że choć chłop babie umrził, to óna chodziła zaczepióno, bo do śmierci była jego, a inkszego nie chciała. Nó a eszcze było tak, że paniczka w czepcu, jak sie wypyrczyła a wypidliła, wyglóndała jak ganc inkszo baba. Bo oto na każdo depsiła po chałupie w szatce, wiela razy w zimie w czopce a tukej naroz baji w kościele była jako wymalowano. Tyn czepiec ji dowoł kapke hyry, bo wiedziała, że pore razy w roku mógła być kapke jako grofka w szumnych cieszyńskich oblyczkach a w czepcu, co był jako koróna na głowie. Tóż każdo paniczka na Cieszyńskij Ziymi w czepcu, była kapke jako królowa...

Chcesz mieć przociela dobrego?

„Chcesz mieć przociela dobrego, nie dreptej za czynsto do niego” - tak dycki prawili Staro Ciotka Malka a mieli ganc recht, czymu? Na bo to je tak, trzeja z kamratami a przocielami sie roz za czas zynść, ale nie pore razy za dziyń, ani aji roz za dziyń. Ale jak żech sie spytoł ciotki: „tóż wiela razy sie majóm przociele, lebo kamraci schodzić, coby miyndzy nimi fórt było jak sie patrzi?”, to mi uż na to nic nie rzekli. Ale Starzik mi kiejsi wyrzóndzoł takownóm pogodke o dwóch szwagrach, co bywali chałupa wedle chałupy, tóż ku sobie drepsili pore razy za dziyń, aji jejich baby. Tak sie kamracili, że by jich rzodkim gównym nie rozdzielił. Pospołu każdóm sobote chodzowali na muzyki, pospołu drepsili do kościoła, do aryndy, rano, wieczór a w połednie fórt jich ludzie widzieli, że wyrzóndzajóm przi płocie. Cało dziedzina sie ni mógła nadziwać, że tak sie ludzie poradzóm mieć radzi. Nó, ale roz przi sobocie, jak siedzieli przi piwie w gospodzie to jedyn drugimu wyczytoł, że se w czymsikej pospołu pómugli. Że tyn tymu pómóg wiyncyj a tamtyn za to miyni. Starzik ganc nie wiedziedzieli co jedyn drugimu zrobił, ale bezmala, że sie fest powadzili a poszli każdy do swoji chałupy. Potym nieskorzi zaś zaczli pospołu rzóndzić, ale tak oto roz za czas. Wiycie, to nie idzie o to, coby my z ludziami wubec nie mówili, a nie zaszli pospołu na na muzyke, lebo do aryndy. Ale jak sie czynsto do kogosik chodzi, to potym uż ani ni ma bardzo o czym drzistać, a nie dej Boże, że chłopi popijóm a zacznóm se pospołu wyczytować to wszystko, co se pospołu zrobili jedyn drugimu ganc za darmo. Rostomili, jo prawiym tak, muszymy sie jedyn z drugim roz za czas zynść. A roz za czas to ni ma trzi razy za dnia, ale wtynczas jak sie nóm zrobi za kimsikej teschno, abo jak potrzebujym cosik wyrzóndzić. Stare Ciotki do nas chodziły do chałupy na nawszczywe, ale jak prziszły w pyndziałek a potym każdy dziyń aż do niedziele, to sie Starka na nich zaczli szpatnie dziwać. Jak oto przidrepsiły roz w tydniu, baji w pióntek po połedniu jak uż Stareczka mieli poodbywane, to potym drzistały do wieczora. Jak tako Staro Ciotka prziszli każdy dziyń, to ji nie szło rzyc: "posłuchejcie nie chodźcie nóm tukej na każdo, bo ni mómy na Was czasu". Ale były taki gaździnki, co tak rzekły, tóż potym pół roku z ciotkami był pokój, ale ale potym zaś zaczły drepsić po chałupach, bo sie jim przeca mier-zło. Nó, bo eszcze było tak, że baji jedna baba miała yny pore kur, tóż mógła po chałupach po przocielach obzajtować. A inkszo miała gospodarke, krów, babuci a gowiedzi tóż ni miała czasu se tak siedzieć od popołednia do nocy. Nawszczywić familije a kamratów trzeja, ale ni fórt a fórt. Eszcze wiela razy je tak, że gdosik idzie za kimsikej yny jak co potrzebuje, to też może człowieka nasrać. Skyrs tego każdy musi wiedzieć, kiej mo iść na nawszczywe – ani noramyntnie, ani baji roz za dwa roki. Dzisio w tych czasach, kiej ludzie raczy jedni do drugich zwónióm a widzóm sie przez komputer, to takownych kurowodów ni ma, że gdosik fórt za kimsik góni. Ale kiejsi jak ludzie ni mieli internetu, to wiyncyj po chałupach drepsili a musieli dować pozór, coby za czynsto nie chodzić za przocielami a kamratami, bo inakszy była sumeryja.

Dziyń teściowej

Rostomili, dzisio je bezmala dziyń teściowej, ani żech o tym nie wiedzioł, bo to świynto prziwandrowało do nas kansik ze zachodu. Tóż przi tej przileżytości, chcym cosik mało wiela napisać o paniczkach, co sóm Matkami Waszych bob a chłopów. Od samego poczóntku, jak synek zaczón mówić z dziołuchóm a dziołucha ze synkiym, obo wiedzieli jakóm bydóm mieć teściowóm. Synkowi sie dycki prawiło, coby sie dziwoł jak wyglónda Mama od dziołuchy co z nióm mówi, bo tak bydzie óna sama kiejsi wyglóndać. Wiela razy było tak, że choć dziołucha była chudo, to jeja Matka była fest bachnica, tóż synek sie móg kapke wylynkać. Nó ale zaś baji jak dziołucha była hrubo a matka chudo, to synek mioł ganc starość, bo se myśloł że skyrs niego kiejsi jego baba schudnie. Ale wiycie jaki to je, jednymu sie podobo to a drugimu co inkszego. Hań downij jak uż młodzi sie ożynili, to teściowo wiela razy wlazła do jejich żywota, bo przeca kupa razy było tak, że młodzi bywali pospołu z teściami, bo ni mieli dość grejcarów, coby se postawić nowóm chałupe. Tóż wtynczas były kurowody, gor jak baba sie wydała do synka, bo w jednej chałupie naroz były dwie gaździnki. Młodo, co prziszła musiała wiela razy dzier-żeć gymbe, ale potym nieskorzi swoji dycki rzekła. Tak samo było, kiej sie synek ożynił do baby. Darmo taki uż to było, teściowo sie dycki czasym rada styrkała do żywobycio młodych, bo bezmala sie starała że se nie dajóm rady a że nie bydóm poradzić zrobić to a to. Ale szło sie od nij kupa nauczyć, bo choć dziołucha dóma sie dziwała jako jeja Mama robiła rostomajte wieca, to jak sie wydała, przeca nie góniła fórt sie pytać Mamy jako sie co robi, yny sie pytała teściowej. Kurowody były wtynczas, jak dziołucha była nauczóno cosik robić inakszy, jako to robiła teściowo. Ze synkiym to było inksze, bo ón wiyncyj robił z teściym na gróncie a kole chałupy. Teściowej sie dycki zdało, że młodzi eszcze mało co umióm zrobić, tóż chciała jim kapke pómóc, yny że tym pómoganim wiela razy narobiła zwady. Ale młodzi jednako swoji teściowe dycki aspóń kapke mieli w zocy, bo tak byli chowani. Hned jim prawili Mamo, choć tóm swojóm downo mieli – od urodzynio. Potym jak sie dziecka zaczły rodzić to teściowo – starka a aji mama - też starka były dobre, coby bawić. A teściowo bawiła, bo przeca młodym trzeja pómóc, gor jak sie dziecka rodziły po sobie – co rok to był prorok. Ale terazy sóm aji takowne teściowe, że nie bydóm bawić. Ja, oto na chwile jim młodzi dziecka ciepnóm, ale potym uż se jich muszóm brać, bo teściowo sie wypyrczy a idzie śpiywać, abo drepsi do koła gaździnek na dziedzinie, lebo z teściym kansik do wielkucnego magacynu. Prawióm, że óna uż swoji dziecka wychowała, a majóm ganc recht. Jak Matka sie straciła z tego świata, to teściowo to była ta drugo a choć była „prziszyto”, to jednako dycki sie ji prawiło Mamo. Wiycie, ludzie porobili kupa wiców o teściowych – wiela jich uż je, to żodyn nie wiy, ale na ozajst wiyncyj jako sto. W każdym je cosik prowdy, ale je tam aji kapke słów, co poradzóm dziubnónć. Rostomili, jak Wóm teściowo jaki wiynkszej krziwdy nie zrobiła, to jóm miyjcie radzi, abo aspóń udowejcie. Bo to dycki je Matka Waszej baby, abo Waszego chłopa, tóż skyrs tego byście jóm mieli mieć w zocy. Moji teściowej Heli a wszystkim inkszym winszujym, coby si jim darziło a coby jich Pónbóczek opatrowoł!

Szkopiec

Eszcze lecy kany, możne kansik we waszkuchni, w starej stodole, lebo w szopce je ciepniynty szkopiec. Kupiła go możne Wasza Prastarka, od kogosik, gdo szkopce poradził robić, a to trzeja było umieć, bo szkopiec je szyrszy ze spodku a wynższy na wyrchu. Kiejsi hań downij sie do niego dojiło mlyko, a potym nieskorzij jak uż były ocelowe ampry, to sie we szkopcu nosiło wode, abo baji sie do nich suło obili dlo gowiydzi. Szkopiec stoł dycki w kuchyni a na ozajst musioł być porzóndnie wypucowany, bo inakszy mlyko sie mógło zamarasić a zepsuć. Gaździno wypucowany szkopiec se postawiła pod wymie a pieknie se do niego strzikała mlyko z cycków. Jak uż był pełny mlyka a piana sie zrobiła na wyrchu, to szkopiec wyglóndoł jako krygiel z piwym w aryndzie. Wiela razy było tak, że gazda gor w lecie jak był hyc broł szkopiec ku gymbie a sie napił takigo mlyka hned jak sie podojiło krowe. Ale przeca ponikierzi z Was se spóminocie jak żeście byli dzieciami, to Mama, lebo Starka wziyni a naloli Wóm do gorczka ciepłego mlyczka a żeście mieli biołego fusa z piany. Do szkopca sie dojio aji kozy a owce, ale wtynczas ty szkopce były miyńsze. Dycki jednako sie jich robiło z desek, co sie jich hoblym gładziło. Dno było z jednego kulatego kónska drzewa, lebo też sie go robiło z desek Na kóniec sie pobijało ocelowe obryncze – jednóm wiynkszóm dołu a drugóm miynszóm z wyrch. Wszystko to sie pieknie dzier-żało kupy yny trzeba było dycki dować pozór, coby szkopiec sie nie rozeschnył. Wtynczas sie go musiało wrazić do wody, coby drzewo sie ji napiło. Do szkopca sie dojiło krowy aji na miedzy, gor w lecie. Gaździnka se wziyna ryczke a dwa szkopce – w jednym miała ciepłóm wode a chandre. Umyła nióm krowie wymie a do drugigo, wiynkszego szkopca strzikała mlyczko. Ale wiela razy było tak, że jak krowa leżała na trowce, to ji ani nie trzeja było cycków pucować. Szkopiec dycki wónioł mlykiym. Lecy kiedy sie do niego loło śmietónke, kiszke, lebo maślónke, ale hned to trzeja było wypić, bo to w drzewie długo nie wydzier-żało – lepszy na to był bónclok. Każdy szkopiec musioł mieć cosik, za co go szło chycić, bo inakszy gaździno by go nie poradziła niyść ku chlywie. Tóż bóndź na tej miyńszej obrynczy był zyngiel aspóń z jednej stróny, abo jedna klepka była delszo a w nij była zrobióno dziurka, co sie przez nióm przestyrczyło baji drót, lebo porwóz. Bo przeca szkopiec pełny mlyka był ciynżki, a wiela razy było tak, że gaździno musiała dwa, trzi lebo wiyncyj szkopców przismyczyć ku chałupie. Szkopiec szło dycki lachko sprawić, stykło yny wymiynić deske, lebo poklepać kładziwym ocelowóm obryncz a zaś szło dojić mlyko. Dzisio szkopce sóm uż yny w muzeum, ale fórt do nich eszcze dojóm mlyko baczowie w sałaszach. We starych chałupach, sóm możne kansik pociepane we waszkuchniach. Takowny starucny szkopiec dycki idzie wypucować a se dać baji na zogródke. Idzie w nim aji nosić wode, choć to je ciynżko robota. Chyćcie se oto pełny szkopiec a sprógujcie go niyśc – uwidzicie wiela hań downij gaździnki musiały mieć siły w rynkach.

Na co chłopu baba?

Tóż, eszcze sie gupie pytóm. Baba patrzi ku chłopu a chłop ku babie - tak było, je a isto bydzie. Hań downij sie prawiło, że synek sie musi ożynić a nejlepszy do trzicatki, bo potym nieskorzi sie bydzie musioł w okulorach dziwać do kolybki. A jak sie wubec nie ożyni to bydzie chodził taki Grześ po dziedzinie a straszył ludzi. Synek jak sie ożynił, choć mu gany nie było, to baba przi niymu była jako szumny kwiotek, gor kiej sie wypyrczyła do pieknych cieszyńskich oblyczek. Nie musiała być ganc gryfno, bo z szumnego talyrza sie przeca człowiek nie najy a i tak we wałaszce, w czepcu, szatce a w żywotku błyszczała przi chłopie jako rannio rosa na słónku. Synek jak sie nie ożynił, to chodził w ajnfachowych obyczkach – fórt w jednych galotach a w jednej jakli. Bótki też mioł takowne, jako sie kupowało starzikóm do trówły. A jak sie ożynił to uż se mu baba kozała kupić pore galot, ze trzi jakle, bótki jako sie patrzi a ze dwacet fusekli. Ku tymu z dziesiynć koszul, co mu jich dycki procnie biglowała, bo przeca co by ludzie rzekli, kieby prziszoł do kościoła lebo na wiesieli w pozgrzibacónej koszuli. Hań downij chłopi, co sie nie ożynili, bywali pospołu z Fotrami, tóż mieli nawarzóne, wyprane a aji pobiglowane. Ale baba o chłopa sie starała o wiela lepszy, jako staro Matka. Gor jak cosi po chłopie chciała, ale nie yny wtynczas, bo jak synek sie ożynił ze szykownóm dziołuszkóm, to jakby sie dostoł do nieba. Baba poradziła dycki chłopa pocieszyć. Baji jak prziszoł z pola a był nasrany, bo mu sie maszyna przi traktorze zrympoliła, to óna se ku niym lygła wieczór, przicisła ku sobie a rzekła, coby sie nie staroł że to przeca jakosik sprawi. Potym jak mu eszcze dała pusy a zrobili, co mieli zrobić, to gazda rano yny wercajg porwoł a uż maszyne mioł posprawowanóm. Dycki jak chłop mo jakómsik starość, to baba to na isto wiy, gor jak żyjóm pospołu uż kierysik rok. Na chłopskóm starość je nejlepszy dobry obiod a pusa od baby. Baba je aji dlo chłopa jako wachtorz. Baji jak idóm pospołu na muzyke a tam sie chłopi zacznóm prać z tymi, co prziszli z inkszej dziedziny, to chłop by sie tez puścił coby jim wchynónć. Wtynczas baba go dzierży za rynke a cióngnie go raczy ku tańcowaniu. Podobnie je na wiesielu. Swobodni mogóm chlastać aji do rana, ale ożynióny chłop jak mu baba rzeknie, że uż mo isto dość, to by mioł iść pieknie krajuszkiym pospołu z babóm ku chałupce. Wiela razy je tak, że baba chłopa nasere tak, że tyn ryczy jako dioboł w kukurzicy a pół dnia przesiedzi w szopce. Ale sumeryja z babóm dycki je na to, coby sie ze swojóm paniczkóm pogodzić. Bo potym nejlepsze je dziepro to godzyni, gor wieczór w legierze. Chłop bez baby by był ganc borok, skyrs tego Ponbóczek Adamowi przikludził Ewe, bo inakszy by był sóm jako palec na świecie. A baba dycki wiyncyj wydzier-ży jako chłop, bo wiela razy je tak, że chłop rzeknie, że na to sere a baba go pogłoszcze po packach, podziwo sie mu do oczy a rzeknie, coby eszcze roz sprógowoł, że naozajst to idzie zrobić. Skyrs tego wszystkigo chłop by mioł mieć babe w zocy, bo tak to Pónbóczek zrobił na tym naszym świecie, że Baba patrzi ku chłopu a chłop ku babie. Amyn.

Jako Jónek z Podlesio napisoł ksiónżke

Jónek to był dycki takowny obyczajny, ajnfachowy chłop. Skóńczył sześć klas we szkole, bo tela musioł, nauczył sie od rechtorów pisać, czytać a rachować a to mu stykło, bo potym hned zaczón robić pospołu z Fotrym na gróncie, tóż żodnego fachu sie nie musioł uczyć, bo mu wszystko powykłodoł Tacik. Kiej sie co a jako sieje, wiela zorek sie suje, jako sie orze, siecze, z kóniami jako sie robi – wszystko przi gospodarce. Potym Jónek se wzión Hanke od Jopepy, co chowoł babucie a żyli se pómału, jako Pónbóczek przikozoł. Hanka to była baba fest ciekawo Świata. Nie było ji ciynżko roz za tydziyn zónść na torg do Cieszyna, dozwiedzieć sie wszystkigo, co sie kany robi, gdo umrził, gdo sie ożynił, lebo gdo kogo w aryndzie posturkoł. Dycki też roz za tydziyń jak szła po chlyb do kónzumu, to se kupiła cajtóng a dała go aji poczytać Jónkowi. Tóż a Jónek ón był takowny jako sie prawi: jakim żeś mie Pónbóczku stworził, takigo mie mosz. Poczytoł, pooglóndoł a potym cajtóng wzión na aport, coby se nim rzić utrzić – bo kiejsi papióru w haźlu nie było. Roki szły, dziecka sie Hance a Jónkowi rodziły, Świat sie zmiynioł, bo na gróncie miasto kóni zaczły coroz wiyncyj robić traktory a w kuchyni wyrzóndzało a grało radijo. Nó, a Jónek umioł wyrzóndzać yny po naszymu, tóż pisoł też yny naszóm cieszyńskóm rzeczóm. A żodyn nie wiedzioł, ani jego baba, że uż kierysi rok na każdo dycki w nocy przi petryolce pisoł se wszystko, co robił przez dziyń. Gor to wszystko przi gospodarce, ale nie yny to, bo se spóminoł co mu wyrzóndzała Stareczka, Starzik a wszystki ty pogodki o hań downych czasach blajsztyftym pieknie pisoł na archach papióru. Jako sie kiejsi żyło, co sie warziło, jaki zieliny sie piło, jaki były tradycyje, zwyki, obrzyndy, nó ganc wszystko, wszystko. Chowoł to do podstolo, co go zawiyroł na klucz, tóż żodyn okróm niego o tym nie wiedzioł. Potym nieskorzij uż tego było tela że to musioł styrkać aji do kastlika, co go mioł przi legierze, ale też tam mioł zómek, tóż ani dziecka ani baba mu tam nie zoziyrali. Ale sie stało jednego razu, że po dziedzinie drepsiły dziołuchy a chłapcy, co sztudyrowali Etnologije w Cieszynie. Prziszli aji za Jónkiym a ón uż był taki oto starziczek, ale fórt eszcze wszystko robił przi gospodarce, na gróncie a gowiydź odbywoł. Chłop był kapke wylynkany, bo przeca jacysi młodzi chytrzi ludzie sie go bydóm o cosik pytać a ón borok nie bydzie wiedzioł, co jim mo rzyc. Ale Hanka go hned ku nim wycisła, tóż se siedli pospołu pod strómym na ławce a ón jim wyrzóndzoł wszystko, co chcieli wiedzieć. Miało być oto pół godziny a sie z tego zrobiło pół dnia, bo Hanka jim prziniósła, tej, kołocz, buchte a potym jim dała aji na obiod babraczke. Na kóniec ku nim prziszoł profesor, co tych sztudyntów uczył, tóż jak óni uż poszli to se z Jónkiym siod a zaczli rzóndzić obo po naszymu, bo tyn profesor był z Ustrónio, tóż przeca stela, to se podrzistali. Na sóm kóniec wypili po dwie sztamperle gorzołki, tóż Jónkowi prziszła opowoga a pokozoł profesorowi swoji pisani. Profesor to zaczón czytać, a sie spytoł Jónka esi se to może pojczać, że mu to wróci za miesiónc. Chłop kapke nie chcioł, ale Hanka go sturkała, tóż wypili z profesorym eszcze pore sztamperli a przeca mu doł ty wszystki archy papióru. Za miesiónc przijechoł profesor a w rynce mioł taszke. Siod se z Jónkiym zaś pod strómym a doł mu hrubóm ksiónżke. Chłop jóm odewrził, zaczón czytać a sie ganc pobeczoł, bo w nij było to jego pisani. Archy papióru mu tyn profesor wrócił a ta ksiónżka poszła do świata, a skyrs tego, że była napisano po naszymu, naszóm cieszyńskóm rzeczóm, to jóm ludzie radzi czytali nie yny ci stela, ale po całej Polsce. A do Jónka przijechali aji z gazety z Cieszyna, bo o nim chcieli napisać, byli aji redachtorzi z radija. Chłop se nigdy nie pomyśloł, że na stare roki ksiónżke napisze. Tóż jak piszecie cosik po naszymu, to tego nie styrkejcie do podstolo, lebo do kastlika ale pokożcie to światu, bo było kupa takich Jónków, co pisali wieca, co jich nigdy żodyn nie poczytoł.

Hornadla (Hornodla) a szpanga

Kiejsi hań downij mało kiej dziołuchy a wydane baby miały rozpuszczóne włosy. Ja oto, jak jich myły nad laworym, lebo lygały do legiera. Ale przez dziyń włosy musiały być do porzóndku na głowie poukłodane jako sie patrzi, bo inakszy by żodno baba nic nie zrobiła. Kiejsi dziołuchy a paniczki miały długi włosy a nie rade jich strzigały, bo sie prawiło, że włosy dlo baby to je ganc ozdoba. Tóż se możecie pomyśleć, jak baji gaździno szła dojić krowe, lebo kulała ciasto na nugle a by miała włosy rozpuszczóne, na dyć by nic barzo nie zrobiła. Spóminóm se, że aji moja stareczka Zofija, choć uż włosy mieli siwe a rzodki, to jednako dycki jich czosali, potym ukłodali na głowie a styrkali do nich szpangi a hornadle. Szpanga to był takowny kónsek dróta, co sie jóm styrkało do włosów barży z przodku głowy, lebo po bokach a hornadla to też był drót yny wyglóndała jako litera U a baba se jóm wraziła do włosów ze zadku głowy, gor jak robiła dudek. paniczka a dziołucha tego miała kupa w kastliku, lebo kansik na pozoryndziu kole zdrzadła. Jak baba miała długi włosy a w nocy se jich chciała rozpuścić na zogłowek, to rano niż se jich poczosała a poukłodała na głowie, to tak oto ze sztwierć godziny.Na każdo to oto yny postyrkała wartko pore szpangli a hornadli do włosów, ale jak szła do kościoła, na wiesieli, lebo kansik na gościne, to aji pół godziny poradziła z włosami robić przed zdrzadłym. A kany we włosy postyrkać ty wszystki druty, to sie dziołucha uczyła od małego. Stareczka, lebo Matka ji pokazowała, że nejprzód trzeja se włosy poczosać, poukłodać a dziepro potym szpangi se postyrkać jednóm tukej, drugóm tam a trzecióm oto hanej. Hornadlóm też se musiała trefić, coby dudek sie ji nie rozwiónzoł, gor jak zwyrtała kansik na muzyce. Ale przi tańcowaniu, wiela razy było tak, że dziołucha ty druty potraciła a szła ze synkiym z włosami rozpuszczónymi ku chałupie. Nie dej Boże jak to uwidziała jako Staro Ciotka, to potym miała o czym rzóndzić po dziedzinie. Synek jednako ty szpangi a hornadle wiela razy naszeł a schowoł do kapsy a potym jak prziszoł ku dziołusze na zolyty, to ji to doł, tóż była fest rada. Tela drutu, wiela miały hań downij postyrkane we włosach paniczki, to terazy se żodyn ani nie poradzi pomyśleć. Staro Ciotka Malka jak sie czosali, to mieli dycki jednóm szpange styrczónóm do gymby, bo jednóm rynkóm se ukłodali włosy na głowie a drugóm hned sióngali po tyn drót. A hornadli do dudka poradzili wrazić aji sztyry, bo se spómnieli, że dwie ku tańcowaniu to je mało. Eszcze kansik we starym kastliku sóm wciepane ty druty, co se nimi kiejsi gaździno włosy robiła do porzóndku jako sie patrzi. Każdo starucno szpanga a każdo hornadla se eszcze terazy poradzóm spómnieć kany patrziły do babskich włosów. A yny gaździnka wiedzieli kany jich postyrkać, coby mieć włosy przez dziyń poukłodane, ale wiela razy na noc włosy rozpuszczali na zogłowek, bo przeca gazda mioł cosik obiecane.

Nyncojg

Mało drzewiano kisiyńka, dycki była schowano przed dzieckami, coby na nióm nie sióngały ani ji nie otwiyrały a czymu? Bo w postrzodku były wieca, co dzieckóm nie patrziły, czym by se óny mógły zrobić krziwde. A jaki wieca były w tym nyncojgu? Na nejwiyncyj w nim było rostomajtych nici – hrubszych, ciyńszych, biołych czornych, lebo czyrwiónych. Jedne były coby prziszyć knefe, inksze coby połotać chłopu galoty, co jich potargoł przi burdaku a eszcze inksze do ficowanio fusekli. Nó a jak tam były nici, to musiały być aji jegły a heknodle, bo jedno ku drugimu patrzi a jedny bez drugich nie poradziły nic zrobić. Ale nejważniejsze były babski rynce, co poradziły jegłóm a nicióm poszyć kaj co.

Chłopi sie do nyncojga ani bardzo nie dziwali, bo chłopski hrube packi nie były moc dobre ani do szycio ani do ficowanio. Nejlepszy to szło stareczkóm, bo óny na to miały nejwiyncyj czasu a w małej drzewianej kiśniczce miały tea jegieł a nici, że poradziły sprawić kaj jaki oblyczki. W nyncojgu były eszcze zicherki. bez nich nie lza było dać do kupy jednego kónska oblyczki z drugim. Jak sie starzikowi utargoł knefel, to niż mu to stareczka prziszyli to se musioł miasto niego zebrać zicherke. A jak trzeja było wcióngnónć gume do spodku, to też sie do nij pichło zicherke, bo inakszy to nie szło. W nyncojgu było aji pore knefli, co jich gaździno dycki miała do przigody, bo przeca wiela razy było tak, że jak sie knefel utargoł to sie pokuloł kansik pod olmaryje. Było tam dycki pore szpyndlików a szpyndliczków, bo jak paniczki szyły, to wiela razy było tak, że samymi zicherkami nie poradziły dać pospołu jednego kónska kabotu, lebo galot ku drugimu, tóż niż to poszyły, to musiały pichać szpyndliki kaj yny sie dało. Skyrs tych wszystkich wiecy, co pichały a mógły zrobić krziwde sie tyn nyncojg musiało schować. Gor tymu, że tam były jegły a prawiło sie, że jegła to je pieróna, bo bezmala jak wlezie kómusik do ciała, to idzie hned do serca – tak prawiła moja staro ciotka Malka. Tóż coby uż żodyn nie sióngoł po jegły, heknodle a po zicherki, to gaździnki, lebo stareczki sztrykowały, szyły a ficowały wieczór przi petryolce. Darmo, światła było mało ale aspóń jich żodyn nie napalowoł. Jak uż paniczki wszystko poszyły, to pichały jegły do takownego maluczkigo zogłoweczka, co był nafilowany watóm, styrkały to spadki do nyncojga, zawiyrały go a chowały zaś tam, kany żodyn o nim nie wiedzioł a coby ani gazda na niego nie sióngoł. Ale sie wiela razy stało, że chłop musioł chycić jegłe, bo sie mu pichnół maluczki kónsek drzewa do palca a to bolało jak pierón. Stareczka jednako dycki wiedzieli, że nyncojg trzeja chować tam, kany ani dioboł go nie nóndzie. Dziecka sie nie śmiały ani bardzo na niego dziwać, bo to była kisiyńka tako zaczarowano, bo w postrzodku były wieca co nimi stareczka kaj jaki oblyczki sprawiła, yny czasym ty czary były jakisik dziwoki, bo ta piernicko nic nie chciała iść do ucha jegły. Nyncojgi fórt sóm po chałupach, yny że nie z drzewa ale z plastiku. Yny że ludzie po nich sióngajóm coroz miyni, bo jak yny sie jako oblyczka stargo, to sie jóm wyciepuje, miasto by jóm gdosik sprawił. Tóż pyty jak sie Wóm jakosik oblyczka zrympoli to jóm dejcie poszyć starce, óna z tego bydzie rada jako fazol a jak sie chyci roboty a odewrze nyncojg to Was przegóni, bo tak dycki było, że jegły a nici patrzóm babie wieczór przi petryolce, coby óna z tego cosik wyczarowała.

Knefel, kobyłka a kóniczek

Niż sie zaczło szyć do galot a do jakli rajfeszlusy, to przi oblyczkach były knefle, kobyłki a kóniczki. Ale przeca aji jak uż ty moderni zómki były w lóntach, to fórt knefel też musioł być, bo baji chłopi jak oblykajóm galoty, to se jich nie poradzóm samym rajfeszlusym zawrzić. Knefle były przi mantlu, co go starzik oblykali w zimie jak szli do kościoła. Były wielkucne, czorne a kulate – człowiek sie poradził w nich przeglóndnónć jako we zdrzadle. Stareczka też mieli knefle przi jakli, ale miyńsze, ale było jich wiyncyj, co kónszczek jedyn a wedle niego dziurka. Knefle były a sóm wszyndzi na oblyczkach a bez nich sie nie lza było oblyc. Wiycie jak knefel spod na dłaszke to dycki były kurowody, bo abo sie utargoł skyrs tego, że nici były anielsko prziszyte, abo skyrs tego, że gazda, lebo gaździno stłóśli. Bo tyn mały piernicki knefel, gor przi galotach był lepszy jako woga – jak wlazuje do dziurki lahko, to pół biydy, ale jak go tam trzeja fest ciść, to uż znaczy że trzeja kapke ze siebie ściepać, gor po zimie. Choć wiycie kiejsi hań downij, jak baba miała jakle ciasnóm a chłop nie poradził knefla zapnónć przi galotach to znaczyło, że sie jim darzi a że jejich familija ni mo biydy. Ale okróm knefli w oblyczkach były eszcze kobyłki a kóniczki. To było takowne ocelowe zapinani, co wlazowało jedno do drugigo. Dzisio to eszcze je przi lajbikach a kiejsi to szwoczki szyły godnie ku spodkóm a aji chłopóm ku galotóm. Lepszy sie to zapinało jako knefle, bo stykło jedno wrazić do drugigo a fertig. Ale knefle nie były yny przi oblyczkach, ale sóm fórt kole nas aji w tej nejnowszej technologii. Jak sie wieziecie windóm z wyrchu dołu a spadki to musicie prziciść na jakisik knefel. Na telefónie też sóm knefle, co jich musicie palcym wciść, coby zazwónić a terazy sóm taki chytre telefóny, że bezmala nie majóm knefli – psinco prowda, ty knefle sóm fórt bo choć ich nie czuć, to jednako trzeja palcym na szkło klepnónć, coby sie cosik zaświyciło. Kneflami my sie bawulkali jako dziecka, ale tymi od galot, lebo od mantla, bo przeca spómnijcie se wiela razy sie knefle kulało po dłaszce a jeździło sie nimi po delinach. Nejlepsze były ty ze starzikowego mantla, bo były wielkucne, ale aji ty maluczki z cychy poradziły dzieckóm dać kiejsi radość, bo óny sie nimi bawulkały – tego dzisio dziecka nie spokopióm, ani tymu nie uwierzóm. Moja staro ciotka mi prawili, że jak gdosik nóndzie knefel baji na ceście to go trzeja chynónć za siebie, bo jak sie go wrazi do kapsy to może prziniyść kurowody a nieszczynści. A przeca eszcze do dzisia je takowny zwyk, że jak gdosik uwidzi kuminiorza to sie chyto za knefel, bo mu to na ozajst prziniesie szczynści a grejcary. Wiycie jak sie tak podziwocie na hań downe oblyczki to se wszymniecie, że wiyncyj knefli na lóntach mieli chłopi a kobyłki, kóniczki były bar-ży na babskich lóntach. A chłopi jak prziszli naprani z muzyki, lebo z wiesielo to lygali do legiera w oblyczkach a baby sie poradziły lachko poseblykać. Gorszy jak gaździno cosik chciała po gazdowi a ón był ożrały, nó to miała godnie knefli, coby go poseblykać. Ale jak chcioł cosik po babie, gor jak mioł obiecane to stykło pore kobyłek a kóniczków poodpinać a uż to było. Wiycie ty knefle, kobyłki a kóniczki yny przez dziyń dzierżały oblyczki przi ciele, ale w nocy raczy se spoczywały na lóntach w odmaryji, lebo na rechli.

Z dzieckami trzeja wyrzóndzać

Dzisio do połednia jo a Ulka Wierzgóńka, my pospołu wyrzóndzali dzieckóm we szkole w Hażlachu po naszymu o naszej cieszyńskij rzeczy, o oblyczkach, o zwykach, tradycyjach, jako to kiejsi bywało, co sie warziło, piykło a co sie zbiyrało na gróncie a na zogrodzie. Dziecka wiedziały kupa słów po naszymu, tóż je nadzieja, że jynzyk naszych Starzików jednako przetrwo. Przeogrómnie my byli z Ulkóm radzi, że my mógli tym gizdóm cosik powyrzóndzać. Na kóniec my zaśpiywali dwie starodowni pieśniczki a dziecka majóm przikozane, że jim Starka mo zrobić na obiod babraczke, abo stryki z wyrzoskami. Wiycie dziecka uwidziały a usłyszały cosik, co kiejsi sie widziało a słuchało na każdo. Dzisio, jak gdosik uwidzi paniczke w czepcu a we wałaszce, lebo chłopa w jakli a w polokach, to na isto je jakisik świynto, abo festiwal ludowych pieśniczek. Dzisio też ty dziecka sie na nas dziwały kapke tak, jakby my byli z inkszej planety, ale zaczli my sie jich pytać o rostomajte wieca, a coroz bar-ży my z nimi mieli kóntakt. Bo jejich Starki a Starzicy, możne aji Prastarki a Prastarzicy eszce żyjóm a wyrzóndzajóm po naszymu. Terazy by trzeja było sie zynść z nimi a jim rzyc, coby wyrzóndzali z dzieckami po naszymu. To ni ma żodno gańba, gor że ta naszo cieszyńsko rzecz pómału, ale jednako fórt a po kapce sie traci. Możne że ty dziecka przidóm do chałupy a rzeknóm swoji familiji, że uwidziały jakómsik paniczke a chłopa, co byli pooblykani w lónty z muzeum, ale jo se myślym że jaksik zorko my zasioli. Bo ty małe gizdy uż wiedzóm, że okróm jynzyka polskigo je na Cieszyńskij Ziymi eszcze inkszy jynzyk, co sie nim kiejsi wyrzóndzało wszyndzi - w miastach, po dziedzinach, w becyrkach a w kónzumach. Dozwiedziały sie, jako sie kiejsi hań downij ludzie oblykali, gor paniczki, jaki ty oblyczki były bogate a jako sie na ty lónty prawiło. Co sie robiło na szkubaczkach, łuskaczkach a na zabijaczce. Czymu sie jy wajca na Wielkanoc a drepsi z goiczkiym a że nejprzód byla podłaźniczka a dziepro potym strómek na Godni Świynta. Dziynkujym rechtorce Kasi Szuścik, że nas pozwała do szkoły, bo mieli my przileżytość cosik od siebie rzyc a z dzieckami podrzistać. Przeogrómnie ważne je, coby óny wiedziały, że kiejsi hań downij ludzie żyli a wyrzóndzali inakszy jako dzisio. Bo wiycie, jak jich zakludzicie do kansik muzeum, to zrobicie dobrze, bo gdosik jim powyrzóndzo o starucnych wiecach. Dzisio sie tak stało, że muzeum prziszło samo ku nim do szkoły. Stanyły przed nimi dwa żywe ekspónaty, co eszcze poradzóm fulać jynzykiym, co ty dziecka kansik słyszały, ale na każdo sie tym jynzykiym uż coroz miyni wyrzóndzo. Ale w oczach tych dziecek my jednako uwidzieli nadzieje, że óny też z czasym wrosnóm korzyniami w ziymie, tóm naszóm, cieszyńskóm, neszumniejszóm a rostomiłóm. Rzekli my jim aji o Pónbóczku, a tym że rostomajte sóm wiary a że każdy se wierzi po swojimu, ale u nas na Cieszyńskij Ziymi Katolicy a Wanielicy żyjóm pospołu wedle siebie a majóm sie w zocy. Niech sie tym małym dzieckóm darzi a niech jich tyn Pónbóczek opatruje. Dziynkujym Ulce Wierzgóńce, że sy mnóm prziszła do szkoły. Wiycie, Ulka to je prowdziwo paniczka stela, poradzi z dzieckami wyrzóndzać o wiela lepszy jako jo a zno isto wszystki pieśniczki stela, bo regiruje dwa zespoły: Małokóńczanów a Zybrzidowianki. Jak Pónbóczek nóm do siły a zdorwi to eszce kansik zóndymy pospołu cosik dzieckóm podrzistać. Dziynka piekne wszystkim za dzisio!

Posłać z aprylym

Rostomili, Dowejcie se pozór, bo dzisio Was gdosik może posłać z aprylym. Tak to uż je, że dycki piyrszego dnia sztwortego miesiónca ludzie se robióm ze siebie pospołu błozna. Nó, yny wiycie, jedyn błoznóm rozumi a inkszy ni. Hań downij, co jo se eszcze spóminóm, trzeja było se przeogrómnie dować pozór na stare ciotki, jak sie jim co rzóndziło, nie yny w apryla, bo óny były fest obraźliwe. A jak se człowiek s nich zrobił błozna, choć to był apryl, to potym nie prziszły na nawszczywe ze dwa miesiónce - aż jim to kapke przeszło. Bo ze starych ludzi sie nie robiło błozna – tak ludzie mieli przikozane. Lepszy se było zrobić srande z kogosik młodszego, oto z gaździnej, rzekło sie baji, że ji kury wlazły na siote do stejizbioka, choć siedziały we chlywie, a óna borok uż leciała do pola. Yny że potym nieskorzij szło od nij dostać mietłóm po plecach, bo była fest nasrano. A przeca aji gazdowi szło rzyc cosik na grande, że baji krowa marasi zogródke, lebo że byk utargoł lańcuch a góni po gróncie, choć zwierzynta były zawrzite. Gazda jednako jak sie fest nasroł na takownego srandziste, to poradził aji kulig wytargać ze ziymie a za nim ciepnónć. Ponikierzi nic nie prawili, ale dowali oto wajco do bótka, lebo zawrzili kómusik dwiyrze a ón nie poradził wylyźć, abo baji czymsikej masnym namazali stołek, co se na nim potym gdosik siod. Prawiło sie aji, że cosik bydzie na dziedzinie a wubec to nie była prowda. Oto, że do szmacioka przwiyźli nowe oblyczki, że dzisio nie odbiyrajóm mlyka w baniokach do zlywnie, lebo że nie bydzie eletryki całe dopołednie. Były z tego potym wielkucne kurowody, bo jak se gdosik naplanowoł jakómsik robote, to wiela razy było tak, że musioł wszystko ciepnynć a pół dnia było w rzici. Na apryla se fakt trzeja było fest dować pozór, ale wiycie jako to kiejsi było, roboty ludzie mieli kupa, tóż wiela razy nie było czasu, coby fórt wachować z kierej stróny se gdosik zrobi z człowieka błozna. Byli jednako takowni ludzie, co se radzi robili srande a błozna z inkszych a sami byli nasrani, jak gdosik se zrobił błozna z nich, bo srandzie nie rozumieli. Nó a wiycie na apryla sie robiło rostomajte wieca na grande, ale wszystko musiało być z głowóm, bo se szło narobić pieróństwa a zwady. Wiela razy było tak, że byli dwo kamracio, lebo przociele a jedyn drugimu chcioł zrobić błozna, gor przi gorzołce a potym sie posturkali, wiela razy sie pobili a były z tego fest kurowody. A to sie stowało chłopóm ale aji babóm, bo paniczki też jak baji jedna drugij cosik rzekła za kupa, to potym sie powadziły a poradziły pospołu nie rzóndzić z pół roku. Błozna muszóm być krótki a srandowne, coby z tego nie było żodnej zwady. Piyrszego apryla gor starki a starzicy cyganili swoji wnuki a jim wyrzóndzali rostomajte historyje o wiecach, co jich wubec nigdy nie było. Baji starziczek wyrzóndzali o tym, że lecioł europlanym przez wielkucne morze a stareczka, że była pore razy we Wiydniu u samego cysorza. A dziecka wierziły a wubec se nie wszymły że jich gdosik cygani, bo yny gymbulki miały odewrzite, tam to miały rade to drzistani. Jak Was dzisio gdosik posłoł z aprylym a była z tego sranda, to se z tego wubec nic nie róbcie, bo na rok Wy go poślecie a bydziecie sie śmioć ku zejscaniu.

Ancug

Moja staro ciotka Malka prawili dycki tak, że każdy chłop bydzie mioł obleczóny ancug aspóń sztyry razy w całym żywobyciu: przi kómuniji, przi bierzmowaniu, lebo kónfirmacyji, na swojim wiesielu a w trówle. Miała ganc recht, bo wiycie kiejsi hań downij ancug to było cosik a oblykało sie go yny wtynczas. jak były jakisik fest ważne przileżytości. Wiela razy było tak, że ancug co mioł synek na wiesielu, to go nosił potym eszcze kupa roków, bo przeca to była fest drogo oblyczka. Nó a jak stłósnół, bo go baba porzóndnie kormiła, to se borok musioł kupić nowy – darmo.

Chłopi mieli w odmaryji przeważnie dwa ancugi, jedyn tak oto co niedziele do kościoła a drugi porzóndniejszy na wiesiela, pogrzeby, lebo baji na krzciny. Kiejsi ludzie mieli oblyczki fest w zocy, wiedzieli, że sóm drogi a gor ancug, bo krejczymu trzeja było za niego dać kupa grejcarów. A ancug se wisioł w odmaryji, dycki rowno, na wieszoku - galoty, westa a kabot. Chłop w ancugu musioł wyglóndać jako wojok, co szoł na służbe, bo inakszy ludzie by go obrzóndzili. Obrzóndzili by aji jego babe, że sie nie podziwała jako je chłop obleczóny. Jak synek oblykoł ancug do ślubu, to wiedzioł co go czako, że sie jego żywot zmiyni, że to je tyn jedyn jedyny dziyń w całym żywocie, tóż stoł przed zdrzadłym a fórt sie rychtowoł, coby w kościele wyglóndoł jak sie patrzi. A potym w tym, lebo w inkszym ancugu był na krzcinach swojich dziecek, na wiesielach przocieli, potym nieskorzij na wiesielach swojich dziecek, wnuków, na pogrzebach a każdy roz jak oblykoł ancug to uż jako chłop, wiedzioł że w jakimsik ancugu go aji na ozajst pochowióm. Ale ancug dycki był dlo synka, abo dlo chłopa jako mundur dlo wojoka, bo baji taki Jozef Wawrziczek, gazda ze Sikorników z Małych Kóńczyc na każdo odbywoł, chodził za płógym, kidoł gnój a dycki w oblyczkach na każdo, ale jak prziszoł na wiesieli do swojigo brata, to żodyn go nie poznoł, nó nie tyn chłop. Bótki sie mu świyciły, ancug czorny, jako wóngli, bioło koszula, na nij bindla a galoty rowne jako cesta ku Cieszynu. Ja tak to było, bo w ancugu chłop przestoł być gazdóm a sie robił panoczkiym, aspóń pore razy w całym żywobyciu. A aji jak takowny gazda szumnie obleczóny przijechoł do miasta, to móg drepsić po hólicach a żodyn by nie rzyk, że eszcze rano chodził za płógiym a oroł ziymeczke na gróncie. Ale każdy lónt, jak sie go oblyko aspóń roz za tydziyń baji do kościoła to uż je widzieć, że gdosik w nim chodzi. Tak samo było aji z ancugami, choć se go chłop szanowoł, to potym tyn ancug, co w nim był przi ślubie oblykoł do kościoła, a esi nie stłósnół, to go oblyk dycki w niedziele, jak szoł s kamratami do aryndy. Bo wiycie każdo oblyczka żyła swojim włośnim żywobycim, aji ancug . Było aji tak, że chłopi se ancugi pojczowali, jak baji trzeja było wartko synkowi na wiesieli szumne oblyczki, bo szoł za drużbe, to lecioł do kuzyna, coby mu ancug pojczoł, bo inakszy nie bydzie mioł co oblyc. Ancugi se chłopi aji dowali jedni drugim, bo jak baji gazda uż go mieli mały, to go dowali młodszymu bratu a potym tyn brat zaś baji kuzynowi. Nigdy sie ancuga nie wyciepowało, raczy sie go styrczyło do odmaryje a ón tam wisioł aji dwacet roków. A do trówły sie chłopu oblykało tyn ostatni ancug, co w nim musioł wyglóndać fesznie, bo ponikierzi wierzili, że pójdzie przed samego Pónbóczka. Umrzik musioł być obleczóny jak do ślubu, ale dycki po czornu, bo stejna szoł do ziymi, do świata kany je ćma a tam w ancugu stoł a czakoł aż go zaś zawołajóm spadki na ziymie. Chłop od dziecia aż do śmierci roz za czas oblyko ancug a dycki jak go mo na sobie je jako wojok, co musi słusznie iść miyndzy ludzi pospołu ze swojóm szumnie wypyrczónóm paniczkóm.

Aport

W każdej chałupie, kansik za waszkuchnióm, dycki bliży chlywa był aport. Prawiło sie na niego aji ustymp, ale jedno było iste – człowiek, aji nejbogatszy, aji sóm cysorz do niego drepsił pieszo a dycki jak go zaczło ciść na szpónt. Aporty były rostomajte, hań downij to była maluczko szopka a w postrzodku dziura, coby szło na nióm siednónć, ale nie śmiała być za wielko, bo inakszy by człowiek tam wpod. Musiała być takowno akurat – yny coby szło rzicióm na nióm siednónć. Potym nieskorzij aport sie uż dycki robiło w chałupie, ale tyn stary sie eszcze niechało, bo starzik ze starkóm byli na niego zwykli. Aport w chałupie był ganc podobny do tej szopki – też tam była dziura z wielkucnym dynkiym, coby nie smerdziało. Musiało być w aporcie aspóń maluczki okno, co przez niego lecioł do postrzodka świyży luft, bo inakszy by sie człowiek udusił, gor jak se pojod fazoli z kiszkóm. A wszystko - guwna a jscochy leciały do zyngruby, co w nij była aportowina. Nie było w aporcie żodnych banioków z wodóm do szpluchanio jako terazy, bo wszystko sie kidało a loło na jedyn plac. W aporcie mało kiej był papiór a esi uż, to był jako szmyrgiel, tóż ludzie se raczy uciyrali rzić cajtóngiym. Dycki se gazda mógli eszcze roz poczytać co sie na świecie robi, gor jak mieli zatwierdzyni. W cajtóngach, co były w aporcie były aji fotografije tych, co ludziami regirowali, tóż wiycie jak jakigosik polityka gdosik ni mioł rod, to se móg jego gymbóm utrzić – nó wiycie co. Potym jak cajtóngi były farbiste, to były ganc na nic, bo ani se nie szło nimi utrzić rzici, bo klejzały, ani słozyć ognia pod blahóm, bo sie to nie chciało chycić. We starych aportach dycki roz za rok było trzeja wopnym wybiylić ściany, coby z nich wygónić zarazki. Ale przeca aporty były aji w izbach, baji bogatsi siedlocy mieli jich postawióne w siyni. To były takowne drzewiane kiśnie s dziuróm a pod nióm sie dowało noczniok, lebo amper. Potym nieskorzij takowne aporty sie dowało do izby starce, abo starzikowi jak uż nie poradzili sie moc gibać. Wiela razy było tak, że ku starej chałupie sie przistawiło oto ze dwie izby a zrobiło sie łaziynke ze szumnym biołym ustympym a baniokiym z wodóm, co sie go nióm wyszpluchało. Fórt jednako sie niechało tyn starucny aport, bo do niego drepsili starka a starzik, bo przeca szkoda srać do tego szumnego ustympu – nó tak ludzie mieli w zocy rostomajte wieca, dzisio sie mogymy z tego śmioć. A z tymi nowymi ustympami była dycki sranda, bo sie ludzie śmioli, ze gazda cały tydziyń chodzi srać do starego aportu a w niedziele se dycki jako cysorz siednie na biołym szumnym ustympie, jako na trónie. To samo gaździno, siedziała se dycki yny przi niedzieli jako królowa na ustympie, co se go zrobiła oto pół roku tymu. Yny że wiycie Rostomili, guwno je jedno a dycki smerdzi czy go człowiek zrobi w aporcie czy na biołym ustympie. Aport to był takowny plac, kany gazda szoł coby se kapke poszpekulyrować. Ja ściepoł galoty, bo mu cisło na szpónt, ale dycki jak siedzioł to cosik wymyślił, a eszcze wiyncyj jak cosik z niego wylazło. Bo wiycie wiela razy sie szło na aport, coby se yny tak posiedzieć, ale dycki przedtym musiało z człowieka cosik wylyźć. Ale jak uż gdosik tam siedzioł długszy czas, to przociele sie zaczli starać, esi starzikowi nie zabyło słabo, lebo czy gazda nie usnył. Ale każ tam, gazda mo zatwierdzyni, bo zjod pore kónsków czekulady a ze starzika fórt cosik wylazuje, bo mu stareczka dali na obiod młode ziymnioczki z maślónkóm a nie poradził sie tego najeść. Wszystko rostomili w aporcie, szumnie wybiylónym, kany człowiek był pore razy za dnia yny sóm se sobóm.

Wielkucno rzić a wielkucno gymba

Moja Mama mi dycki prawili, że z wielkucnóm rzicióm sie człowiek wszyndy wciśnie, ale z wielkucnym pyskiym nigdzi – a to je naozajst świynto prowda do dzisia. Wyłożym Wóm to takownóm oto pogodkóm, co żech jóm słyszoł eszce jako dziecio. Były w Małych Kóńczyc dwie swobodne dziołuchy – Mania a Zofijka. Piyrszo była bachrato a miała wielkucnóm rzić, ale była przeogrónie dobro, żodnymu nigdy złego słowa nie rzekła a omijała klebetnice jako yny poradziła - z daleka. Zofijka, to zaś był podciep, miała pysk jako wrota, abo jak prawiły stare ciotki – miała w pysku jako w rzici. Wszyndy była, wszystki plotki musiała wiedzieć a miała kamratki – taki oto same klebetnice. A dycki kany prziszła, to hned sie powadziła, lebo kómusikej naszczekała. Ale choć miała wielkucnóm gymbe to chłopóm sie jednako barży podobała, jako Mania, bo beskuryja poradziła zwyrtać na muzyce a była wybiyrziczno, tóż roz rzóndziła z tym a roz z inkszy – poradziła se synków poowijać kole palca. Nó a Mania na muzyke prziszła, rzicióm ciapła na ławke a siedziała. Roz za czas jóm jakisik synek wzión tańcować, ale wiynkszy chyt miała jednako Zofijka. Ale potym nieskorzij syncy uż se wszymli, że Zofija cygani a że oto obrzóndziła jednego a drugigo – baji że Jónek mo wielkucny kinol, że Hyniek je mały ćwiyńczek a Francek, że wubec nie poradzi tańcować, bo jóm podeptoł po bótkach. Tóż skyrs tego, Mania dycki sie pomiyndzy synków wcisła ku stole, bo choć miała rzić jako mierzice to jednako dycki jakisik plac sie dlo nij zrobił. A Zofijka z tym pyszczyskym niewyparzónym miała coros wiynksze kurowody, bo z nióm żodyn synek nie chcioł ani przerzóndzić, bo sie boł, że óna na niego na dziedzinie naszczeko. Mania też oto w kościele rzić dycki wraziła do ławki pomiyndzy stareczkami a Zofijka musiała stoć, bo jak yny prziszła ku ławkóm, to sie na nióm ty stare paniczki szpatnie dziwały. Darmo musiała dzierżeć gymbe, choć to nie było lahko, bo jak sie szczekało na pyszczysku caluśki żywot, to terazy otwiyrać go yny wtynczas kiej trzeja, to dlo Zofijki było jako za kore. Ale musiała aspóń kapke dzierżeć pysk, bo inakszy by jóm isto aji jeja włośno familija wygnała z chałupy. Wiycie tak to je, że gymba rzóndzi dobre aji złe słowa, bo przeca roz rzykómy, a inkszy roz sie wadzymy – fórt tym samym pyszczyskiym. Tóż se trzeja fest dować pozór, niż cosik przerzóndzymy. Mania ta se dycki rozwożyła, niż z nij cosik wylazło a Zofija ta była jako ta kaczyca na placu, bo sie prawiło na takownego człowieka, co fuloł a drzistoł wszystko, co pomyśloł, że je jako kaczyca. Bo óna też drepsi kole chałupy a naroz drzist, nasro z nienazdanio. Jak gdosik mo wielkucny pysk a fórt ludzi dookoła obrzóndzo, to se musi dować pozór a rozwożyć se esi ni ma lepszy tymu z wielkucnóm rzicióm, co na inkszych nic nie prawi, bo ón sie wszyndy wciśnie choć je jako hól. A eszcze co, Zofijce stykło pół stołka, coby se siadła, Mańce półdrugo, ale ludzie raczy byli ściśnióni baji na muzyce a wziyni se ku sobie Mańke, bo mieli pokój a żodyn jim nie źnił przi uchu. Bo przeca lepszy jedyn z wielkucnom rzicióm, co siedzi na dwóch stołkach, jako sztyrech chudych a wyszczekanych. Ale wiycie, było aji tak że gdosik mioł wielkucnóm rzić a wielkucnóm gymbe, to tyn uż na muzyki a miyndzy ludzi ni mioł ani co drepsić.

Jedno umiyro, drugi sie rodzi

Uż oto trzi tydnie mómy jor, aspóń tyn podle kalyndorza, ale dziepro terazy sie zaczyno świat zielynić a żywot widać wszyndzi, kany sie człowiek podziwo. Tóż ale eszcze niedowno była zima a nie chciała beskuryja odynść. Eszcze prógowała mortwóm ziymeczke przikryć śniegym, coby fórt spała. Ale słónko swoji przeca wiy a prziroda z matkom ziymióm dobrze wiedzóm co robić, coby żywot prziszoł na świat. W przirodzie je tak, że nejprzód cosik musi umrzić, coby sie z tego, abo na tym urodziło cosik ganc nowego. Dycki jak jadym rano do roboty, to widzym na kopieczku zbulanóm starucnóm chałupe, co z nij zustały yny mury a z jednego zoziyro eszcze aji jakisik ostatni okno. Chałupinka uż je ganc mortwo, isto sie za pore roków ganc zbulo, abo jóm zbuajóm, ale w postrzodku jakisik czas tymu sie posioło zorko, co z niego urós strómek – zdo sie mi że to je brzózka. Tak se myślym, że żywot se dycki nóndzie ceste, coby fórt trwoł. Kiejsi hań downij w tej chałupce wszyndzi w każdym kóntku był żywot, góniły dziecka, fórt gdosik drepsił na nawszczywe a dłaszki zgrzipiały. Terazy ta chałupa oddała żywot tymu strómkowi, co z niego możne urośnie wielkucny stróm. Ziymeczka, co spała całóm zime a była mortwo, terazy sie budzi. Wszystko na jesiyń, ku zimie umiyro skyrs tego, coby sie na jor cosik ganc nowego z tego wszystkigo urodziło. Prziroda se musi spocznónć, coby mógła ze siebie dać cosik nowego – zielóny żywot, co go widzimy dokoła nas. Ale ze ziymeczki wylazuje nie yny trowa a kwiotki a nie yny listki na strómach. W lasach, po miedzach a kansik w jamach sie lyngnie rostomajty dziwoki zwiyrz. Uż hned kupa z Was bydzie świyntować Wielkanoc a spóminać śmierć Jezusa – Ón przeca też musioł umrzić, coby ludzie mógli żyć. Bez śmierci ni ma żywota a bez żywota ni ma śmierci. To je takowne wielkucne koło, co sie fórt toczy a nigdy sie isto toczyć nie przestanie. Zorko obilo, małe, złote, co go gazda ciepnie na ziymeczke a potym go nióm przikryje musi umrzić, coby z niego urosła nowo zielina, co na nij bydzie kłósko z ganc nowymi zorkami. Na ozajst jedno z nich, abo aji trzi, sztyry zaś pójdóm do ziymie, coby z nich na rok urosło obili. A hań downij, jak baby rodziły po chałupach a ni we szpitolu, to wiela razy sie tak stało, że Matka umrziła a dziecio żyło. Wiycie rostomili na świecie je wszystko wloł – wyloł. To mocie tak jak na huśtaczce – roz sie jedzie do wyrchu a roz na dół. Jak sie cosik rodzi, to kansik indzi cosik umiyro. Jak gdosik kómusik ubliży, to sie mu to też na ozajst kiejsi wróci. Dziwejcie sie terazy na świat, jak sie wszystko na jor rodzi do żywota. To je tyn czas, kiej widzicie a spokopicie skyrs czego na jesiyń wszystko umiyrało. Z tego, co umrziło wylazuje terazy zielóne, listki na strómach a rostomajte kwiotki na miedzy. Żywota nie idzie tak oto zabić, bo ón przeca zno cesty, co jich żodyn człowiek nie widzioł a isto jich ani nigdy nie uwidzi.

Rostomili,

Uż hned bydziecie świyntować Wielkanoc, tóż przi tej przileżytości chcym Wóm rzyc pore słów. To bydzie czas nowego żywota, bo se bydymy spóminać Jezusa, co naozajst powstoł z mortwych kiejsi hań downij we Świyntej Ziymi. Skyrs tego zwyciynżył śmierć a ludzie na caluśkim Świecie, aji my dostali jakómsikej nadzieje na nowe żywobyci. Chrystus powstoł z mortwych prowdziwie a na isto. To nie była żodno pogodka, lebo bojka – ale to je cosik, w co wierzymy, że to tak było a że Jezus umrził nejprzód za Adama a esi za niego, to aji za wszystkich ludzi, bo w Adamie przeca wszyscy umiyrómu. Ale w Jezusie my sóm wszyscy zaś przikludzóni do żywota. Rostomili, spómnijcie se w ty świynta na Jezusa, tego prowdziwego. Ni tego, co go mocie na obrozku, lebo we figurze, ale tego, co mu Pónbóczek doł wszelkóm moc na niebia a na ziymi. Świynta Wielkij Nocy każdy se bydzie świyntowoł po swojimu, podle tego jako se wierzi, bo to że człowiek patrzi do jakigosik kościoła to je jedna wiec, ale wiara a jako se baji rzykómy, to uż je wiec każdego jednego z nas. Jezus to je tyn barónek, co wypucowoł ludzióm wszystki grzychy, coby wszyscy ludzie mógli kiejsi usłyszeć jego głos a powstać z mortwych. Na stole bydziecie mieć barónka, tego z ciasta, tóż se wystowcie Barónka Bożego, co go kludzóm na zabici. Bydziecie mieć na stole aji wajca a z wajca przeca je żywot, z niego sie rodzi cosik nowego. Kieby nie było Jezusa a jego ofiary na krziżu, nie było by nadzieji na żywot. Ludzie by umiyrali a fertik, drepsili by do ćmoka a tracili by sie w nim na amyn. Ale skyrs Jezusowej ofierze je nadzieja, a to wajuszko to niech bydzie takowny jeji symbol. Usłyszycie słowa z Bibliji, jako to wszystko było, jako Pónbóczek doł swojigo Rostomiłego Synka, coby z ducha sie z niego zrobił człowiek a coby umrził za wszystkich ludzi. Każdy to musi wiedzieć, że czy chce czy nie chce, to Jezus aji za niego umrził. Wielkanoc to je świynto, jedno jedyne roz do roka, co sie w nim ze śmierci robi żywot. Musicie rostomili eszcze wiedzieć a o tym pamiyntać, że w tym świyncie je kupa z naszej słowiańskij przeszłości. Malowane wajca, śmiergust, dreptani z gojiczkiym, lebo palmy to je wszystko, co kościół wzión z tradycyji a zwyków naszych praojców, co rzykali do Welesa a do Peruna. Winszujym Wóm na ty świynta Wielkij Nocy, dobrego czasu pospołu z familijóm a z przocielami. Pamiyntejcie, że jodło, co go bydziecie mieć na stole to je yny cosik na wiyncyj. Nejważniejszy je tyn Jezus, co by sie kole niego ty świynta miały toczyć. Niech to bydzie czas, co se w nim spoczniecie od tego Świata co je kole nas. Zgoście telewizor, wróźcie do podstola telefóny a przerzóndcie z familijóm. Niech ta Wiekanoc to bydzie dobry czas, dlo Was a dlo wszystkich, co sóm kole Was. Tego błogosławiónego, dobrego czasu Wóm chcym powinszować, coby Chrystus, co ón powstoł z mortwych prowdziwie, aspón na chwile wloz do Waszego serca.

Wiesiołych Świónt Wielkij Nocy!

Czorny Tydziyń a suszyni grejcarów

Na Cieszyńskij Ziymi były dwie tradycyje przed Świyntami Wielkij Nocy, co se na nich mało gdo eszcze poradzi spómnieć: Czorny Tydziyń a suszyni grejcarów, Wszyscy wiedzóm, a esi nie wiedzóm to jim tukej napiszym, co to je Wielki Tydziyń. To je tych siedym dni od Niedzieli Kwietnej (Palmowej) do Wielkanocy. Na Cieszyńskij Ziymi sie to prawiło Wieli Tydziyń, podobnie jako Wieli Pióntek, lebo Wielo Sobota. Ale mało gdo wiy, że okróm Wieligo Tydnia był eszcze Czorny Tydziyń, to zaś było siedym dni miyndzy Śmiertnióm Niedzielóm, lebo Czornóm Niedzielóm a Niedzielóm Kwietnióm (Palmowóm). Czymu sie na to prawiło Czorny Tydziyń? Na bo kiejsi hań downij gor w Goraliji, ale nie yny tam, cudzi ludzie sie pytali skyrs czego sie na to prawi Czorny Tydziyń. Ludzie to wykłodali tak, że jak sie chłop nie umyje a nie przeblecze cały tydziyń, to potym bydzie zmazany a bydzie czorny, możne aji jako murzin. Starzi Górole se robili błozna, że jak sie chłop nie umyje a nie przeblecze siedym dni, to potym może iść do lasa na pytlaczke a ani go gojny pomiyndzy strómami nie uwidzi, bo bydzie czorny. Tóż takowny zmazany chłop se móg nachytać bażantów a aji chycić na oko jakigo sarnioka. Ale w tyn Czornym Tydniu, gor we Śmiertnóm Niedziele po dziedzinach w Istebnej, Jaworzince, Bukowcu a aji w Hyrczawie drepsiły se dwie dziołuszki z takóm lalkóm, czasym zrobiónóm ze słómy a prawiły że chodzóm po Morzanie. To był takowny zwyk eszcze ze starucnych czasóm, kiej Marzanna to była bogini zimy, mortwej natury a śmierci. Ty dziołuszki drepsiły od chałupy do chałupy a śpiywały dycki dwie pieśniczki – jednóm kościelnóm: „Podziynkujmy Krystu Panu a oddejmy chwałym Jymu” a drugóm:”Morzanna, Morzanna, coś w poście jodała groch ze słóninami, groch ze słóninami”. Tymi pieśniczkami ty dziołuszki ludzióm ogłoszały, że hned bydzie Wielkanoc a że sie kóńczy tyn czas mortwy, czas śmierci a zaczyno czas żywota a prziroda sie bydzie pómału budzić. Na Cieszyńskij Ziymi Marzanny sie nigdy nie poliło, ani nie topiło jako sie to robiło baji na Górnym Ślónsku. Jak dziołuchy obeszły całóm dziedzine, to Marzanne schowały kansik do sómsieka, coby jóm zaś na rok wycióngnónć. To że baji dziecka ze szkoły terazy polóm Marzanne a jóm topióm to je cudzy zwyk, co gdosik uwidzioł możne kansik w telewizorze. Drugim zwykiym, co uż go mało gdo wyubec pamiynto było suszyni grejcarów we Wieli Pióntek, lebo we Wielkanoc. Ludzie wierzili, że w tym czasie dioboł traci nad pinióndzami swojóm moc, bo przeca podle Bibliji Judosz przedoł Jezusa za trzicet strzybnioków. Wiycie, w Ustróniu pod Równicóm je takowny kopiec, co na niego prawióm Żor. Ludzie na to prawili aji, żę to je "piniynżno dziura". Kiejsi hań downij w tej dziurze sie we Wieli Pióntek suszyły grejcary, bo przeca dioboł wtynczas ni mioł nad nimi władzy, tóż szło wartko prziść ku bogactwu. Ale to nie było taki lachki, jako by sie kómusikej zdało, bo grejcary było trzeja tam powiesić ganc o północy w sekundzie z Wieligo Czwortku na Wieli Pióntek a przi tymu sie nie śmiało nic rzóndzić, zakuckać ani otwiyrać gymby. Tóż wiycie to nie było lahko, jak gdosik prziszoł a uwidzioł na sznurach telowne grejcary to dycki rzyk: „Jezeryna”.

Śmiergust a gojiczek

We Śmiergust jako wszyscy dobrze wiycie, aji do dzisia po dziedzinie chodzóm śmiergustnicy a polywajóm dziołuchy kaj yny po chałupach. Ale kiejsi hań downij w tyn dziyń po dziedzinie drepsiły trzi dziołuszki, co sie na nich prawiło gojiczorki. Prawiło sie tak skyrs tego, bo jedna z nich dzierżała w packach gojiczek, zielóny strómek ozdobióny farbistymi bandliczkami a malowanymi wajcami. Baji w Brynnej na tóm, co dzierżała gojiczek sie prawiło młoducha a na dwie kole nij, że to sóm drużki. Ta tradycyj dreptanio z gojiczkiym była na Cieszyńskij Ziymi od Wiseł a Jabłónkowa na północ, bo w Goraliji sie z gojiczkiym nie chodzowało. Gojiczorki były dycki szumnie obleczóne – miały na sobie żywotki, suknie a jakómsik jakle jak było zima. Co było fest ważne? Na, to że gojiczorek sie nie śmiało polywać. Wszystki dziołuchy na dziedzinie ja, ale jich ni, bo óny dreptały z gojiczkiym, od chałupy do chałupy a winszowały ludzióm, coby sie jim darziło a mnożiło. Gdoby jich poloł, tego by naozajst ludzie wyżynyli z dziedziny, bo gojiczorki były jako świynte. W gojiczku był żywot, bo był zielóny, podobnie jako żywot był we wajcu, co sie go jadło we Wielkanoc rano. Gojiczek baji we Wiśle to był przeważnie smrek, lebo jedla a w dziedzinach bar-ży na północ to była brzózka – strómek, co był symbolym żywota. Gojiczorki przinoszały ludzióm do chałupy nejlepszóm wiec po zimie – żywot a jor, tóż gaździno z gazdóm jim dowały dycki po kónsku buchty, kołocza, wajca a czasym aji jakisik bómbón. Tym gojiczkiym ty dwie, lebo trzi dziołuszka wyganiały ze świata zime a wszyscy wiedzieli, że hned sie ziymeczka obudzi a bydzie sie robić na gróncie. Jedna gojiczorka dzierżała dycki koszyk, co do niego ludzie dowali jodło za winszowani a dwie dzierżały gojiczek. Winszowani ni mógło być bez pieśniczek tóż dziołuszki też śpiywały, przeważnie dwie pieśniczki. Piyrszo to była kościelno:

„Trzecigo dnia wstoł Zbawiciel”

a drugo była takowno:

Dej Boże dobry dziyń pod Wasze okiynko,

Prziszli my pocieszyć Was miło gaździnko,

Gojiczek zielóny, pieknie przistrojóny

A na tym gojiczku, malowane wajca

Sóm też tam dziołuszka, szykowne do tańca

Gojiczek zielóny, pieknie przistrojóny.

Na gojiczku, na wyrchu był dycki prziwiónzany zwóneczek, tóż wszyscy wiedzieli, że gojiczorki idóm a gaździnka była rada, tóż uż rychtowała cosik mało wiela za winszowani. Tyn zwóneczek mioł budzić żywot, coby wyloz spod ziymi. Zielóny gojiczek to była dycki ta energija żywota a aji nadzieja, że Świat latoś bydzie aspóń kapke lepszy. Do dzisia eszcze tradycyj gojiczka je na Cieszyńskij Ziymi fórt żywo, baji w Brynnej - podziwejcie na fotografije dołu.

Zogłowek a pierzina

Wiycie, co trzeja człowiekowi, coby sie do porzóndku wyspoł? Legier, strużok, płachta, zogłowek a pierzina. A starzi ludzie eszcze prawili, że sie musi przez dziyń urobić, boby sie wyspoł od wieczora do rana. Ale na isto nejważniejsze to je tyn zogłowek a pierzina. Hań downij sie jich robiło z cychy, co sie do nij suło piyrzi wyszkubane na szkubaczkach. Dycki nejszumniejszóm pierzine a zogłowki musiała mieć dziołucha niż sie wydała, bo to było jeji wiano, co go miała wrażóne w trówle. Cychy były prziozdobióne rostomajtymi kwiotkami a wszystko skyrs tego, coby ji chłop nie wyczytoł, że nigdy nic ni miała. Jak sie jednako chłop przykrył w nocy z młodóm babóm, takóm szumnóm pierzinóm, to naozajst do roka było na świecie dziecio. Pierzina była dobro gor w zimie, jak były mrozy a w kachloku uż wygasło, to wiela razy człowiek mioł nos zimny, ale za to pod cychóm nafilowanóm piyrzim z liw było ciepło jako przi starczynej blasze. Inakszy było w lecie, bo jak był hyc, to pierzine sie wiela razy skopało na ziym a przykryło sie raczy dekóm. Ale za to w zimie to było ganc inakszy, bo wtynczas pierzina to było cosik, w czym człowiek leżoł jako cysorz, w nejlepszym hotelu. Gdo leżoł pod pierzinóm, tyn wiy że niż sie nióm człowiek przykrył, musioł jóm piekne porownać, bo dycki to piyrzi, co było w postrzodku sie przesuło z jednego placu na inkszy. Wiela razy było tak, że przi głowie pierzina była ciynko a na nogach ji było za kupa, tóż trzeja było dycki niż sie lygło do legiera, se tóm pierzine narychtować – musiało ji być tela samo w nogach, wiela przi karku, inakszy sie człowiek nie wyspoł. Bo wiycie, to piyrzi co było w postrzodku, óno sie fórt suło a sie go nogami dycki skopało. Pod pierzine my jako dziecia wazowali jak na polu była sumeryja a jak stareczka rożygali grómnice, coby pieróny nie prały do chałupy. Przez dziyń, pierzina ze zogłowkami musiała dycki rowno leżeć na legierze. Ponikierzi z Was se eszcze poradzóm spómnieć, że na legierze starzików leżała jedna pierzina na drugij, na tym zogłowki a wszystko było eszcze przikryte dekóm w kwiotki. Nó a moja Mama mi wyrzóndzali, że u mojigo prastarzika na posłanym legierze społ szumny kocur. Jak yny zaświyciło słóneczko, choć było zima, to gaździno wyciepowała pierzine a zogłowki na pole. W zimie aspóń na chwile przez okno a w lecie na żerdź – aji na caluśki dziyń. Pod takownóm przeluftowanóm pierzinóm a na zogłowkach, co jich wiater przefukoł, to sie potym fajnacko spało. S poczóntku, jak młodzi sie ożynili to spali pod jednóm pierzinóm a każdy mioł swój zogłowek, ale hned se wszymli, że dobre majóm sie radzi ale każdy musi mieć przeca swojóm włośnióm pierzine. A eszcze se spóminóm, że jak my jako dziecia spali w lecie u stareczki, to nóm óna prawiła, że jak je hyc to pierzina nie grzeje, ale poradzi ziómbić, yny trzeja na nij leżeć klepetami. Stare zogłowki poradziły sie potargać aji pierzina, wtynczas piyrzi lotało po całej izbie. Stało sie aji tak, że starucnóm pierzine trzeja było uż wyciepać. Darmo, jako prawiła moja stejizbianka Marta Morawcula – wszystko do czasu, Pón Bóg na wieki. Roz za czas sie suło nowóm pierzine a nowe zogłowki a wtynczas wiycie, choć starzik ze starkóm mieli każdy swojóm, to wiela razy aspóń na chwile leżeli pod jednóm tóm nowóm, coby se spómnieć jak byli hned po wiesielu. Nó, starzik by cosik po stareczce chcioł, ale stareczka go pogłoskała po licu a przicisła go do siebie, tak sie starzi ludzie mieli radzi, w jednym starucnym legierze pod jednóm pierzinóm. Potym jednako se uż każdy społ pod swojóm, bo pierzina to je jedyno wiec, co se pod nióm człowiek może wieczór spocznonć od całego dnia. A kany szło hledać dziołuche, co ji synek nie chcioł, tyn szwarny co z nióm całóm muzyke zwyrtoł – dyć przeca, że pod pierzinóm, bo tam sie poradziła schować przed całym złym światym.

Bagany

Każdy, gdo idzie ku jakisik robocie, przi chałupie, we werku, lebo na szachcie, tyn wiy że musi se obuć bótki jak sie patrzi. Inkaszy kapke podrepsi a hned sie mu porobóm na szłapach plynskiyrze, abo bydzie mioł w tych annielskich bótkach wode. Na Cieszyńskij Ziymi było kapke werków a szachtów, tóż gor chłopi, co w nich robili, wiedzieli że bez bótków do porzóndku ni ma ani co iść na szychte. Piyrsze co, jak prziszoł młody chłapiec na piyrszóm szychte, to musioł iść do magazynu a nafasować se oblyczki do roboty a bagany. Co to było, to se eszcze poradzóm spómnieć ci, co robili we werku trzicet, sztyrycet roków tymu, to były bótki uszyte z hrubej skóry z babucia, fest dobrze poszytej. Do postrzodka sie nie dostowała woda, tóż szło nimi drepsić wszyndy tam kany było mokro a kany był śniyg. Zole też miały hrubóm, jak sie patrzi a jak sie bagany miało w zocy, to szło nimi drepsić aji dziesiynć roków. Choć sie zakopło do kamiynio, lebo do czegosik ocelowego, to człowiek tego ani bar-zo nie poczuł. A óny musiały godnie wystoć, bo przeca robota baji na szachcie to nie była żodno sranda. Nowe bagany wóniały tóm skóróm z babucia a sie błyszczały a jak sie uż rozchodziły, to potym do postrzodka sie dycki wcisło kónski cajtóngu, lebo papyndekli, bo sie prawiło że wtynczas szłapy nie bydóm smerdzieć. Bagany przed szychtóm dycki trzeja było do porzóndku powiónzać sznurkami a narychtować sie do roboty, bo wiela razy ty ciynżki bótki poradziły uchronić przed jakimsik padym. Baji szoł tyn młody chłapiec zaspany na piyrszej szychcie we werku a kopnół do hrubego ocelowego, ostrego prynta, co go jakisik mamlas niechoł na ziymi. Bez baganów uż by mioł szłape oszkapiónóm a szoł by na maródke. Inkszy roz na dole na szachcie, Franckowi na szłape spadło wielkucne kładziwo, tóż też kieby ni bagany, to by mioł szłape jako banie a z miesiónc by z niego nic nie było. Ale bagany sie szyło aji chopóm, co robili przi chałupie na gospodarce a w lesie. Taki bótki z hrubej skóry z babucia to poradziły wydzierżeć aji dwacet roków, bo jak sie nie dej boże potargały, to jich gazda zaniós do szewca a zaś były jako nowe. Do sie rzyc, że kieby ni bagany to na Cieszyńskij Ziymi nie było by tela chałup, szachtów, werków, co jich postawili a potym w nich robili chłopi a aji baby, co by my jich mieli mieć fest w zocy. A eszcze przeca ty bótki obuwali chłopi jak szli do lasa, bo tam dziepro szło do czegosik kopnónć, abo aji siykiyrka mógła szłapy oszkapić, ale szczynści że bagany, były jako ocelowy plech. Wiycie jako je skóra na babuciu? Jak se spómnicie zabijaczke, jak uż babuć wisioł na biercu to jak sie go pomacało po wyrchu to był twardy jako kamiyń - takowne były bagany, bótki co w nich szło iść aji do nejgorszej roboty. Dzisio uż takownych bótków ze świyczkóm hledać, ja idzie kupić bótki co sóm bezmala do roboty, yny jak na nich chłopu w lesie spadnie siykiyrka, to hned je dziura, a jak sie nimi zakopnie o cosik ocelowego, to palec potym odbiyro dwa tydnie. Starzik drepsili w baganach do śmierci, tych samych, co se jich nafasowali pore roków niż poszli na pyndzyj. A dycki styrkali do nich kónski cajtóngu, lebo papyndekli, coby mu przeca szłapy nie smerdziały.

Jako sie Starka powadzili ze Starzikiym we stodole

Dejcie pozór, to je yny dlo tych, co majóm norymne nerwy!

- Adolf, wiela żeś dzisio pozbiyroł wajec?

- Dziesiynć, czymu?

- A macoł żeś jich, bo wczora było dwacet.

- Na co, dyć kura nosi tela wajec, wiela poradzi, no ni?

- Drziszczesz, żeróm obili, kukurzice, trowa uż wylazuje, tóż jóm zobajóm, miały by nosić wiyncyj.

- Zofija, nie bydź wysrano.

- Yny sie do porzóndku podziwej w sómsieku, na ozajst żeś tam nie był, óny rade tam w kóntkach noszóm, yny sie trzeja podziwać.

- Dziwołech sie nic tam ni ma.

- Tyś je cabalaty, zbiyrosz wajca tam kaj wiysz, że kury noszóm a nie chce ci sie zónść podziwać baji tam hanej za burdakiym.

- Wszyndzi żech sie dziwoł, aji za tymi skrzinkami.

- Na ni, bo tam żech wczora naszła piynć, pódź haw to ci ukożym.

- Nó, wiela tu ni ma ani jedno.

- Bo jich pies zeżroł, puszczosz ty psy do stodoły a óny na isto ty wszystki wajca żeróm.

- Pies se też musi roz za czas wajco zeżrać, coby mioł szumne kudły.

- Wiysz co Adolf, jo tu chodzym kole tych kur, kormiym jich a ty psu dowosz wszystki wajca zeżrać.

- Dycki jich wachujym, gónióm po polu, jaki wszystki wajca?

- Na wajca żeróm a ty jich nie uwachujesz, bo se idziesz za chałupe na miedze.

- Musisz przi każdej kurze siednónć a dować se pozór kiej wajco wysro, darmo.

- Pierónie, ja to ty se siednij przi tych swojich psach, bo wajca rod zeżeresz a jak jich ni ma to sie pytosz czymu.

- Wiysz co Zofija, jo żech ze szpajski wajco wzión oto ze dwa tydnie tymu.

- Na ni, bo wczora żeś żroł ze ziymniokami a z kiszkóm.

- Ja, jedno, coch se go schowoł do kapsy, bo wszystki przedosz po chałupach.

- Na, bo grejcarów na wszystko chybio.

- Mało mosz? Wszystko z chałupy wysmyczysz a potym żrać ni ma co, z wysraności.

- Wiysz co Adolf, niech cie Pónbóczek za to pokorze.

- Mie nie pokorze, yny ciebie, bo miasto se niechać jakisik wajco, kónsek szpyrki a miynsa dóma to wszystko w taszkach smyczysz na torg ku Cieszynu.

- Na, bo pierónie sakramyncki widzisz jaki to wszystko je drogi, eletryka, wóngli.

- Ale dyć mosz pyndzyj rolnóm, jo móm swojóm ze szachty a styknie nóm na wszystko, aji bez twojich kur.

- Ale Adolf, telowne wajca, co sie fórt tracóm, nie ser mie pyty, dej mi uż pokój.

- Wiysz co, jo ci ty wajca kupiym w kónzumie a dej mi ty uż pokój.

- Ja na to mosz grejcary, pierónie jedyn.

- Zofija, wiysz co? Uż sie mi nie chce z tobóm rzóndzić.

- Idź w pieróny, zawrzij sie w szopce a siedź tam podciepie sakramyncki.

- Idym, bo z tobóm uż nie idzie wydzierżeć.

- W rzić mie ugryź.

- A ty mie sto razy a ni roz.

- Bydziesz chcioł wajco, dioble oszkliwy.

- To se kupiym, ty czarownico,

- Wyliż mi rzić.

- A ty mi dziesiynć razy, yny zwady chledosz, skyrs poru wajec.

- Eszcze roz ty psy tukej na sómsieku uwidzym, to jich pozabijóm.

- Zabij jich, to jo zazwóniym po policajtów.

- Na ciebie policajtów podciepie, bo mie żeresz cały żywot.

- Skyrs wajec, wiysz co Zofija idź do chałupy, bo uż cie móm dość.

- Jo cie też.

- Skyrs poru wajec po mie bydzie pieróna ryczeć, dyć se nie dóm.

- Gówno dostanie na wieczerze, niech se sóm zrobi.

Witejcie na moji strónce! Tukej piszymy a rzóndzymy yny po naszymu. 

Mały Ksiónże po naszymu 

Gdo mo rod ksiónżke "Mały Ksiónże", to se jóm terazy może poczytać po naszymu. 

MAŁY KSIÓNŻE PO NASZYMU

Gdo se chce poczytać moji wszystki wiersze, to niech klepnie w link dołu:

MOJI WIERSZE

Gdo se chce poczytać moji wyrzóndzani, drzistani a bulczyni, kiere żech tukej na tej strónce napsoł: 

WSZYSTKO, CO  ŻECH  NAPISOŁ JE TUKEJ: CZ 1

WSZYSTKO, CO  ŻECH  NAPISOŁ JE TUKEJ: CZ 2

Gdo sie chce  kapke nauczyć naszej cieszyńskij rzeczy, cosi se przipómnieć, abo pokozać dzieckóm, jako sie mo richtig wyrzóndzać po naszymu, to niech wlezie na link dołu:

CIESZYŃSKI  SZLABIKORZ (ELEMENTARZ)

Memy po naszymu, kiere żech napisoł: 

MEMY PO NASZYMU

Mocie radzi Kubusia Puchatka? Terazy se go możecie poczytać aji po naszymu:

KUBUŚ PUCHATEK PO NASZYMU

Historyja filozofiji podle ks. prof. Jozefa Tischnera po naszymu: 

HISTORYJA  FILOZOFIJI  PO  NASZYMU 

Witóm Was pieknie na moji strónie o gwarze Ślónska Cieszyńskigo.

Tóm strónke żech srobiuł po to, coby każdy, kiery sie interesuje naszóm cieszyńskóm reczóm móg tu cosi nalyźć dlo siebie, abo cosi dopisać. Myślym se, że ta strónka bydzie poczóntkiym czegosi nowego, możne, że sie nóndóm jacysi ludzie kierzi bydóm tu dopisować swoji opowiadania, abo jakisi inksze rzeczy aji ze swojigo życio. Na strónke cały czas cosi dodowóm i chcym, coby coros barży rosła. Życzym wszyjstkim wszeckigo dobrego, czytejcie, oglóndejcie, a czasym aji do mie napiszcie.

Pozdrawióm. Tómek Sochacki.     

Fórt cosi na strónie robiym…

Cobyjście se nie pomyśleli, że yny tak żech cosi srobiuł, a terazy uż yny szmatłóm s rynkami w kapsach, a bambelóm sie po zogrodzie. Bo sóm tacy, co tam prawióm a aji to piszóm po forach. Baji terazy kóńczym dział o Małyszowi, a potym sie bierym za słownik, bo go chcym dopisać, bo kupa ludzi sie do mie głosi, że nie wiedzóm jako je co po naszymu, a chcieli by to skóntrolować. Majóm recht. Jak się cosi pisze po naszymu to trzeja potym ludzióm rzyc co je co, bo nie każdy umi naszóm rzeczóm rzóndzić. Terazy móm wiyncyj czasu, bo żech smiyniuł robote, a nie muszym w nij siedzieć łod rana do wieczora tóż wiyncyj bydzie nowych rzeczy na strónie. Posdrowióm was wszysjtkich pieknie. Tómek .   

Wszeckigo nejlepszego na ty Godni Świynta a na Nowy Rok,

Cobyjście sie s familijami po chałupach pospołu radowali,

Cobyjście na rok mieli wszeckigo moc,

Bes uroku, godnie, coby Wóm ziymeczka łobrodziła, reż, łobili, pszyniczke, łowies,

Coby sie Wóm dziecka chowały a Was posłuchały, dobre noty do chałupy se szkoły nosiły,

Coby sie Wóm krowa łocieliła, świnia łoprosiła, koza łokociła,

Coby Waszo gaździno była fórt tako kulato jako je, a dobre jodło Wóm warziła,

Coby Wasz chłop po aryndach kupa nie chodziuł, a przi chałupie robiuł,

Coby sie Wóm cera dobrze wydała, a synek se wzión szykownóm niewiaste,

Cobyjście mieli pełnóm piwnice aji na Grómnice,

Cobyjście mieli pełnóm stodołe aż do prziszłego lata,

Bożego Błogosławiyństwa, niech sie wóm wszyjstkim darzi!

To Wóm winszuje admin – Tómek Sochacki

Od Łucyje do Wilije  

Eszcze terazy ponikierzi starzi ludzie, a Górole w Beskidach dowajóm se pozór, jaki je czas przes trzinost dni – od Łucyje do Wilije. Każdy dziyń je jako jedyn miesiónc w roku. Jo żech se też pisoł, a esi sie to sprawdzi, to uwidzymy na rok.

Styczyń – bydzie suchy, bes śniega a deszczu. Bydzie pieknie, a słóneczko bydzie zaglóndać zza chmor. Bydzie dojść ciepło.

Luty – bydzie szpatny, bydzie padoł deszcz a deszcz ze śniegym, ale bydzie ciepło. Słóneczko bydzie mało świycić. 

Marzec – nie bydzie padać, bydzie ciepło, słóneczko bydzie zaglóndać zza chmor.

Kwieciyń – bydzie padoł deszcz, ale słónko bydzie zaglóndać. Może być chłódnij, jako w marcu.

Moj – Bydzie piekny, słónko bydzie świycić, mało deszcza, ciepło.

Czerwiec – bydzie ciepło, bes deszcza, abo mało deszcza, słónko bydzie świycić.

Lipiec – bydzie ciepło, bes deszcza, abo mało deszcza, słónko bydzie świycić.

Siyrpiyń – ciepło, sucho, mało chmor, słóńce świyci.

Wrzesiyń – bydzie zima, bydzie padoł deszcz, słóńca mało.

Pażdziyrnik – bydzie pieknie, słóńce bydzie zaglóndać, mało deszcza, abo ganc nic. Bydzie jednako chłódno. Zacznie padać śniyg.

Listopad – bydzie zima, bes deszcza a śniega, abo mało popadze. Słónko bydzie zaglóndać zza chmory.

Grudziyń – chłódnawo, mało śniega, słóneczko bydzie zaglóndać. Godni Świynta by miały być biołe.

Nejpiekniejsze cieszyński słowo

Jak czytóm rostomajte portale w internecie, to fórt widzym, że gdosi pisze, coby wybrać nejpiekniejsze cieszyński słowo. Naszo rzecz je tak bogato, że mómy same piekne słowa, w tym całym wybiyraniu, idzie raczy o to, coby nónść taki, kiere je nejbarży oryginalne. Słówka s nimieckigo – knefel, ajzybaner, lebo rajfeszlus, to sóm słówka podobne do tych, kiere majóm Niymcy we szlabikorzu. Cesta, maródka, abo szpinawy – sóm s czeskigo. Yny s tymi słowami czeskimi, to se muszymy dować pozór, bo kiejsi hań downij, jak my eszcze żyli w plymiónach, to „Czesi” a „Polocy” mieli tóm swojóm rzecz barży podobnóm. Inakszy Niymcy, bo óni sóm Germanie. Tóż dobre, ale terazy spadki do tych naszych cieszyńskich słówek. Podle mie nejbarży oryginalne słówko to je WYNOTWIAĆ, abo WYNOKWIAĆ. To je taki nasze i isto yny nasze słowo. Ale każdymu sie podobo co inkszego. Piszcie kamraci do ksiyngi gości kiere słówka mocie nejbarży radzi. Srobiymy se s nich pote takóm liste.    

Winszowani na Nowy Rok . Od Łucyje do Wilije.

Wszeckigo dobrego Wóm przejym na tyn Nowy Rok. Coby był lepszy jako tyn, kiery uż przeszoł. Przejym Wóm gor zdrowio, bo jak je zdrowi to sóm aji grejcary.

Od Łucyje do Wilije:

Rok tymu żech sie dziwoł za łokno dwanost dni od Łucyje do Wilije, a pisołech jaki bydzie latojś czas. Terazy oto zajś żech zaglóndoł jako je na polu, a popisołech se to na każdy miesiónc, tóż:

Styczyń – Bydzie bioło, ale śniega bydzie tak ganc akurat. Mróz bydzie, ale śniega nie bydzie kupa padać. Słónko bydzie lyniwe, a nie bydzie chcieć wylazować zza chmor. Na cestach lecy kany zomiynty.

Luty – Śniega miyni, słónko lyniwe, ale barży bydzie świycić jako we styczniu. Ciepło, zacznie sie śniyg topić a na polu bydzie bryja.

Marzec – Słónko fórt lyniwe. Śniyg się stopi, a wszyndy bydzie stoć woda. Rzyki mogóm wylywać – dowejcie pozór. Bydzie cepło, trowa bydzie chcieć pómału wylazować. Bydzie padoł deszcz.

Kwieciyń – Bydzie dojść ciepławo. Wszyndzi bydzie kupa marasu a wody, bo śniyg sie stopi. Słónka bydzie mało, ale bydzie zaglóndać zza chmor. Bydzie padoł deszcz.

Moj – Mało słóńca, kupa chmor. Bydzie padoł deszcz. Mokro a wilgno.

Czerwiec – kupa chmor, mało słóńca, mało deszcza.

Lipiec – Małó słóńca, kupa chmor, bydzie parno. Mało deszcza.

Siyrpiyń – Wiyncyj słóńca, jako chmor. Fórt parno. Bydzie popadowoł deszcz.

Wrzesiyń – Słóńca mało, parno, kupa chmor, kupa mgieł. Zima.

Paździyrnik – Chłódno. Mało słónka, kupa chmor. Mało deszcza.

Listopad – Kupa słóńca, mało chmor. Ciepło, może popadować deszcz. Bes śniega.

Grudziyń – Szpatnie, kupa marasu. Ciepło, czasym wyglóndnie słonko. Bes śniega.

TVN „Ugotowani” – po naszymu: „Uwarzyni”…

Posłuchejcie kamraci. Dzisio do mie zwóniła paniczka s telewizyji TVN, kiero robi taki pragram „Ugotowani”, po naszymu: „Uwarzyni”. Pytała sie mie esi nie znóm jakisich ludzi, kierzi by chcieli do tego programu iść. Za jakisi czas – ale eszcze w moju – chcóm srobić tyn program u nas kole Cieszyna. To ni ma żodno sranda. Tóż posłuchejcie, gdo umi warzić – gor nasze cieszyński jodło – umi wyrzóndzać po naszymu, a chciołby zarobić jakisi grejcar (główno nagroda je piynć tysiyncy złotych), niech sie do mie głosi. Jo warzić nie umiym – choć cieszyński recepisy znóm – tóż ni móg bych do tego programu iść, bo bych se yny narobiuł ostudy na dziedzinie. Znóm jednako ludzi, a gor paniczki, kierzi s bele czego poradzóm uwarzić taki cuda, że sie wszeckim uszy ruszajóm jak to jedzóm, a niejednymu sie eszcze po brodzie kidze.

Mój telefón je: 696 341 137   696 341 137 , a mail: tomaszsochacki@wp.pl

I pamiyntejcie: to ni ma sranda, bo apryla uż było, a jo se s ludzi błozna nie robiym.

Cosi mało wiela o ksiónżkach

Łoto niedowno żech se spómnioł, że funguje cosi takigo, co sie mianuje ksiónżkóm. Dlo tych co nie wiedzóm: to je taki sztus archów papióru miyndzy kartónym. Na tym papiórze sóm napisane rostomajte informacyje. Jo eszcze je s tej generacyji, kiero ksiónżki czytała, ale dzisiejszego czasu uż wszecko je na szkle, a młodzi yny palcami zwyrtajóm, coby poczytać co nowego we świecie. Niby sie człowiek może tymu dziwować, ale eszcze ze sto roków tymu ksiónżka to był fórt luksus, a gdo jóm mioł to był tak jak dzisio gdosi s tabletym. Yny je tako róznica miyndzy papiórym a eletrycznym pudełkiym, że coby wychledać jakóm informacyje w ksiónżce to trzeja kapke czasu, bo sie człowiek musi podziwać do elstra, podle abeceda, potym trzeja poswyrtać palcami po archach, czasym dojść kupa, ale jak człowiek uż nóndzie to co chledoł, to je przeogrómnie rod. Je też tak, że jak uż sie cosi dozwiy s ksiónżki, to potym to lepszy lezie do czepani. Ty stare ksiónżki, a gor taki ganc starucne, kiere sie łotwiyro ros za czas, wóniajóm przeszłościóm, a sóm rade, że ich eszcze gdo otwiyro. Tóz móm taki apel do młodej generacyji – technika technikóm, bo świat musi ijść do przodku, a żodyn go nie bydzie haltowoł – ale trzeja kapkym wypostrzodkować tradycjym a nowe wiecy. Chcym sie chycić za dzioł Płyniesz Olzo – tam nóndziecie rostomajte informacyje s etnografije a folkloru. Posdrowióm kamraci.

Blajsztyft a arch papióru

Dycki jako pamiyntóm, żech rod rysowoł. Stykło mi żech mioł blajsztyft a kónsek archu papióru. Nejprzód żech rysowoł wojoków, a rostomajte wojny a bitwy, gor kredkami. Pote nieskorzi zaś jakisi zómki, gory a chałupy. Łoto niedowno żech zajś chyciuł blajsztyft do rynki a narysowołech chałupke w goraliji. Jeżech rod że aji mój mały synek chyto się rysowanio, bo jak człowiek rysuje, to odganio łod siebie problymy a smutki. W dziale moji rysunki bydym wciepowoł to co żech rysowoł kiejsi a aji terazy. Obiecujym Wóm że bydym cosi pisoł na strónce, coby na nij było dycki cosik nowego.  

Kiejsi arynda, terazy fejs...

Jak se spómnym, to kiejsi hań downij, jak człowiek uż wszecko mioł porobióne w chałupie, to sie zazwóniło po kamratach, abo baji sie posłało krótki bryft - SMS, a jak sie gdo ozwoł, to człowiek sie oblyk a obuł a szpacyrcugiym sie szłapało ku aryndzie. W Małych Kóńczyc jich mómy pore: Strażok, Zómek, u Jarziny, a kiejsi była eszcze u Szczyrby kole krziża, a na Karolince. W gospodzie było dycki wiesioło, bo każdy cosik drzisnył nowego: co, kany, a kiej sie stało. Człowiek nie musioł sie łożrać, a i tak było fajnacko. Ty czasy uż sóm za nami. Terazy, jak sie gdo chce s kim widzieć, to wlazuje na fejsa. Oto niedowno mi aji kamrat, s kierym żech kiejsi chodzowoł na piwo, posłoł wirtualny krygiel s browarym a pianóm na dwa palce..

Stary kościół

Stareczka se siedli na ryczce kole okna. Rynkóm odsunyli firange, podziwali sie za okno, na polu fukoł jesiynny wiater, ze stróma uż spadły łostatni liści. Na placu żodnego nie było, gowiydź siedziała we chlywie pochowano, bo sie boła zimnicy. Kocury we waszkuchni czakały, aż gazda zachajcuje pod blachóm. Dwiyrze sie łodewrziły,  stanyła w nich mało Haniczka a prawi: "starko byłach dzisiok w kościele, a wiysz ón uż je taki stary, że się isto zwali a kiejsi sie doczkóm, aż bydóm stawiać nowy". Stareczka się uśmiychnyli pogłoskali wnuczkym po głowiczce a prawióm: "Wiysz moji dziecko, jo też kiejsi hań downij byłach mało tako jako ty terazy. Też sie mi zdało, że tyn kościół je starucny a że długo nie wydzierży. Ale nejprzód mie w nim łokrzcili, pote żech sie w nim brała ze starzikym, łokrzciłach swoji dziecka, pote óny wydowały sie w nim a żyniły, krzciły zajś swoji dziecka a terazy wiym, że niż mie bydóm chować to mie wniesóm w trówle do tego kościoła, a farorz bydzie w nim rzykoł nady mnóm cobych miała wieczne spoczywani". Haniczka sie yny podziwała na starkym, nie chciała wierzić w to co wyrzóndzo. Pote eszcze starka prawi: "My tukej sóm yny na chwile, a tyn kościół tukej stoł a bydzie eszcze stoł kupa roków. Nasze krziże przi grobach na kierchowie się obalóm, a w tym kościele fórt bydóm krzcić, żynić sie a rzykać nad trówłami".

Bulczónka po mojimu

Eszcze jak żech był swobodny, a musiołech se sóm warzić, to żech se wymyśluł takóm polywke, kieróm każdy chłop bes baby se może lachko uwarzić.   A aji jak mo babe, to se jóm może uwarzić, jak sie s  nióm powadzi. Jo na tóm polywkym prawiym bulczónka, choć recepisów na bulczóne je kupa. Bulczónka to je polywka ze ziymioków, kiero musi se pómału bulkać, na małym łogniu. Na Cieszyńskij Ziymi sie prawiło na takowe jodło – ajntop, bo sie to jodało a nic wiyncyj na łobiod.

Przi niedzieli a przi świyncie sie jadło polywke a drugi. Na każdo ludzie byli zarobióni, tóż gaździnki warziły wartko jodło, kiere miało być ajnfachowe, a chłopóm szmakować. Niży mocie recepis na bulczónke po mojimu, ale każdy se jóm może warzić jako sie mu uzdo.

Narychtujcie:

Garniec – sztyry litry;

Wodym – nejlepszy ze zdrzódła;

Knobloch;

Udko s kurczoka, abo jakisi inksze miynso, jaki kiery mo rod;

Trzi kostki na rosół;

Majyrónek, fynikiel, laurowy listek, pieprz w zorkach, sól;

Pore ziymioków;

Nugle;

Marekwia, pietruzieli.

Do garca wloć trzi litry wody. Minso pokroć, ziymioki, marekwie, pietruzieli też, a pote wciepać do garca s wodóm. Jak się woda zacznie warzić to ujónć gazu, a wciepać wszecko inksze co żeście narychtowali. Warzić pómału, polywka musi bulkać na małym łogniu. Garniec przikryć deklym, ros na jakisi czas pomiyszać warzechóm. Bulczónka je lepszo na drugi dziyń, jak się zoleży. Jak wychłódnie to jóm idzie wrazić do chłódka, baji do szpajski.

Co mogóm a czego nie śmióm wiesielnicy – dlo tych co sie bydóm wydować, abo żynić :

1. Wiesieli sie zaczyno ze zaczóntku, a kóńczy sie, kiej Młoducha a Żynich usnóm.

2. Ci, kierym sie nie podobo kany siedzóm przi stole, bydóm mieć na drugi dziyń całóm salym yny dlo siebie. 

3. Gdo przidzie na wiesieli gdosik nasrany, to go bydymy roswiesielać. Jednako jak sie nóm to nie podarzi, to wiesielnika bydzie trzeja wykludzić.

4. Wiesielnicy nie śmióm stawiać na stole próznych sztamperli, każdy wiesielnik musi pić gorzołkym, coby młodym sie darziło.

5. Wiesielnicy nie śmióm kopać w nosie kómusi inkszymu, grzebać mu widelcym w uchu, pić przes słómkym sómsiada, a nie śmióm uciyrać masnych palców w oblyczki kogosi inkszego. 

6. Nie śmi sie chodzić pod stołym a chytać wiesielników po nogach, coby nie było za niedługi czas jakigo rozwodu.

7. Sztamperle nie śmióm być prózne. Dlo tych próznych sie bydzie loć, coby wiesielnicy w nich nie uwidzieli dna.

8. Ci, kierzi bydóm fanzolić, a stracóm temat, bydóm go mógli na drugi dziyń odebrać, kiej sie bydzie zamiatać salym.

9. Chłopi majóm aspóń roz zatańcować ze swojimi paniczkami. To je yny pore minut zwyrtanio, a jak se zatańcujóm, to sie nie bydóm pote wadzić.

10. Jak gorzołka sie wyleje na oblyczki to sie nic nie robi, doniesymy nastympnóm flaszkym.

11. Żodyn nie śmi sie wiyncyj pić gorzołki, jak sie nie poradzi rzyc: „ciupała siykiyreczka, naciupała szesnost, gdo nie wierzi niech to smierzi, że tego je szesnost”. Pote eszcze trzeja  porachować sylaby.

12. Nie śmi sie sturkać, wywracać oczami, ani kopać pod stołym przocieli, coby sie uż kludzili ku chałupie.

13. S wiesielo wiesielnicy mogóm brać yny dobre wspóminki, nic wiyncyj.

14. Ci, kierzi uż idóm ku chałupie muszóm wziónść ze sobóm swojich chłopów a swoji paniczki. Wiesielnicy nie śmióm sie wymiyniać swojimi połówkami. 

 15. Jak kiery wiesielnik se wszymnie, że je sóm na sali, to znaczy, że wiesieli sie uż skóńczyło.

16. Ci wiesielnicy, kierzi myślóm, że mógli by srobić lepsze wiesieli, bydóm musieć taki zrobić do pół roku.

17. Każdy wiesielnik musi se to poczytać, a jak bydzie robił wszecko co tukej było popisane, to wiesieli bydzie fajnacki, a żynich s młoduchóm bydóm radzi.  

Godni Świynta a Nowy Rok 2017

Wszeckigo nejlepszego Wóm przejym na Godni Świynta a na Nowy Rok. Starkóm a Starzikóm, zdrowio, a cobyście co nejdługszy żyli, aji wiyncyj jako sto roków, bo Waszo móndrość je potrzebno nowym generacyjóm. Coby sie Wóm gazdowie mnożiło, a rodziło, na zogrodzie, na polu a we chlywie. Coby Wóm Gażdzinki kury kupa wajec nanosiły, a s wajec kurzóntka sie wylyngły, a coby Was chłopy posłuchały a do aryndy moc nie chodzili. Dziecka, cobyście posłuchały Tatów a Starzików, bo nie chcóm dlo was źle. Cobyście sie we szkole dobrze uczyły a posłuchały rechtorów. Coby Wóm wszeckim Pón Bóczek błogosławił. Rzykejcie do niego a bydzie Was mioł we swoji opiece. Wszeckim przejym coby tyn 2017 rok był aspóń tak dobry jako tyn, a coby nie był gorszy. Nie wodźcie sie, wyrzóndzejcie ze sobóm, nie yny przes kómputer a telefón, ale gor jak sie spotkocie. Pogódźcie sie jak żeście sóm powadzóni, pamiyntejcie o borokach a o tych kierzi sóm nimocni, bo jak je zdrowi to je wszecko. Zdrowio Wóm przejym na każdy dziyń, yny se go nie psujcie cygaretlami a gorzołóm. Gorzołym idzie pić ale po kapce. Eszcze roz wszeckigo nejlepszego na ty Godni Świynta a na Nowy Rok. Miyjcie sie pieknie. 

Czym bydymy hajcować...?

Lato przeszło, liści ze strómów pómału lecóm, jakisi gałynzie s małych strómków sie poobrzazowało, idzie jesiyń, potym zima i zajś trzeja hajcować. Zajś pół roku sie bydzie s kuminów kurzić ale latoś to bydzie kapkym inakszy, bo przeca mómy uchwałym antysmogowóm. Bydzie sie lepszy dychać, ludzie nie bydóm tela kuckać a rano na polu  nie bydzie smogu, ale co nejwyżyj mgła. Mo się hajcować wónglim, suchym drzewym, peletym, abo brykietami. Nie śmi sie polić mułym ani flotym.

Uwidzymy jaki to bydzie a jeśli ludzie to wydzierżóm, bo tóna wónglo uż kosztuje tela co trzi tóny mułu a mo być eszcze drogszo. Starzi ludzie dycki znoszali do piwnice rostomajte hebzi, gałynzie, suche zieliny a liści. Jak się to podpoliło to szło przepolić w cyntralnym coby się w chałupie kapkym zagrzoło, a dokoła wóniało jakby sie pieczoki piykły. Terazy uż się tak nie śmi hajcować, bo trzeja być „eko”. Spytołech sie starszego panoczka moigo sómsiada esi wiy co to znaczy. Ściepoł czopkym, podropoł sie po czepani a prawi: „wiysz co, eko to bydzie wtynczas, jak bydymy hajcować w chałupach i ani jedyn dymek nie wyndzie s kumina”. "Ale to ni ma możne" – jo na to. Ón mi prawi – „wiysz co, jak bydym grzoł eletrykóm, to nie bydzie nic smrodzić”. Jo mu na to: „tóż ja, yny coby tóm eletryke srobić, to trzeja kupe wónglo, czasym mułu spolić w eletrowni, coby się człowiek kapkym zagrzoł”. „Hm, tóż” – prawi panoczek, "zbudujym se wiatrok, abo taki ty szkła, co móntujóm po dachach – s tego bydym mioł sztróm za darmo”. Terazy jo sie podropoł po czepani, bo nie wiedziołech co móm rzyc. Kapkym żech w głowie pogrzeboł a prawiym: „Wiycie co, ale coby srobić ty wiatroki, abo ty szkła na dachu, to trzeja we fabryce, w chucie tóm ocyl a plastik topić, to s tego przeogrómnie kupe idzie smrodu do luftu”. Zaś sie podropoł, wycióngnym cygaretle, zapolił a prawi: „wiysz co, uż móm osimdziesiónt roków, przeżyłech kupe rostomajtych wiecy, s babóm, s dzieckami ze samym sobóm, aji oto s tym sómsiadym, co uż pod dornikiym leży na kierchowie. No i powiym ci, że dycki jakosi było, szło sie s ludziami dorzóndzić, aji s władzóm, nó i aji s farorzym…” Potym jak żech uż szoł do chałupy, to se myślym, tóż przeca s tych hajcowanim też jakosi bydzie, yny trzeja to s głowóm srobić. Plastików uż sie nie poli, bo sóm żółte miechy, do kierych sie jich wciepuje. Rozpolić w piecu czymsikej trzeja, tóż gazety a jakisi papióry człowiek w piwnicy dycki mo. Piec móm ajnfachowy, w chałupie robióny, ale s hrubego plechu. Robił go majster, co się na tym zno, s Małych Kónczyc. Kupiłech wónglo, drzewa suchego kapkym móm, toż sprugujym polić to wóngli s wyrchu, podle tego jak to pokazowoł jedyn taki chytry chłop w Cieszynie na rynku. Jednako tych liści a hezbio a gałynzi a suchych zielin kole chałupy je tela, że czasym po połedniu, uż tak pod wieczór, to wciepym do pieca, a tyn sómsiod przidzie do mie s małóm taszkóm ziymioków a prawi: „Tómku, nie wiysz kaj tu kiery poli lebiody na polu, bo móm takóm chynć na pieczoki…”

Czymu trzeja czytać gazety s papióru?

Pamiyntóm jak dzisio, że nie było pióntku, coby Tacik nie prziwiyźli s kónzumu chleba a gazet s papióru. Gazeta wóniała farbóm, jak sie jóm odewrziło, dycki sie zaglóndało a szkartowało tam, kany kiery chcioł poczytać to, co dycki co tydziyń czytoł – baji o sporcie, gdo kaj umrził a, kogo na ceście zastawili policajci. Na ty informacyje sie czakało cały tydziyń, choć paniczki po dziedzinie cosi rozprawiały, wyrzóndzały, ale wiyncyj dociepały łod siebie, a potym jak była gazeta to ty wszecki informacyje szło porownać – co było prowdóm a co se fulały miyndzy sobóm. Mieli my takóm sómsiadkym, kiero prawiła, że poradzi gazetym czytać bez bryli, ale sie tak trefiło, że jóm czytała obrócónóm. Żodyn ji nigdy nie prawił, że czyto do góry nogami, bo była przeogrómnie obraźliwo. Widzicie – jakby czytała na tablecie, to by sie ji to samo łobróciło, ale czy idzie tabletym roschajcować pod blachóm?

Moja starka jak czytali gazetym to jóm czytali czasym pore razy za tydziyń, a potym się gazetym roskłodało a dowało na meble, coby kurze nie siodało. Tabletym tego nie srobicie. Starzik jak uż poczytali gazetym, to jóm nie wyciepowali – starzi ludzie byli szporobliwi, jak sie co dało eszcze użyć to to używali – raczy jóm wziyni do ustympu a pote jak uż szli na wielkóm strónym, to nim jóm wyciepali do zyngruby, to eszcze doczytali, co mieli doczytać. Tabletym se zadku nie utrzicie. W lecie dycki lotało wszyndzi kupa much, gor jak kansik było miynso na wyrchu, abo jakisi inksze jodło. Jak sie muchym uwidziało, to się zgibało gazetym a trzaskało się jóm po łepie. Sprógujcie to srobić s tabletym abo s kómórkóm, chyba że mocie takóm uż na wyciepani. S gazety szło srobić czopkym na głowe, jak się malowało izbym, łódke co pływała po stawie, abo samolot a potym się go puszczało do luftu, s tableta tego nie srobicie. Ale mój znómy, starszy panoczek kupuje gazety każdy dziyń. Mo aji tablet, do kierego sie czasym dziwo. Prawi mi oto tak: „Jo na tablecie czytóm co sie na dziedzinie wyprawio każdy dziyń, od pyndziałku do pióntku. Potym bierym tableta w pióntek po połedniu a sprawdzóm, czy ci w tablecie napisali to samo, co ci w gazetach. Jak mi cosi nie siedzi to bierym krziwak, a idym do Zofije s Pasieki a óna mi uż to wszecko powyrzóndzo co a jak…” Wiycie dzisio, jak żech siedzioł a czytołech gazetym, trefiłech na cosik, co mie nasrało. Chciołech napisać kómyntarz, ale sie dziwóm a gazeta przeca ni mo knefli. Ale potym żech jóm powónioł a spómniołech se jak Tacik dycki w pióntek prziwoziuł s kónzumu tych pore archów papióru, kiere ludzie czytali, abo robili s nimi inksze wiecy, bo wiedzieli, że trzeja czakać do pióntku na nowe informacyje, no chyba że gdosi mioł takóm Zofije s Pasieki...

Na Świyntej Barbory, o Barborze, Pusteckim a hawiyrzach.

Czwortego grudnia bydzie Świyntej Barbory - patrónki hawiyrzi. Barbora jich bróni przed nieszczynściami, coby dycki sie wracali do chałupy do swojich bob a dziecek, kierzi na nich czakajóm. Na szachtach, pod ziymóm, kany yny bynzinowe lampy oświycały hawiyrzóm wónglowe skały, było tak ćma, że sie zdało, że w tym ćmoku cosi siedzi a sie ruszo. Żodyn nie wiy, kiej piyrszy roz jakisi hawiyrz uwidzioł miyndzy czornymi bryłami wónglo Pusteckigo. A go to był Pustecki? Na Górnym Ślónsku mieli w szachtach Śrebnika, Skarbownika, Szarleja, kaj indzi esze na nie go prawili: Zabrzeski, Matusz, Wojtek abo Jyndra. Na Cieszyńskij Ziymi był Pustecki.

Tego Pusteckigo piyrszy roz uwidzioł isto mały Józek Brzózka s Karwinej, kierego foter robił na szachcie. Józkowi było trzinost

roków, jak jego Tacika zabiło - przicisła go wynglowo ściana. Zustoł sóm yny s Matkóm - bez grejcara, bez jodła, bez niczego. Jak boroczek stoł nad grobym Ojca, to wiedzioł, że jich czako terazy biyda. Ala matka Józka - Brzózkowa - sie nie boła żywota, była to baba odważno a twardo. Każdy dziyń wczas rano jeżdziła s Józkiym na opuke na hałde, a wieczór siodała s jegłóm a niciami przi petryolce a szyła sómsiadkóm fortuchy, coby cosik mało wiela

przignać grejcarów, bo miała eszcze pore dziecek, kiere musiała wychować. Miała też dłóg na chałupie, a fantownik fórt groził, że kucze Brzózkowej przedo, a jóm s dzieckami wygóni na hólicym. Józek widzioł wiela razy, jak Mama płaczóm, bo nie chciała chałupy stracić, a płacić dłóg a wyżywić familije, to było dlo nij za ciynżki.

Jednego razu Józek prawi:

- Mamo, móm uż szternost roków, pójdym do hawiyrnie a bydym zarobioł

Matka yny sie uśmiychnyła, pogłoskała chłapca po głowie, a oczy miała całe mokre.

   Za jakisi czas młodego Brzózke wziyni do roboty na szachte. Każde rano szoł s chłopami na szychte, sztygar go doł ku starymu kopaczowi Kotuli, kiery mioł dować pozór na młodego hawiyrza. Józek woziuł na toczkach wóngli do "gospody", kany starsi chłapcy ładowali go do żeleźnych wózków. Chłapiec mioł na szachcie pilobym, hercówkóm suł wóngli do toczek, potym na pleca broł pas a pchoł toczki, kany mu kopacz Kotula pokozoł. Tam to wóngli wysuł, a jechoł zaś spadki. Pas sie mu wbijoł w pokrziwióne pleca,

a na rynkach sie porobiły plynskiyrze, kiere go bolały. Józek czasym se popłakiwoł, ale tak, coby go chłapcy nie widzieli, bo go było gańba. Potym by sie s niego śmioli s miesiónc, a to by była ostuda. Yny Kotula, jak uwidzioł, że Józek beczy, to mu prawił:

- Nie becz Józek, giździe jedyn, jeżeś hawiyrz, rozumisz? dychnij se kapkym a przestóń beczeć.

Potym, abo kozoł synkowi se zrobić pauze, abo odwióz pore pełnych toczek za Józka, bo mioł chłapca rod. Józek przerobiuł na szachcie miesiónc, a kiej prziniós piyrszóm wypłate Matce do chałupy to ji prawi:

- Nie pójdymy precz s chałupy Mamo, jakosi dłóg spłacymy. Oto mocie wypłatym - doł ji kopertym s grejcarami, kiere sóm młodymi rynkami zarobił.

   Józek mioł rod robotym na szachcie, pokochoł jóm, tak jak jego foter, choć wiedzioł, że go zabiło. Jak sie mu chciało beczeć,

to se chned spóminoł, że na chałupie je dłóg, kiery trzeja spłacić, tóż robił eszcze ciynżyj. Jednego dnia na szychcie sie srobiło Józkowi

jakosi dziwnie, w głowie sie mu zatoczyło, przed oczami uwidzioł jakisi czyrwióne koła, a czuł jakby mu gdo do czepani krampoczami walił. powiedzioł o tym Kotuli, a tyn go chned posłoł pod szyb, tóż Józek wzión do rynki hawiyrskóm lampym a szeł przed siebie. Szeł

pómału, stómpoł s nogi na nogym, bo s przodku, kaj robi Kotula do szoli je piekny kónsek chodnika. Myśli se, że isto to za chwile minie, że bydzie móg chned spadki sie wrócić do roboty. Ale Józek je coros słabszy, na czoło wystómpiły zimne poty, nogi sóm ciynżki jakby były ocelowe, a na ciele poczuł gynsióm skóre. Serce mu waliło tak wartko jakby uż s pół godziny gónił - synek sie wylynkoł, co sie sy mnóm robi - pomyśloł. Naroz mu pociymniało w oczach, oprził sie o sztympel, trzeja se aspóń kapke spocznóć. Józek se spómnioł na chałupym - Mame, co warzi wieczerzym, coby se synek porzóndnie pojod, kiej przidzie ze szychty po nocy, braci a siostry, kiere na niego czakajóm, a na kóniec fotra, kiery kansik tukej zustoł.

Darmo, trzeja iść dali. Rynkóm chledo lampki, oczy mo zawrzite, tóż sturził do nij, ta sie obaliła a zgasła. Dokoła je ćmok, jak w piwnicy bez okiyn. Nigdzi ni ma ani kapki światła, ale synek zno ceste na pamiynć - dyć przeca każdy dziyń tukej chodzi. Zaś idzie do przodku, pómału, noga za nogóm. W słabej rynce sie kolybie lampa, kiero przed chwilóm oślepła. Prawóm rynkóm fórt maco sztymple, a chledo cesty do przodku. Uż nie słychać chłopów, w czornym chodniku je cicho, a w głowie synkowi cosi zwóni, jakby go gdo kładziwkiym walił. Józek przeogrómnie pómału idzie do przodku, pod szyb, ku windzie bo tak mu kozoł Kotula. Coby yny dónść do windy, potym wyjechać do wyrchu, a ku chałupie, ku mamie. Przeszoł uż kole przekopu a szoł dali, po chodniku sturził do krziża zbitego ze szczap, potym sie wylynkoł.

- Gazy! - pomyśloł se Józek, a strach go chycił za kark. Naroz, isto sie to Józkowi zdo, ale ni, to sie mu nie zdo, s chodnika s boku, daleko s przodku migło światło, jakby gdosi kolyboł lampóm. Chodnikiym szoł jakisi hawiyrz. Józek poszeł za nim. To światło było jakisi dziwne, bo jak synek stowoł, coby se dychnónć, to to światło też przistowało, jakby na niego czakało. Długo chłapiec gónił chodnikami za tym światłym, tak długo, że uż nie wiedzioł kany je. Przeca s przodku, kaj fedruje s Kotulóm ni ma zaś tak daleko na podszybi, ale szybu ni ma a ni ma. Naroz to słabiućki światło sgasło. Jako terazy trefić do hawiyrzi?

- Isto Pustecki to był - prawi se sóm do siebie Józek, potym utrził spocóne czoło, o poszczypany sztympel a zaczón beczeć. Tela razy starzi hawiyrze rosprowiali o Pusteckim - terazy wszecki ty historyje sie Józkowi spómniały. 

- Mamo, Mamulko - prawił se w duchu swoji Mamie, kiero terazy w chałupie warzi dlo niego wieczerzym - tak sie bojym, Mamo, tak sie bojym!

   Józek fórt beczoł. Naroz gdosi dotknył jego pleca. Synek rynkowym utrził oczy a obrócił głowe. Stoł przed nim hawiyrz z długóm, siwóm,  brodóm. W lewej rynce dzierżoł zapolónóm lampym ze złota, a w prawej dzierżoł strzybny krampocz oprzity na plecu. Był obleczóny na lepszo, mioł na siebie ancug hawiyrski, na kierym blyszczały szumne knefle ze złota, a na głowie mioł czopke s piórami s kokota.

- Szczyjść Boże! Pustecki! - Prawi Józek, kiery sie cały trzepoł ze strachu.

- Poznołeś mie synku, ale sie nic nie bój! Krziwdy ci żodnej nie srobiym. Umyśliłech se, jako Cie tukej zwabić, coby Ci wynagrodzić Twojóm miłość do Matki a do hawiyrnie. Choć siły eszcze ni mosz tela co chłopi, to robisz jako óni, coby Matce pómóc a zarobiać na żywobyci. Podobosz mi sie synku, a terazy pódź!

Pustecki szoł s przodku, a Józek wylynkany za nim. Mijali prózne przekopy, wlazowali do czornych chodników, przekroczali sztymple, kiere leżały na ziymi, a czym dali szli, to ćmok sie robił coros miynszy, jakby go niechali kansik ze zadku. Kole nich było jasno, jakby słóńce świyciło. Wónglo uż tukej nie było. Długi ściany blyszczały sie od lamp, kiere były powieszóne na powole. Wszyndzi tukej miasto wónglo było złoto a strzybło. S gónku, kiery przeszumnie blyszczoł było słychać jakby hawiyrze fedrowali.

- Słyszysz? - pyto sie Pustecki, a stanył.

- Słyszym - prawi Józek po cichu a też stanył.

- Tam hawiyrze fedrujóm - prawi Pustecki - Wszedcy, kierzi tukej na szachcie zustali, kierych zasuło, nie umrzili, ale tukej dali robióm.

Powiydz o tym tam na wyrchu, powiysz?

- Powiym!

- Powiydz też, że tukej żodyn nie czuje sie urobióny ani zmordowany. Ni ma nieszczynść ani katastrof. Powiysz?

- Powiym!

- I powiydz wszeckim hawiyrzóm eszcze to, że my tukej czuwómy nad wami. Jeśli kogo powoł zawalóny odgrodzi od świata, to my takimu lecymu pómóc. Powiysz?

- Powiym!

- Powiydz eszcze, że wszeckim tym kierzi miłujóm hawiyrnie, my dycki bydymy kamratami, ale tym, kierzi hawiyrni ni majóm radzi, dycki bydymy wrogami. Niech sie wszedcy ludzie zgodzajóm, niech sie jedyn s drugigo nie wyśmiywo, niech jedyn drugimu nie robi krziwdy, a s piersi każdy niech to każdy wytargo s korzyniami, rozumisz? - s korzyniami! Bo niech yny malućki korzónek niecho, to zło na nowo sie rosrośnie a rosbujo. Niech jedyn drugimu je bratym

rodzónym! Powiysz to wszecko tam na wyrchu?

- Powiym!

A terazy uż pójdziesz do swojich. Bydź dycki taki dobry, jaki żeś był po teraz. Miłuj Mame a miłuj hawiyrnie. Nigdy nie zapómnij o ni! Tukej mosz ody mnie cosi, co ci styknie na długo. A Mamie Twoji też.

Kiej to Pustecki mówił, zegnół sie, wzión ze ziymi kónsek złota, wielki jak piynść, a doł go chłapcu:

- Mosz weź! Dej go Matce, niech przedo to złoto a dłóg na chałupie niech spłaci. A Ty uż nigdy tukej na hawiyrnie mi nie chodź, boś je eszcze za młody, rozumisz?

- Ale jo chcioł być hawiyrzym, jako byli mój Tacik - prawi Józek, a Pustecki słyszy, że chłapcu je żol za hawiyrnióm.

- Tóż dobre, jak uż bydziesz wielki a przibydzie Ci siły, to sie stóń hawiyrzym. Terazy żeś je eszcze dzieckiym, do szkoły idź, ucz sie, a za pore roków, jak Ci roków przibydzie to przidź do hawiyrnie, rozumisz?

- Rozumiym! A pieknie dziynkujym za wszecko!

- A terazy pódź, idymy spadki.

Zaś Pustecki szoł s przodku. Józek kroczył za nim. Mijali prózne przekopy, zapadniynte chodniki, skryncali w czorne dziury, a przekroczali sztymple, kiero gdosi pobuloł. Czym dali szli, tym światła było miyni, a wszyndy był ćmok, kiery był coroz czorniejszy. Pustecki stanył a prawi:

- Słyszysz? - spytoł sie Józka a pokozoł rynkóm, kany synek usłyszoł jak gdosi wali krampoczami, hawiyrze wołali na siebie, a gdosi cis wózki do przodku.

- Słyszym! - prawi Józek.

- Tam fedrujóm Twoji kamraci. Terazy uż do nich trefisz. Idź, idź!

Józek chcioł eszcze cosi Pusteckimu rzyc, ale uż go przi nimu nie było. Tóż szoł chodnikiym dali przed siebie. Za chwile prziszoł ku

hawiyrzóm, kierzi kopali wóngli.

- Szczynść Boże - pozdrowił jich Józek, a chned poznoł umazanego po gymbie Kotule. 

- Szczynść Boże - odpowiedzieli hawiyrze.

- Józek giździe jedyn, kaj żeś był tak długo? - pyto sie Kotula.

- Dłógo? S Pusteckim żech se kapke pochodził po hawiyrni, a terazy uż sie wracóm do roboty, mi je lepszy.

- S Pusteckim? Lokrystaboga! Toś ty synku sóm cały tydziyń przechodził s Pusteckim! Uż Cie kamracio przestali chledać, bo prawili, że to uż i tak wszecko na darmo. Twoja Matka płacze a targo se włosy s głowy.

- Mama...oto Mamie niesym!...

- Złoto - rykli hawiyrze.

- Doł mi go Pustecki  - prawi Józek, a pokazuje wszeckim złoty kónsek skarbu.

- Złoto, prowdziwe złoto! Dobry je tyn Pustecki! - rozprowiali hawiyrze a kiwali głowami.

- Opowiydz Józek jako to był s tym Pusteckim! - pytoł go kierysi s chłapców. Józek chned wszecko im powyrzóndzoł. Mówił a mówił. Nie zapómnioł ani słowa, wszecko kamratóm powiedzioł, co mu Pustecki przikozoł. Wyrzóndzoł do kóńca szychty, a hawiyrze słuchali a yny kiwali głowami. Kiej Józek wyjechoł na wyrch po szychcie s hawiyrzami, to wiela mioł siły w nogach polecioł do chałupy. Matka go ściskała a była barży rada, że go widzi, jako s tego złota kiere dzierżoł w rynce. Odmiynił sie żywot we familiji wdowy. Matka złoto przedała, popłaciła dłógi na chałupie a eszcze ji dojś zustało na naukym dlo Józka. Przeszło dwanost roków, Józek sie wysztudyrowoł jako inżynier - hawiyrz a robił na tej samej hawiyrni, kany kiejsi spotkoł Pusteckigo.

Wszeckim hawiyrzóm Szczyńść Boże!

O Świyntym Mikołoju

Downo tymu w Mirze, kany terazy je Turcyja, miyszkoł mały chłapiec. Na miano mu było Mikołoj a był s przeogrómnie bogatej familiji. Jego Tacik a Mama mu dycki kupowali nejlepsze bawidła a nejpiekniejsze oblyczki. Nigdy mu nie chybiało jodła, a to co jod było przeogrómnie dobre. Mikołoj rod sie dziwoł na świat, kiery było kole niego a szkrybił sie, że inksze dziecka ni majóm tela wszeckigo, co ón. Na świecie wtynczas było kupa biydy, ludzie ni mieli jodła, byli nimocni, bo wszyndzi były wojny a woda, wiater a ogiyń drzónzgały wszecko, co posioli abo posadzili. Synek długo myśloł czymu ludzie sie majóm tak źle, a wymyślił, że Pónbóczek mo na świecie tela roboty, że ni mo czasu sie starać o wszeckich ludzi naroz. Umyślił se, że bydzie pómogoł chudobnym. Dycki, jak szoł do kościoła, to broł ze sobóm tela jodła a bómbónów, wiela móg uniyść. Potym to wszecko rozdowoł chudobnym dzieckóm, a widzioł, jak były rade, że od niego cosi mało wiela dostały.

Tacik a Matka Mikołoja widzieli to wszecko, a byli radzi, że majóm takigo dobrego synka. Prawili, że urośnie na dobrego a szykownego chłopa. Kiej Mikołoj uż był wielki, dostoł po Fotrach kupa grejcarów, złota a wszeckigo. Uznoł se, że tego tela nie potrzebuje a zaczón to rozdować chudobnym. O tym co robił, a jaki je pobożny ludzie rzóndzili w całej Mirze. Mieli go tak radzi a taki

mioł wszyndzi taki poważani, że go zrobili biskupym.

Jednego razu Mikołoj szoł hólicóm a jako dycki dziwoł sie na ludzi w mieście. Naroz uwidzioł dwóch chłopów, kierzi sie wadzili. Jedyn chcioł po drugim aż mu oddo grejcary, kiere pojczoł, abo aż mu do za to swojóm cere. Grejcary mioł oddać do rana, abo przikludzić swojóm dziołuche, kiero by szła na służbym. Czasu ni mioł moc, bo słóńce uż zaczło sie chować. Mikołoj polecioł do chałupy, chycił miyszek, w kierym nosił jodło dlo chudobnych, a wciepoł do niego rostomajte drogi wieca ze złota - oryngle, pierściónki a lańcuszki. Kiej uż miyszek był pełny, wzión go a zaszoł pod chałupym chłopa, kiery mioł zapłacić dłóg. Okno było odewrzite do korzón, tóż chynył tyn miyszek do postrzodka. Spadki szoł do chałupy rod jak fazol, że zajś zrobił cosi dobrego, a pómóg Pónbóczkowi pómogać ludzióm. Mikołoj chcioł sie podziwać na piekne cery chłopa, kierymu pómóg. Chcieli jich poznać aji wojocy, kierych biskup niedowno wyratowoł.

Wczas rano chłop, kiery mioł oddać dłóg obudził sie a zaczón beczeć, że jego cery pójdóm na służbe, ale jak wloz do izby, kany okno było odewrzite do korzón, ni móg uwierzić tymu, co uwidzioł. Na dłaszce leżało kupa wiecy ze złota, a chłop nie wiedzioł skónd sie to wziyno. Wiedzioł yny tela, że Pónbóczek sie zlitowoł nad jego nieszczynściym. Stykło mu to, coby zapłacić dłóg a eszcze na wiano dlo cer, kiere poznały trzech wojoków, kierych Mikołoj niedowno wyratowoł. 

   Pónbóczek uż od downa sie dziwoł na to jak Mikołoj pómogoł ludzióm, a przeogrómnie sie mu to wszecko podobało. Chned po tej nocy, kiej Mikołoj pómóg chłopu a jego ceróm, Pónbóczek go zrobił świyntym. Biskup móg dali pómogać ludzióm - bo to mioł nejbarży rod. Dostoł chałupym na północy, kany cały rok spoczywo a zbyro siły, coby we swoji świynto 6 grudnia, móg rozwiyżć prezynta dlo wszeckich dziecek na całym świecie. Dziecka na niego czakajóm, a dziwajóm sie s kierej stróny przidzie.   Jak ku wóm Mikołoj przidzie, a do wóm jakisi prezynt, to se spómnijcie, jako była jego prowdziwo historyja.  

Godni Świynta a Wilija 2018

Godni Świynta a Wilija na Cieszyńskij Ziymi to był czas dlo familiji a dlo przocieli. To były ty dni, kiej wszecy szli do tego Ojcowskigo Dómu - chałupy Starzików a Fotrów. Bo przeca jako w naszej szumnej pieśniczce: "Ojcowski Dóm to istny raj, dar Ojca Niebieskigo..."W
e Wilije dycki uż łod rana trzeja było se dować pozór, coby być jak sie patrzi, bo starzi prawili, że jaki człowiek je tyn dziyń, taki bydzie cały rok. Gor dziecka musiały być posłeszne, bo Mama prawili, że:"na Wilijóm, Dziecka bijóm". Bijóm, jich Fotrowie, jak sóm przeciwne. Godni Świynta ni mógły być bez strómka, kiery sie nosiło s lasa, potym nieskorzi szło kupić taki s plastiku w kónzumie. Kiejsi hań downij jak eszcze nie było strómka, to ludzie wieszali gałynzie jedli abo smreka nad dwiyrzami, na ścianach, abo na powole. Eszcze potym nieskorzi jak uż sie strojiło strómek, to ludzie eszcze wieszali ty gałynzie. Na strómku sie wieszało to, co gaździno mieli na pozoryndziu: orzechy, jabka, pierniki, ciastka, dziepro nieskorzi bómbki, mikołoje, abo gwiozdki. Jak eszcze nie było w chałupach eletryki, to sie na strómku poliły świyczki, yny trzeja było dować pozór, coby chałupa nie zgorała.

   Uż pore dni przed Godnimi Świyntami gazda robił porzóndek kole chałupy - ukludzoł rostomajte wieca, zamiatoł chlyw, plac, omiatoł smiatokym pajynczyny a czasym biylił masztale, abo waszkuchnie. Gaździno ukludzała szpajske kuchyń, myła okna a dłaszki, pómału rychtowała jodło na Wilije. Jak chciała, coby kury nosiły wajca to suła zorka do obrynczy od beczki na kapuste. Jak dziecka były wiynksze, to musiały Fotróm pómogać. W izbie, kany była Wilija musioł być porzóndek - wszecko czyste a poukludzane. Na postrzodku gazda stawioł stół, kiery gaździno przikryła biołym obrusym. Pod niego dała kapkym siana, a pore grejcarów, coby ich nie chybiało przes nastympny rok. W ponikierych chałupach na stoje sie stawiało Betlejymke - małóm stajynke s drzewa. Na stole musiało być wszecko, coby nie trzeja było stować przi wieczerzi. Ludzie wierzili, że gdo stanie przi jodle, tyn piyrszy umrze. Nejprzód ku stole siadoł gazda, potym gaździno, a na kóniec cało familija podle tego wiela kiery mioł roków - od nejstarszego do nejmłodszego. Nejważniejsze przi Wiliji było rzykani. Rzykoł gazda, czytoł Ewangelije - o tym jak Pón Jezus sie urodził. Potym łómoł sie opłatkiym, nejprzód s gaździnóm a potym s resztóm familiji. Jadło sie po cichu, coby wszecy sie szanowali,a nie wadzili sie w prziszłym roku.

   Po Wiliji gazda szoł do chlywa a do masztale, tam dowoł kónióm a krowóm to co zustało s jodła. Dowoł jim aji po kónsku opłatka. Ludzie wierzili, że gowiydź wyrzóndzo o północy we Wilije ludzkim głosym. Wieczór cało familija śpiywała kolyndy, a dziecka chledały pod strómkiym czy tam jim czego Aniołek nie prziniós. O północy zaczynała sie w kościele Pastyrka, a u Wanielików Jutrznia. Tak sie zaczynały Godni Świynta. W drugi dziyń Świónt zaczynali po chałupach chodzić kolyndnicy, na kierych w Goraliji prawili: połaźnicy. Chodzili óni a kolyndowali aż do Grómnice. Na Cieszyńskij Ziymi ani na Świecie, takigo czasu jak Godni Świynta ni ma w całym roku. Ludzie powadzyni sie godzóm a ci, kierzi sie downo nie widzieli jadóm ku sobie.

Wszeckigo nejlepszego Wóm życzym,

Bożego Błogosławiyństwa, cobyście w tyn czas byli s familijami, a przocielami Ojcowkim Dómie, kiery je istnym rajym...

Winszowani na Nowy Rok 2018

Kiej stary rok sie kóńczył, tóż ludzie se spóminali, jaki był a rozmyślali jaki bydzie tyn, kiery idze. Wiela bydóm mieć grejcarów, wiela dziecek sie urodzi we familiji, ale nejważniejsze było to, coby wszecy byli zdrowi, a żeby żodyn nie był nimocny. Spóminało sie umrzitych, kierzi latoś lygli na kierchowie, zaświyciło sie świyczkym a za nich porzykało. Gażdziny rachowały, wiela wajec sniósły kury przez cały rok, a gazdowie wiela cieloków przibyło we chlywie. Prawiło sie kiejsi, że "na Grómnice pół piwnice, tóż gazda sie szoł dziwać, wiela ziymnioków je w corku, czy jich styknie do lata. Starka ze starzikym spóminali, jako to było na nowy rok - dziesiynć, dwacet, pindziesión roków tymu. Czakali na kolyndników, kierzi uż chodzóm od Godnich Świónt. Jak pieknie zaśpiywajóm, do dostanóm dobrego bómbóna.

Cosi sie kóńczyło, a cosik zaczynało, jedni prawili że uż nie bydóm kurzić cygaretli, inksi, że nie bydóm pić piwa ani gorzoły. Chłopi ślubili babóm, że bydóm szykowniejsi, a baby chłopóm, że nie bydóm przeciwne. Dziecka ślubiły Ojcóm, że nie bydóm dorobiać a lepszy sie uczyć we szkole, słuchać rechtorów, a po strómach nie wylazować. A co myślały, a o czym wyrzóndzały zwierzynta a gowiydź? Kónie na nowy rok chciały, miyni cióngnónć, a coby jim gazda dowoł lepsze jodło. Coby jich też czasym, kapke pogłoskoł a poklepoł. Krowy by chciały, coby gaździno jich nie niechowała na miedzy jak je ćma, bo sie bojóm. Kury prawiły, że bydóm niyść wiyncyj wajec, jak jim gażdzino zmiyni kokota, bo tyn co góni po placu uż je fest stary. Ludzie, zwierzynta, wszecki stworzynia chciały, coby ty trzista szejdziesiónt piynć dni było lepszych, abo aspóń takich jak ty, kiere minyły.

Winszujym Wóm wszyckim, cobyście byli zdrowi, bo zdrowi, to je to nejważniejsze. Ci co majóm mało grejcarów, coby jich mieli wiyncyj,  a ci co jich uż majóm kupa, coby sie poradzili dzielić s tymi chudobnymi a nimocnymi. Tym co posioli, coby sie mnożiło, ci co majóm gowiydź coby sie jim lyngły kurczoki, kaczki a cieloki. Coby was dziecka słuchały a były posłeszne. Chłopy bydźcie posłeszni babóm, a baby chłopóm. Szanujcie to co mocie, bo mógło być gorszy. Wszeckim wszeckigo nejlepszego w 2018 roku !

Starka ze Starzikiym

Starka ze starzikiym se siedli ku oknie przi stole. Stareczka se zawiónzała szatkym na głowie, a Starzik s rechli ściepoł czopkym, a doł se na czepań, bo mu jakosi zaczło wioć od okna. Na polu padoł śniyg, wiater kolyboł gałynzie bez liści a kansi daleko pod lasym szczekoł pies. W izbie cykały godziny, było uż trzi sztwierci na piynć, a nic wiyncyj nie było słychać. Starzik odewrził dźwiyrka a prziłożył pore kónsków drzewa pod blache. Chned ogiyń zaczón tańcować a przes szpary w szynkach łechtoł Starzika po gymbie. Smutno ta zima je latoś, eszcze żodyn nie prziszoł od Godnich Świónt, ani wnuki ani cery, wszecy robióm, gónióm za grejcarami a fórt czasu na nic ni ma. Eszcze łóńskigo roku tukej czynścij zaglóndali, a terazy dwiyrze skrzipióm na bantach, bo sie jich mało otwiyro, choć Starzik jich namazoł dwa tydnie tymu. Coroz barży sie zaczło szarzić na polu. Terazy ogiyń uż tańcowoł po całej kuchyni - po świyntych obrozkach, po starczynych handrach a po powole. Od starego drzewianego okna szła zima, wiater zaczón coros barży fuczeć, tóż Starka wziyna stary mantel a go prziłożyła ku szybie.  Chałupa Starzików była staro, ale miała hrube mury, bo starczyn Foter, był mulorzym, tóż cegieł a malty mioł dojś. W izbie sie srobiło chned ciepło, Starka se dała rynce pozgrzybacóne od roboty ku szynkóm, coby se jich ogrzoć. Czym była starszo, tym barży ji było zima a musiała se wiyncyj lóntów na siebie oblykać. Rewma jóm uż krziwiła, choć sie mazała maścióm, co ji cera łóńskigo roku skónsi dokludziła. Starzika zaś cosi pchało w boku, co zjod to mu było źle. Miynsa uż moc nie jodali, wiyncyj cosi takigo na mlyku, bo nie poradzili.

Uż im je przes osimdziesiónt roków. Tela uż było takich zim, ale kiejsi hań downij, jak eszcze dziecka s wnukami s nimi pospołu miyszkali, tóż było jakosi wiesielszy. Dziecka góniły i nasrowały Starke, ale potym siodały s nióm przi blasze, a óna jim rosprowiała o Utopcach, o Nocznicach a inksze bojki, a óny siedziały po cichu bo sie kapke boły. Wszecko to było jakisi inaksze. Starzik jich zaś broł do pola, sprawił im sónki tóż jeździły s kopca za stodołóm, a potym pospołu s nim odbywały gowiydź. Terazy uż ani gowiydzi ni ma, ani bydła, tóż ani sie ni ma s kim powadzić. Yny kocur spi na piecu a ani sie nie ruszo. Starka ze Starzikiym sie uż nie wadzóm pospołu, bo se uznali,że eszcze tukej bydóm pore roków, możne miesiyncy, a możne dni, tóż ni ma sie co gniywać. Starka załónczyła radijo. Prawili w nim, że dzisio je dziyń starzików. Prawili eszcze, jako dziecka jim winszujóm, że jich bieróm do szkoły na wystympy, a sóm rade, że jich eszcze majóm. Starce sie skulałałza po licu jak to usłyszała. Starzik sie yny podziwoł na ziym a nic nie prawił. Przeszła zima, a Starka sie naros rozmimógła. Wziyni jóm do szpitola, umrziła pore dni nieskorzi. Starzik miyszkoł sóm eszcze pore miesiyncy, ale umrził na jesiyń. Isto mu serce rostargało s tego smutku. Terazy leżóm pospołu na kierchowie, a cery s chłopami a s wnukami se mogóm yny postoć a pospóminać tych dwoje starych ludzi, kierzi tak czakali, aż gdosi do nich przidzie.

   Wiela takich stareczek a Starzików je wszyndzi po dziedzinach a po miastach? Jak jich mocie we swojich familijach, to jich czynścij nawszywiejcie.  Óni bydóm przeogrómnie radzi, jak przidziecie. Jedyn móndry farorz kiesi napisoł:" Śpiychejmy sie kochać ludzi, tak wartko odchodzóm". Wszeckim Starkóm a Starzikóm winszujym kupa, kupa zdrowio!

„Na Grómnice pół piwnice”

"Na grómnice pół piwnice", tak kiejsi hań downij prawili gazdowie, a szli sie podziwać, wiela je ziymnioków a rzepy w corkach w piwnicy. Kiery był barży chytry to to poradził porachować, ale musioł wiedzieć, wiela tego było, jak sie skludzało wszecko na jesiyń. Ganc na isto tego nie szło porachować, bo jak sie kómu krowa ocieliła, abo świnia oprosiła, to sie wiyncyj dowało żrać. Zoleżało to też jaki był rok a jak ziymeczka łobrodziła. Dobry gazda a gaździno mieli mieć na grómnice połówke tego, co skludzili na jesiyń. Młody gazda, kiery eszcze nie umioł tak ganc gospodzrzić, musioł na wiosne iść do fotra abo do ujca, coby mu dali ziymnioków a rzepy, abo obilo, bo proł zwierzyntóm wiela wlezie, a potym, to co nie zeżrały wyciepowoł na gnój. Tak sie nie śmioło robić. Na rok uż był móndrzejszy, a jego baba też, bo wiedzieli obo, że muszóm futrować bydło podle tego wiela, kiery zwiyrz zeżere.

Na Matki Boski Grómnicznej sie dycki szło do kościoła a świynciło sie grómnice - wielkucnóm, hrubóm świyczke, kiero potym stoła w chałupie a jak trzeja jóm było zapolić, to gaździno uż wiedziała co mo robić. Grómnica była dobro jak grzmiało a sie blyskało. Stareczka jóm zapolili a postawili przi łoknie, coby pierón nie strzelił do chałupy. Jak starzik umrzili, to sie jóm zapoliło, a dało mu do rónk. Grómnice sie zapolało przi krzcie, przi kómuniji, a dycki jak we familiji sie cosi robiło ważnego.    Drugigo lutego sie wynoszało strómek z chałupy a kólyndnicy przestowali chodzić po chałupach. Starzik prawili, że na grómnice je pół piwnice a pół zimy, ale ta prowdziwo zima dziepro je przed nami. Tóż isto śniega eszcze napadze, coby dziecka se nakulały bałwana przez feryje. Przidzie aji możne mróz, coby ty zarazki zabił, coby ludzie nie byli nimocni. Podziwejcie sie do corków, esi ich eszcze w chałupie mocie, bo terazy stawiajóm chałupy, kiere piwnic ni majóm. A jak sie gdo spyto dziecek, kany sie kopie ziymnioki, to prawióm że w Biedrónce... Lo krysta Boga! Miyjcie sie pieknie.

Dziyń Paniczek

Roz za rok, ósmego marca majóm swoji świynto wszecki paniczki. Chłopi w tyn dziyń gónióm za kwiotkami, a stojóm w obchodzie, łod rana, coby kupić ty nejszumniejsze, a paniczki yny czakajóm na kwiotek, a nie dej Boże coby jaki chłop prziszoł do chałupy bez jakigo prezyntu. Może być miasto kwiotka pudełko s bómbónami abo jakisi lepsze wónidło. W tyn dzień sie przeduje isto nejwiyncyj kwiotków za cały rok. Lepszy na kwiotkach nie szporować, bo rostomajcie może być. Jak chłop chce mieć pokój, to trzeja kupić szumnóm pukete. Latoś nie było zima, tóż kwiotek szło przeniyść do chałupy a nie zmorz. W inksze roki rostomajcie bywało, bo puketa zmarzła, nim sie jóm dało paniczce. A jak se eszcze chłopi co wypili na dziyń paniczek, to krawal w chałupie był na isto. Co inkszego jak chłop podarowoł swoji paniczce szumne kwiotki, doł pusy a pieknie sie na nióm podziwoł, to óna czasym sióngła do łodmaryje, a wycióngła sztwiertke dobrej gorzołki. Gorzołke na poczynstne musiała mieć łod przigody każdo paniczka - młodo, wydano, zowitka, staro ciotka a starka. Było aji tak, że chłopi nic nie dostali, tóż musieli iść do gospody ku szynkwasie. Jaki potym był krawal w chałupie to lepszy nie pisać. Ze dwacet roków tymu zaczło sie mówić o dniu chłopa. Paniczki jednako nie chcóm o tym słyszeć, bo prawióm, że se to świynto chłopi wymyślili. Coroz wiyncyj jednako kupuje swojim chłopóm jakisi prezynt. Majóm z tym wielkucny problym, co majóm kupić, bo przeca kwiotków ni, bómbónów też, tóż eszcze może być piwo, sztwiertka abo jaki fajne pachnidło. Coroz wiyncyj chłopów jednako ani nie spómino o swojim świyncie, bo majóm całóm chałupe pachnideł, bo mało kiero paniczka swojimu starymu kupi piwo albo sztwiertke gorzołki. Tóż chłopi pamiyntejcie, że na świynto paniczek trzeja kupić szumnóm pukete kwiotków, a wy paniczki miyjcie dycki schowanóm sztwiertke, abo lepszy pół litra, a nie trzeja bydzie uż tego całego świynta chłopa. Jak go nie chcecie w kalyndorzu, ni ma problymu, chłopi se go mogóm zrobić kiej bydóm chcieć...

Świynta Wielkij Nocy

Świynta Wielkij Nocy, były a sóm eszcze dali, nejradośniejsze w całym roku. Ale nim sie zacznóm trzeja kapke czakać, rzykać, a jakisi czas nie jeść jodła z miynsa. Wszecko sie zaczyno łod Niedziele Palmowej, kiej sie świynciło "palmy", kieresie robiło gor s kocianek. Ozdobiało sie jich eszcze maszkami, a dowało do postrzodka gałónzki wierzby. Kocianki sie targało dwa, trzi tydnie rychli, coby popuszczały. Potym, jak uż były poświyncón, to sie jich jadło - coby nie bolało w karku, a coby jodło wielkanocne sie lepszy trowiło. Kiejsi hań downij we Wielkóm Strzodym poliło sie przed kościołym Judosza - kukłe ze słómy, a jak sie jóm uż spoliło, to każdy musioł wziónść ze sobóm aspóń kapke popiołu - coby pierón nie strzelił do chałupy, abo do masztale. We Skoczowie we Wielki Pióntek a Sobotym, chodzóm s Judoszym. Zaczynajóm chodzić od depa we Skoczowie, potym kludzóm Judosza po hólicach, a wszecky go pokazujóm palcami a dziecka robióm krawal na kołatkach a wołajóm: kle, kle, kle! Na kóniec wszyjscy zaś idóm spadki pod depo, a polóm Judosza. We Wielki Pióntek ludzie kierzi kludzóm Judosza dostowajóm na poczynstne tatarczówke - gorskóm gorzołke s tatarczoka. Mo jim to przipóminać, że Jezus dostoł na krziżu octu kiej umiyroł. We Wielki Pióntek hań downij ludzie sie kómpali w rzykach - gor we Wiśle. Jak sie gdo orzbluchoł zimnóm wodóm, to mioł być zdrowy a miało mu sie darzić cały rok. Starym ludzióm a tym, kierzi byli nimocki wodym s rzyki sie nosiło do chałupy, a óni sie nióm myli. Gaździny kropiły wodóm ze rzyki dwiyrze a futra. Ludzie wierzili, że woda w rzykach we Wielki Pióntek je świynto, a że sie ani nie zasmerdzi jak dłukszy postoji. Dzisiotyn zwyczaj sie zajś wraco, a ludzie sie kómpióm gor we Skoczowie we Wiśle - mo jim to prziniyść zdrowi a szczynści. We Wielkóm Sobotym świynci sie jodło. Kiejsi też sie świynciło, ale tego jodła było miyni, a ludzie na każdo je jodali tego, co niyśli do kościoła. Było tak, że ludzie widzieli miynso yny przi niedzieli, abo przi świyncie. Po chałupach ludzie robili porzóndek, ukludzali we chlywie, gażdziny piykły buchty, kołocze a jodło na Wielkanoc. Dziecka góniły po dziedzinie s kołatkami, a syncy rychtowali sie na śmiergust - robili sikawki s dzikigo bzu. Jak uż we Wielkóm Sobotym zagrali Gloria, to gospodorze burzili do hóli, coby pszczoły dowały wiyncyj miodu, trzepali strómammi, coby łobrodziły, a dziołuchy długo sie myły zimnóm wodóm, coby były zdrowe, młode a fórt piekne. We Wielkanoc kiejsi hań downij, rezurekcyj była w niedziele wczas rano. Ludzie eszcze nim poszli do kościoła, szli przed zagrody, abo wlazowali na kopce, coby sie dziwać na słónce. Wierzili, że we Wielkóm Niedzielym jak słóńce wschodzi, to idzie uwidzieć Jezusa - barónka, kiery je na drzewianej tarczy słóńca. Ludzie na Cieszynskij Ziymi wierzili aji, że w tyn dziyń słóńce skocze s radości, a umrzicy sie przewracajóm w trówłach, tóż ponikierzi szli na kierchów, coby posłóchać czy cosi w ziymi nie szuści. Na śniodani we Welkanoc czakali wszecy, bo każdy pościuł, a mioł przeogrómny głód. Ludzie po chałupach sie dzielili wajcym - nejprzód gazda s gażdzinóm, potym s dzieckami a na kóniec ze słóżbóm esi jóm mieli. Na stole były wajca, murziny, szynka a wórszt. Poświyncóne ww Wielkóm Sobotym jodło trzeja było zjeść, a wszecko co zbyło sie dowało baji kuróm, a szupy s wajec sie zakopowało, coby ziymia lepszy rodziła. W tyn dziyń żodyn nic nie robił, yny gazda broł synka abo wnuka a szli na pole wbijać krziżyki palmowe na kóńce gróntu. W Pyndziałek je śmiergust. Dziołuchy sie dowały loć, bo czym barży mokre, tym wiynkszy miały potym chyt a były zocne dlo galanów. Polywocy chodzili od chalupy do chałupy, a dziołuchy dowały jim za poloci wajca. Kiejsi na Cieszyńskij Ziymi we śmiergust ludzie rozpolali pod lasym ogiyń a smażili wajecznice. Potym balandrowali a tańcowali. Drugi Świynto było nejwiesielsze, na dziedzinach były muzyki - śmiergustówki, a ponikierzi aji sie żynili a wydowali. Wszeckim życzym Wiesiołego Alleluja, radujcie sie bo Jezus Zmartwychwstoł !

Jaki bydzie czas

Na wiosne, kiej ludzie zaczli sadzić a sioć na zogónach a na polach, dziwali sie ku niebu, coby sie podziwać jaki bydzie czas - czy bydzie grzoć słóńce, czy bydzie padoł deszcz. Jaki bydzie czas to kiejsi żodyn ganc na isto nie wiedzioł, bo nie było radija ani telewizora. Ludzie musieli spolygać yny na tym, co uwidzieli w przirodzie. Baji jak kokot śpiywoł na ziymi, to sie prawiło, że sie czas zmiyni, a jak pioł na grzyndzie, to prawili, że czas jaki je, taki bydzie. Jak było widać góry, to dycki potym padoł deszcz. Jak gór nie było widać, to miało być pieknie. Starzi ludzie jak jich zaczło boleć w krziżu, abo łómać rewma, to prawili, że bydzie zmiana pogody. We stawie zaczła ryczeć żaba - to znaczyło że bydzie padać. Kury jak chodziły, sbiyrały a zobały trowym, to też miało być na deszcz, tak samo, kiej smerdziała gnojówka. Kiej wczas rano na polu nie było rosy na trowie, to znaczyło, że bydzie padać. Jak trefiło na dziyń jakio świyntego to ludzie też sie dziwali jaki wtynczas je czas, baji na Medarda - jak Medarda dziyń obwieści, takich bydzie dni sztyrycet. Prawiło sie też, że od świyntej Hanki chłódne wieczory a poranki. Na Zofije dycki padoł deszcz, tymu sie prawiło na nióm pojscano Zofija. Pisało sie jaki je czas od Łucyje do Wilije - każdy dziyń to był jedyn miesiónc. Jaki czas był w piyrszy dziyń taki mioł być we styczniu, jaki w pióntym taki mioł być w moju, a tak dali. Potym nieskorzi se ludzie pokupili rostomajte wieca, kiere mierziły wiela je ciepła, jaki je ciśniyni a aji pokazowały czy bydzie pogoda czy deszcz. Baji starki na dziedzinach miały taki mały dómek gorolski, w kierym była baba a chłop w gorolskich oblyczkach, a w postrzodku był termometer. Jak wyszła baba to miało padać, a jak chłop to miało być pieknie. Dlo gazdy, kiery sioł łobili, a dlo gażdziny, kiero sadziła jarziny czas był przeogrómnie ważny, bo jak popadało to czasym nie szło ani łorać w polu. Jak zajś było fest posucha, to nie szło baji sioć ani sadzić. Jak uż deszcz zaczón padać to ludzie sie dziwali na kałuże. Jak sie na nich robiły bańki, to znaczyło że bydzie padać długo. Jak zaczło padać wczas rano, to sie prawiło, że długo padać nie bydzie, bo deszcz rano je jak babski płacz - hned ustanie. Ludzie hań downij sie kupa dziwali na niebo, na słóńce a aji na miesiónczek. Jak słóńce wieczór było czyrwióne, to znaczyło, że bydzie wiater abo hyc. Jak było blade a żółtawe, to było na deszcz. Rano jak było czyrwióne to było na deszcz abo na szudere. W nocy jak kole miesiónczka było taki koło, to też znaczyło, że czas sie zmiyni. Gorole snoci poradzili nejlepszy rzyc jaki bydzie czas. Dziwali sie dycki na góry a doliny, a podle tego wiedzieli esi bydzie padać, abo świycić słóńce. Jak mgła sie klejzo do potoka abo do rzyki to bydzie piekny czas. Jak miesiónczek stoji w kole, to za trzi dni czas sie zmiyni. Jak nad gróniami zachodzi czyrwióne słónko, to nie bydzie pierónów ani sumeryji. To samo jak gwiozdy pieknie sie blyszczóm na niebie. Górole wiedzieli jaki bydzie czas aji s roskrotej cebule. Kroło sie jóm na dwanost kónsków, każdy kónsek to był jedyn miesiónc. Potym suli to solóm, a ty kónski, kiere wartko spleśniały oznaczały miesiónce, kiej bydzie kupa deszczu. Dzisio, isto eszcze starzi ludzie sie dziwajóm na przirode a na ku niebu, bo w telewizorze wyrzóndzajóm co chwila jaki bydzie czas aji tydziyń do przodku. Yny pamiyntejcie, że to co prawióm w telewizorze, to możne bieróm łod tego Górola, kiery se siedzi kansik na gróniu a poglóndo ros na gory a doliny a ros ku niebu...

Świynto Floriana a fajermónów

Dzisio sztwortego moja je świyntego Floriana. Florian to był rzymski wojok, kiery żył we trzecim wieku, za cysorza Dioklecjana, kiery przeogrómnie ni mioł rod krześcijan. Kozoł zbulać kościoły, zakozoł wojokóm a urzyndnikóm wiary w Jezusa, a tych kierzi byli mu nieposłeszni, wyganioł z Cysarstwa, abo zabijoł. Florian był oficyjerym, kiery mioł pod sobóm wojoków - fajermónów, bo wtynczas eszcze nie było fajermónów tak jako terazy. Wszyndzi tam, kany sie poliło, óni przijyżdzali a gasili ogiyń. Eszcze długi czas fajermóni mieli taki hełmy podobne do tych, jaki mieli rzymscy wojocy - to to była tako tradycyj. Baji eszcze terazy fajermóni noszóm taki hełmy jak majóm służbym kole Bożego Grobu. Ludzie wyrzóndzali o Florianowi, że robiuł rostomajte cuda, baji jednego razu jak sie poliło miasto, to nabroł wody do amperka a zgasił nim wszecki chałupy. Ludzie go mieli radzi, bo wiedzieli, że jak sie co stanie to Florian przijedzie ze swojimi wojokami - fajermónami a jim pómoże. Był jednako Krześcijaninym, a cysorz Dioklecjan kozoł wszeckim aby rzykali do boga, kiery mioł na miano Jowisz. Florian nie chcioł sie wyrzyc Jezusa, tóż wojocy cysorza powiesili mu na karku żarna, a utopili go w rzyce - sztwortego moja, trzista sztwortego roku po urodzyniu Jezusa.Floriana zrobili świyntym dziepro w szesnostym wieku. W 1528 roku w Krakowie był przeogrómny ogiyń. Spoliło sie kupa chałup a ostoł sie yny kościół Świyntego Floriana. Ludzie wierzili, że to patrón kościoła uchrónił go od łognia. Od tego czasu Florian sie stoł patrónym fajermónów a wszeckich ludzi, kierzi gasili ogiyń. Nieskorzi swojim patrónym se go zrobili kuminiorze, hutnicy, kowole a piekorze - wszecy ci, co we swej robocie byli blisko ognia. Ludzie zaczli go malować na obrozkach, a na chałupach wieszali tabule, na kierych było napisane: "Świynty Florianie chróń tóm chałupe, a wszeckich co w nij sóm łod ognia". Na obrozkach Świynty Florian je malowany jako rzymski wojok, w oblyczkach legiónisty, kiery dzierży w jednej rynce lancym a proporzec, a w drugij amper z wodóm a gasi kościół a bo chałupe. Dzisio je świynto Floriana ale aji fajermónów. Dzisio nie jeżdżóm yny do ognia, ale wszyndzi tam, kany ludzie potrzebujóm pómocy - na cestach, kiej rzyka wyleje, abo jak przidzie powicher. Kiejsi kóniami a wozym, dzisio uż modernymi autami, w kierych majóm wszecko, coby ratować aji ludzki życi. Od czasu Floriana zmiynił sie wercajg a technologija, ale fórt majóm poważani u ludzi, bo wszecy wiedzóm, że chned przijadóm wszyndzi tam, kany sie cosi stało. Wszeckim fajermónóm wszeckigo nejlepszego a cobyście dycki szczynśliwie przijechali spadki do depa.

Wilija Świyntego Jóna

Wilija Świyntego Jóna je w nocy z dwacatego trzecigo na dwacatego sztwortego czerwca. Hań downij się na nióm prawiło Sobótka, noc Kupały, noc świyntojańsko, abo kupalnocka. To świynto je eszcze s czasów pogańskich, s tradycyji słowiańskich, kiej nie było u nas eszcze krześcijaństwa. Je to nejkrótszo noc w całym roku. Jeja nazwa – kupalnocka, je od pogańskigo boga Kupały, kiery był patrónym miłości a płodności. Piyrszy ros się o tym świyncie pisało w trzinostym wieku. Obrzyndy sobótkowe sie nigdy nie podobały kościołowi, ale kupa ludzi na nich chodziło, bo byli ciekawi, jako to wszecko wyglóndo. Potym nieskorzi w szternostym wieku kościół jednako to świynto adoptowoł jako świynto Jóna Krzciciela, tóż terazy się na niego prawi noc świyntojańsko – od Świyntego Jóna, kiery łónczy pospołu ogiyń a wodym. W noc, kiero była przed Sobótkóm świynciło sie zieliny a zioła a w kościołach sie śpiywało pieśniczki o Świyntym Jónie. Zieliny, kiere sie świynciło to było gor Świyntojański Ziele (Dziurawiec), Macierzanka a kwiotki ze zogrody. Na Świyntojański Ziele sie prawiło aji guślarski ziele, bo znachorki go używały do guseł a czarów. Dobrze było mieć w izbie paprotkym, kiero miała chronić przed rostomajtymi nimocami, a kieróm szło utargać w lesie. Świynciło sie w te noc aji wodym, kieróm potym farorze kropili a świyncili rostomajte wieca.

   W te nejkrótszóm noc w roku poliło się fajery, na kiere się prawiło sobótki. Poliło sie jich dycki na kopcach. Kole nich tańcowały dziołuchy w biołych oblyczkach, a ciepały do łognia bylicym – czarodziejski ziele, kiere miało być prociw czarownicóm. Fajery polili aji chłopi a skokali przes ogiyń. Skokały aji pory – dziołuchy s chłapcami, a ta pora, kiero skoczyła nejdali, miała przed sobóm długi żywobyci. Przi fajerach sie prawiło rostomajte zaklyncia, a popiół s nich sie potym suło na grónt, coby ziymia mnożiła kupa obilo a ziymnioków. Tyn popiół był aji prociw krupóm, coby nie narobiły szkody. Plac, kany się polił fajer chronił łod czarów a łod złych mocy. W noc świyntojańskóm kwit kwiotek paprotki. Świycił ón snoci po ćmoku a pokazowoł ceste do schowanych skarbów. Wachowały go jednako czarownice a inksze stwory, tóż jak się go chledało to trzeja było robić rostomajte ceremóniały a obrzyndy. Jak sie uż tyn kwiotek prziniósło do chałupy, to wszecki skrzinie a trówły miały był pełne złotych grejcarów, a tyn gdo naszeł kwiotek paprotki, kiej chcioł móg zrobić tak, że go nie lza było uwidzieć.

Kwiotek paprotki chledali gor ci, kierzi sie miłowali, bo mógli iść pospołu do lasa a Tatowie jim nic na to nie prawili. Dziołucha, kiero go naszła chned sie miała wydać, a dowoł dycki kupa szczynścio tymu, gdo go naszoł. W ksiónżkach go opisali jako Nasięźrzał – je to zielina, kiero moc u nas w lasach nie rośnie, tóż tymu je a była tako zocno. W noc Kupały dziołuchy ciepały na wodym wiónki – kiere były symbolym, że dziołucha je swobodno a ni miała eszcze chłopa. Wiónki sie plótło s chabrów, maków a ruty. Wiónzało sie jich do kónska drzewa ze świyczkóm. Jak wiónek płynył długo a rowno, abo jak go wycióngnył s wody chłapiec, kiery przoł dziołusze, to chned miało być wiesieli. Jak się wiónek zaplóntoł do zielin abo do krzoków, to znaczyło, że eszcze aspóń rok dziołucha sie nie wydo. Nejgorszy było, jak wiónek się utopił, abo jak zgasła świyczka. Mógło to znaczyć, że cosi złego się stanie w żywocie dziołuchy, że pozno synka kierymu bydzie przoć a ón ji ni, abo że dziołucha sie nie wydo a sustanie staróm dziywóm. Mógło to wróżyć aji, że dziołucha zustanie zowitkóm, abo śmierć. 

Jako sie hań downij stawiało chałupy

Wiela razy se człowiek tak myśli, coby było, jakby starzicy postowali spod dorników a podziwali sie na tyn świat, kiery terazy je. Eszcze tak ze dwacet roków tymu, jak w Małych Kóńczyc ludzie stawiali kupe nowych chałup, to stare ciotki prawiły, że jak były młode, to oto tam pod lasym była jedna chałupa, w kierej miyszkoł taki a taki, a hanej na kopcu były trzi chałupy, a tam na rownym gruncie nie było nic. Nie poradziły tego pojónć, że tela chałup sie stawio. To było dwacet roków tymu. Terazy jak sie człowiek przejedzie na kole po dziedzinie, baji w moju, to widać kansik pod lasym grónta. Jak potym nieskorzi sie tam jedzie w siyrpniu to uż chałupa stoji, a pómału sie do nij wkludzajóm. Wszecko idzie wartko zrobić, bo technika poszła do przodku, a młodzi ludzie każdy chcóm mieć aspóń małóm chałupkym ale swojóm. Kiejsi hań downij, baji za Starej Polski, jak sie postawiło chałupym to potym w nij miyszkało kupa ludzi - starzicy, łojcowie a dziecka ze swojimi dzieckami. Każdy mioł swój kóntek, a dycki jakosi sie poradzili powciskać. W takowej wielkucnej familiji każdy mioł swoji miejsce. Jak dziecka były przeciwne to starka prawili: "każdy wojok na swój kwartyr!", a uż każdy wiedzioł kany mo iść. Potym nieskorzi dziecka zaczły stawiać swoji chałupy. Tatowie dowali kónsek pola dziołusze abo synkowi, coby se postawił swoji. Stawiało sie wtynczas wielkucne chałupy, bo sie prawiło, że bydóm pospołu wszecy miyszkać. Taki chałupy sie stawiało w szejdziesióntych a siedymdziesióntych rokach, poprzednigo wieku. Potym uż sie wszecko zaczło miynić. Młodzi uż nie chcieli miyszkać pospołu z łojcami, bo prawili, że sie mogóm wadzić, a że lepszy bydzie jak póndóm na swoji. Starzi pómogali jako mógli, dowali grejcary, bawili dziecka a baji nie chcieli nic za eletryke, bo przeca młodzi stawiajóm chałupym. Dzisio je podobnie, yny chałupy sie stawio wartko.

Eszcze oto dwacet roków tymu ludzie sie budowali piynć roków. Terazy jak se kiery napyto firme, to chałupa stanie za pół roku. Moja staro ciotka mi prawili, że jak stawiali chałupym a eszcze wtynczas była młodóm dziołuchóm, to malte sie miyszało łopatóm w kajfasie, a cymyntu sie dowało yny kapke, bo go bardzo ani nie lza było dostać. Terazy przijedzie gruszka a betóndeke sie wylywo roz dwa. Tam kany kiejsi była pod lasym jedna chałupa, terazy jich je cało hólica, a jak za trzicet roków ci z tych chałup sie podziwajóm kole siebie, to możne uż lasu nie bydzie a chałup bydzie jak mojiczków na miedzy. Świat sie zmiynio, ludzi przibywo, a każdy chce mieć swoji. Ale dycki nejlepszy je, jak sie idzie do fotrów na łobiod a wnuki ze starzikiym a ze starkóm mogóm kapke pobyć. Bo tak jako sto roków tymu familija je jedna, a dycki jedyn ku drugimu idzie, czy sie miyszko w jednej, abo we trzech chałupach.

Dożynki

Pómału sie kóńczóm żniwa a zaczynajóm dożynki. Gazdowie uż majóm obili a reż pomłócóne, a słóma je pokostkowano, abo skulano do wielkucnych kulatych beli. Kukurzica eszcze stoji, bo mo czas, ale eszcze miesiónc a jóm bydóm młócić a rzazać na kiszónke. Dycki jak uż widzym, że kómbajny zaczynajóm ramplować, to wiym, że gazdowie jadóm do pola młócić. Kiejsi tak ze trzicet roków tymu, na dziedzinie były yny ze dwa, trzi kómbajny, u wielkich siedloków, abo w "kółku". Jak uż obili było zdrzałe, to trzeja było se kómbajn zamówić, a czakać, kiej przijedzie. To czakani było dość nerwowe, bo gazda s gaździnóm sie dziwali ku niebu, jaki je czas, esi kómbajn przijedzie eszcze przed deszczym, bo yny suche obili lza było młócić. Jak uż kómbajn robił krawal u sómsiada, to Tacik wartko rozkłodali płachtym na trowie, coby kómbajn móg wysuć obili chned jak go wymłócił. Jak uż maszyna przijechała, to była radość a syncy chcieli jechać na kómbajnie, bo to była tako atrakcyj yny ros w roku. Małe dziecka sie boły, bo kómbajn był wielkucny a wyglóndoł jak czyrwióno potwora z bojki, kieróm im Mama czytali wieczór przed spanim. Jak uż łobili było na płachcie, to gadza móg zapłacić kómbajniście, czasym aji mu doł eszcze piwo, abo pół litra. Zorka sie brało do rynki a dziwało sie jaki sóm, esi nie ma miyndzy nimi moc pyrzu abo czy obili to ni ma jako poślod. Dziecka rade góniły boso bo obilu, ale gazda jich przeganioł, coby tego nie rosciepowały. Terazy sie trzeja było śpiychać, coby wszecko skludzić, coby to nie zmokło a nie zawilgło. Jedni mieli maszyne, kiero wioła obili na piyntro, inksi musieli suć obili do miechów a wynoszać na wyrch na plecach, a eszcze inksi mieli wycióngi ze silnikiym, a na linach to wycióngai aji na strych. Potym nieskorzi, trzeja było każdy dziyń po łobilu chodzić boso, coby sie nie zaparziło. Było czasym tak, że w obilu sie naszły chroboki - wołki.

Wszeckich zorek nie zeżrały, ale mógły kupa zniszczyć. Na obili sie dowało jabka a gruszki, bo dłukszy wydzierżały a nie gniły. Chned za kómbajnym trzeja było zamówić prese, kiero przijechała dycki pore dni po młócyniu. Kiejsi sie robiło ze słómy yny kostki, kiere sie na prziczepie swożało do stodoły a ukłodało do sómsieka. Kiery gazda mioł wiyncyj kostek ze słómy, ukłodoł jich na kupe a przikrywoł płachtóm, coby nie zmokły. Jak uż słóma była skludzóno, to gazda móg orać. Jak mioł swój traktór a płóg, to móg se pómału wszecko narychtować, a jak ni mioł, to zaś trzeja było iść do "kółka" a zamówić orani. Starzi ludzie dycki prawili, że jak uż je poorane, to chned bydzie jesiyń.

Jesiynny smutek

Przidzie ku jesiyni taki czas, kiej uż wszecko s pola je poskludzane, liści ze strómów prawie wszecki pospadowały, a jak godziny sie cofło do zadku, to wieczory sóm długi a chned je ćma. W ty wieczory jak na polu wiater gwizdo a w telewizorze uż ni ma bardzo sie na co dziwać, to człowiek se spómino tych, kierzi umrzili oto terazy, rok tymu, dziesiynć roków, dwacet, trzicet... Czym człowiek starszy, to se poradzi spómnieć wiyncyj tych ludzi a jakosi mu je ku tej śmierci bliżyj. Bo jak prawiła moja staro ciotka Malka: "wszecy pójdymy pod dornik, a żodyn tukej nie bydzie sóndnymu dniu trómbił". Tak ze dwacet roków tymu jak se ty stare ciotki siadły u nas w kuchyni na Podlesiu, to spóminały oto tego gazde zza lasa, kiery umrził na spaniu. Tóm babe s kopca, kiero była jak hól, wielko, zdrowo a naroz sie obaliła, a uż sie nie spamiyntała, ani jak jóm wziyni do szpitola. Tego pijoka ze sztreki, co go rak zeżroł, a tamtego panoczka, kiery nigdy nie kurził, nigdy nie pił a też do trzech miesiyncy sie stracił. Cały wieczór tak poradziły siedzieć a wyrzóndzać, bo tela tych kamratów a przocieli było do spóminanio. A co jedyn rok to jich było wiyncyj, że pómału wieczora chybiało, a trzeja było ty stare ciotki pytać aż uż kóńczóm, a idóm se krajuszkiym ku chałupie. Potym uż ani starych ciotek nie było, ani starki ani starzika, ale zaś było o czym wyrzóndzać, bo my se s Mamóm spóminali ty ciotki, jak do nas chodziły, jako czasym była sranda, jako poradziły o tych starych hań downych czasach rozprowiać. Był eszcze starzik a starka, kierzi pod kóniec żywota miyszkali u nas. Przez lato chodzili po zogrodzie a cały dziyń cosik kole chałupy porobiali, ale jak uż było ku jesiyni, a prziszły ty długi wieczory, to jak my se siedli w izbie, nie trzeja było radija ani telewizora - tela było spóminanio. Ta jesiyń to je taki magiczny czas, kiej człowiek zaczyno wierzić w duchy. Jak wiater buchnie do okna, abo jak cosi zaszkrobie za szafóm, to człowiek sie zaroz po głowie szkrobie, bo nie wiy co to na isto je. Jak żech był mały, to starzik mi prawił, że w ty dni na Wszeckich Świyntych a Zaduszki duchy tych, kierzi umrzili radzi chodzóm po świecie, a wracajóm sie spadki tak, kaj miyszkali. Szkoda, że yny ros w roku tak spóminómy tych, co poumiyrali. Taki Zaduszki by miały być cały rok, bo przeca ci, kierzi leżóm na kierchowie by mieli leżeć aji u nas w sercu. Łogiyń, kiery sie poli na grobie, mioł by sie polić aji w naszej pamiynci. Coros my sóm starsi, coros wiyncyj przocieli a kamratów spóminómy, a czym wiyncyj jich bydzie do spóminanio, tym bliżyj bydymy tego dornika, o kierym prawiła ciotka Malka. Wycióngcie stare fotografije, siednijcie se w izbie, a pokożcie dzieckóm tych kierych uż ni ma miyndzy nami. Jak my nie bydymy spóminać a pamiyntać o naszych łojcach, starzikach a prastarzikach, to o nas też może Świat chned zapómnieć.

Godni Świynta hań downij

Jak eszcze nie było na Cieszynskij Ziymi krześcijaństwa, to kiejsi hań downij nasi prałojcowie miasto Świónt Bożego Narodzynio łobchodzili Godni Świynta. Tymu do dzisia eszcze baji na Cieszyńskij Ziymi sie prawi Godni Świynta na Boże Narodzyni. Słowianie prawili na rok - god, tóż tymu nazywali tych pore dni Godnimi Świyntami. Kiejsi ludzie wierzili, że dwacatego sztwortego grudnia sie rodzi nowe słóńce - Swaróg, a stare umiyro. To nowe słóńce robiło, że dziyń był coros długszy, a noc krótszo. Zaczynoł sie Nowy God - Rok. Gody sie świyntowało dwanoście dni, aż do szóstego stycznia, a na każdy wieczór sie prawiło, że je świynty. Na Gody sie nie śmiało nic robić. Jak gdo sie chycił jaki roboty, to to była zło wróżba, a mógło prziść do takiji chałupy nieszczynści. W Gody trzeja było chodzić na nawszczywe do przocieli, do familije, a śpiywało sie starucne pieśniczki. Trzeja było balandrować, jeść a śpiywać, bo słóńce sie narodziło, a było coros bliżyj do wiosny, a ciepłych dni. Ludzie sie dziwali każdy dziyń jaki je czas na polu, a podle tego wiedzieli, jako bydzie przes dwanoście miesiyncy. Wierzili aji, że w tych dniach, ci kierzi umrzili, wracajóm sie na ziymie, tóż polili fojery na kierchowach, coby umrzikóm było ciepło, a coby naszli po ćmoku ceste do chałupy.

Na Cieszyńskij Ziymi sie wieszało pod powołym podłażniczke - ustrojónóm gałynź smreka abo sosny. Gaździny cisły siano abo słóme pod łobrus na stole, a potym sie wycióngało słómki a s nich sie wróżyło, jaki bydzie prziszły rok. Gazda stawioł w kóncie piyrszy snopek słómy, kiery zwióz s pola - Diduch. Ozdobiało sie go łorzechami, jabkami, drzewianymi ptoszkami, a figurkami s ciasta. Tyn snopek sie niechało do wiosny, a zorka, kiere s niego spadły gazda sioł jako piyrsze. Po chałupach sie chodziło z małóm figurkóm - symbolizowała óna słóńce, kiere sie urodziło. Śpiywało sie przi tym pieśniczki gazdowi a gażdzinej, coby sie darziło na cały rok. Gody kóńczył Szczodry Dziyń. Wieczór cało familija a służba, siodała do stołu. Jadło sie Sójki - pierogi s kapusty, kaszy a buraków, a Szczodroki - syte placki z biołej mółki. Dzieckóm sie dowało orzechy, coby były zdrowe a silne, a jabka, coby jich nie bolało w karku. Trzeja było sie fest najeść, coby dać siłe słóńcu, kiere sie rodzi, a wojuje ze ćmokiym. Gazdowie wierzili, że umrzici wyrzóndzajóm ze zwierzyntami, a óny mówióm s ludziami, tóż dycki w Szczodry Dziyń chodzowali do chywa a do masztali a słuchali, czy kóń, abo krowa nie bydóm rzóndzić.

Jeszcze ros Wóm życzym Wiesiołych Godnich Świónt!

Sztyrycatka

Przidzie w żywocie człowieka, taki dziyn, że stanie rano, podziwo sie do kalyndorza, czasym se eszcze weźnie bryle, a wyczyto, że dzisio mo geburstag. Jak mu je trzicet sześć, abo trzicet dziewiynć, to eszcze pół biydy, ale jak se wszymnie, że mu je sztyrycet, to uż sie podropie po głowie, a pomyśli se, że kónsek żywota je uż za nim. Tak je aji sy mnóm. Roczka nie pamiyntóm, jak mi było piynć roków, to sie mi zdało, że każdy rok trwo wieki. Potym jak żech zaczón chodzić do przedszkola a do szkoły, a rechtorzi mie nauczyli rachować, to żech pisoł w zeszycie na każdy geburstag a każde miano, wiela mi je: siedym, osim, dziesiynć. Dziesiynć roków to były taki kulate urodziny, pamiyntóm żech dostoł jakisi bawidła, kiere było wtynczas ciynżko dostać w magacynie, bo to eszcze było za kómuny. Potym mi było jedynost, dwanost, skóńczyłech szkołe podstawowóm a poszełech sie uczyć do Cieszyna. Pamiyntóm, że mi Mama a Tacik prawli: tego nie śmisz, tamtego sie nie chytej, s tamtym kamratym ani nie wyrzóndzej, bo kurzi a pije. Jak mi było szesnost, siedymnost, to żech w kalyndorzu szkyrtoł dni, a rachowołech wiela mi chybio do osimnostki. Jak mi było osimnost, to żech se myśloł, że chyciłech Pón Bóczka za nogi. Dostołech dowód osobisty, mógłech se chodzić a jeżdzić kany żech chcioł, ale ujec mi fórt prawił, że mature muszym napisać, że to je okno na świat. Tóż żech jóm napisoł, na studia do Cieszyna żech sie dostoł i zaś w kalyndorzu żech zaczón pisać a szkyrtać wiela mi chybio do dwacatki.

Dwacatka to je magiczno liczba, człowiek se myśli, że uż kupa w żywocie przeżył a widzioł, a że je chytry jak radijo. Pore roków zajś przeszło, skóńczyłech studia, było mi piynć a dwacet a kansik w pudle żech naszoł kalyndorz w kierym żech kiejsi szkyrtoł dni do osimnostki. Od tego dnia, żech zaczón rachować dni ale jakosi wolno mi to szło. Potym za rok żech sie ożynił a ze zaczóntku czas stoł w miejscu ale po poru rokach my se s babóm zaczli rachować roki ale do zadku. Dziecka sie rodziły, rosnóm, a człowiek sie stowo coros starszy. Synkowi bydzie za chwile dziesiynć, za pore roków przikludzi do chałupy galanke, a jo sie pocieszóm, tym, że jak mi bydzie pindziesiónt to bydym przeżywoł drugóm młodość. Jutro mi bydzie sztyrycet. Dziwóm sie na mój żywot a widzym, oto tam, jak żech był mały, jak żech sie ku Mamie cis, a óna mie przitulała, widzym Ojca jak mu siedzym na kolanach, widzym wszeckich tych co eszcze sóm, a aji tych kierych uż sy mnóm ni ma. Wszecy prawili: dowej pozór, bo jak Ci bydzie sztyrycet to potym to uż poleci s kopca. A jo chcym, coby teraz czas kapke zwolnił, coby ty godziny tak pómału cykały. Byle by zdrowi było, a wszecko inksze samo przidzie.  Sztyrycatka to je nowy etap w żywobyciu, jedni sie go bojóm, a inksi ani nie chcóm pamiyntać że prziszła. Posłuchejcie kamraci s rocznika siedym dziewiynć, jak uż przidzie tyn dziyń, to stóncie jako dycki, a czakejcie co sie stanie. To bydzie nastympny fajnacki etap we waszym żywocie...

Słowo o Polokach na Zaolziu

Historyja, kieróm Wóm łopowiym je prowdziwo, a wszecko sie zaczło ganc sto dziesiynć roków tymu w Trzińcu, eszcze za Austryje. Miyszkoł tam synek, kierymu było na miano Jónek. Było mu siedymnost, a miyszkoł tam hanej na kopcu, s kierego było widać Lysznóm a kónsek Goleszowa. Choć mu nie było ani osimnost, to uż robiuł we Werku, tak jak jego foter. Starzik robili cały żywot na gróncie, ale jak postawili Werk, to kupa chłopów tam zaczło robić, bo dostowali lepsze grejcary, a na gróncie robili ale uż miyni, bo ni mieli tela czasu. Tóż Jónek też byl bańkorzym, a robiuł łod rana do wieczora przi piecu. Wtynczas nie było granic ani wojoków, kierzi jich wachujóm, a ludzie chodzowali s jednej dziedziny do drugij bes papiórów. Jónek mioł kamrata w Goleszowie, Karola, kiery też robił we Werku, a czasym go broł na muzyki do swoji dziedziny. Jónek musioł dować pozór, coby mu syncy goleszowscy nie wyfackali, bo był s inkszej dziedziny, ale wtynczas żodyn nie prawił, że kiery je s Czech abo s Polski. Od Ostrawy po Biylsko, wszecy rzóndzili po naszymu, bo to było Ksiynstwo Cieszyński, a ludzie mieli nad sobóm świyntego cysorza s Wiydnia - Franca Jozefa. Mógli czytać a pisać po polsku, były polski gazety, Wanielicy skludzili tukej Biblije po polsku a kupe ksiónżek, tóż ludzie czytali. Dziecka we szkole sie uczyli nejprzód po nimiecku a pote, po polsku, ale kupa s nich pisało jako słyszało - po naszymu. Jónek też poradził po nimiecku wyrzóndzać, a aji musioł, bo we werku główny majster to był Rakuszan. Jak s Karolym ros szli na muzyke przi sobocie, to sie mu spodobała dziołucha s Goleszowa - Zofija. Pore razy zatańcowali, potym eszcze pore razy pospołu na muzyce balandrowali, a zaczli se przoć. Tak przeszły sztyry roki. W szternostym roku, zaczła sie wojna, tóż Jónek poszoł na asynt, do wojska służyć pod cysorzym. Za dwa roki prziszoł s fróntu, a chned poszoł do Zofije, kiero na niego uż długo czakała. Ojcowie Jónka też sie wybrali do Goleszowa na smowy, dorzóndzić wiano, a jak Jónkowi było dwacet trzi roki to sie ożyniuł ze Zofijóm. Musioł jednako odsłużyć eszcze dwa roki ale go puścili, bo Zofija zustała nie sama. Młodzi miyszkali w chalupie s fotrami Jónka we Trzincu. Rok przed kóńcym wojny, urodził sie jim synek - kierymu dali na miano Jozef. Wojna sie skóńczyła, wszecy sie radowali, ale nad Olzóm przibywało wojoków - polskich po jednej strónie a czeskich po drugij. Za dwa roki ponabijali palików a tabule a zakozali przechodzić s Trzińca do Goleszowa. Cieszyn też przerzazali na poły, a ludzie sie dropali po czapani, co sie robi.

Naroz tustelocy w Trzińcu a w inkszych miastach a dziedzinach dostali czeski papióry, a mieli w nich napisane, że sóm Czechami. Zaolzianie sie jednako nie chcieli dać, pozakłodali polski szkoły, fórt chcieli mieć polski miana, ale to sie władzy moc nie podobało. Jónek ze Zofijóm jak chcieli iść do jeji fotrów to musieli se na becyrku wyrobić papióry. Mijały roki, Jozef potym mioł swoji dziecka, Zofija s Jónkiym sie zestarzili, ale wszecy wiedzieli, że tam za miedzóm, za palikami, za tymi tabulkami je jejich familija. W Goleszowie też ludzie wiedzieli, że oto tam za kopcym, za graniców miyszkajóm Polocy. Potym prziszła eszcze inkszo władza, kiero chciała tóm polskość w Zaolzianach uż ganc zabić, ale óni zajś sie nie dali. Fórt mieli swoji szkoły, sbiyrali sie do kupy w PZKO a w Kóngresie Poloków a krzewili tóm polskość tam za Olzóm. Tak je do dzisia. Jozefa, Karola a Zofije uż ni ma, ale żyjóm ich wnuki a prawnuki, kiere fórt rzóndzóm po naszymu a majóm polski miana. Óni nie sóm żodnóm Polónióm, jak sie kómusikej kiejsi uzdało, óni sóm Polokami, kierzi tam miyszkali stówki roków. Chwała Wóm za to tustelocy - Polocy ze Zaolzio, że fórt mocie Polske w sercach. Kupe jeżdżym po Cieszyńskij Ziymi za Olzóm, a jak yny sie spotykóm s Wami to wiydźcie, że móm do Was wielki szacunek, że poradzicie fórt rzóndzić po naszymu a po polsku, a że ta naszo cieszyńsko rzecz za Olzóm sie fórt twardo dzierży. Pamiyntejmy o Polokach tam za kopcym, óni tam sóm byli a bydóm... 

Dziyń Paniczek

Dycki były a sóm kole nas, matki, baby, starki, ciotki. Dzisio jim kupiymy kwiotek, abo czekulade, pozwiymy jich na kawe, abo na łobiod do gospody, ale tak by miało być fórt, trzista szejdziesiónt dni, dokoła, bo baby snoci uż taki sóm, że potrzebujóm, coby jim chłopi nadskakowali, ale czy tak je na isto? Jako to było kiejsi? Nó, kiejsi hań downij paniczki dostowały kwiotek yny ros za czas, baji jak sie wydowały, jak urodziły, abo jak uż wydzierżały s jednym chłopym baji trzicet roków. Ty co miały chłopa, kiery kapke mioł rozumu pod czopkóm, to dostowały kwiotek aji z nienazdanio. Oto szoł chłop s pola, uwidzioł szumne kwiotki na miedzy, utargoł jich a prziniós babie, czasym ji doł pusy, a óna s tego miała radość, s tego kwiotka s miedzy, bo wiedziała że ji chłop przeje. Byli aji tacy chłopi, że wlyżli kómusikej do zogródki, baji starej ciotce, utargali kwiotek, a przinióśli babie a aji starej ciotce, a ta była tak rada, że se nie wszymła, że ji chybi cosi w zogródce, bo stary ujec ji nigdy nic nie prziniós ani s miedzy.

Dziepro potym jakich sto roków tymu, ósmego marca, gdosi zapisoł w kalyndorzu Dziyń Paniczek. Od tego czasu chłopi uż sie musieli barży starać. Byli takowi, kierzi fórt targali kwiotki na miedzy, abo chodzili na złodziejke do zogródki, ale coroz czynścij kwiotki szło kupić od tych co jich sadzili w zogródkach a pote sprzedowali. W kónzumie szło kupić czekulady, a aji inksze wieca, kiere baby majóm rade. Czy to był kwiotek s miedzy, czy z zogródki, czekulada z kónzumu, abo inkszo fikuśno wiec, dycki paniczki były rade że sie na nich pamiynto. A co by było, kiej by sie jim kupowało kwiotki, abo inksze prezynta każdy dziyń? Chned by sie jim to zbrzidło, a po miesióncu by nas chłopów pytały, aż uż nie gupnymy. Stary ujec mi dycki prawili, że ros za tydziyń ni, ale ros za miesiónc, baji przi wypłacie trzeja paniczce cosi kupić, abo jóm pozwać na kawe, abo na obiod do gospody. O tych pore grejcarów Was nie ubydzie a uwidzicie, jak bydóm rade, a co potym wieczór bydzie... Wszeckim paniczkóm, w jejich świynto wszecko co nejlepsze, zdrowio, coby Was chłopi posłuchali, dziecka nie nasrowały, a cobyście miały fórt wyśmiote gymby.

Filmy a seryjale po naszymu:

Szybcy i wściekli - Wartcy a dziwocy

Wzgórza mają oczy - Kopce majóm blyszcze

Rambo - Jónek s flintóm

Pociąg z forsą - Cug s grejcarami

Ojciec Chrzestny - Potek

Piękny umysł - Szumny rozum

Zapach kobiety - jako wónio paniczka

Chwyć mnie, jeśli potrafisz - Chyć mie, jesi poradzisz

Batman - Gacopiyr

Jestem Bogiem - Jeżech Pónbóczkiym

12 Małp - Dwanost opic

Fighter - Bijok

Okręt - Szyf

Znachor - Maściczkorz

Za garść dolarów - Za howiónsło grejcarów

Gnijąca panna młoda - Skrymbiało młoducha

Wesele - Wiesieli

Nie lubię poniedziałku - Ni móm rod pyndziałku

Lokator - Kwartyrnik

Szklana pułapka - Szklano paść

Bylismy żołnierzami - Bylimy wojokami

Tato - Foter

Chłopaki nie płaczą - Syncy nie beczóm

Dzień świra - Dziyń waryjota

Zezowate szczęście - Świdrate szczynści

Kevin sam w domu - Kevin sóm dóma

Daleko od szosy - Hań łod cesty

Drogówka - Policajci na cestach

Faceci w czerni - Panoczkowie po czornu

I kto to mówi - Toż, gdo to prawi

Jaś fasola - Jónek Fazol

Lejdis - Paniczki

Lekarze - Dochtorzi

List w butelce - Pismo we flaszce

Lokatorzy - Kwartyrnicy

Naga broń - Sago flinta

Nie kłam kochanie - Nie cygóń roztomiły

Nic śmiesznego - Żodno sranda

Piorun - Hróm

Plebania - Fara

Pociąg - Cug

Polskie drogi - Polski cesty

Prawdziwe kłamstwa - Prowdziwe cygaństwa

Brzydula - Szpatno

Przepis na życie - Recepis na żywot

Przyjaciel wesołego diabła - Kamrat szkowroźnego czechmóna

W głowie się nie mieści - To rozum nie biere

Dzieci kukurydzy - Dziecka s kukurzice

To ja złodziej - To jo szkłóda

Zajónc, barón a kurczok

Zajónc prziszoł ku barónowi a prawi:

- Nie wiysz kany je kurczok, tyn s kierym żech łóńskigo roku na jor wyrzóndzoł?

- Na ni, kurczoków, żech uż downo nie widzioł, łóńskigo roku na wiosne małe kurzynta góniły po placu, to se spóminóm,

- Mosz recht, neprzód były wajca, potym kwuczka na nich siadła a wylyngły sie taki żółte małe podciepy,

- Nejprzód ty wajca skónsik sie wziyny, myślym że ło tym cosi może wiedzieć Kokot.

Kokot mało kiej s kim wyrzóndzoł. Chodziuł yny po placu a pioł, ros na ziymi a ros na grzyndzie, zoleżało na tym, jaki bydzie czas. Jednako terazy, jak uwidzioł zajónca s barónym, tóż ku nim prziszoł a prawi:

- Nie chcym Wóm nic prawić, ale na wajcach, sie na ozajst nie znocie.

Barón sie poszkroboł racióm po czepani a prawi:

 - Kokocie, tóż wyrzóndzej, posłuchómy...

Kokot zapioł, podziwoł sie ku niebu jaki bydzie czas, a prawi:

- Zima uż  przeszła, a mómy jor. Wszecko sie zielyni, budzi do życio, ludzie tymu prawióm Wielkanoc. Nie wiym ganc co to znaczy, ale isto to je jakisi jejich świynto, w kierym sie wszecko rodzi do życio. Aspón se tak myślym, bo dycki gaździno nasadzi kure na wajcach, a za pore tydni sie klujóm małe kurzynta. Wtynczas tych wajec gaździno biere moc a potym jich jeji cery szumnie malujóm na rostomajte barwy a poski. Bieróm aji ty wajca do kościoła, s wórsztym s buchtóm, a farorz to kropi śwyntóm wodóm, a potym w niedzielym to jedzóm rano, a gor ty wajca, bo prawióm, że wajco to je znak życio.

Barón sie zaś poszkroboł po łepie a prawi:

 - Wiysz jo żech widzioł, jak gażdzino piykła takóm buchte, kiero była ganc podobno do mnie.

- A kaj żeś to widzioł, był żeś w kuchyni? zawrzeszczoł zajónc.

- Na ni, w kuchyni żech nie był, ale łokno je tam tak nisko, że poradzym do niego łeb wrazić, a chned wszecko widzym.

Kokot zaś zapioł, zatrzepoł skrzidłami a prawi:

- Tóż Ci rzeknym, czymu żeś je taki zocny. Jeżeś symbolym Jezusa, takigo Boga, kiery we Wielkanoc umiyro a zajś sie rodzi.

Jo tego moc nie poradzym pojónć ale taki to je. Słyszołech, jak gazda prawił cosi o Baranku Bożym. Wiysz co, nejlepszy bydzie, jak wrazisz łeb do kuchyni a posłuchosz, co sie tam we Wielkanoc wyrzóndzo.

Na zajonca prziszły nerwy a prawi:

- Tóż posłuchejce, a jo żech widzioł, jak cery gaździnej łóńskigo roku w koszu niósły taki zajónce s czekulady, miały uszy a gymbe ganc jak jo. Kapke żech sie wylynkoł, bo myślołech, że to sóm moji dziecka, ale przeca óny wtynczas spały w trowie. Co to mógło być?

Terazy barón odewrził gymbe a prawi:

- We Wielkanoc zajónce sie piecze, bo żech widzioł taki fajnie wypieczóne, a wóniały, że ganc sie mi jich chciało...

- Jezeryna, to ludzie nas piekóm a potym jedzóm w te wielkóm noc, czy jako sie to nazywo?

- Ni, waryjocie. Prawi barón. To były taki buchty, kiere wyglóndały jak zajónce, ale możne, że to były króliki, ganc nie wiym.

- Ale wiycie, co je fajne we Wielkanoc? prawi kokot. Że my sóm nejważniejsi, bo kany sie nie podziwocie, tam uwidzicie baróna, kokota, kurzynta lebo zajónca. Moja uż siedzi na wajcach, a chned sie ulyngnóm kurzynta, a s nich urosnóm kurczoki a s kurczoków kury a kokoty. Nó a zajóncu, kurczok s kierym, żeś wyrzóndzoł łóńskigo roku to je jo. Widzisz taki to je, że sie rodzymy, potym rosnymy a na kóniec umiyrómy. Każdy rok sie kurzynta klujóm s wajec, a każdy rok je Wielkanoc, ale ludzie wierzóm, że nejprzód cosi musi umrzić, coby sie potym na nowo urodzić.

Barón ze zajóncym sie yny na siebie podziwali, co tyn kokot drziszcze. Tak se ty zwierzynta powyrzóndzały, a to ganc we Wielki Pióntek. Potym prziszła sobota a Wielkanoc, po nij Pyndziałek, na kiery prawióm śmiergust. Ros za rok ty trzi zwierzynta sóm zocne, ale isto yny kokot wiy, co to wajco znaczy, że to je nowe życi. Fórt mu to jednako w głowie nie siedzi, że cosi umiyro a potym chned ożywo.

Kokot nie wiy, bo nie musi, ale my wiymy, że Wielkanoc to je nejprzód śmierć a potym nowe życi, bo Jezus powstoł z mortwych.

 Wiesiołego Alleluja, Bożego błogosławiyństwa Wóm życzym, cobyście kapke miyni jedli, a kapeczke wincyj pomyśleli, co ty świynta znaczóm, bo kokot, barón a zajónc uż isto wiedzóm...

Cebula

Lyki s aptyki sóm coros drogsze, antybiotyki nie sóm moc fajne na strzewa, tóż co miasto nich używać?

Podziwejcie sie za łokno do zogródki a na miedze, styknie wykopać abo utragać jakómsik zieline, jak żeście sóm nimocni. 

Dzisio kapke o cebuli. Nejlepszo je tako, kieróm sie styrko do ziymi we sztwortym miesióncu a targo na jesiyń, baji w dziesióntym. Tak mi aspóń prawiła starka. Nejlepszy se jóm zasadzić do pognojónej grzóndki, bo pruszek ni ma moc dobry, sami wiycie, że to je sama chemija. Jak sie jóm uż wytargo na jesiyń, to jóm wsujcie do kosza, coby miała luft, a wydzierży do wiosny. Kupa sie wyrzóndzo o oczyszczyniu organizmu, sóm jakisi flostry, kiere sie lepi na szłapy, a stare ciotki dycki prawiły: "chcesz być zdrowy, to se wroź cebule do fusekli". Jako sie to robi? Trzeja ukroć dwa flostry cebuli, każdy wrazić do fusekli a legnóć spać. Cebula wycióngnie szpatne wieca z organizmu, a Wy sie bydziecie czuć ganc lepszy. A jak kómu szłapy smerdziały, to uż nie bydóm. Cebula to je aji jarzina prociw kuckaniu. Trzeja jóm pokrónżać, zasuć cukrym, a dać do ciepłego. Rano bydziecie mieć syrop na kuckani. Jak kiery mo ryme, a nie poradzi dychać, to cebula zaś sie przido. Pokrónżejcie nożym cebulym a dejcie na plaski talyrz. Niechejcie to kole legiera, a rano jak staniecie bydzie sie Wóm lepszy dychać. Cebula zebiere s luftu wszecki szpatne wieca, czyrwióno bydzie lepszy płynyć w żyłach, a aji serce Wóm podziynkuje. Jak cebula sie srobi brónzowo, to jóm wyciepcie a nakrónżejcie świyżej. Bydzie w izbie nióm wóniać, ale styknie odewrzić okno a przeluftować. Tako cebula pokroto na talyrzu, to je naturalny filter luftu, a nie trzeja kupować eletrycznych, kiere yny eletryke żeróm, a esi fungujóm, to żodyn nie wiy. Jak sie warzi polywke, piecze miynso, abo aji robi wajecznice, to wciepcie do jodła pokrónżanóm cebule. Uwarzóno, abo upieczóno też je dobro, bo strzewa jóm potrzebujóm. Jak gdosi ni mo zogródki, bo miyszko w mieście, to cebule kupi u gospodorza abo w magacynie s jarzinami. Za kilo cebule zapłaci pore złotych a za lyki czasym aji stówke...  

Knobloch - czosnek

Lyki s aptyki sóm coros drogsze, antybiotyki nie sóm moc fajne na strzewa, tóż co miasto nich używać? Podziwejcie sie za łokno do zogródki a na miedze, styknie wykopać abo utragać jakómsik zieline, jak żeście sóm nimocni.

Knobloch to je zielina, na kieróm ponikierzi prawióm czosnek. Kiejsi hań downij każdo gaździno go miała w zogródce, bo wiedziała, że jak przidzie jesiyń a zima to bydzie trzeja go ze szpajski wycióngnyć. Wieszało sie go w stodole, na strychu, abo baji w kumorze, bo wydzierżoł długo, ale musioł mieć luft. Knobloch sie przido gor, wtynczas jak kogo w karku zaszkrobie, abo zacznie kichać. Jako sie go używo? Jak mocie ryme a zaczynocie kichać, to uż trzeja sie zaczónć lyczyć, coby nie prziszło co gorszego. Wycióngcie szmolec abo masło, obiercie knobloch, spuczcie dwa, trzi zómbki nożym abo wyciskarkóm, a wymiyszejcie go s tym fetym. Potym pomazejcie tym chlyb. Możecie popijać czyrwónym barszczym, baji takim s pruszku. Knobloch szczypie w gymbie, ale wyganio bakteryje, wirusy, a gdo mioł zatkany nos, to sie mu bydzie lepszy dychać. Jak was boli w karku, to styknie obrać jedyn zómbek a cyckać dwacet minut. Knobloch sie dowo aji do jodła, baji jak smażicie miynso s babucia, to dobrze je wciepać pore zómbków, abo aji jak warzicie polywke s owiynzigo miynsa. Taki knobloch jak sie upiecze, abo uwarzi smakuje lepszy jako surowy, choć uż ni mo tela tych wiecy, kiere lyczóm. Knobloch je dobry aji na serce, bo obniżo ciśniyni a czyści żyły, coby czyrwióno lepszy płynyła. Dycki, jak jycie cosi s miynsa, wórszt, abo baji leberka, to se obiercie dwa, trzi zómbki a przegryzejcie. Moja starka prawili, że jak boli w uchu, to trzeja se styrczyć jedyn zómbek knoblocha na pore minut. jak Wóm je źle, sóm żeście przeżrani, abo we strzewach mocie chroboki, to knobloch zajś sie przido, bo bydzie sie wóm lepszy trowić a chrobok zdechnie. Na jasiyń a na zime, dobrze mieć syrop na grype. Narychtujcie dwa, trzi zómbki knoblocha, trzi cytróny, szejść łyżek miodu łod pszczelorza a szklónke wody. Knobloch trzeja spuczyć, cytróny też coby wypuczyć s nich sok a miyszómy wszecko s miodym. Fórt dolywómy wody a jak sie wszecko wymiyszo, to trzeja to postawić tam, kany nie ma światła baji do szpajski na dwacet sztyry godziny. Potym to wlywómy do ćmawej flaszki - przido sie jak gdosi zacznie kichać, abo charczeć. A jak Wóm smerdzi s gymby, a potrzebujecie zajechać kansik do urzyndu bo se pogryźcie zielóne pietruzieli - starka prawili, że pómogo...  

Pokrziwa

Lyki s aptyki sóm coros drogsze, antybiotyki nie sóm moc fajne na strzewa, tóż co miasto nich używać? Podziwejcie sie za łokno do zogródki a na miedze, styknie wykopać abo utragać jakómsik zieline, jak żeście sóm nimocni.

Eszcze jako mały chłapiec pamiyntóm, że starzik targoł pokrziwy a styrkoł se jich za posek, bo prawił, że mu to pómogo na boleści w krziżu, a starka jak miała rewme, to se pokrziwami obkłodała nogi. Jak żech sie nimi spolił jako dziecko, to było kupa krawalu, bo to nie było nic fajnego, ale Mama mi dycki prawili, że to je na zdrowi. Kiejsi hań downij sie s pokrziwy warziło polywke, a dowało sie jóm trusiokóm, lebo kurczokóm, baji jak pszkały, coby sie jim wypucowały hyrtónie. Ponikierzi świyże pokrziwy dowajóm do jodła, baji do sałatek. Moja starka dycki targali świyże pokrziwy na miedzy, wiónzali jóm porwozym a wieszali we szpajsce, abo na bóntramie, coby obeschła. Potym na jesiyń a w zimie warzili s tych suchych liści tej, kiery był dobry prociw rymie a inkszym nimocóm. Taki tej był dobry baji jak gdosi mioł kamiynie na nyrkach, bo czynścij chodził do ustympu a kamiynie poradził wyjscać, jak kómu zabyło szpatnie, bo pojod kupa masnego, abo jak gdosi  mioł laksyrke. Pokrziwe sie warziło aji chned jak sie jóm utargało. Stykło jóm wciepać do wrzawej wody a powarzić. Gdo chce mieć pieknóm skóre, to by mioł taki tej pić, bo pokrziwa pucuje czyrwiónóm. Miały by go pić paniczki a dziołuchy, kiere chcóm mieć szumne włosy a pazury. Na co kupować drogi maści a tabletki, jak styknie se pokrziw natargać a uwarzić. Musicie jednako dować pozór, coby teju s pokrziw nie pić za kupe - nejwyżyj sztyry szklónki na dziyń. Nejlepsze sóm snoci ty, kiere sie utargo w moju.

Stare Ciotki s Czech

Mój starzik sie urodziuł w Łazach kole Orłowej eszcze za Austryje, we familiji hawiyrza. Potym nieskorzi dziepro sie przekludzili do Małych Kóńczyc, na Podlesi. Prawie wszystki jego siostry se wziyny chłopów ze Zaolzio, a tam sie przekludziły. S poczóntku, za Starej Polski jak jedyn do drugigo chcioł zónść abo zajechać, to yny stykło wojokowi na granicy pokozać papiór a ón puszczoł a ani sie bardzo nie dziwoł do taszki. Wiyncyj sie chodziło jako jeżdżiło, bo ty stare ciotki miyszkały oto we Frysztocie, w Karwinie, a Pietrowicach, tóż ganc blisko. Potym nieskorzi, jak prziszli kómuniści, to granice durch zawrzili, a jak sie starzik chcioł wybrać do Czech, to musioł w becyrku se wyrobić papióry, abo ciotki musiały mu posłać zaproszyni. Na granicy wojocy sznupali po taszkach, tóż nie lza było bardzo nic przeniyść. Ale ludzie byli chytrzejsi, jako czyrwóno władza. Baji jedna ciotka, kiero miyszkała w Małych Kóńczyc, dycki rada sie pieknie łoblykała, tóż chodziła ku siostróm, a potym do obchodu s lóntami a bótkami. Ale tam szła w starych lóntach a dziurawych bótkach, kiere w Czechach wyciepała, a spadki prziszła jako szumno, wypyrczóno paniczka. Była kapke hrubszo, bo  miała na sobie trzi swetry, dwie koszule a dwa mantle. Jak sie chciało w taszkach przeniyść jakisi jodło, to też ludzie naszli sposób. W aucie czy w cugu, stykło wycióngnóć tworużki, kiere tak smerdziały, że wojocy yny s daleka sie dziwali na paszport a yny kiwali rynkami, coby jechać. Nejwiynkszo sranda była jak ciotki chciały przijechać do Polski na wiesieli. Było jich s chłopami a s dzieckami tela, że do auta by nie wlyźli, a autobus był za drogi, coby go wynajónć, tóż ujec wymyślił, że weźnie mały traktorek s prziczepóm, a jakosi ty ciotki na wiesieli prziwiezie. Każdo se zebrała jedyn stołek, siadła se na nim na prziczepie a tak jechały s chłopami a s dzieckami do Polski. Wojocy jich ani nie kóntrolowali, bo to było fest srandowne: chłop s brodóm jedzie traktorym a na prziczepie na stołkach siedzóm szumne paniczki... Jako jechali spadki, tego nie wiym, isto zaś pytali ujca. Dzisio uż starych ciotek ni ma, ale kansik na Zaolziu żyjóm jejich dziecka a wnuki, możne uż aji prawnuki. Wojoków też na granicy ni ma, ale dycki jak żech je w Karwinie abo w Pietrowicach, to widzym ciotki, jak ze starzikiym szpacyrujóm po miedzy, a wyrzóndzajóm jako je s tej a s tamtej stróny Olzy. Rodzili sie w jednym świecie, ale umiyrali uż każdy w inkszym...

Piszym jako słyszym

Moja Starka Zofija, kiero by terazy uż miała wiyncyj jako sto roków, dycki mi prawiła, że trzeja pisać jako sie słyszy. Pamiyntóm, że jak żech do nij jeżdził, kiejsi hań downij, to wszyndzi w zeszytach, miała popisane kómu pojczała wiela grejcarów, kiej gdo mo miano, a kiej mo iść do dochtora. Wtynczas żech sie uczył uż po polsku pisać a czytać, tóż cosi mi nie pasowało, w tym co stareczka mieli napisane. Spytołech sie ji: "Starko, a czymu piszecie po naszymu, a nie po polsku?" Starka sie na mnie szpatnie podziwała, a prawi: "Dyć to je po polsku, a jo piszym jako rzóndzym. Dziepro potym nieskorzij, żech srozumioł, że starzi ludzie, kierzi eszcze sie uczyli za "Starej Polski", a mieli skóńczóne szejść klas, pisali tak, jako wyrzóndzali na każdo, a dlo nich to było pisani po polsku. Jakby Rej abo Kochanowski stanyli s grobu, to by se moji starce podali rynce, bo cieszyńsko rzecz, je podobno do jynzyka polskigo, kierym óni wyrzóndzali. Starka nie pisali wierszy, ale pisali ważne wieca, baji:"Jo Zofija żech pojczała Helynce tela a tela grejcarów", "Dwacatego sztwortego marca idym do dochtora, tego łod serca" "Móm do kóńca tydnia oddać Maryjce tóm maszynke na miynso""Mój, mo do kóńca miesiónca se wykupić lyki na kuckani" To co óna pisała, a jako pisała, to były przeogrómnie ważne wieca, kiere musiała srobić a załatwić. Pisała aji za mojigo starzika, kiery fórt ksiónżki czytoł, a potrzebowoł takigo "mynadżera". Jak żech zaczón robić strónke w internecie, to żech mioł problym, jako co napisać po naszymu. Ale hned żech se spómnioł co starka prawili: "piszym jako rzóndzym", tóż żech tak zaczón pisać, a pómału cosi s tego powstowało. Wszecko idzie napisać po naszymu, yny trzeja posłuchać samego siebie. Starka we szkole sie nauczyli pisać a czytać, poznować litery a to ji stykło, bo potym musieli iść paść krowy a wyrobiać na pańskim. Ale skyrz nij, terazy poradzym pisać po naszymu, bo starka mi pokozała jako sie to robi. A jak Wy chcecie pisać w jynzyku naszych starek, to nejprzód posłuchejcie, esi po naszymu wyrzóndzocie, a potym chyćcie pisok, weżcie kónsek papióru, abo siednijcie przed kómputerym a uwidzicie jaki historyje bydziecie pisać - o wiela lepsze jako jo.

Feryje trzicet roków tymu

Jakosik se nie spóminóm, coby my jako dziecka w letni feryje cały dziyń sie dziwali do telewizora, abo do jakisik małych pudełek. Ani se nie spóminóm, coby my se pisali przes jakisi kómunikatory. Za to se spóminóm cosik inkszego, letni feryje trzicet roków tymu, hyc jak pierón, nejprzód na zaczóntku czerwca foter zamówił kosiarkym, tóż wszecki miedze sie siykło a yny pore sie niechało krowóm, coby sie miały kany paść. Potym sie wiertało dziury na ostropce, na kierych sie wieszało suche siano, coby ganc uschło. Wiela razy było tak, że ich deszcz popadoł, ale starka prawili, że to je dobre, że to siano bydzie lepszy krowóm smakować w zimie. W lipcu trzeba było dycki w ziymniokach a w rzepie trowym targać, coby ich nie przerosła, bo wtynczas sie eszcze tak tymi chemikalijami nie strzikało jako terazy. Dni były długi, a noce krótki, tóż my s kamratami jeżdzili na kołach po szutrowych cestach, a gónili my po lesie. Jak uż sie zaczło ćmić, to nas dziepro mama wołali do chałupy na wieczere a coby sie we wannie orzbluchać. Do telewizora my sie dziwali yny rano, jak był Teleranek, abo 5-10-15, a wieczór jak puszali bojke, baji Smerfy abo Gumisie. Foter dycki prawił, że po bojce trzeja iść spać, bo potym nieskorzi sóm uż filmy yny dlo starszych. Jak nie było roboty na polu, to my sie bawili w chałupie tym, co my mieli. Ponikierzi mieli taki małe ruski gry, w kierych sie chytało wajca, abo ajnfachowe kómputry, w kierych ty gry sie czytały fest długo, ale jak uż sie sczytały, to sie grało w jednóm gre aż sie nóm zmierzła. Jak my chcieli ze sobóm przerzóndzić, to stykło zawołać przes dolinym, abo siednyć na koło a zajechać kónsek cestóm, a to co my chcieli se rzyc, to my wyrzóndali całe wieczory, aż sie zećmiło, a zajś nas mama wołali do chałupy. W siyrpniu dycki były źniwa. Nejprzód kómbajn przijechoł, taki Bizón, wielkucny czyrwióny. Łobili my suli do miechów, a potym sie go nosiło na strych. Za pore dni przijechała presa, a porobiła kostki ze słómy, kiere trzeja było zawiyźć do stodoły. Fórt przez ty feryje była robota, a miyndzy nióm koło, las a ksiónżki. Ci kierzi sie dziwali do oszklónego pudła, chned zaczli nosić bryle, tóż my sie tego wylynkali, bo wtynczas nosić okulory to było kapke gańba. Dzisio, jak to synkowi mówiym, to sie na mie dziwo jakbych był przigłupi. Młodzi majóm jedno pudełko, w kierym znóndóm wszecko to, o czym żech Wóm napisoł, ale do tego szkła nie wlezóm, a styknie, że nie bydzie sztrómu pół dnia, to dziepro wyndóm s chałupy a podziwajóm sie jaki szumny je tyn świat a wiela w nim je ludzi, s kierymi mogóm przerzóndzić bes ładowarki...

Nie wyciepujcie jodła...

Fórt sie słyszy w radiju a w telewizorze, że ludzie wyciepujóm jodło bo snoci go kupujóm za kupe, a nie poradzóm go zjeść. A nie wyciepujóm go zwierzyntóm, yny ganc do śmiecio, tam kany hybajóm papiór, abo inksze wieca, kierych uż nie potrzebujóm. Kaj to kiedy było, coby wyciepować chlyb, wórszt abo syr. Dyć ludzie kiejsi ani bardzo tego ni mieli, a miynso jodali łod świynta. W mieście ludzie jodło wyciepowali dycki, yny kiejsi, jak gdo mioł przociela na dziedzinie, to mu zawióz to, co nie zjod a gadzina to wydziubała. Było s tego aspóń wajco. Terazy zwierzónt je coros miyni, tóż aji ludzie na dziedzinach jodło wyciepujóm, miasto go dać siedlokowi, abo baji rosciepać w lesie, coby dziczyna to zjadła. Kiejsi hań downij, jak chlyb abo kónsek chleba spod na ziym, to sie go całowało, bo to przeca je symbol ciała Chrystusa. A jak chlyb, abo żymły zbyły, to gaździno to suszyła na potym mleła na brezle. Szupy łod wajec, sie dowało kuróm, coby nosiłytwarde wajca, a szupy s jabłek krowóm a kozóm, coby miały lepsze mlyko. Oszkrabiny ze ziymniokóm sie warziło pospołu s drobnymi ziymnioczkami a dowało babucióm. Kości a miynso łod łobiadu sie ciepało psóm a kocuróm, a baji bioły syr abo nugle rade wydziubały kury a trusioki. Nic sie nie śmiało zmarnować, bo to był grzych. Dzisio jak idymy do magacynu, to kupujymy na forot, jakby miała być wojna - dej Boże coby ji nie było. Moja Starka prawili dycki, że lepszy kupić miyni a potym nieskorzi dokupić. Na forot kupowała yny cukier a mółke. Kiejsi se ludzi barży wożyli jodło, bo wiedzieli, wiela je kole niego roboty, nim sie go srobi. Uczyło sie dziecka, coby se nakłodały na talyrz tela, coby to zjadły. Jak zbyło cosi s łobiadu to Mama to niechali na drugi dziyń, a jadło sie to eszcze po drugi. Je nas coros wiyncyj, wody je coros miyni, bo deszcza je mało, ziymia je wymynczóno, bo fórt dokoła musi rodzić, a my jóm coros wiyncyj pruszkujymy. Czym lepszy sie nóm żyje, tym wiyncyj marnujymy wody a jodła. Ale Pónbóczek to widzi, a może nas za to kiejsi pokorać, a uż nóm grozi palcym, bo deszcza je mało. Moja staro ciotka, kiero umrziła patnost roków tymu, kiej uż były wielkucne magacyny a restauracyje, prawiła mi, że eszcze przidzie taki czas, kiej ludzie bydóm sadzić jadziny a ziymnioki a chować gadzine, krowy a inkszóm gowiydź. Gdo mo kónszczek pola, to se go woli zasioć trowóm a potym jóm golić, miasto se go przełorać a mieć swoji jarziny. Moja teściowo mo osimdziesiónt roków, chodzi a krziwaku a każdy rok mo zogródke. Tak była nauczóno, że nejlepsze je swoji a jako s tego je radość jak to urośnie. Starzi ludzie żyli w czasach, kiej każdy przi chałupie mioł cosi swojigo i jo se myślym, że ty czasy sie chned wrócóm.

Kwuczka abo kokot?

Hań downij, w inkszym świecie, możne aji w inkszym wymiarze, kany nie było chytrych telefónów, żyły dziecka, kiere łod rana do wieczora góniły po polu a sie bawiły. Ja, telefóny były, wisiały na ścianie, a kółkiym sie na nich wytoczało numero, abo na kneflach. Jak ty dziecka Mama zwołowali do chałupy na wieczerze to były nasrane, bo eszcze tela było wiecy do srobiynio. Jedyn sie schowoł do piwnice, inkszy w lesie do szałasu, a oto ta dziołuszka do kopki ze sianym. Tela miały ty dziecka roboty s kamratami. Jak uż Mama abo Tata zaczli barży ryczeć po dziedzinie, to umazane szły do chałupy, a w głowie miały telowne plany, co zajś jutro bydóm robić pospołu. Bo oto Tómek s Pasieki s Michołym zaczli kopać w lesie jamym, bo hledali jakisich skarbów, co jich Niymcy za okupacyji snoci zakopali, a Pieter s Wojtkiym rajzowali na kołach po szutrowej ceście, a ścigali sie, gdo bydzie piyrszy. jak uż powieczerzali, to jim Foter puścił bojke w telewizorze, a to była jedyno wiec, kieróm widzieli we szkle. Jak sie pomyli, to eszcze długo leżeli a łobmyślali, co bydóm robić a wynotwiać jutro. Dziołuchy zaś miały inksze wieca do roboty. Asia a Jadzia miały chałupke na strómie pospołu s chłapczyskami, a tam chowały lalki, kiere czosały, a kolybały jak małe dziecka. Jola a Agnieszka sbiyrały kwiotki na miedzy a potym jich dowały do ksiónżek suszyć, coby były taki plaskate. Rano jak sie pośniodało, to chned sie zaś leciało na pole, a nie trzeja było telefónóm, stykło koło, a wartki nogi, a uż sie było na drugim kóńcu dziedziny, kany miszkoł kamrat, a czakoł w łoknie. Fejsbuka nie było, tóż dziecka sie domowiały dycki dziyń do przodku, kany sie zyndóm, a kany pojadóm. Jak sie naszło stare opóny w lesie to sie jich kulało do doliny, potym zajś do kopca a na spadek. Jak sie szło miedzóm to sie brało trowe, kiero wyglóndała jak łobili, a cióngło sie jóm w palcach, coby w nich zustoł sóm kłos, a dziwali my sie co s tego bydzie kwuczka, abo kokot? Utargało sie potym takóm trowe, srobiło sie s ni okiynko, polizało sie go, a wyglóndało to jako szkło. Szwagrami my na siebie ciepali, a gdo jich mioł nejwiyncyj na siebie to przegroł. Gdo był barży zrynczny, to poradził na trowie zagrać - stykło jóm polizać, wrazić miyndzy dwa wielki palce u obu rónk a fuknónć. Nad Piotrówkóm my hledali plackoczy a ciepali my jich tak, coby klejzały sie po wodzie. Prawiło sie na to puszczani kaczek. Tyn wygroł, kierego plackocz sie nejwiyncyj razy odbił od wody, a ponikiery aji skoczył na drugi brzyg. Starsi chłapcy zza lasa - Nowocy, jednego razu se srobili boisko w lesie na Podlesiu, coby grać fusbal. Porobili bramki, postawili jakisi ławki, a grali tam, jak mieli czas. My też tam w piłke kopali, ale jak nas żodyn nie widzioł, po cichu. Zagrać na takim boisku, w postrzodku lasa, jak eszcze nie było "Orlików" to była sama radość. Ech, las, miedza, szutrowo cesta, koło a głowa pełno nowych wiecy, bes chytrych telefónów. Jutro muszym synkowi pokozać, jako sie robi kwuczke, abo kokota, jeżech ciekawy czy sie mu to spodobo...

Jarziny s kopca - wydzierżóm do jora.

Czas wartko leci. Oto my zogródke kopali, grodzili, sioli a sadzili jarziny a uż jich pómału trzeja targać. Ziymnioki uż sóm w corkach w piwnicy, terazy oto za trzi tydnie trzeja eszcze wytargać marekwie, pietruzieli a ostatni keleruby. Ni ma tego moc, tóż nie trzeja kopca kopać, yny pokroć a wrazić do zamrażarki. Owiynzióm polywke sie warzi co drugi dziyń, tóż celer a marekwie sie do nij wciepie. Kiejsi, jak jarzin były całe zogóny, to sie jich wraziło do piwnice do piosku, abo do kopca. Jako sie robiło kopiec, gdo s Was eszcze pamiynto? Trzeja było wykopać jame, takóm głymbokóm na meter, nejlepszy tam, kany nie nie przidzie woda, a ziymia je s pioskiym. Na spodek sie dowo suche chebzi, gałynzie a na wyrch godnie suchej słómy a liści, kiere terazy uż spadujóm ze strómów. Nie śmi sie tam dować żodnych foliji, bo jak popadze, to tam bydzie woda stoć a jarziny nóm sgnijóm. Na ty liści a słóme dowómy dziepro jarziny a ziymnioki, kiere sie eszcze brónami wywłóczy ze ziymie przi pokopkach. Na to dowómy zaś suche liści, słóme a gałynzie s chebzim. Na kóniec to wszystko prziciepujymy ziymióm a robiymy kopiec. Jak w zimie bydzie fest mróz, to sie to przikrywo eszcze dekóm a bo folijóm, ale trzeja pamiyntać, coby to ros na jakisi czas odkryć, bo sie nóm jarziny a ziymnioki zaparzóm. Schowane w ziymi, wydzierżóm do jora, bo w ziymeczce rosły a zdrzały. Kupa razy było tak, że na grómnice gaździno mieli w piwnicy w corkach same skrymbioki, a jak gazda zaszoł do kopca, a prziniós takigo becoka, to sie babie aż lica zaświyciły.

Chned był na łobiod sałot, abo stryki. Uż żech to kiejsi pisoł, że stare czasy sie bydóm pómału wracać, że ludzie zacznóm sadzić ziymnioki a jarziny, bo w magacynie to je przełogrómnie drogi, a styknie yny s chałupy wylyźć, kapke pokopać a sie pozgibać, coby mieć swoji. Moja ciotka Helynka dycki prawili, że kómu sie nie lyni, tymu sie zielyni. Ja, ja przidóm taki czasy, że przi każdej chałupie bydzie zogródka, a zogón ziymnioków, a w szopce pore kur, bo sie podziwejcie wiela sie umarni grejcarów za wajca, jarziny a jodło w magacynie. Wyprugujcie tyn kopiec, aji jak ni mocie przi chałupie zogródki. Nakupcie jarzin a ziymnioków, zakopcujcie to, a uwidzicie, że Wóm bydóm sómsiedzi zowiścić na wiosne, jak bydziecie s kopca wynoszać ganc świyże jodło, kiere po zimie je fest drogi. Kiejsi hań downij w tych kopcach gazda mioł swoji skarby, kiere nosił gaździnej do kuchynie, a óna mu robia s tego fajnacki jodło, a była rada jak fazol. Yny gazda ji nie rzeknył, wiela zjod pieczoków, po pokopkach, jak sie zieliny poliło...

Jako Ujec Eda dokludził Ciotce kocura...

Na polu je coros barży zima, w chałupie pod blachóm sie hajcuje uż łod rana do nocy, a jak sie wyziómbi w izbie, to trzeja sie pierzinóm przikryć aż pod nos. Myszy to wiedzóm, tóż sie cisnóm do kuchynie a do szpajski, kaj jakóm dziuróm. Styknie, że sie dwiyrze łodewrze do pola, a uż jedna s drugóm przelecóm do waszkuchnie. Siedzóm se potym za piecym we ścianie, a dziwajóm sie kaj jaki kocur przidzie, a jak se wszymnóm, że go ni ma, tóż se dowajóm. W kuchyni jodła kapke je, bo dycki gaździno cosi niecho łod obiadu, abo łod wieczerze, ale we szpajsce, to je dziepro gościna. Wiszóm tam szpyrki, wórszt a we skrzinkach sóm marekwie, co jich gazda wytargoł tydziyń tymu ze ziymie. Jak ni ma kocura w chałupie, to jedna mysz woło drugóm a trzecióm, a chned po kuchyni a po izbach lotajóm całe mysi familije, bo sie wartko mnożóm, a gaździno sie dziwi, że marekwie sóm ponadgryzane, a we szpyrce je dziura jako palec. Pamiyntóm, że taki problym miała kiejsi ciotka Helynka, bo ji kocur zdech, a młodego se nie zegnała, bo latoś było kupa roboty na polu. Ujec Eda, też jakosi zapómnioł, bo maszyny a traktór mazoł, coby zajś na jor sie kulały po zogónach, tóż jich chciały myszy zeżrać. Ciotka nastawiała paści, ale fórt ty małe podciepy lotały po izbach, tak że nie szło ani w nocy spać. Aż sie nasrała a przikozała ujcowi, że mo kocura dokludzić, bo inakszy we szpajsce mało co zustanie. Ujec mioł kamrata Jozefa, s kierym kiejsi robił na szachcie. Urznół kilo wórsztu, wzión s bintfela pół litra, wartko poodbywoł, obuł se gumocze a poszoł przes groble na drugóm stróne dziedziny.

Jozef uż też mioł połodbywane, tóż se siedli w kuchyni, ujec s kapsy wycióngnył flaszke, s taszki wórszt a baba łod Jozefa narychtowała sztamperle. Downo sie nie widzieli, tóż rzeczy było godnie, ale naros Ujec uwidzioł szumnego kocura, kiery wloz do izby a se legnył na kafloku. Jozef, poradził kszefty robić, tóż tak tego kocura zachwolił, że Ujec go wzión do chałupy za kilo wórsztu. Był rod jak fazol, bo terazy bydóm myszy uciekać do pola jak takigo potwora uwidzom. Ciotka też była rada, kocura wziyna do kuchynie, a dała go na piec. Poszkrobała go po głowie a pomyślała, że myszy uż mo s głowy. Tóm noc przespała całóm, a ani nie słyszała coby mysz zaszkrobała. Na drugi dziyń Ujec sie dziwo a kocura nigdzi ni ma. Chledo go po stodole, dziwo sie do szpajski, do szopki a na piyntro do siana, kocur sie stracił i dobre. Za jakich pore dni Ujec sie wybroł do Jozefa, bo potrzebowoł pojczać perlik a kliny do drzewa. Eszcze nie wlos do furtki a oto jego kocur mu przelecioł pod nogami a hópnół do siyni. Co sie okozało. Kocur wiedzioł, jako na spadek iść o chałupy, bo go Ujec niós za widoka. Jak wszystki myszy wychytoł to se uznoł, że uż swojóm robote srobił, a puściuł sie do chałupy, w kierej sie wychowoł. Ujec był nasrany, bo Jozef wórszt zeżroł, a kocur u niego na kafloku se spi w nejlepsze. Jozef sie yny zaśmioł, a prawił, że jak eszcze kiedy bydzie chcioł kocura pojczać na jednóm noc, to musi zaś prziść, prziniyść pół litra a kilo wórsztu. A potym jak kocur swoji srobi, to go nie bydzie musioł ani odkludzać do chałupy, bo ón uż se sóm przidzie...

Zabijaczka,

Kóniec listopada, gazda leżóm eszce pod pierzinóm, bo mu je zima, a s wieczora chynył yny hebzio pod blachym, ale gaździno uż sie oblykła, podziwała sie do łokna, eszcze je ćma, ale idzie uż krowy łodbywać, a gazde żducho, pierzine cióngnie a prawi:

- Stowej Jozef, bo trzeja w parzoku zahajcować a wody do niego naloć.

- Tóż dyć, dzisio je zabijaczka, Zofijko hyń tam pore kónsków pod blache, bo mi je ganc zima.

- Pod blachóm je ćma. Slyź s legiera a zahajcuj, bo bydzie trzeja wode grzoć w garcach na preswórszt.

Gazda stanył, wartko sie oblyk, ukroł se kónsek chleba, szmolcym ze szpyrkami pomazoł a tejym popił. Pomyśloł se:

- Dej Boże, coby tyn babuciek był raczy szpyrczok, bo jo móm tyn szmolec rod jak pierón.

Wylos na pole, prziniós papiór ku parzoku słóme, a pore kónsków drzewa. Maszynkóm to zapolił a wody do parzoka naloł. Ta woda sie bydzie grzoć ze dwie godziny, a musi być do siódmej wrzawo, bo masorz nie bydzie czakoł. Potym odewrził wrota do stodoły, a przeciepoł lańcuch przes bierco. Babuć latoś je szumny, tóż wzión tyn hruby, kierym wycióngoł ze starym ujcym wielkucnego dymba s lasa. Gaździno poodbywała, a chned sie wróciła na spadek do kuchynie. Narychtowała miski, garce, uprzóntła szpyrnik, aumyła bóncloki. Dwa wielkucne garce uż stoły na blasze, a pod nióm tańcowoł ogiyń, jakby był rod yny sóm ganc nie wiedzioł s czego. Starzik sie uż też obudzili, pojedli mlyka s chlebym, wziyni krziwak a poszli sie podziwać, esi wszystko je narychtowane. Starka też uż nie spali, siedli se kole blachy, a ciepali pod nióm kónski drzewa. Starzik jak uż wszystko skóntrolowoł, to sie wrócił na spadek do kuchynie a prawi babie:

- Samym drzewym nie uhajcujesz, musisz wónglo naciepać.

- Tóż dyć, ale gdo mi wónglo prziniesie, kie mie rewma pokrynciła.

- Toś miała zustać w legierze, dycki sie ciśniesz kany nie trzeja a strasznie chcesz pómóc.

- Idź Adolf a nie ser mie, prziniyś mi wónglo w amprze, aspóń tela!

Starka ze Starzikym sie poradzili powadzić ros dwa, ale dycki potym zaś siodowali przi stole a gazety czytali - wtynczas był spokój, bo nic nie wyrzóndzali. Masorz przijechoł na kole w siedym godzin, tak jako prawił, nigdy sie nie stało, coby prziszoł nieskoro. Uwidzioł starzika a woło:

- Niech bydzie Pochwolóny gazdo!

- Na wieki wieków. Jyndrys Ty sie pierónie nie starzejesz, fórt żeś je jako miesiónczek w pełni.

- To s tych szpyrek a wyrzosków, ze zabijaczek, kiere mi fórt baba na łobiod ze ziymiokami warzi!

Gazda prziszoł, masorza prziwitoł, s bintfela wycióngnół pół litra a trzi sztamperle. Naloł sobie, Ojcu a masorzowi, potym eszce na drugóm noge, a pospołu poszli do chlywa. Dziecka przegnali do izbów, babucia wykludzili na pole, masorz wartko strzelił, poderznół go, krew spuścił do miski a doł gaździnej.

Gaździno wziyna rogolke a jóm rosfyrtała, coby nie styngła a postawiła jóm do kuchynie. Tóm krew sie potym wleje do gardawy. Chłopi babucia chned przekulali do wasztroka kany uż była wrzawo woda, kieróm gazda prziniós w amprach s parzoka. Masorz szkroblicóm babucia oszkroboł,ratki mu oberznół a uż roczniok wisi na lańcuchu. Starzik prawi:

- Babuć wisi, tóż Jozef polyj!

- Nale Tato, dyć my eszcze bardzo nic nie srobili.

- Nie rzóndź! Baby nie widzóm tóż na zdrowi.

Baby dobrze widziały ale nic nie prawiły, bo chłopóm robota szła. Uż bachora sóm wycióngnióne, uż miynso we szpajsce leży na stole, a masorz preswórszt robi a ciepie do wielkucnego garca. Kierysi s nich sie posro ale to sie nic nie stanie, bo ta woda s miynsym to je pyrdelónka - polywka, na kieróm starzik czakoł cały rok. Czakoł aji na wajecznice s rozumym, na kieróm się starka anie nie poradzi dziwać. Maszynka uż je do stoła przikryncóno - bydzie sie robić jelita. Masorz we wielkim garcu miyszo gardawe s krwióm a prziprawami a do bachorów jich maszynkóm ciśnie. Potym eszcze srobi leberka, kiere gaździno dowo do szklónek a zawarzuje. Wydzierżóm do jora, a gazda ze starzikiym bydóm s masnymi pusami chodzili całóm zime. Szpyrki do wyndzynio trzeja zasuć solóm, wrazić do wielkucnego lawora a przikryć. Gazda jich do tydnia bydzie wyndził. Latoś babuciek mioł godnie szpyrek, tóż gaździno jich nie nadónżała na patelniach smażić. Jak jich zesmażiła to wlywała wszystko do bóncloków a stawiała we szpajsce. Masorz sie sfuczoł, a dostoł głód. Dziwo sie esi gaździno uż nie warzi swaczyny. Swaczyna, to była tako polywka s wóntroby, kieróm sie jodało s chlebym. Jedyn talyrz a szło robić do wieczora. Gaździno na nióm zapómniała, ale starka, kiero uż terazy wóngli ciepie pod blache, jóm uż downo uwarziła. Chłopi se siedli ku stole, gazda prawi masorzowi:

- Jyndrys, takigo babucia żech eszcze w żywocie ni mioł, bes uroku, tela szpyrek a miynsa.

- Jozef bydź rod, bo do jora daleko, a gaździno Ci przi blasze nie śmi schudnónć!

Starzik siyngnył do bintfela, poloł zaś po sztamperlu a prawi:

- Cały rok żech czakoł na tóm zabijaczke, a jak pamiyntóm, to dycki to było wielkucne świynto, bo jak sie podarziło uchować szumnego kormika, to my wiedzieli, że głodu nie bydzie.

- Mosz recht Tato, ale terazy we sklepie też mocie miynso, jelita a preswórszt.

- Ja, yny podziwej sie wiela chemije w tym je. Jo cały żywot jod yny to, co żech se uchowoł, a co mi na gróncie urosło, a wszysto na gnoju. Chwała Pón Bóczkowi móm dziewiyndziesiónt roków, a eszcze pod dornik sie nie śpiychóm!

- Nó, tóż Foter za to wypijymy, na zdrowi.

Wszyndzi w chałupie wszystko je masne, dłaszka, schody a aji dwiyrze. Starka w siyni klejzła a jakby sie nie chyciła koła, to by sie wykopyrtła. Ale zabijaczka zaś sie udała.Wszyndzi wónio majyrónkiym, fyniklym, szpyrkami a pyrdeklonkóm, kieróm starzik bydzie jod teraz eszcze s tydziyń aż mu rzicióm wyndzie. Masorz nim siod na koło a pojechoł ku chałupie eszcze wypił pore półek. Gaździno mu wraziła do kapsy papiórowy grejcar, a do taszki dała kónsek miynsa, preswórszt a pore jelit. Jak uż wszystko było poskludzane to gazda s gaździnóm wlyźli pod pierzine a usnyli ros, dwa. Yny starzik se siod ku piecu a wciepoł pod blache wielkucny rympoł drzewa. Podziwoł sie na ogiyń, kiery wiesioło tańcowoł a migoł po ścianach. Pomyśloł se:

- Pón Bóczku, dej mi eszcze dożyć do jutra, a jak mi dosz przeżyć do zabijaczki za rok, to obiecujym, że uż ani sztamperla nie wypijym...

Czorny pióntek

Moja staro ciotka Malka miyszkała za sztrekóm, a chodzowała do nas dycki ros za tydziyń, przes las a przes miedze, kieróm ji siedlok niechoł, coby mógła sie po nij do nas dostać. Nosiła taszke, a loski ni miała, bo prawiła, że eszcze chodzić poradzi, a żodyn krziwak ji kludzić nie musi. W tej taszce miała pudełko na wajca, kiere kupowała łod moji starki Zofije. Malka sie wydała nieskoro, a miała chłopa, Rudka, kiery przełogrómnie mioł rod wajca a wajecznice, a gor w pióntki, bo przeca w w tyn dziyń sie nie śmi jeść miynsa. Jak prziszli ku dwiyrzóm, dycki zaklupali a syncy uż ji łotwiyrali, bo przeca staro ciotka byli przełogrómnie obraźliwi. Chned ji stołek dowali, a tej warzili, bo ciotka go mieli radzi. Ale jak uż se siadła, to dziecka se siadły przi niji na dłaszce, bo znała starucne pieśniczki a wiersze, kiere wyrzóndzała aji po nimiecku, bo eszcze kóńczyła szkoły za Austryje a za Starej Polski. Starka Zofija sie podziwali do szpajski, a se wszymli, że wajec ni ma. Na śniodani starzikowi usmażili wajecznice, a dziecka pore wajec rozbiły, jak jich nióśli s chlywa w garcu. Starka dycki chowali trzicet, sztyrycet kur a kokota, tóż wajec cały rok było godnie, ale jak prziszła jesiyń, tóż kury sie piyrziły, a wajec było mało, wszystki sie jadło, a nie lza było nic uszporować. A Malka siedziała, a czakała. Tej wypity, tóż starka ji dała eszcze kónsek buchty, ciotka jedzóm, starzik Adolf ji leje sztamper warzónki, ciotka pijóm, dobre, ale wajec ni ma, tóż cóż robić? Starka lecóm do chlywa, macajóm kury, marne, wajec nie bydzie. Wołajóm chłapczyska, dajóm jim grejcar a taszke, coby leciały do kónzumu kupić dwacet wajec. Bo tóż jakby Malka wajec nie dostała, to by potym nie prziszła ani za pół roku. Chłapcy sie wartko na kołach swyrtli, wajca prziwióźli, tóż Starka se oddychli, a wajca do pudełka Malce wrazili. Starzik Adlof se miyndzy tym sztamperle warzónki ze szwagierkóm wypili, dowiedzioł sie aspóń, gdo umrził na dziedzinie, a kierego se biere ta dziołucha od Kulów s Podlesio. Starka warto rachujóm, za wajco kiere jim kura sniósła chciała trzicet groszy, syncy ji kupili taki samo w kónzumie za dwacet. Tóż dobre, coby se Malka nie pomyślała, że to je jakisi oszustwo, tóż ji to przedajóm za piynć a dwacet groszy. Malka jak to usłyszała, to była przeogrómnie rada. Chned sie dźwigła ze stołka, taszke porwała, a poszła ku dolinie, przes las do chałupy. Była rada, że uszporowała na wajcach, a jeji chłop uż czakoł na wieczerze. Prziszła do chałupy, Ujec Ruda uż siedziołw kuchyni, bo mioł głód, tóż óna wartko dała kapke masła na patelnie, pokrónżała do tego cebule, wszystko to zesmażiła, do tego rosfyrtała wajca, kidła Ujcowi a sobie a talyrz, a jedzóm. Ujec sie dziwo, a na talyrzu ta wajecznica sie jakosi świyci, dycki była tako żółto a czyrwióno, a terazy je blado, a jakosi inakszy szmakuje. Ciotka Malka też łyżke oblizujóm, ech, cosik to ni ma echt. Ujec to zjod, bo mioł głód, ale s Ciotkóm uż w tyn pióntek nie wyrzóndzoł, bo mioł na nióm złość, a gor na ty wajca, kiere nie chciały być żółte. Ciotka garce pomyła, lygła se ku Ujcowi do legiera a zagasiła świałto. Dycki przi pióntku, to eszcze jakómsik gazete poczytali, abo przerzóndzili co bydóm robić przi sobocie. A dzisio nic, wszyndzi ćma, żodnego światła, czorny pióntek. Ciotka po ćmoku stanyła a załónczyła se baterke, podziwała sie na szupy s wajec, na kierych był sztympel s kónzumu. Pomyślała se, że uż nigdy w żywocie nie kupi wajec s magacynu, a jak bydzie kupować wajca od Zofije, to nejprzód pójdzie s nióm do chlywa, bo óna isto kur nie poradzi macać, kie musi sztymplowane wajca s kónzumu kupować. Dycki lepszy drogszy kupić, jako potym od kogosi wysłuchawać, że cosi je na nic. Tyn czorny pióntek to je przestroga, do tych, co chcóm przedować jakisi wieca o wiela drogszy, jako jich kupili. Starka Zofija nie chciała Malki obrazić, ani na nij srobić zorobku, ale obie wiedzóm, że uż też żodnego czornego pióntku robić nie bydóm. Za pore grejcarów, szkoda se s chłopym robić zwade...

Od Łucyje do Wilije

Kiejsi hań downij, jak ludzie chcieli wiedzieć jaki bydzie czas na prziszły rok, to pisali jako je za oknym na każdy dziyń od Łucyje do Wilije. Potym yny se gazda poczytali, że baji w lutym bydzie zima, a w siyrpniu hyc. Nie trzeja było ani telewizora, bo każdo gaździno wiedziała do przodku, esi ziymnioki bydóm latoś szumne, a wiela bydzie siana. Hanka też latoś miała narychtowany stary kajet, we kierym chciała cosi o czasie na każdy miesiónc pofifrać. Jednako tydziyń tymu strzaskała se bryle, a bes nich nic nie poradziła s bliska nic uwidzieć. Po nowe miała prziść dziepro po Nowym Roku, tóż pytała swojigo chłopa, coby ji pisoł jaki je czas od Łucyje do Wilije. Prawiła mu, że to je ganc ajnfachowe, styknie sie dziwać przes cały dziyń jako je na polu, esi padze deszcz, śniyg, esi je wiater abo mróz. Jozef jednako mioł moc roboty, a ni mioł czasu fifrać jakisi gupoty, eszcze przes dwanost dni. Tóż ale baba go pieknie pytała, a nie chcioł robić krawalu, tóż wzión kajet do masztale, a hynół go do taszki, kiero wisiała na wrotach. Na Łucyje było szpatnie, ani sie żodnymu nie chciało wylazować na pole. Jozef pół dnia przesiedzioł we stodole, bo sprawowoł maszyne do siocio, coby na jor mioł czym robić. Kajet doł starzikowi, kiery uż downo nic nie pisoł, bo okulory sie mu strzaskały dwacet roków tymu, a potym mu baba kupiła telewizor, tóż sie do niego dziwoł jak yny mioł czas. Doł mu za to pisani pół litra śliwowice, a starzik byli radzi jak fazol. Starka Zofija, jego baba rada sztrykowała, a heklowała aji bes bryli, bo oczy miała dobre. Poradzi eszcze aji gazete poczytać, choć pore razy jóm miała obrócónóm. Starzik wiedzioł, że sóm nic nic nie napisze, choć wiedzioł jako je na polu, tóż popytoł babe coby przes tych dwanost dni mu tam cosik mało wiela nafifrała. Obiecoł ji, że bydzie fest pod blachóm hajcowoł, bo przeca óna sie moc nie ruszała, a dekami sie fórt przikrywała. Tóż starka fifrali, yny jóm noga fest pobolowała, tóż nigdzi s chałupy nie wylazowała, yny dycki w połednie sie dziwała przes zamazane okno, jaki na polu je czas. A okno miała fest zamazane, bo go Haneczka miała umyć, ale fórt ni miała czasu. A tymu, że to okno było zamazane, to starka ganc nie widziała, jako je na polu, tóż jak padoł deszcz, to sie ji zdało, że padze śniyg a je zima, a jak było fest zima, to sie ji zdało, że na polu je ciepło, bo starzik pod blachóm hajcowoł, yny coby nie zmarzła a zapisowała tyn czas, jaki je za oknym. We Wilije starka dali kajet starzikowi a starzik Jozefowi. Jozef go doł Hance, a óna była fest rada, bo przeca terazy bydzie wiedzieć jako bydzie na prziszły rok. Tóż ale prziszoł styczyń, kiery mioł być ze śniegiym, a tukej yny kapke posuło. W lutym miało być zima, a tukej jóm słónko po licu łechce. Marzec je s deszczym a miało być śniega po rzić. W kwietniu słóńce grzeje, je hyc a mioł być mróz. W Moju, sucho ani kapki deszcza. Tukej trzeja wołki cióngnónć, ziymnioki sadzić a miało kapke popadać. Nastympne miesiónce to samo. Hanka sie nasrała, nadała Jozefowi bo przeca mioł wszystko popisać, ale ziymnioki urosły, same szumne becoki, obilo było kupa, siana a słómy pełny sómsiek, tóż Hanka zaś na rok dała chłopu kajet, coby pisoł od Łucyje do Wilije. Jozef sie poszkroboł po głowie, zaszoł ku starzikowi, ale tyn po nim uż chcioł dwie flaszki za to pisani, a starka Zofija po chłopie coby wiyncyj pod blachóm hajcowoł. Tóż kamraci, sami widzicie, że lepszy se dycki spolygać na sobie, bo inakszy Was to przełogrómnie drogo wyndzie. A starce dycki lepszy okno wypucować na Godni Świynta, bo nigdy nie wiycie, co se tam w kajecie fifrze...

Jako ujec dokludził ciotce koze

Było to uż jakisi czas tymu. Ciotka Helynka była u dochtora, a tyn ji prawił, że by ni miała pić mlyka łod krowy a jeść  od nij syra, masła a pić kapołki. Tóż baba sie zastarała, bo miała dwie maliny we chlywie, a żol by ji było jich przedować. Ale potym dochtór ji prawił, że może mlyko pić ale łod kozy, bo snoci je zdrowsze, choć je maśniejsze. Tóż dobre, ciotka szatke zawiónzała, dochtorowi wajca do kapsy wraziła, a poszła do chałupy. Po chodniku se spóminała, że kiejsi mama chowali koze, ale to mlyko miało taki gorski szmak. Foter prawili, że to skyrs tego, że fórt ta koza żrała same kwiotki, a kiejsi aji wcisła do siebie rajzyntaszke. Ale dobre, jak dochtor prawił, że kozi mlyko bydzie lepsze, tóż trzeja bydzie skónsikej kozym dokludzić. Ujec Eda jak to usłyszoł, to ciotce obiecoł, że zajedzie jutro chned rano na spynd do Małych Kóńczyc, a tam przijyżdżo ros za czas jedyn chłop s goralije, a mo dycki szumne koziczki, taki pstrokate podciepki. A krowy że se niechajóm, bo przeca mlyko sie oddowo, a fórt dziecka chodzóm po syr, a po śmietónke a ujec jak przidzie s pola, to se rod aji kapołki naleje do bóncloka. Ujec sie obudził wczas, ciotka eszcze spała. Poodbywoł, krowóm a kormikóm gnój odciepoł, słómóm zasłoł, doł jim pożrać, a w kóntku robił nowy plac dlo koziczki, coby ji było dobrze. Ze starej łodmaryje we waszkuchni wzión pół litra gorzołki, bo wiedzioł, że tyn Górol se rod wypije. Do szpajski siyngnył po kónsek wórsztu, utargoł kónsek chleba do kapsy, oblyk sie sie a poszoł ku dolinie. Na przejmo było bliży, tóż chned był na krziżówce przi spyndzie. Krawalu tukej dycki było kupa, bo chłopi a baby przedowali, kupowali, wadzili sie o cyny, że za łaco abo za drogo, ale ujec wiedzioł dycki do kogo iść, tóż chned był przi Górolowi. Jónek s Jaworzinki go poznoł, a uż szklónke wycióngnył coby poloć, ale dzisio leje ujec, bo przeca bydzie kupowoł koziczke, tóż aji o cyne sie trzeja kapke powadzić. Wadzili sie tak, że Jónek spuścił s trzech stówek na sto pindziesiónt, tóż ujec był rod jak fazol. Górol mu doł aji lańcuch, tóż Eda kroczył do chałupy, bo wiedzioł że ciotka uż go bydzie czakać, co kupił. Kapke mu rzicióm szkubało, bo Jónek eszcze wycióngnył jaworziński bimber, coby tóm koze przepić, coby sie dobrze chowała a kupa mlyka dowała, hej! Ciotka ani sie nie wszymła, że ujec mo wypite, chned koze zakludziła do kóntka, dała ji nowy obujek a prziniósła eszcze słómy, coby ji nie było zima. Pod pysk wraziła kapke siana a rzepe, pogłoskała a przikozała, coby rosła a chned dała dobrego mlyka. Prziszoł jor, koza była coros wiynkszo, rogi ji urosły wielkucne, a bodlawo była jak pierón. Dycki jak jóm ciotka kludziła na miedze, to poradziła s nienazdanio ji dziubnónć do rzici. Przeszło lato, prziszła jesiyń, tóż ujec koziczke kludzi ku capowi za cysarskóm ceste do siedloka Macheja, kiery mioł szumnego capa. Oblyk se stare lónty, bo tyn cap smerdzioł na kilometer, a potym eszcze oblyczki musioł we stodole mieć miesiónc powieszóne na rechli. Machej go prziwitoł, puścił capa ale tyn sie jakosi nie biere do roboty. Jedyn drugigo obwónioł, polizoł, ale skokanio nie bydzie. Eda ściepoł czopke a ganc sie zastaroł, bo Machej mu prawił, że ta koziczka, kieróm ze spyndu przikludził, to je cap. Tóż co terazy srobić? Ciotka go na isto mietłóm przegóni. Machej zaszoł do szpajski, wycióngnył sztwiertke, poloł a ujcowi a prawi:

- Móm ganc takóm samóm koze, pstrokatóm a bodlawóm. Ros uż miała małe, wymie mo wielkucne mlyka dowo godnie, a uż je poskokano. Helynka nigdy kozów nie chowała

tóż ji powiysz, że tak wyglóndo koza, jak jóm cap poskocze. Mlyko bydzie mieć a bydzie rada.

- Tóż a co s capym?

- Capa se niechóm. Je szumny, a możne eszcze latoś jakómsik koziczke poskocze. Jakosik Ci muszym pómóc kamracie, przeca se znómy łod małego. Tóż dobre. Eda idzie do chałupy, nogi sie mu kapke trzepióm, kludzi koze do kóntka a idzie leżeć ku babie, bo uż było nieskoro.  Rano sie budzi, dziwo sie za okno, a ciotka s mietłóm góni po placu.

- Darmo, narobiłech pieróństwa, to terazy dostanym po rzici...  Wlazuje do chlywa, dziwo sie, ciotka koze głosko a prawi.

- Wiysz co Eda, nie wiedziałach, że tym Machej terazy capów na kozy nie puszczo, yny jich wymiynio za kozy a eszcze taki szumne. Isto tych kozów mo

godnie a nie wiy, co s mlykiym robić.

Ujec se oddychnył, a prawi:

- Tóż dyć Helynko, tego mlyka mo tela, że sie w nim ros za tydziyń we wannie kómpie..

Jako Francek wyrychtowoł kuminiorza a kuminiorz Francka.

Hań downij, jako terazy, po chałupach chodzowoł kuminiorz, kiery kuminy pucowoł a ros do roka go było trzeja na strzechym puścić. Eszcze downij jak chałupy ni miały kuminów, były kurne, to wszystek dym szoł na izbe a nie trzeja było co pucować. Ale jo se spóminóm jako Francek chcioł wyrychtować kuminiorza a wyrychtowoł siebie a było to jakich pindziesiónt roków tymu. Francek był chłop szporobliwy, grejcarów nie marnił, nie kurził cygaretli, gorzołke a piwo pił yny jak mu gdo poloł, tóż aji baba miała s niego radość. Ale na drugóm stróne był wysrany, bo by chcioł yny szporować, tóż galoty mioł aż sie ganc potargały, bótki nosił do szewca Badury do Cieszyna coby mu jich sprawowoł wiela wlezie. Borok Badura uż bardzo ni mioł co kleić, tóż Franckowi se kozoł kupić nowe bótki, kiere i tak bydzie s dziesiynć roków sprawowoł. Taki był. Ale babie a dzieckóm nie żałowoł. Zofijka dycki wypyrczóno, cera a dwóch synków wyłoblykani jako do kościoła po dziedzinie chodzowali. Miyszkoł Franek w chałupie, pospołu s Fotrami swoji baby. Sgodzali sie, ros za czas yny sie powadzili, ale to skyrz tego że babucióm mało żranio doł, abo kuróm łobilo nasuł na ziym miasto do starego garca. S babóm sie wadził yny przi niedzieli, bo go chciała oblyc jak szoł do kościoła, coby wyglóndoł jako gazda a ni jak borok. A ón sie szprajcowoł, bo nigdy nie chciał żodnej nowej oblyczki, a babe było gańba, że chodzi po dziedzinie jak borok. Po dziedzinie zaczón chodzić nowy kuminiorz Badura. Był to młody synek, a mówił s dziołuchóm łod siedloka Tómice, tóż Francek srandowoł, że se musi dować pozór jak sie uż ożyni s Tómiculóm, bo tam zabijaczki sóm aji sztyry razy do roka. We szpajsce, we szklónkach, w lodówce a w zamrażarce je fórt jodło, kierym Tómicula go bydzie futrować. Kuminiorz yny sie zaśmioł a rzeknył Frankowi, że ón je s figurantnej familije, a tłósnóm yny ci, co siedzóm a fórt żeróm. Na strzesze u Franka było jedno okiynko, do kierego Badura wlazowoł jako mysz, potym kumina sie chycił, a go pucowoł. Franek mu doł do kapsy grejcar, achtlik do kapsy a podziynkowoł. Napytoł se go na prziszły rok, bo widzioł, że dym s kumina bucho, a fajnacko go przepucowoł. Badura sie ożynił s Tómiculóm. Wiesieli było wielkucne, bo przeca siedlok wydowo cere. Tómica na piyntrze młodym srobił dwie izby. Badura jodoł w kuchyni u teściowej, kiero mu fórt warziła jelita ze ziymniokami a s zasmażanóm kapustóm, miynso s babucia s pomaszczónymi ziymniokami, kurczoki, gynsi, kaczyce, a badura jod a chwolił sie wszyndzi, że staro Tómicula mu warzi a ón je fórt figurantny, do każdej dziury wlezie. Przidzie Badura do Francka. Gazda sie na niego podziwo, kapke przibroł, ale uwidzymy, możne wlezie jak ni, to go bydymy ciść. Kóminiorz wlazuje na wyrch ciśnie sie do okiynka, a nie poradzi przelyźć. Ros, drugi, trzeci no nie przelezie. Na wyrch wylazła aji baba Francka a prawi coby jeji chłop tam wyloz a kumin wypucowoł. Tóż dobre, borok kuminiorz doł Franckowi line s gewichtym a szczotkóm a chned s kumina dym zaczón uż klejzać po całej zogrodzie. Francek ciśnie pinóndz do kapsy kuminiorzowi, ale ón tego nie chce wziónść. Prawi:

- Uż sie nie mieszczym do tej dziury na waszej strzesze, cóż terazy pocznymy?

- Panie Badura, móm dlo Was jednóm rade. Wiym, że Was Tómicula godnie kormi. Jak chcecie we wszystki dziury do kuminów wlazować, to nieśmicie tela jeść.

- Jak Was bydzie chciała futrować, to ji musicie rzyc, że uż dość, że uż musicie iść do roboty.

Badura posłechnył słowa Francka, a dycki jak przejyżdżoł na kole przi frankowej chałupie to mu doł, szpyrke, preswórszt, wórszt, miech ziymnioków a aji kónsek miynsa. Frankowo baba nie nadónżała warzić a piyc tego wszystkigo, co kuminiorz nosił, bo był rod jak fazol, że do każdego kumina na dziedzinie wlazuje. Yny Franek sie staroł, bo jakosi mu zaczón legier skrzipieć, a oblyczki kiere na siebie cis zaczły być ciasne.

Prawi babie:

- Wiysz co, lepszy uż kuminiorzowi nic nie prawić, że rzić nie poradzi styrczyc do okna na strzesze, niech sie sóm tropi, bo potym ón tak człowieka oczaruje, że legier zaczyno skrzipieć, a oblyczki sóm ciasne...

Uczyły nas rechtory...

Hań downij szkoła to nie była żodno sranda. Jak żech zaczón chodzić do piyrszej klasy, to my wszyscy mieli obleczóny jednaki lónty, coby jedyn drugimu nie wyczytoł, że mo piekniejszy sweter, lebo szumniejszóm suknie. To nie było gupi, bo baji terazy jedyn nosi koszule, na kierej  je taki mały znaczek, kierego ledwa co widać, a zapłacił za nióm dwiesta złotych. A inkszy mo takóm, na kierej tego znaczka nie widać, ale widać jakisi poski a kulki, a fotrowie za to zapłacili yny pindziesiónt złotych. Dziecka sie dziwajóm jedyn na druggo, a porownowajóm sie jacy sóm, tóż ty mundurki to były taki oblyczki, kiere srobiły s nas jednako obleczóne dziecka a na nich my nosili tarcze, na kierych było napisane, do kierej szkoły patrzymy. Pamiyntóm jak mie Mama przikludzili do szkoły zapisać. W klasie rechtorka zapisowała dziecka s kierymi żech chodził do przedszkola, tóż my sie znali. Kierzi byli odważniejsi, to zaczli na tablicy kredóm cosi na bioło pisać, ale chned to trzeja było gómbkóm zamazać, bo rechtorka sie na nas szpatnie dziwała. Przes piyrsze trzi roki nas uczyła Paniczka, kiero yny stykło że sie na nas podziwała a my uż wiedzieli kany mómy skoczyć, abo co mómy robić. W piyrszej klasie nas nauczyła liter a czytanio, całóm drugóm klase my sie uczyli tabliczki mnożynio, a czytanio. Tabliczka mnożynio sie nóm długi czas śniła po nocach ale za to jóm pamiyntóm jóm do dzisia. W trzecij klasie, jak my uż tabliczkym znali, to sie zaczło robić jakisi obliczynia. Zaczli my aji czytać ksiónżki, w kieryh były opisane rostomajte historyje. Rechtorki my sie boli. Nie śmiało sie na lekcyji moc wyrzóndzać miyndzy sobóm, po klasie chodzić a nie dej Boże ciepać papiórkami swiniónymi w kulke. A kaj tam były jaki telefony, abo gry, dyć by nas ze szkoły wyciepali… Ale my byli tacy podciepy, gor syncy, że dycki my cosik wymarasili. Tóż potym jak Fotra do szkoły wezwoł dyrektor, to w chałupie my czakali ynu poska na rzici.

Potym mundurków uż nie było. Prziszła inkszo władza, wszystko sie smiyniło, ale fórt my wiedzieli, że rechtor to je rechtor, a muszymy go posłuchać. Jak my byli posłeszni a posłuchali na lekcyjach, to było wszystko w porzóndku a tak by to miało być. Kiejsi rechtor był kapke jak policajt. Wahowoł dziecka, coby se krziwdy nie narobiły. Jak gdo kómusik dokuczoł, to hned linijkóm pogroził. We szkole, do kierej żech chodził kupa wiecy żech sie nauczył, ale rechtorki a rechtorów trzeja było posłuchać. Nie było tak jako terazy, że dziecka a rechtorki to só kamraci. Wiycie kamratów, to mogóm mieć chłopi w gospodzie, ale młodziyż musi mieć jakisi respekt przed rechtorym. Czym wiyncyj sie rechtor skamraci s dzieckami tym miyni go bydóm szanować a posłuchać. Hań downij nigdy tak nie było, a wychodzili my ze szkoły nauczyni. A terazy jacysi hytrzi s Warszawy wymyślili program, kiery sie na nic nie godzi, bo gdo to widzioł, żeby dziecka w pióntej klasie nie umiały tabliczki mnożynio. A syncy kierzi wychodzóm ze szkoły nie poradzili kónska drzewa urznónć piłóm. Dziynkujym Pón Bóczkowi żech sie uczył kiejsi hań downij, kiej rechtorzi mieli hyre, a nie byli naszymi kamratami. Ja terazy jak jch spotkóm, to aji se mogymy piwo w aryndzie wypić, ale Wtynczas jak nas uczyli, to my wiedzieli, że nie śmiymy se za kupa powolić. Dycki miyndzy nami był jakisi plac, a to była ta wiedza, kieróm óni nóm przekozali. Czym wiyncyj rechtor je kamratym s dzieckami, tym miyni wiecy jim powiy, bo kamraci to sóm chłopi przi piwie w gospodzie...

Szmolec

Wszyscy dokoła prawióm, że szmolec s babucia ni ma zdrowy, że jak sie go pojy, to przes serce a przes żyły czyrwióno nie poradzi lecieć. A jo wóm cosik łopowiym, jako s tym szmolcym na prowdy było. Jozef dycki ros do roka zabijoł kormika, a jak go kupowoł na spyndzie, to wybiyroł szpyrczoka, coby mioł na sobie godnie fetu. Baba s nim dycki ryczała, bo jak masorz Pszczółka prziszoł na zabijaczke, to wszystko było masne, a dziecka klejzały na dłaszkach. Starka też jak szła ros przes kuchyń do izby, to jóm musieli kludzić, tak było gładko, ale szpyrki ji wóniały, tóż kozała se jich chned prziniyść na talyrzu a ku tymu kónsek chleba. Stareczka miała uż przes dziewiyndziesiónt roków. Cały żywot robiła na gróncie przi gospodarce, wychowała siedym dziecek, a kiejsi hań downij poszła do dochtora, bo jóm cosi zaczło dusić w piersiach, a nie poradziła dychać. Dochtor był eszcze starej daty, tóż starke zbadoł a prawi:

- Mocie cosi ze sercym, nie śmicie jeść szmolcu, bo Wóm żyły zaciśnie.

Starka sie ganc zastarała, bo pore szpyrek ze szmolcym na chlebie, to przeca je nejlepsze śniodani. Dochtór sie podropoł po głowie a prawi:

- Wiycie co, żodnych cetli wóm nie dóm, bo to i tak je sama chemija. Kupcie se w kónzumie pół litra dobrej gorzołki a każde rano, niż pośniodocie se wypijcie szpamperle, to samo wieczór niż pójdziecie spać. Szmolec ze szpyrkami możecie jeść ale nie każdy dziyń.

- Ale jo go jym oto dwa razy za tydziyń we strzodym a przi niedzieli. Wiycie Panie Dochtorze mi sie go tak przełogrómnie chce.

- Tóż dobre, przidźcie zaś a jakisi miesiónc, zaś Was przebadzym. Eszcze, musicie sie ruszać, chodzić każdy dziyń do pola, odbywać, knobloch jydźcie, pogryzejcie cebule a serce bydziecie mieć zdrowe.

Starka chodziła do tego dochtora każdy miesiónc. Nie dowoł ji żodnych cetli, yny ros ji kazowoł pić kóniak, ros gorzołke, a ros aji śliwowice, co jóm Górole przedowali na torgu we Strumiyniu. I starka żyła, jak była zabijaczka a szpyrki sie na patelni smażiły, to dycki s talyrzym szła, yny jóm trzeja było kludzić, bo Jozef takigo masnego bagóna dycki do chlywka wraził, że przi zabijaczce wszyscy sie musieli dzierżeć ścian jak szli s siyni do kuchynie. Jozef masne mioł rod. Dycki na śniodani jod bóndź szmolec ze szpyrkami, abo świyczke abo wajecznice ze szpyrkami, bo jego baba też miała rada se pojeść tak,

coby broda była masno. jednego roku, po zabijaczce Jozefowi zabyło słabo, nie poradził luftu chycić, baba mu okno odewrziła a starka uż ze sztamperlóm gorzołki leciała, coby mu do gymby wloć. Jozef uż s Hynkiym zza lasa pore piw wypił, ale gorzołkóm nie pogardził. Rano baba go zapisała do ośrodka, do dochtora. Jozef prziszoł do niego, tyn go sbadoł a prawi:

- Tóz Panoczku serce mocie chore, isto jycie szmolec...

- Ja Panie Dochtorze, dycki pri zabijaczce, a potym ze szpyrnika wycióngóm szpyrki, a ze szpajski a baba mi robi babraczke, wajecznice ze szpyrkami, stryki s wyroskami a ziymnioki ze szpyrkóm ros za czas, a co drugi dziyń se aji szmolcym pomażym chlyb. Dochtór jak to usłyszoł to mu ślina do gymby prziszła, oblizoł sie a prawi:

- Panie Jozefie, nie śmicie tego szmolcu jeść. Szpyrki to yny tak ros za czas, a babraczke yny ros na miesiónc. Dostaniecie cetle na serce a baba niech wahuje cobyście jich jedli rano a wieczór. Gorzołki ani piwa też nie śmicie ku tym cetlóm pić, bo Wóm może ganc cerce stanónć. Chłop poszeł do chałupy a sie ganc zastaroł. Nim se legnył to mu baba dała cetle do gymby, wodóm s gorka jóm zapił a usnół.

Rano sie dziwo, a starka do łodmaryje siyngo a wycióngo flaszke kóniaku, leje go do sztamperla, potym idzie do szpajski, kraje kónsek szpyrki a jy na sniodani s chlebym. A Ón cetle połyko, zapijo wodóm, a baba mu niesie na talyrzu kónsek chleba a pómidor. Starka sie dziwo, że Jozef dycki przi sobocie jod chlyb ze szmolcym, pogryzoł to knoblochym, a potym dziepro szoł odbywać. W pyndziałek wziyna chned rano ze szpajski kónsek szpyrki, w małym bóncloku szmolcu a pore wajec. Wraziła to do taszki a zaszła do ośrodka. Zaklupała do dwiyrzi dochtora a prawi:

- Dochtorze, coście napisali na serce tymu mojimu Jozefowi?

- Tóż wiycie cetle na serce a na żyły.

- Kiej żeście jedli babraczke, abo stryki s wyrzoskami?

- Wiycie, moja baba dochtorka mi fórt jakisi cetle przepisuje, fórt mie yny kormi pómidorami, chlebym a warzónym pietruzielim.

- Panie dochtorze, jo żech chodziła kiejsi chań downij do Waszego Fotra, a óni mi prawił, że na serce to yny sztamperla gorzołki na rano a na wieczór.

- Tóż dyć, ón mo isto ze sto roków, a fórt w łodmaryji kóniak mo a se go popijo.

- Nó, a mojigo Jozefka chcecie truć cetlami. Dochtorze tu mocie kónsek szpyrki, bónclok szmolcu a pore wajec. Niech wóm s tego Wasza paniczka cosik dobrego

nawarzi.

Dochtór pomyśloł, starke do dwiyrzi odkludził, a uż wieczór jod wajecznice ze szpyrkami pospołu s Fotrym, babóm a s wnukami.

Rano jak do niego prziszoł Jozef na kóntrole to mu prawi:

- Panie Jozefie, szmolec, stryki s wyrzoskami a szpyrki s chlebym możecie jeść. Yny wiycie...

Wiym Panie Dochtorze, przed śniodanim a po wieczerzi muszym wypić sztamperle gorzołki. Tóż szmolec w bóncloku był dycki we szpajsce, stryki s wyrzoskami gaździno smażiła a Jozef, jak umrził mioł niecałe sto roków...

"KÓŃ JAK"

Jónek s Hankóm byli uż po ślubie trzicet roków. Wychowali troje dziecek, dziołuche a dwóch chłapców. Ón robił na szachcie, óna w chałupie była gaździnóm, a pospołu mieli małóm gospodarke, tóż roboty było dycki kupa, gor że od zaczóntku miyszkali sami, w chałupie, kieróm dostali od hanczynej starki, kiero do śmierci była swobodno. Jónek jak eszcze chodził do roboty, to rano wczas sie budził, poszoł poodbywać, pośniodoł, a potym na wartko autobusym jechoł na szychte. Robote mioł ciynżkóm, bo fedrowoł na przodku na Darkowie. Hanka też roboty dycki miała dość. Rano dziecka do szkoły trzeja było wyrychtować, eszcze chłopu śniodani srobić, a krowy podoić, bo Jónka krowa kopała - w rynkach mioł siłe, tóż jóm ściskoł a óna to ni miała rada. Tak jim to żywobyci szło, dziecka rosły, a dycki cosi oba mieli do roboty, tóż ciotka Helynka sie s nich śmioła, a dziwiła sie, kiej mieli czas dziecka robić. Bo tak było, że jak byli młodzi, to yny to robili od wielkigo dzwóna, bo fórt było cosi, a potym jak Hyniek poszoł na pyndzyj, to uż sie jakosik nie chciało, a gor, że Hanke fórt głowa bolała. Choć mieli uż wiyncyj jako piyndziesiónt roków, to fórt łod rana do wieczora lotali. Hanka czasym wnuki bawił, co ji dziecka podciepały, baji jak jechali na jakómsik muzyke, a Jónek choć mioł pyndzyj to eszcze dorobioł jako wahtyrz na szachcie, bo fórt chcioł na Darkowie robić, aspóń na wyrchu. Pospołu stowali o pióntej a chodzili spać o jedynostej, dziyń w dziyń. Czasym se Jónek chycił Hanke za kolano ale to było wszystko. Jednego dnia, przi niedzieli, po połedniu oba ni mieli co robić. Jónek mioł chynć na piwo s kamratami, ale Hanka se spómniała, że jeja starka jakisi wina miała schowane w piwnicy, tóż isto by było dobre ich sprógować, gor że starka to robiła jakich trzicet roków tymu s malina a wiśni. Tóż dobre chłop zeszeł do piwnice, dziwo sie a nad corkiym na ziymnioki je półka na kierej stojóm flaszki. Siyngnył po jednóm, był na nij przilepióny, zakurzóny papiór. Przejechoł palcym a czyto: "KOŃ JAK". Kruca, to je kóniak, to bydzie moji babie smakować. idzie na ku babie, biere dwie szklónki a polywo. Wypili s Hankóm całóm flaszke a zaczli to robić. Robili to całóm noc, potym zaś cały dziyń, Jónek uż ni mo siły, ale Hanka go fórt ku sobie cióngnie, tóż fórt a fórt sie po tym legierze kulajóm. Cera a syncy burzóm na dwiyrze, klupióm na okna, pomyśleli se , że Fotrowie isto kansik pojechali, bo ani słychu dychu. Po trzech dniach Jónek a Hanka dostali głód, tóż usmażili se na rano wajecznice, na łobiod Hanka srobiła stryki s wyrzoskami, a Jónek poszoł kury a kaczyce połodbywać. Dobrze, że ni mieli krowy, bo by ji isto mlyko s wymión wykapało. Jak uż se Hyniek pojod, to naszoł tóm flaszke sprzed trzech dni, opucowoł kurz a poczytoł co hanczyna starka tam napisała: "KÓŃ JAK NIE PORADZI TO TRZEJA MU NALOĆ S TEJ FLASZKI PIYNĆ KAPEK NA AMPER WODY". Jónek se wszymnył, że s tej jednej flaszki by pómóg chłopóm a babóm w całej dziedzinie. Chned poszoł dopiwnice, wzión nastympnóm flaszke a poloł sobie a babie. Pierón wiy, co eszcze ta hanczyna starka tam do tych flaszek wloła...

Pióntek trzinostego

Był na dziedzinie jedyn chłop, kiery przełokropnie wierził w przesóndy. Mioł na miano Francek a było mu sztyrycet roków. Był nejmłodszy s rodzyństwa, a zustoł sóm w chałupie s Matkóm, kiero sie o niego fórt starała. Robił we Werku we Trzińcu, robote mioł fajnóm a wiela sie nie urobił. S wypłaty też poradził jakisi grejcar do fusekle styrczyć. Gany mu nie było, babóm sie ganc podoboł, yny jego Matka go chciała mieć przi sobie, bo sie boła że zustanie sama, tóż robiła wszystko coby sie nie ożynił. Łod małego mu prawiła, że baji jak czorny kocur mu przeleci przes ceste, to sie musi wrócić. Francek jeździł do roboty na kole, tóż wiela razy do chałupy przijechoł aż wieczór, bo miasto cysarskóm cestóm, jechoł skyrs kocura miedzóm przes las przes trzi dziedziny. Baji jak prziniós bótki, kiere mu sprawił szewiec Badura, to nigdy jich nie kłod na stół, bo hned Matka groziła palcym, że go bydóm ciść w nortach. Jak pospołu wilijowała cało familija, to Francek choćby sie mioł pojscać, nie stanył piyrszy ze stołka. Jak sie dostoł do szpitola bo dostoł bruch, to jak s niego wyszoł żodnymu nie podowoł rynki, bo Matka mu przikozała. Potym sie dozwiedzioł, że kómu by rynki podoł, tyn bydzie nimocny a dostanie sie do szpitola. Jak Franckowi zazwóniło w lewym uchu, to wiedzioł, że gdosi mu rzeknie jakómsik dobróm nowine, a jak w lewym to złóm. Nejgorszy było jak umrził starzik, bo matka kozała pozasłaniać wszystki okna a zdrzadła, coby sie jeji Foter w żodnym nie przeglóndnył, a chned mu aji oczy kozała zawrzić, coby nastympnego umrzika nie uwidzioł. W pióntek trzinostego ani synek ani Matka nie wylazowali s chałupy, bo przeca cosi sie złego stanie, Francek tego dnia se dycki broł orlaub. Tóż tak przes roki Francek se s Matkóm żyli w małej chałupie pod kopcym. W kierysi pióntek jako dycki Mama synka wyrychtowała do roboty, wraziła mu do taszki kónsek syra a chlyb, a chłop pozwyrtoł na kole na szychte. Ta warto przeszła, bo tego dnia majster prawił chłopóm, że skyrs awarie muszóm rychlij skóńczyć. Była ganc jedna, kiej Francek wyloz s roboty a dostoł głód, tóż poszeł do baru. Kozoł se polywke za trzinost złotych, zjod jóm, gymbe utrził a mioł wynść, yny paniczka kiero mu polywke dała na stół przileciała, że zapłacił za kupe, a óna mu źle wydała. Była to Hanka, kierej chłopa zabiło na szachcie pore roków tymu. Baba jak sie patrzi, wdowa s dwójkóm dziecek. Spodobała sie mu, tóż jóm pozwoł na kawe w pyndziałek. Jak jechoł na kole s roboty a był przi chałupie to mu keta spadła a musioł koło zakludzić do Hyńka. Hyniek se kozoł trzinost złotych. Jak uż obwiadwoł, to powyrzóndzoł Matce wszystko, co sie mu dzisio przitrefiło. Óna yny rynce słożyła a podziwała sie do kalyndorza, że dzisio je trzinostego, a óna zapómniała kartke s jednym miesióncym utargać. Tóż straszne nieszczynści. Matka mu zakozała iść wszyndzi tam, kany była trzinostka, ale w pyndziałek chłopu sie zaś zachciało polywki, a Hanke przeca pozwoł na kawe. Paniczka s nim poszła, a okozało sie, że je narodzóno trzinostego, że mo synka, kierymu je trzinost, a że jakosik ta trzinostka sie ji dzierży. Francek sie ganc wylynkoł ale Hanka sie mu podobała. Minył rok a tych polywek a kaw chłop sjod a wypił tela, że Matce Hanke - swojóm galanke przikludził pokozać, nó a s nióm dwoje dziecek. Starce ze zaczóntku zabyło słabo, ale potym isto zrozumiała, że uż nic nie srobi, że przeca synek sie musi ożynić. Ślub był trzinostego w pióntek, ale matka Francka o tym ani nie wiedziała, bo zaś wytargała s kalydorza jednóm kartke. Hanka s dzieckami sie skludziła do Francka, za rok sie jim urodziła dziołuszka a za trzi roki chłapieczek. Matka umrziła trzinostego w pióntek. Niż jóm Świynty Pieter zakludził do nieba, to ji pogroził palcym, bo chciała wlyźć przes dwanostóm brame...

W chałupie ludzie umiyrajóm...

Starzi ludzie dycki prawili coby nie siedzieć w chałupie, a wynść na pole, kansik baji do lasa abo aspóńdo chlywa gowiydź poodbywać, bo w chałupie ludzie umiyrajóm. Tóż Wóm łopowiym jako to było s jednóm Helynkóm, kiero za diabła s chałupy nie chciała wynść. Boła sie wirusa, tóż pierzine a zogłowek przeniósła do drugij izby, bo sie boła, że jóm chłop czymsikej zarazi. Było to w na kóniec lutego, kiej nejwiyncyj ludzi było nimocnych na grype. Każdy drugi mioł ryme, kuckoł, kichoł a ludzie po kapsach nosili mokre sznuptychle, bo fórt jim s nosa kapało. Chłop Heli, Jozef tyn sie zaś nie boł nimocy. Każdy dziyń łod rana do wieczora cosik kole chałupy robił. Rano jak stanył, piyrsze co, to pił sztamperle gorzołki. Był uż na pyndzyji, tóż czasym se móg dać aji dwie. Potym śniodoł, ros jod wajecznice, abo wajca, abo kónsek wórsztu, a wszystko pogryzoł cebulóm a knoblochym. We szpajsce tego mioł godnie nawieszane, bo łóńskigo roku tym zasadził pół zogóna. Potym sie łoblyk, szoł poodbywać, zaszoł sie aji podziwać do synka, na wnuki, a Hela? Fórt w izbie siedziała, bo przeca w gazetach pisali, coby ludzie w chałupie zustali, bo wirus latoś je jakisi gorszy, a dochtorzi sami nie wiedzóm co to je. W chałupie se wszystko porobiła, poukludzała, chłopu obiod uwarziła, ale hned szła do izby a zawiyrała dwiyrze, coby jóm wirus nie naszeł. A Jozef gónił po dziedzinie. Do kónzumu jechoł na kole po chlyb, potym sie stawił do gospody, kany wypił dwa wartki s chłopami a na kóniec eszcze do brata wloz na plac, s Fotrym przerzóndził a nie puścili go pokiel nie wypił sztamperle na zdrowi. Kaj prziszoł to wszyscy kichali, kuckali a smarkali w sznuptychle. W chałupie Jozef uż mioł na blasze obiod nawarzóny, zjod a szeł se legnónć do legera, aspóń na pół godziny. Hela siedziała przi oknie we swoji izbie a fórt rzykała, coby tyn wirus jóm nie dopod. Wieczór po wieczerzi chłop wzión ze szpajski cebule, pokroł na talyrz a wzión ku swojimu legieru. Hela nadowała, że to smerdzi, ale Jozef wiedzioł co robi. Zaszoł eszcze do kuchyni, rospuczył knobloch, doł na gazete a pokłod na dłaszke. Za pore dni Hela zaczła kuckać a smarkać, Jozefowi nic, fórt góni jak ze sraczkóm. Baba se kozała zazwónić po dochtora, tyn przijechoł a babe pobadoł, nó darmo wirus. Hela rynce słożyła a prawi:

- Tóż jako jo żech ani s chałupy nie wylazowała a jeżech nimocno, a tyn mój stary pierón, po dziedzinie góni a nic mu ni ma.

- Paniczko, bo s tymi nowymi wirusami je tak, że lepszy miyndzy ludzi iść a go dostać, bo wtynczas organizm wiy, s czym musi bojować. Tymu Waszymu chłopu ani nie kapło s nosa. A Wyście siedzieli w chałupie, tóż pierón wloz przez okno s luftym, a chned was zaraził.

- Tóż ale przeca jadłach witaminy a jakisi cetle.

- Paniczko nejlepszo je cebula a knobloch. Trzeja wynść na pole a podychać se luftym, poodbywać babucie, kury a kaczyce. Zónść se na zogóny, wymierzić, kany bydziecie ziymnioki sadzić. Nie śmicie być dóma, bo w chałupie ludzie umiyrajóm. Wirusy sie tej cebule a knoblocha bojóm jak czert wody...

Jozef sie yny dziwoł s boku a uż mioł na talyrzu nakrotóm cebule a na gazecie knobloch, kiery babie styrczył pod legier. Usmarkanej Heli na drugi dziyń doł teju s miodym a s cytrónóm. Baba pośniodała, wygrzoła sie pod pierzinóm, a w połednie uż warziła obiod. Jozef dochtorowi zaniós miech cebuli a knoblocha. Bydzie mu kapke smerdzieć w chałupie, ale aspóń wirusa zabije. A Hela uż wiy, że nie śmi sie w izbe zawiyrać, bo przeca w chałupie ludzie umiyrajóm...

Jako Karlik utopił Marzannym,

Latoś jakosik kupa ludzi na dziedzinie miało ryme, kuckali a fórt do sznuptychli smarkali, tóż gaździny nie postarczyły jich prać. Wszystko tymu, że łóńskigo roku cebule nornice podgryzły a knoblocha było mało na zogónach, bo se ludzie uznali, że cetle s aptyki bydóm lepsze prociw ponikierym nimocóm. Yny Karel posadził całe zogóny cebule a knoblocha, tóż jak gdo ni mioł, to szoł do niego a dowoł mu za to godnie grejcarów, tóż chłop po grómnicy uż jich mioł wielkucny miyszek uszporowany. Ludzie ku nimu szli bo, ta chemija s aptyki od dochtora była na nic. Zofija fórt rzigała, Hanka dostała s tego laksyrke a Jozefowi sie zaczło toczyć w głowie, że mało nie przepod do sómsieka. A nimoc na dziedzinie była straszno. W każdej chałupie gdosi krzipoł, mioł ryme abo zimnice. Dochtór, kiery sie łóńskigo roku tukej przikludził kansik s Polski zarzóndził epidymie, żodyn nie śmioł wylazować s chałupy, coby jedni drugich nie zarażali. Cóż s tego, kiej wirusa uż wszyscy mieli, jedni na drugich kuckali a smarkali. Tóż dochtór s policajtami zarzóndził, że gdo kucko abo mo ryme, bydzie sóm w kumórce siedzioł przes szternost dni. Nie było to ganc dobre, bo baji Hyńka wielkigo siedloka zawrzili we szpajsce, a przes dwa tydnie zeżroł wszystki szpyrki a ni mioł gdo odbywać, tóż jego baba sie tropiła a góniła, coby babucie a krowy były oporzóndzóne. Felka tesorza zaś zawrzili w szopce, kany mu chłopi każdy dziyń nosili warzónke, ale robota stoła bo ni mioł gdo robić stołów, stołków a ryczek. W każdej chałupie gdosi był zawrzity a i tak nimoc nie ustowała. Każdymu do okna zaglóndała Marzanna a szpatnie sie dziwała na całóm familije. Yny w chałupie Karlika wszyscy byli zdrowi. Jego baba wszyndy, w każdym kóntku miała pokrónżanóm cebule, dziecka nad łóżkami w handrze spuczóny knobloch a na blasze stoł nawarzóny cały garniec teju prociw krzipocie. Dochtór prziszoł do Karlika a w całej chałupie wóniało cebulóm, knoblochym, pokrziwami a miodym. Chned se spómnioł jak jego starka lyczyła ryme a kuckani, żodnymi cetlami, ale tym, co naszła w zogrodzie. Policajt kozoł Karlikowi całóm cebule a knobloch rosdać wszystkim po dziedzinie, tóż wszyndy była radość, bo gaździnki porobiły syrop s cebule na kuckani, a knobloch spuczyły, zawiónzały a powiesiły po izbach. Wóniało szumnie po całej dziedzinie. Za pore dni, jak wszystkim było lepszy, to se ludzie spómnieli, że przeca je jor, a że trzeja Marzannym spolić. Felka puścili ze szopki, tóż dwie szumne deski hned sbił, a dziecka to obwiónzały słómóm a starymi lóntami, srobiły głowe, wszyły ji dwa knefle, eszcze szatke oblykły a uż Marzanna stoła pod ścianóm. Dziwała sie na wszystkich szpatnie, bo to przeca je ta pieróna, kiero przinoszo wszystki nimoce, a latoś zas prziniósła wirusa, kierymu borok dochtór nie rozumioł. Dziecka wziyny Marzanne, zaśpiywały ji pieśniczki kiere sie śpiywo na kóniec zimy, a zaniósły nad rzyke. Zimy uż ni ma, nimocy też, tóż jóm Karlik podpolił a wciepoł do rzyki. Terazy trzeja sie radować z jora a sioć sadzić, powylazować s chałup. Tyn nowy dochtór uż wiy, że se na zogródce musi posadzić cebule a knobloch, żodne cetle. A Marzanna płynie w Pietrówce, szpatnie sie na ludzi dziwo, ale zima, wirus a nimoce, kiere mo w sobie sie polóm we słomie, s kierej ji rynce a głowe dziecka srobiły.

Dziyń chwastów.

Ludzie wymyślajóm rostomajte świynta a dni, tóż nie wiym esi wiycie, że dzisio je dziyń tych wszystkich zielin, kierych gor gaździno ni mo rada, bo ponikiere s nich ji rosnóm pospołu s marekwióm abo s pietruzielim. Musi jich fórt plyć a wyciepować do brózdy. Inksze rosnóm na miedzy, a pospołu s trowóm a s kwiotkami sie jich suszy na ostropcach. Inksze rosnóm po lasach, a człowiek jich zdepce, a ani nie wiy, co s nich wszystko idzie srobić. Prawiymy na ty zieliny chwasty, a dzisio je jejich dziyń. Hań downij gazdowie hned wiedzieli jakóm majóm ziymie kole chałupy a na gróncie, podle tego jaki zieliny a chwasty na nij rosły. Mógli se poplanować, co bydóm sioć a sadzić na każdy rok. Musieli jednako dycki rok dać ziymeczce dychnónć, coby sie mogła kapke odrodzić. Pómogały ji w tym chwasty, bo korzyniami jóm spulchniały, zastawiały w nij wode aji wtynczas kiej była posucha. Ponikiere chwasty pómogajóm zorkóm kiełkować, a młodym roślinkóm rosnónć. Terazy sie jich strziko chemijóm a jak sie podziwocie na obili, to ni ma w nim ani trowki, ale to ni ma dobre, bo tóm chemije jymy w jodle. Kiejsiw obilu było kupa szpóny a swińskij trowy a to było ganc normalne. Potym sie to wioło burdakiym, coby reż abo pszyniczka była czysto. Na chwastach dycki je kupa chroboków, a poniekiere s nich majóm kwiotki, tóż lotajóm na nich pszczoły. Chroboki s chwastów wydziubujóm ptoki, kiere jch majóm przełogrómnie rade. Kupa chwastów to sóm zieliny, kiere kiejsi hań downij suszyły zieliniorki a lyczyły nimi ludzi po dziedzinach. Baji pokrziwa, ajbisz, babski gniyw, basakir, biedrziniec, fortusznik, haniczka abo baji szczyrbek. Miasto cetli, by sie miało pić tej ze zielin, bo kupa s nich je dobrych na krzipoty, kuckani a rostomajte boleści. Prziszły taki czasy, że każdy przed chałupóm strziże trowe ros za tydziyń. Ale dobrze je dycki na jor, niechać miedze aspóń do kóńca moja a nie siyc ji. Pszczoły se nasbiyrajóm pyłku a chwasty ożywióm ziymeczke. W ostatnich rokach deszcza je mało a musicie wiedzieć, że niezesieczono miedza zastawuje kupa wody. Dycki je dobre niechać kole chałupy jakisi kónsek, miedzy, bo jak se przi nij siedniecie wieczór, to poczujecie wiela zielin tam bydzie wóniać. Kupa chwastów zabijajóm siedlocy, kiej strzikajóm łobili, kukurzice abo raps chemijóm, kiero zabijo zieliny, my jóm w chlebie zjymy, nadychómy sie nióm, zabijo pszczoły a aji do zogródki wlezie na marekwie a na sznytloch. Tóż trzeja chwastóm dać rosnónć, aspóń w poniekierych miejscach. W miastach, kany je kupa betónu, ludzie kupujóm zorka chwastów a siejóm jich do ziymie, coby aspóń kapke zielónego mieli kole bloków. Kiejsi hań downij chwasty w obilu były jako chrobok w jabku. Ludzie wiedzieli na isto, że jedzóm cosi, na co dzisio sie prawi EKO...

Niechejcie kapke trowy przi chałupie

Przi każdej chałupie na dziedzinie je maszynka z motorym, kiero siecze trowe, kwiotki, zieliny a wszystko co ji wlezie do pysku. Jedni tóm trowe dowajóm do miechów a wystawiajóm ku ceście, inksi wyciepujóm do przikopy, sóm aji tacy, kierzi jóm niechajóm aż uschnie, bo majóm radzi jak jim kole chałupy wónio sianym. Kiejsi trowe na dziedzinach sie barży szanowało. W każdej chałupie chowało sie jakómsik gowiydź,krowy, kozy a baróny. To wszystko chciało źrać, tóż na jaro, w lecie a eszcze aji na jesiyń, przez dziyń sie to wszystko pasło na miedzy. Po połedniu broł traktor z prziczepkóm, abo tragacz a jechoł nakosić trowy, coby bydło miało co źrać aji przez noc. Tako krowa poradzi fórt mleć pyskiym a pogryzać, prawi sie na to, że ćwiynkuje. Przez całe lato sie trowe siykło a suszyło na ostropcach, coby gowiydź miała co źraćw zimie. Żodyn ani nie myśloł, coby zesieczónóm trowe niechać na miedzy, coby zgniła, abo jóm suć do miechów. Ja, ponikierzri jóm dowali do wiekucnych drzywek a robili s nij kómpost. Ale to było hań downij a terazy tak robióm yny wiynksi gazdowie. Terazy każdy jak yny uwidzi, że trowayny kapke podrośnie, to jóm strziżóm jak razyjerzi wojoków przi asyncie. Chned jak yny jakisi kwiotek wystowo na miedzy, to uż zapolajóm maszynki a jadóm go zabić. Ale to sie bydzie pómału miynić, bo każdym rokiym je coroz wiynkszo posucha. A uczyni ludzie se wszymli, że pszczoły trzeja ratować,bo zapylajóm kwiotki, toż uż aji we wielkich miastach sie robi miedze w postrzodku betónu. Wody padze z nieba przeogrómnie mało. Sami widzicie, że oto yny kapke ziymie pomoczyło, a kaj sóm jarziny, strómy. A kaj je obili, kukurzica a ziymnioki. Dycki na jaro, jak wóm kole chałupy urośnie miedza z kwiotkami, to jóm niechejcie jakisi czas. Tako trowa zastawi wode w ziymi, tóż miyni ji wyparuje do luftu, a do kwiotków lotajóm pszczoły, kiere bieróm z tych waszych kwiotków pruszek a robióm z nich miód. Tym miodym żywióm swoji larwy, coby jich byo wiyncyj. Pszczoły zapylajóm kwiotki, z kierych potym rośnie kupa owoców a zielin, kiere jymy. Tóż nim zapolicie maszynke, kiero zesiecze wszysko co je zielóne kole chałupy, to se pyty wszymnijcie, wiela wody poszło do lufu, a wiela pruszku z kwiotków żeście zmitrynżyli. Podziwejcie sie za okno, dyć ta zielóno miedza z moiczkami a inkszymi kwiotkami je ganc szumno. Kiejsi wielcy malyrze z tego robili obrozki, kiere terazy sóm fest drogi. Idzie posucha, tóż niechejcie aspóń do kóńca moja ty miedze, bo uwidzicieprzidzie taki czas, że możne uż nie bydzie co siyc...

Stare strómy

Móndry gazda nie bulo starych strómów, bo wiy, że z nich sóm same profity. Po pilobie w polu idzie se siednyć w ciyniu a baji posłuchać jak śpiywajóm ptoszki pochowane w gałynziach. Kiesi pod takimi starucnymi strómami dycki stoła ława a stół, przi kierym siadywała cało familija, jak gdosi przijechoł na nawszczywe. Wiela sie tam w ciyniu dycki nieboszczyk starzik nawyrzóndzoł bojek a pogodek ze swojigo żywobycio. A starka, wiela sie tam z babami nasiedziała a obrzóndziły dycki pół dziedziny, a wiela razy sie powadziły. W starym strómie majóm gniozda ptoki, kiere okróm tego, że szumnie śpiywajóm, to eszcze żeróm chroboki, kiere by strómowi chciały zaszkódzić. Żeróm aji kumory, muchy a wszystko to, co loto w lufcie, abo góni po ziymi a gazde z gaździnóm nasrowo. Stary stróm zastawuje wode w ziymi a tymu zieliny, kiere rosnóm kole niego lachko jóm mogóm pić gor jak je posucha. Jak je hyc, to ni ma lepszy jako w ciyniu pod zielónymi listkami. Sóm stare strómy, na kierych rosnóm kwiotki, s kierych jak przidzie jor, to pszczoły se zbiyrajóm na miód. A jak pszczoły bzuczóm na starej trześni abo jabłóni, to gaździno wiy, że bydóm w lecie fajnacki owoce, a bydzie z czego warzić dzieckóm kómpot. Tóż jak je kole chałupy stary stróm, to go niechejcie. Kiejsi przidze jego kóniec, ale to nie bydzie zoleżeć od was. Stare strómy były tukej, jak eszcze nie było nas a isto bydóm dali aji jak nas uż nie bydzie.

Trze zmarzli a pojscano Zofija

Dycki jak pamiyntóm na zaczóntku moja było pieknie, ludzie sadzili ziymioki, marekwia a pietruzieli uż wylazowały ze ziymie a w folioku sie zielynił sałot. Strómy kwitły, ptoszki śpiywały, piec w piwnicy uż poszoł spać, ale prziszło dwanostego moja, Pankracego a zrobiło sie jakos chłódno, potym trzinostego - Serwacego a szternostego - Bónifacego. Starzi gazdowie wiedzieli, że co je w ziymi posiote, abo z nij wylazło na zogrodzie, trzeja bydzie przikryć, bo jak przidóm trze zmarzli, to mogóm tym zielinóm zaszkódzić. Starzik dycki mioł narychtowany stus drzewa w szopce, coby pod blachóm rozchajcować. Lato, zima, jor, jesiyń, dycki musioł mieć czym polić, bo starce fórt było zima a ón też aji w lecie chodzowoł w koszuli, bo czyrwióno uż w żyłach nie żynyła jako za młodu. Młodzi sie grzoli pod pierzinóm, a nie musieli chajcować, ale kaj w chałupie były małe dziecka to trzeja było aspóń kapke przepolić. Trze zmarzli fukali zimnym luftym, jak sie odewrziło dwiyrze do pola, czasym aji kapke posuli śmiegiym, ale nejradszy chodzowali do zogródki sie podziwać, esi gaździno jarziny przikryła aspóń jakómsik dekóm. Tym jarinkóm mało kiej robili krziwde, ale lyniwo gaździno jak wylazła do pola to ji tak dycki zabyło zima, że musiała hned czopke a kabot oblykać. W nocy, jak szłapy wystyrczyła spoza pierziny, to zaś jóm łechtali coby ji było zima, a wtynczas aji gazda jóm nie poradził ogrzoć. Ale starzikowi a starce pómógli, bo wiedzieli, że óni dycki z tóm marekwióm a pietruzielim jak z małymi dzieckami, tóż aji w kuchyni chynyli rympoł drzewa, coby starzi nie zmarzli. Nó a potym patnostego prziszła dycki pojscano Zofija, kiero cały świat dycki poloła deszczym. Padało łod rana do wieczora a ku tymu było zima, tóż starzik uż mioł pół stusu spolóne, bo starka mu w izbie marzła. Prawił dycki, że trze zmarzli rok do roka przidóm, coby ludzióm przipómnieć, że jor a lato je krótki. Tóż nie dziwcie sie, że starziki całe lato ciupióm na pnioku drzewo a majóm go dycki cały stus, bo przeca lato a jesiyń wartko przyndóm...

Kiej sie śmieje dziecio, śmieje sie cały świat...

Wszyscy my kiejsi hań downij byli dzieciami. Ponikierzi z nas, gor chłopi, se myślóm, że nimi sóm fórt. I tak na isto je, bo człowiek sie bawulko cały żywot, yny czym inkszym. Wiela razy jak baji wlazujym z dzieckami do magacynu z bawidełkami, to sóm bych se kupił jakisi auto, co sie go kieruje pilotym, klocki abo koparke, co wyglóndo na ozajst jak prowdziwo. Dyć jak żech był mały, to takownych wiecy nie było. Mioł żech pore bawideł to żech se ich szanowoł, bo były drogi, a wiyncyj przestoły na półce jako sie kulały po dłaszce. Tóż terazy mogym sie kapke ze synkiym pobawić autami a klockami, kierych kiejsi nie było. Ale bawidła to ni ma wszystko, bo nejważniejsze je, coby każdy mały człek mioł kole siebe ludzi, kierzi go majóm radzi a kierzi go opatrujóm. Jak je Mama a Tacik, Starka a Starzik, bracio siostry, familija, to je to nejważniejsze. Jako mały synek był żech szczynśliwy, bo kole mie byli ci, kierzi mie mieli radzi a jo żech mioł ich rod. Nasza chałupa była dycki pełno ludzi: ciotek, starych ciotek, ujców, młodszych ciotek a młodszych ujców. Było tela wyrzóndzanio a tela do posłuchanio, że nie trzeja było radija ani telewizora puszczać, bo wszystko żech wiedzioł co sie kaj na świecie robi. Jak żech sie uż nasłuchoł ciotków a ujców, to żech z dzieckami gónił po lesie. Stawiali my szałasy z chebzio a nosili my do tego rostomajte stare garce a ździorba. Nie było lepszy jako sie schować w takij chałupce. Jak żech był starszy, to my zaś na kołach rajzowali po całej dziedzinie, jedyn do drugigo na nawszczywe. Przi każdej chałupie był balón, tóż jak sie w niego nie pokopało to nie szło usnónć. Bo jako dziecka my sie musieli fest wygónić a jak nas Mama wołali do chałupy to była kora. Jak żech był mały, to były zimy jak sie patrzi. Jak śniega nasuło w listopadzie to tajoł dziepro w kwietniu. Pół biydy, że za stodołóm żech mioł kopiec, bo było kaj jeżdżić na miechach a na sónkach. Byli my mali, byli my szczynśliwi ,ni mieli my starości. A tak by to miało być, bo kiej sie śmieje dziecio, to sie snoci śmieje cały świat...

Wajecznica na Zielóne Świóntki

Na Cieszyńskij Ziymi a gor w Goraliji na Zielóne Świóntki dycki sie smażiło wajecznice. Na jor a w lecie kury uż dycki dobrze nosiły wajca, a we szpajsce wisiały eszcze szpyrki po zabijaczce, tóż było z czego jóm zrobić. Hań downij jóm nejprzród robili Górole w Beskidzie Ślónskim, a dziepro potym sie ta tradycyj zaczła rozchodzić po calućki Cieszyńskij Ziymi. Takóm wajecznice sie smażiło dycki na polu, we wielkucnym garcu nad fajerym, kiery sie rozpolało z drzewa z lasa. Kidało sie do garca aji dwiesta wajec, coby cało familija se pojadła, a jak takóm wajecznice robiła cało dziedzina, to uż jedyn garniec nie styknół.

Wiela razy było tak że padało, tóż ludzie sie schrónili pod strzeche abo jak nie było kaj, to czakali aż przestanie padać, bo przeca wajecznice trzeja było usmażić. Ta tradycyj je do dzisia, gor miyndzy Wanielikami, kierzi świyntujóm to, że hań downij Pónbóczek posłoł na Apostołów Świyntego Ducha. Kupa stowarzyszyń, Kół Dziedzińskich Gaździnek a aji ludzie po chałupach w Zielóne Świóntki smarzóm wajecznice, bo to je i tako przileżytość coby sie ludzie pospołu zeszli a ze sobóm pobyli. Przi garcu je dośc roboty, bo jedni trzaskajóm wajca, inksi krajóm szpyrki abo wórszt, eszcze inksi krajóm chlyb a rychtujóm talyrze. Jedyn, gdo mo moc siły miyszo to wszystko wielkucnóm warzechóm. Dośc przi tymu je rzeczy a srandy, bo przeca jak sie gaździnki a chłopi zyndóm, to poradzóm obrzóndzić pół Świata. Wajecznice sie dowo na chlyb, a nie śmi sie jóm jeść łyżkóm. Wyprógowoł żech to a na isto lepszy tak szmakuje. Ta tradycyj je też z Goralije, bo kiejsi sie kładło wajecznice na chlyb, jako sztyry palmy do sztyrech rogów gróntu, coby dobrze ziymeczka obrodziła. Potym po takim smażyniu jak uż se wszyscy pojedzóm, to se idzie wypić kawe, tej, gdo mo mało to może eszcze pociść buchty, a chłopi se mogóm dać po jednym, bo przeca wajecznica je czasym fest masno. Ponikierzi se eszcze i zatańcujóm, bo przeca wajecznice trzeba wyskokać. Hań downij na każdym gróniu se polił fajer, a dlo Góroli to było wielki świynto. Do dzisia sie o tym pamiynto, że smażyni wajecznicy na Zielóne Świóntki prziszło od pastyrzi z Beskidów.

Cosi o starych ciotkach

Jónek mioł kupa ciotek. Było jich tela, że ani jich nie poradził porachować. Nejstarsze były stare ciotki - to były siostry starki a starzika. Dlo nich Jónek mioł nejwiyncyj reszpektu, bo miały uż swoji roki a były obraźliwe. Trzeja było se fest dować pozór, co sie przi nich wyrzóndzo, bo jak cosik szpatnie usłyszały a przeónaczyły to hned sie oblykły a szły do chałupy. Potym nie prziszły na nawszczywe pore dni, ale jak sie jim uż zmierzło w chałupie siedzieć, to zaś prziszły. Sranda była z tymi starymi ciotkami, bo starzik jich dycki nasrowoł a robił se z nich błozna, a óny siedziały a yny udowały, że nie słyszóm. Ale Jónek wiedzioł skyrs czego to je. Dycki tak bywało po zabijaczce, bo wiedziały, że starka we szpajsce mo nawieszane szpyrki a kity, tóż czakały kiej jim gdo co kidnie na talyrz. Starka dycki co miała, to dała, a starzik jak jim eszcze poloł warzónki, to sie śmioły aji jego błoznóm. Jónek z tymi ciotkami rod wyrzóndzoł, bo go uczyły rachować, grały z nim w karty a uczyły go starodownych pieśniczek.

Ale nejwiyncyj mioł rod, jak tako staro ciotka prziszła na jesiyń abo w zimie, to wtynczas se siadła kole pieca a zaczła mu wyrzóndzać o utopcach, o nocznicach, o diobłach a aji o pusteckim, co hawiyrzóm pómogoł w szachtach. Potym borok synek nie poradził spać a sie chowoł pod pierzinóm, ale na drugi dziyń zaś drugo ciotka mu wyrzóndziła nowóm pogodke, tóż by rod jak fazol. Bo ty stare ciotki były słuszne a hyrne, ale jak sie jich o cosik człowiek spytoł, to potym cały wieczór o tym drzistały. Baji jednego razu starka sie spytała swoji starszej siostry, jako to było, że Francek z Palowego Kopca se wzión za babe Hanke z Sikornika. Óna ganc nie wiedziała ale zaszła do swoji siostry, przikludziła jóm do starki a we trzi uż wyrzóndzały cały wieczór a eszcze pół nocy. Bo kiejsi hań downij nie było telefónów, jako terazy, tóż tako staro ciotka musiała iść przez pół dziedziny, coby cosik rzyc cosik nowego a jak uż to rzekła, to uż chned to wiedzieli wszyscy po chałupach, bo stare ciotki to wartko rozniósły. Nie było szkubaczek, łuskaczek, kopoczków, pokopków, wiesiel, dożynek, muzyk, w kierych by nie było starych ciotek. Wszyndzi musiały być, wszystko musiały wiedzieć, a wszystko wiedziały. Mały Jónek to wiy na isto, bo jak sie go rechtorka spytała we szkole wiela je piynć a piynć, to rzyk że sie spyto starej ciotki, ale jak sie go spytała o połednicach, to rzóndził trzi sztwierci godziny, aż zazwóniło. Potym stare ciotki zaczły umiyrać. Umrził i starzik, tóż ni mioł gdo kogo nasrować. Jónek poszeł na asynt, ale eszcze od nejstarszej ciotki sie dozwiedzioł historyje swoji familije. Wszystko to napisoł blajsztyftym na archu papióru a schowoł do podstola. Potym nieskorzi jego wnuk to opisoł na internecie a terazy to wszyscy czytajóm z odewrzitóm gymbóm. Tóż jak mocie eszcze jakóm staróm ciotke to jóm nawszczywcie, zaniyście ji kónsek buchty a óna wóm wyrzóndzi jako to kiejsi bywało. Zebiercie se aji ze sobóm pisok a wiyncyj archów papióru. Wiycie wielach jo mioł tych starych ciotek? Kiebych jako mały synek pisoł wszystki jejich pogodki, to by z tego była cało odmaryja ksiónżek.

Moja Starka, Rej a Kochanowski...

Moja starka Zofija, kiero dzisio by uż miała wiyncyj jako sto roków niechała po sobie jakisi zeszyty, w kierych pisała blajsztyftym wszystko, co se nie poradziła spamiyntać - baji komu pojczała wiela grejcarów, kiej gdo mo miano, abo jaki cetle mo jeść rano a jaki na wieczór. Dycki pamiyntóm, jak rzóndziła, że pisze jako słyszy, skyrs tego, że miała dycki kole siebie ludzi, kierzi wyrzóndzali tak jako óna po naszymu, tóż pisała po naszymu na tych swojich archach papióru. Do szkoły poszła dziepro jak ji było sześć, a tam sie nauczyła rachować a pisać po polsku. Przedtym, jak była mało to tego jynzyka nie znała, bo przeca wszyscy kole ni yny po naszymu wyrzóndzali. Zaczła czytać ksiónżki a gazety po polsku, ale fórt nie poradziła pojónć, czymu yny jeja rechtorka rzóndzi po polsku a wszyscy kole ni po naszymu. Tóż jak s Matkóm poszła na torg do Cieszyna, to była rada, bo chciała usłyszeć jakisi inksze jynzyki. Ale kaj, tukej też wszyscy drzistali jako jeji kamraci a cało familija. Jak uż była wydano, to se kupiła radijo, a dziepro w tej drzewianej kisiyńce gdosi mówił po polsku. Ale fórt jakosi nie poradziła w tym jynzyku rzóndzić. Była fest nasrano, bo tóż przeca litery uż znała, a nie umiała jich jakosik na papiórze dać do kupy, coby napisać cosik mało wiela po polsku. Tóż ale sześć klas skóńczyła, jako wiynkszo czynść dziecek na dziedzinie, a to ji stykło, bo przeca gospodarka a robota na gróncie była nejważniejszo. Potym jak uż była starszóm paniczkóm, to se ze starzikiym kupili telewizor, do kierego sie dziwali dycki wieczór, jak panoczek abo paniczka szumnie wypyrczóno rzóndziła co sie wszystko na świecie robi. Ale i wtynczas fórt pisała a rzóndziła yny po naszymu, a jak natrfiła na kogosik, gdo mówił po polsku, to sie przeca jakosik dorzóndzili. Aż do śmierci po naszymu myślała, prawiła a pisała. Jak we szpitolu sie ji dochtór spytoł, jako sie mo, to u prawiła, że nie poradzi rzóndzić. Dochtór, kiery naszej rzeczy nie znoł rzyk starce, że uż mo swoji roki a "rzóndzić" ludziami uż isto nie bydzie. Jak sie terazy dziwóm na to wszystko, co starka pisali, to jedno wiym na isto. Kieby pisała na internecie po naszymu, to by to s tego były nejszumniejsze a nejprowdziwsze pogodki. A wiycie wiela takich starek a starzików było, a kiejsi chodziło po świecie? Terazy se przedstowcie, że żyjóm a yny by jich trzeja było nauczyć cykać po kneflach na kómpiutrze. Dlo mie też, naszo cieszyńsko rzecz to był piyrszy jynzyk, kierym żech poradził rzyc wszystko. Dziepro potym we szkole mi rechtorka pokozała, że je eszcze inkszy, polski, tyn kierego sie też muszym nauczyć. I wiycie co, uż wiym, że starka pisali po staropolsku. Bo jak żech poczytoł Reja a Kochanowskigo, a eszcze słownik starucnej polsczyzny, toch se wszymnół, że przeca ci dwo wielkucni panoczkowie na każdo musieli rzóndzić po naszymu. Tóż dobre, kieby sie moja Starka kansik pospołu zeszła z Kochanowskim a z Rejym, to by sie z nimi dorzóndziła? Myślym że ja, bo na Cieszyńskij Ziymi przez stówki roków starucny jynzyk polski żył, a yny czasym do niego ludzie styrkali jakisi słowo z czeskigo abo z nimieckigo. Starka pisali tak jako słyszeli a rzóndzili co chcieli, po naszymu po cieszyńsku. Jo też wyrzóndzóm po naszymu a se myślym, że ani Rej ani Kochanowski, ani Niymiec a aji Czech sie nie bydzie na mie gniywoł. Bo przeca naszo cieszyńsko rzecz je tak bogato, że ze wszystkimi kole nas sie dorzóndzymy.

Zrobili Ślónzokóm wielkóm krziwde...

To małe czyrwióne, w postrzodku mapy to je Województwo Ślónski. Nie każdy w nim wyrzóndzo abo godo po naszymu, bo sóm taki miasta a dziedziny, kaj je kupa ludzi, kierych Ojcowie a Starzicy tukej przijechai za robotóm. Robili tukej na szachtach, werkach, na gróntach a choć sie na nich prawiło, że nie sóm ganc stela, to dzisio wszyscy my sóm Ślónzokami. I wszyscy by my sie mieli chycić za rynce, a pokozać całej Europie a Światu, że gdosi nóm ubliżył, że to ni ma ganc tak jako rzóndzóm we Warszawie abo w Pradze.

My Ślónzocy sóm fest hyrnym narodym. Nigdy my sie nie dali ani Rakuszanóm, ani Prusokóm ani Czechóm. Chcieli nas na siłe uczyć jynzyka, ponikierzi chcieli aby tukej była jedna wiara, a eszcze inksi coby Ślónzok wyrzóndzoł po polsku. Ale gor u nas na Cieszyńskij Ziymi pospołu żyli a żyjóm wedla siebie Katolicy, Wanielicy, Zielónoświóntkorze, a kupa inkszych kościołów. Każdy se tukej może wierzić w co chce, tak to dycki było a bydzie. My przeca mómy swojóm bogatóm kulture, swojóm rzecz, godke. Mómy hyrne baby - nasze Matki a Starki, kiere nas od kolybki uczyły rzykanio, pieśniczek a pogodek. Mómy silnych chłopów, kierzi swojich synków uczóm roboty - w lesie przi drzewie, na szachcie, lebo na gróncie. Dzisio, kiej cało Polska a Europa sie na nas dziwo a pokazuje palcami, muszymy sie dzierżeć pospołu. To minie, zaś bydymy chodzić przez miedze na piwo, a Czesi do nas do magacynów a na torg. Kómusikej sie kapke w głowie pokopyrtało, a zawrził nas jak w kisiyńce, ale mómy siłe, tóż wyndymy z tego z głowóm podniesiónóm do wyrchu. Bo naszo siła to nie sóm yny nasze kszefty a grejcary, ale to, co niesymy przed sobóm, czego nas nauczyli nasi Fotrowie a Starzicy. Dziwóm sie na tóm mape, a tak se myślym, że możne by nie było szpatne pomyśleć o jaki małej autonomiji. Nie myślym, coby sie ganc odłónczyć od Polski, ale coby Ślónzocy mieli u siebie kapke wiyncyj władzy. Poradzymy gospodzarzić, poradzymy ciynżko robić, bo tak my sóm nauczyni, tóż u siebie by my se regirowali po swojimu. Na ślónskich chałupach okróm polskich fan coroz wiyncyj je tych górnoślónskich a cieszyńskich. Ślónzocy z każdym rokiym czujóm, że sóm tu stela. Po tym co z nami zrobili, muszymy rzyc panoczkóm we Warszawie a w Pradze: "Nie róbcie z nas Ślónzoków błozna, bo eszcze ście nie widzieli jacy poradzymy być, kiej nas gdosi nasere!"

Noc Świyntojańsko, Kupalnocka, Sobótka a cosi o wiónkach

Wczora była Wilija Świyntego Jóna. Świyntuje sie jóm dycki, jak je nejkrótszo noc a nejdłukszy dziyń. Ale nim tukej aji na Cieszyńsków Ziymie prziszło Krześcijaństwo, to Słowianie, nasi przodkowie, świyntowali Noc Kupały - Kupalnocke, na kieróm kościół katolicki prawił Sobótka. W całej Europie, nie jyny Słowianie w nejkrótszóm noc w roku rzykali do swojich bogów ognia, wody miesiónczka a miłości. Rozpolali oginie sobótkowe, w kierym polili rostomajte zieliny. Taki fajer sie rozpolało z kónsków dymba, jasiónu abo brzozy. Wbijało sie brzozowy kólik, na kiery sie dowało koło ze słómóm namoczanóm we smole. To koło sie potym wartko zwyrtało, coby sie chyciło. Jak uż sie poliło, to sie go kulało do stusóm, kiere były uż narychtowane, dycki na kopcach, coby ich było widać. Nejprzód jednako sie musiało wygasić wszystki fajery po całej dziedzinie aji ty pod blachóm w chałupie. Potym gor chłapcy skokali przez taki stusy, bo to snoci oczyszczało a chróniło człowieka prociw rostomajtym złym mocóm a nimocami. Noc sobótkowo, to był czas gor dlo młodych, bo wtynczas se mógli pochledać swoji drugij połówki. Kiejsi hań downij dziołuchóm a synkóm galanów a galanki chledali nejstarsi z rodu, abo swatki. Ty dziouchy, kiere nie chciały mieć chłopa na siłe, miały roz za rok przileżytość, coby se nónść synka same. Tóż plótły wiónki ze zielin, a z kwiotków, dowały na nich cosik, co sie poliło a puszczały na wode we stawie, abo w rzyce. Niży stoli chłapcy, kierzi też, se chcieli nónść galanke barży ze serca, jako podle tego, co starzik mu nawyrzóndzoł. Syncy chytali ty wiónki a nióśli ku fajerze, kany czakały dziołuchy. Młodzi sie chledali podle wiónków, a mógli se potym pospołu iść kansik do lasa, abo na miedze. Jak se szpacyrowali po lesie, na młakach to chledali kwiotka paprotki. Ku ranu, nim słónko zeszło szli spadki ku fajeróm, przeposali sie bożym drzywkiym, pospołu skokali przrez ogiyń a dzierżeli sie za rynce. Kwiotka paprotki snoci żodyn nie naszeł, ale esi by sie kómusik podarziło, to musioł nejprzód pokónać rostomajte straszydła, kiere go wachowały, a potym iść do ciymnego lasa chledać wielkucnego skarbu. Plytło sie aji wiónki z Bożego Drzywka a dowało bydłu na rogi, coby go chrónić prociw urokóm czarownic a rostomajtych nimocy. Przi fajerach sie godnie wróżyło. Baji z wody we studni, z kwiotków na miedzy, z kamelków, z dzikigo bzu, a aji ze sznytlocha. Wierziło sie, że gdo je przi sobótkowym fajerze, tyn bydzie zdrowy, wiesioły a bydzie sie mu darzić cały rok. Hań downij sie wierziło, że sie nie śmi kómpać w lecie w stawie a w rzykach jak uż słónko zóndzie przed Kupalnockóm, bo rostomajte stwory, gor utopce yny czakały, coby człowieka wcióngnyć pod wode. Jednako w Noc Kupały sie każdy móg kómpać, bo wtynczas wszystki stwory sie boły fajerów a tego balandrowanio, a aji potym uż żodnego nie dopalowały. Potym nieskorzi, jak na ziymie Słowian prziszoł kościół katolicki, to z Kupalnocki zrobili Noc Świyntego Jóna, bo chcieli, coby ludzie dali świyntowali noc wody a ognia, ale uż podle tego jako chcioł papiyż a biskupi. Bo nie wiym esi wiycie, ale każde świynto w kościele, to je kapke pogaństwa a kapke wiary katolickij. Eszcze mało wiela o Sobótce. Była snoci to przeogrómnie piekno dziołucha, kiero miała galana Sieciecha. Jak synek sie wracoł spadki z wojny a mioł sie ożynić ze Sobótkóm, to jejóm dziedzine napadli wojocy z obcej krajiny. Sobótka dostała strzałóm do serca a umrziła. Było to bezmala w noc Kupały. Kupała to je słowo, kiere je z jynzyka indoeuropajskigo, od słowa kump, kiere znaczy tela co kupa ludzi, abo banda. Nie znaczy kómpać sie, abo myć sie wodóm, jako sie ludzióm zdo. Do dzisia w Noc Świyntojańskóm, choć to je katolicki świynto, fórt dziołuchy puszczajóm wiónki, wróżóm, ledzy kany sie poli fajery a balandruje do rana. A sóm w Polsce a aji w Europie taki grómady ludzi - Rodzimowiercy, kierzirzykajóm do starodownch bogów słowiańskich, a kierzi Kupalnocke świyntujóm ganc jak kiejsi hań downij nasi praojcowie. Hej, kieby dziołuchy a chłapcy dali świyntowali Noc Świyntego Jóna jako Noc Kupały, to by nie musieli chledać galanów a galanek po internecie.

Dobro sie dycki wraco spadki ...

Stary, chudobny a nimocny chłop siedzioł na torgu pod płotym a przedowoł wajca. Przidzie do niego wypyrczóno paniczka a sie pyto:- "Po wiela przedujesz ty wajca?"- Starszy panoczek sie na nióm podziwo a prawi:- "pindziesiónt groszy za wajco paniczko".- Weznym sześć za dwa pindziesiónt, abo idym dali!"- Biercie po wiela chcecie, bo żech eszcze dzisio ani jedno nie przedoł, a cosik mało wiela muszym przeca zarobić.Wziyna wajca a poszła. Była fest hyrno, że wygrała, bo przeca kupiła wajca łacniejszy, a tyn borok ani nic nie prawił. Siadła do swojigo szumnego auta a pojechała do miasta do fest drogij gospody na obiod, na kiery była domówiono ze swojóm kamratkóm a z jeji chłopym. Kozali se obiod, na kiery chłop od wajec by musioł isto miesiónc siedzieć na torgu. Potym óna poszła zapłacić. Gospocki se kozoł trzista trzicet złotych. Paniczka mu dała trzista pindiesiónt a rzekła:- Wydowke se niechejcie.Wszystko by było do porzóndku, kieby paniczka zapłaciła tymu chłopu, co przedowoł wajca tak samo, jak gospockimu. Borokowi na torgu jakby chynyła aspóń złoty, abo dwa wincyj za ty wajca, to by był rod jak fazol. Czymu dycki je tak, że dowómy godnie grejcarów tym, kierzi jich nie potrzebujóm, a jak widzymy starke, co przeduje kwiotki pod murym w mieście, to sie chcymy pokozać jacy my sóm wielcy panowie?

Był kiejsi panoczek, kiery kupowoł rostomajte wieca od chudobnych ludzi na torgu, choć ich ani nie potrzebowoł. Płacił jim wiencyj grejcarów, jako chcieli. Spytołech sie go kiejsi, czymu tak robi? A ón mi rzyk:- Wiycie, terazy żech je zdrowy, móm godnie grejcarów, ale może prziść taki czas, że sie mi nie bydzie darzić, że zbankrocym, że przidzie nimioc a wtynczas możne że bydym chowoł kury a przedowoł wajca pod płotym na torgu. Wtynczas możne przidzie gdosi, gdo kupi ody mie wajca a do mi za nich jedyn abo dwa grejcary wiyncyj.

Dobro sie dycki wraco człowiekowi spadki, pamiyntejcie o tym...

Jako Jónek ze Zofijóm rozrazili legier.

Uż je nieskoro, dziecka spióm, tóż Wóm napiszym takóm historyje, jako se Jónek wzión babe, s kieróm lygoł do legiera, a co potym s nióm wszystko robił, abo nie robił. Wiycie, rostomajcie to je miyndzy babóm a chłopym, baji nejprzód jak sie młodzi galanióm, to se przejóm a pokazujóm to wszystkim dokoła, bo przeca cały Świat sie musi na nich dziwać, jako se dowajóm pusy a sie obściskujóm, a jaki szumne pukety galan kupuje galance, a óna mu w trómbie piecze kaczyce, a buchty coby borok nie zesłob. Potym jak sie uż długszy czas smykajóm, to Tatowie, Stare Ciotki a Starzicy sie zaczynajóm pytać, kiej bydzie to wiesieli bo przeca uż pore roków chodzi galan ku galance a fórt nic, tóż to trzeja jakosik skóńczyć w jednóm lebo w drugóm strónym. Jónek chcioł być chytry, a wartko sie ożynić, bo uż wszyscy mu prawili że je stary kóń, tóż zaszoł na muzyke a se siod z kamratami na ławie po murym. Doł se piwo a dziwoł sie jako dziołuchy zwyrtały. Gany mu nie było, bo choć mioł okulory ale był postawny a jak se włosy poczosoł na bok, a oblyk jak sie patrzi, to dziołuchy snoci za nim jscały. Była jednako dziołucha, kiero nie tańcowała ani sie na niego nie dziwała. Siedziała w kóntku, jako ón, na miano miała Zofija. Jónkowi kamraci mieli każdy galanke, tóż se z niego błozna robili, coby szoł a Zofije wyzwyrtoł. Jednego razu jak sie uż muzyka skóńczyła a wszyscy sie odkludzali do chałupy, to szoł Jónek sóm a przed nim drepsiła Zofija. Jakosik tak se zaczli pospołu wyrzóndzać, że potym za tydziyń na muzyce tańcowali a dziwali sie do oczy. Przeogrómnie sie jim musiało śpiychać, bo za pół roku były smowy a chned potym wiesieli. Jónek sie przekludził do chałupy Zofiji, w kierej bywała ze swojimi Fotrami. Dostali jednóm izbe przi kuchyni z kierej musieli być radzi. Jak Jónek cosik chcioł po Zofiji, to dycki nieskoro wieczór abo w nocy, bo po kuchyni dycki gdosi drepsił a nejwiyncyj starka, tóż młodzi dycki sie dziwali esi zgasło światło. Dycki doczkali eszcze ze sztwierć godziny nó a potym uż sie mogli chytać tej roboty. Tak dorobiali, że Zofija zustała nie sama. Hned potym umrziła starka, tóż młodzi mieli uż dwie izby. Do piynciu roków mieli troje dziecek, tóż było w chałupie wiesioło. Ale jak Jónek chcioł co po babie, to musieli zaś to zrobić nieskoro wieczór abo w nocy. Terazy choć stareczki uż nie było, to nejprzód musieli dziecka pouspować, doczkać aż wszyscy sie z kuchyni wytracóm a dziepro potym sie mogli chytać tej roboty.

Jak dziecek nie było dóma, bo jich ku sobie wziyna jónkowa Mama, to mógli sie zawrzić w izbie a wartko to zrobić, ale po cichu, bo dycki w kuchyni siedziała jakosik staro ciotka, kiero prziszła na nawszczywe. Jak uż dziecka były wiynksze, to mieli eszcze gorszy, bo yny legier zazgrzipił a uż wszyscy mieli oczy odewrzite. Tóż brali koła a jechali do lasa, abo lecieli do stodoły na sómsiek, jak jich żodyn nie widzioł. Roki leciały, Tatowie od Zofije sie pominyli, dziecka se przikludziły swoich galanów a galanki, pożyniły sie, powydowały sie a Zofija z Jónkiym zustali sami dwo chałupie. Terazy mieli trzi izby yny dlo siebe, żodnych starek ani starych ciotek, kiere stoły po dwiyrzami, tóż mogli dnie a noce pod pierzinóm robić rostomajte wieca, na kiere za młodu ni mieli czasu. Jónek aji wzión babe do takigo jednego magacynu do Cieszyna, ale jak tam Zofija wlazła to chned uciykła do pola, bo uwidziała nafukanego chłopa z gumy, a eszcze Jónkowi wyfackała po gymbie, że też go ni ma gańba. Bo óna przeca zwykła to robić po ćmoku, a po cichu, a nie przi roźniónym świetle, a eszcze coby ji chłop jakisi pieróństwa pokazowoł. Ale potym ji kupił cosi w tym magacynie, nieskorzy zaś cosi, a po miesióncu rozrazili legier. Tóż widzicie taki to było, je a bydzie. Jak człowiek je młody a sie mu chce, to ni ma jako, a potym jak sie zestarzi a byłoby kaj, to uż ni ma chynci ani siły. Tóż rostomiłe baby a chłopi, jak uż bydziecie na pyndzyji, bydziecie mieć dlo siebie czas, to zakludźcie swojóm połówke do takigo magacynu, w kierym sóm rostomajte wieca, kiere lza użyć do tej roboty. Możne ze zaczóntku bydzie kapke krawalu, ale potym uwidzicie – do tydnia legier bydzie rozrażóny…

Co sie kiejsi piło w hyc.

Dzisio jak je hyc, to se każdy idzie a kupi w magacynie wode, lemóniade abo orynżade. Wszystko je w plastikowych flaszkach a narychtowane stoji, yny grejcary trzeja zapłacić paniczce przi kasie. Kiejsi jak sie chciało pić a słónko fest hajcowało, to wszystko szło nónść w kuchyni abo we szpajsce. Tak sie mi zdo, że jakosik ludzie hań downij mieli miyni czasu na wszystko, bo robili łod rana do nocy na gróncie a przi gospodarce, a eszcze musieli sie o pici a o jodło starać, bo w kónzumie tego przeca nie było. Pół biydy, że starki bywały po chałupach, bo gor starzi ludzie mieli tego czasu wiyncyj, tóż młodym poradzili cosik mało wiela pómóc. Rano do śniodanio sie warziło tej. Stoł we wielkim garcu a każdy se tam do niego dowoł co chcioł: cukier abo sok. A sok stoł we szklónkach, bo go starka łóńskigo roku w lecie z gaździnkóm robiła z rybiźli z malin abo z ostrynżnic. Tej stoł w bóncloku cały dziyń, bo jak ochłódnył sie go też szło napić, a jak sie do niego dało kapke soku z malin, to nic lepszego ani w magacynie nie lza było kupić. W lecie każdy owoc, kiery spod ze stróma stareczka ciepała do wielkucnego garca a warziła kómpot. Piła go cało familija do obiadu, a jak ochłódnół to był nejlepszy, bo był zimny, tóż jak sie prziszło z pola do chałupy to go każdy do gorków loł a dziecka sie oblizowały, bo stareczka go srobiła s jabłek s agryzu a s uherek. Choć go stareczka dali do szpajski to kómpot tam długo nie stoł, bo do rana uż bónclok był prózny.

W nejwiynkszy hyc a gor jak sie robiło przi sianie, to wszyscy nejprzód szli ku studni. Jak sie amper zimnej wody s nij nacióngło, to sie naloło nejprzód kónióm, kiere musiały smyczyć fury siana na wielkucnych wozach, potym sie piło takóm wodziczke gorkami, kiere starka uż rychlij narychtowali, bo przeca dzisio fest hajcujóm. Przi źniwach a przi sianie nejlepsze a gor dlo chłopów było jednako piwo. Gazda go chowoł w piwnicy, abo go ciepoł do wielkigo drzywka w kierym była woda, co spadła pore dni tymu jak była szudera. Piwo po robocie w hycu, to dlo chłopów było nejlepsze, co gazda móg narychtować. Ale yny po jednej flaszce, bo przeca trzeja było eszcze siano skludzić do stodoły, przi źniwach obili we stodole wioć a w miechach nosić na piyntro. Nó a to piwo gazda mioł schowane uż długszy czas, bo musioł zaniyść do cieszyńskigo browaru pore kaczyc a liwe, coby mu dali taszke Brackigo. Dzisio mómy wszystko w kónzumie w plastikowych flaszkach, pieknie popisane a zaszpóntowane. Ale to je sama chemija. Warzicie tej a Wóm zbydzie - nie wylywejcie go, dejcie tam kapke cytróny a miodu. Mocie kole chałupy jabka, trześnie abo uherki? Uworzcie kómpot. Pamiyntejcie, że pici to je woda, óna je czysto, ale dowejcie pozór, co sie do nij wciepuje abo leje. Starka tam wciepowała a loła yny to, co naszła na zogrodzie abo we szpajsce.

Ostropce, orstwie, orstewki.

Czas terazy je takowy, że fórt padze. Tóż kiery gazda chce suszyć siano je fest nasrany, bo co go kapke poruszo a posuszy to hned zacznie padać. Starzik prawił, że siano musi popadać, bo potym w zimie lepszy szmakuje bydłu, ale wody z nieba latoś kapie tela, że ze siana sie robi gnój. Terazy zrobić siano to je roz dwa, bo sie trowe na miedzy zesiecze kosiarkóm, inkszóm maszynóm sie go poruszo a zgrabiarkóm sie go skulo w jednóm raje. Kiejsi przi tymu było mocka roboty, ale szło siano zrobić aji bez maszyn, yny trzeja było mieć ostropce, na kiere sie prawiło w ponikierych dziedzinach orstwie. Leżały przi każdej chałupie pod stodołóm a pod szopkóm a gazdowie każdy rok jich sprawowali, bo sie w nich szczeble łómały, tóż trzeja było jich dycki na jaro na nowo nastrugać. W ostropcu nie śmiało żodnego chybiać, bo sie go siano nie dzierżało, a fórt spadowało. Chłopi szli kosić trowke dycki rano, nejlepszy jak eszcze była na nij rosa, bo sie jóm lachko siykło. Kosa musiała być naklepano a nabruszóno, bo inakszy sie trowe yny szkubało a ta robota była na nic. Jak miedza była zesieczóno a słónko sie na trowe oprziło, to uż wieczór siano wóniało a gaździno wiedziała, że na drugi dziyń w połednie go trzeja iść poruszać. Jak popadało tóż darmo, czakało sie na lepszy czas. Siano sie ruszało grabiami, abo widłami. Jako sie to robi nejlepszy wiedzieli starzi ludzie, tóż pokazowali to młodym, coby wiedzieli. Trzeja było to tak robić, coby dźwignónć siano od ziymie, bo musiało mieć luft, kiery go suszył. Jak baby a dziecka ruszały siano, to chłopi znoszali ostropce na miedze. Brali świeder a robili dziury, w kiere styrkali orstwie, ale dowali pozór coby były rowne, bo jak sie krziwo wraziło ostropiec do ziymie, to sie móg aji obalić. Jak sie sie siano poruszało to sie go grabiło ku orstwi w raje. Aji jak siano popadało, to jak yny kapke uschło, dowało sie go na ostropiec. Ale nie każdy poradził go postawić - zaś nejlepszy to robiła starka a starzik. Trzeja było siano strykać miyndzy szczeble, ni za mało, ni za kupa, coby jedna worstwa przicisła drugóm. Na wyrch sie na ostropiec dowało czopke - czube, bo przeca musioł jakosik wyglóndać. Jak orstwie były postawiane to uż mógło padać, bo wszystka woda skapowała dołu, a siano nie zgniło. Potym uż yny jak było słónko a hyc, to sie ostropce rozebrało a swiózło sie siano do stodoły. Orstwie sie wycióngło ze ziymie, swiózło pod stodołe, a jak zaś trowka urosła to zaś sie przidały - aji trzi razy za rok.

Terazy w taki czas, jaki mómy latoś siano sie ciynżko suszy. Sóm niby maszyny, nejlepszy by było siano postyrkać do ostropca, ale to je robota, kieróm uż yny starki a starziki poradzóm zrobić. Przi takim stawianiu ostropca robiła dycki cało familja. Prziszła i staro ciotka zza lasa, ale yny coby starke nasrać, że mo z jednej stróny za kupa siana a że sie to na isto obali. Krawalu było godnie, gor jak czorne chmory zaczły rzynónć po niebie, bo starzik a chłopi za prziczepóm se dali po piwie a starka przeca ni może czakać aż gdosi zrobi czopke na ostropcu. Ostropiec baji wieczór wylóndoł jak bubok, kierego my sie jako dziecka kapke boli. Stoły jak wojocy na miedzy a wachowali chałupy. Każdy mioł czopke, ponikiere miały aji rynce a starzik nas straszył, że ostropce w nocy se na miedzy tańcujóm, tóż my sie jako dziecka spod pierziny dziwali esi kiery z nich sie nóm nie podziwo przez okno do izby...

Mój Starzik ajzybaner

Mój Starzik cały żywot robił jako ajzybaner w Czechowicach a Zybrzidowicach. Kóntrolowoł wagóny jako rewidynt, a aji chodzowoł po glajzach, esi kieróm nie trzeja sprawić. Stowoł na szychte wczas rano, jak było sześć to uż musioł być w robocie. Ale nejprzód musioł eszcze Starce pómóc poodbywać, tóż sie dźwigoł z legiera pół pióntej rano, coby dojechać na sztacyjón na kole. Jak żech sie urodził, to Starka ze Starzikiym sie przekludzili do Czechowic do bytu. Starzik uż na szychty nie musioł chodzować, bo był na pyndzyji ale dycki rano słyszoł jak cugi jadóm, bo glajzy były niedaleko, a pod kóniec siedymdziesióntych roków eszcze aji damfuje jeździły a gwizdały. Jako dziecio, dycki w pióntek jeździłech do starzików do Czechowic. Kole połednia my dycki czakali na Starzika, kiery jechoł cugiym roz w dziesiynć a roz w jedynost. Zima abo lato, dycki jakosi do chałupy na Podlesiu przidrepsił. Moja Mama dycki uż na Fotra czakali z obiadym, ale sie stało, że baji szoł przez Kóńczyce a stawił sie do mojigo Ujca Brónka, abo do Ujca Karola, kierzi jako ón byli ajzynbanerami. Tam u nich se siednół, doł se półke, abo dwie a prziszoł kole drugi. Chodził o losce, bo jak był we wojsku to spod z kónia, a mioł cosik złómane w kłymbie. Szoł ku naszej chałupie dycki szutrowóm cestóm, tóż wszyscy my wyglóndali esi starzik nie idzie. Pamiyntóm, że mioł obleczóne stare galaty od ancugu, kabot kiery ściepowoł jak był chyc, a czopke kieróm dźwigoł jak sie z kimsikej na ceście witoł. Potym nieskorzi jak Starzik nie poradzili uż tak chodzić, to Foter po niego jechoł autym na sztacyjón do Zybrzidowic. Jak uż poobwiadwoł a se spocznył, to żech z nim szoł, abo jechoł na cug do Czechowic, kiery kiejsi chodził co pół godziny ze Zybrzidowic. Jak żech był mały, to mie Starzik kludził choć mioł taszke a loske, a jak żech był kapke starszy, to żech kludził Starzika, bo mi Mama przikozała, że go móm wachować. Na sztacyjónie a gor na perónach wóniało jakómsik oliwóm. Starzik mi prawł że to czuć ty drzewa, kiere sóm pod glajzami, bo sóm zapuszczane. Dycki my prziszli na perón nieskoro, tóż Starzik zastawioł loskóm cug, bo przeca był ajzybanerym pyndzyjistóm. Roz sie tak stało, że nas Ujec Karol wzión do kabiny takij elektrycznej lokomotywy. Kurde to żech mioł ucieche, boch jechoł ganc z przodku cuga. Jak my jechali pospołu ze Starzikiym we wagónie, to w lecie żech dycki otwiyroł okno a dziwołech sie jak cug jedzie a ogibo sie jako glizda roz w te a potym we wte. Wiater mi szkuboł włosy, a nie lza było dychać. Cug klepoł kołami o glajzy, a Starzik sie dziwoł do okna - na isto se spóminoł ty stare dobre czasy, kiej na szychty chodzowoł jako rewidynt. W Czechowicach na sztycyjónie dycki było kupa ludzi, jako w mieście, ale fórt żech czuł ty glajzy a drzewa pod nimi. Spóminóm se, że Starzik sie dziwoł na to jakby se chcioł chned oblyc kabot a iść sprawować wagóny.

Tych starych prowdziwych ajzybanerów dzisio uż je mało. Mój Starzik poradził se na perónie na ławce sednónć a medytować o swoji robocie, o kamratach, kierzi uż sóm pod dornikiym a o tych cugach, kiere sóm coroz lepsze a z kumina sie im nie kurzi, bo jadóm na eletryke. Muszym dziecka przewiyżć cugiym aspóń do Chybio, coby im pokozać, że idzie jechać miyndzy dziedzinami nie yny autami, ale baji cugiym, na kiery sie fórt dziwo ze zybrzidowskigo perónu z ławki ich prastarzik - ajzybaner. Wiszóm mi na ścianie stare godziny, kiere Starzik mioł w izbie. Styknie zegnać cajgier a óny bydóm cykać. Możne eszcze roz wyrzóndzóm całóm historyje kolejorzi - ajzybanerów, ale coby to usłyszeć to trzeja pogasić radija a telewizory. Taki kolejarski godziny ni majóm rade krawalu, jedynie żeby jechoł cug a klepoł kołami o glajzy, wtynczas zaczynajóm cosi szuszkać...

Pón je mojim owczorzym po naszymu podle Psalmu Dawida

Pón je mojim owczorzym,

Nie chybio mi nic,

Powoluje mi leżeć na zielónych miedzach,

Kludzi mie ku wodzie, kany se mogym spocznónć,

Okrzysio mojóm dusze,

Kludzi mie po chodnikach, po kierych lza iść,

Bo wiy jako mi je na miano,

Tóż choć bych drepsił po ćmawym padole,

Nie bydym sie boł zła,

Bo Tyś je sy mnóm,

Twoja kryka a loga,

To je to, skyrs czego żech je rod,

Stół dlo mie rychtujesz,

Choć dokoła móm kupa wrogów,

Mażesz mi głowe oliwóm,

W mojim kielichu je fórt cosi dobrego,

Tóż dobro a łaska pójdóm za mnóm,

przez wszystki dni mojigo żywota,

a bydym bywoł w chałupie z mojim Panym,

Uż dycki.

Skrómnie przerobił: Tómek Sochacki

Na świyntej Hanki chłódne wieczory a poranki

Dzisio mómy świyntej Hanki. Opatruje wszystki matki, baby kiere pochowały chłopów, tych co sie ożynili a wydali, piekorzi, rybiorzi a tych, co pływajóm na szyfach. Je to nejważniejszo świynto w lipcu. Dzisio majóm aji swoji miano wszystki Hanki (Anny). Na Hanki sie dycki balandrowało, baji eszcze do niedowna, wczas rano przed chałpami, w kierych miyszkały Anny grali muzykancio. Dlo chłopów a synków to świynto też było płatne, bo sie baji wierziło, że jak chłapiec w tyn dziyń pozno dziołuche a zacznóm pospołu mówić, to sie ożynióm a bydóm żyć długi roki w szczynściu a we zgodzie. Prawiło sie: "Szczynśliwy, gdo na Anne namówi se panne". W tyn dziyń sie kóńczyły ciepłe noce, tóż sie prawiło, że na świyntej Hanki chłódne wieczory a poranki. Jak był chyc, a ludzie urobiyni siedzieli pod chałupami, to taki chłódny wieczór był nejlepszy, coby se spocznónć a potym iść spać coby mieć siłe do cynżkij roboty na polu. Gazdowie dycki chned rano jechali do pola, baji siyc trowe, bo eszcze było chłódno a na trowce sie blyszczała rosa. Śpiywało sie przeca, że "nejlepszy z rosóm siyc trowkym kosóm". Nejgorszy było jednako jak jaki chłop szoł z muzyki a za kupa wypił. Derził ku chałupie, ale nie poradził ku nij dónść, bo sie mu nogi ugibały. Jak kaj legnół w kopce siana to pół biydy, bo sie sianym przikrył jako pierzinóm. Ale jak sie obalił na miedzy a przespoł sie do rana, to na isto na drugi dziyń mioł ryme, bo rano było chłódno. Jako ludzie na to prziszli, że od świyntej Hanki rano a wieczór je chłódek? Kupa roków sie dziwali na przirode. Chłopi trowe siykli sto, dwiesta a aji trzista roków tymu, tóż Fotrowie prawili swojim synkóm, że rano je rosa na trowie, a wieczór wieje chłódek tóż idzie robić a nie trzeja chledać ciynia pod strómym. Syncy to potym prawili swojim synkóm, dziołuchy swojim ceróm, tóż jedna generacyj to wszystko prawiła drugij a ta nastympnej. Terazy czas je rostomajty, ale fórt je tak jako nasi starzicy prawili. Muszymy sie dziwać, jako je prziroda a rzyc to naszym dzieckóm, coby sie dziwały esi baji od świyntej Hanki rano a wieczór po polu fórt wieje chłódny luft.

Sto roków tymu...

Sto roków tymu Ślónsk Cieszyński przerzazała granica. Władza w Pradze a we Warszawie chciała, coby po jednej strónie byli Czesi a po drugij Polocy. Ale ani jedni ani drudzy se nie wszymli, że idzie nowo generacyj ludzi, kierzi na siebie prawili, że sóm tu stela. Tusteloków było tym wiyncyj, czym barży Praga a Warszawa wymyślała rostomajte kurowody. Tustelok widzioł, że Cieszyńsko Ziymia uż ni ma tako jako kiejsi, tóż nie chcioł być ani Czechym ani Polokiym. Robił we werku na szachcie, na gróncie, sprawowoł bótki, szył oblyczki, piyk chlyb a buchty a sprawowoł koła. Chodzowoł do katolickigo abo wanielickigo kościoła. Czytoł Biblije po polsku, czesku abo nimiecku, ale jak chcioł cosik napisać, to pisoł po naszymu. Bo pisoł tak, jako słyszoł a jako wyrzóndzoł na każdo. Szoł na asynt do czeskigo abo do polskigo wojska, ale dycki z rynkóm na sercu śpiywoł "Ojcowski Dóm", "Szumi Jawor, szumi" abo "To kóńczycki pole, z rudnickim sie schodzi". Jak prziszoł ze służby z wojska, to bywało tak, że se wzión dziołuche kiero bywała za Olzóm. Bo dlo młodych Tusteloków granicy nie było. Była yny rzyka, kiero cosik szuszkała na isto po naszymu, bo sie nasłuchała tych gaździnek tustelańskich, kiere prały lónty na obu brzegach, ale wyrzóndzały jednóm rzeczóm - po naszymu. Górole na gróniach w Beskidach fórt gónili swoji owce na redyk, a fukali do trómbit jedni w Jabłónkowie a drudzy w Istebnej. Dlo Tusteloków granica to byli yni wojocy a celnicy, kierzi wachowali, coby żodyn sie nie opowożył jóm przelazować jak ni mioł papiórów. Ale stare ciotki, kiere bywały w Karwinie, Hawiyrzowie abo w Orłowej, fórt pozywały swojich przocieli zza rzyki, coby jich nawszczywiali. Tustelokóm we szkołach sie zakazowało rzóndzić po naszymu. Ale Matki a Starki naszóm rzecz jim do głowy cisły, bo wyrzóndzały o takowych wiecach, że dzieckóm sie gymby otwiyrały a nie poradziły spać. Fotrowie a Starzicy jich uczyli roboty na polu, coby wiedzieli, że robota na Cieszyński Ziymi aji na gróncie aji we werku aji na szachcie je świynto. Óna dowo grejcar za kiery sie familija wyżywi. Ale robota dowo aji obili, jarziny a gowiydź, s kierych je jodło na śniodani, obiod a wieczerze. Tustelok rzykoł jako poradził do Pónbóczka, po naszymu po polsku po czesku a aji po nimiecku - ale dycki ze szczyrego serca. Ale jak chcioł se powyrzóndzać z Fotrym w niebie, to uż go pytoł yny po naszymu. Jacy my sóm, ci ludzie stela po stu rokach jak Cieszyńskóm Ziymie przerzazała granica? Po naszymu sie fórt rzóndzi. Ale przibyło Tusteloków, kierzi rzóndzóm po polsku a po czesku a naszej rzeczy nie znajóm, bo sóm baji z Krakowa abo z Ołomuńca. Óni prawióm sami o sobie: "jestem stąd" abo: "jsem zdejší". Wartko sie jednako uczóm tej naszej rzeczy, tóż jich z Cieszyńskij Ziymi nie wyciepiymy. Jednako my Tustelocy tacy, kierzi cieszyńskóm rzecz wycyckali z matczynym mlykiym, muszymy sie dzierżeć pospołu. Wszyscy łod Ostrawy do Biylska, bo choć sto roków tymu nas gdosi chcioł wciepać do dwóch miechów, to my sie nie dali. Pokiel na Cieszyńskij Ziymi sie wyrzóndzo po naszymu, żodnej granicy ni ma a nie bydzie.

Miastowi na dziedzinie

Kiejsi na dziedzinach było niewiela chałup. Każdy sie znoł, tóż sie prawiło, że oto tam hanej pod sztrekóm bywo Machej a na kopcu Pala, na Zogrodnikach Chmiyl a na Podlesiu przi krziżu Hanzel Kokot. Potym jednako tych chałup zaczło przibywać, bo Fotrowie przepisowali grónt dzieckóm, tóż kole ojcowskij chałupy urosły nowe, ale to była fórt familija. Prziszły jednako taki czasy, że grónty po dziedzinie zaczli kupować cudzi ludzie, kierzi nie byli stela. Przikludzili sie kansik z miasta, abo przijechali na ziymniokach z Polski. Ci kierzi byli z dziedziny, poradzili spokopić jako sie na dziedzinie żyje. Ale z tymi z miasta były fórt jakisi kurowody. Baji Jozef spod lasa dostoł za sómsiada familije, kiero sie przikludziła z bytu z wiynkszego miasta a postawiła se chałupe wedla jego gróntu. Jozef to był stary siedlok, kierego familija tukej na dziedzinie bywała uż ze trzista roków. Dycki tak bywało, że jak sie gdosi przikludził na nowy plac, to sie szoł prziwitać ze sómsiodami. Było dobre coby wszyscy dokoła sie znali a wiedzieli, co za jacy ludzie bywajóm za miedzóm. A tu nic, przeca Jozef nie pójdzie a nie bydzie sie z nimi witoł, dyć żodnymu łod rzici nie odpod. Siedlok mioł mały grónt, na kierym chowoł krowe, cieloka, kury a kaczyce. Kokot śpiywoł dycki o pół pióntej, a nowym sómsiadóm sie to nie podobało, tóż zaszli Jozefa żałować na Policyje. Policajt Wawrziczek sie yny na nich podziwoł, w duchu sie zaśmioł a prawi:"Tóż kokot to je ptok a śpiywo jak yny poczuje że je wczas rano, ale przerzóndzym z Jozefym a rzeknym mu, coby cosik z nim zrobił". Jozef sie nasroł, nó ale dobre kokota zawrził na noc do piwnice. Potym zaś ta nowo familija zaszła żałować Jozefa za krowe Maline, że jim ryczy pod łoknym, tóż Wawrziczek zaś do Jozefa. Gazda uż by fest nasrany, ale dobre przekludził krowe za chałupe, Lojsce Brachaczkuli nie bydzie zawadzać. Za pore tydni sie zaczły źniwa, tóż po całej dziedzinie kómbajny a traktory rajzowały łod rana do nocy. Jozef se dycki napytoł kómbajn a prese z kółka. Jónek Machejów, kiery na tych maszynach jeżdził, latoś mioł kupa roboty, tóż przijechoł do Jozefa młócić a presować ganc z wieczora. Zaś ta nowo familija chned rano do policajta Wawrziczka poszła gazde żałować, że jim chóczy pod oknym a że jim dziecka nie poradzóm spać. Ale doczkejcie jako sie to skóńczyło. Baba Jozefa, Hanka przedowała mlyko a wajca do kónzumu, do kierego chodziła familija z miasta. Przedowała tam Maryśka Kulino. Była to chytro baba, tóż uż wiedziała jako tych nowych wyrychtować. Paniczka z miasta każdy dziyń szła do magacynu po chlyb, wajca a mlyko. Jednego razu przidzie, a na półkach nic ni ma. Pyto sie, co sie porobiło, tóż Maryśka ji prawi, a robiła se z nij błozna: "Na paniczko kokot Wóm zawadzoł, tóż Jozef go zabił, a jak ni ma kokota, to kury wajec nie noszóm. Krowa Wóm snoci ryczała pod łoknami, tóż jóm stary gazda przedoł na spyndzie". Paniczka z miasta nic nie prawiła, otoczyła sie a poszła do chałupy. Rano pospołu z chłopym prziszli do Jozefa, pytali go coby sie nie gniywoł a że sóm tukej nowi. Jozef sie uradowoł, posadził jich w kuchyni przi stole, Hanka nakroła chleba, nasmażiła wajecznice a dała każdymu po kónsku syra. Nowi sómsiedzi byli uż zgłoszóni. Tóż Wy wszyscy, kierziście sie przikludzili z miasta abo z inkszych dziedzin, kany możne nie było tela siedloków. Szanujcie robote na gospodarce na dziedzinie. Chlyb, wajca, mlyko, miynso - tego byście ni mieli na stole, kieby tego gazda a siedlok nie zasioł a nie uchowoł. Tóż jak słyszycie kapke krawalu a cosi Wóm zasmerdzi, to se z tego nic nie róbcie. Wyście sóm na dziedzinie nowi, tóż uszanujcie siedloków, kierzi tukej uż korzyniami wrośli w ziymie.

Trzeja sie gibać

Prziszły takowe czasy, że kupa ludzi w robocie musi siedzieć. Tóż siedzóm na stołku z rynkami oprzitymi na stole, a fórt cosik robióm na kómputerze, abo aspóń udowajóm, że majóm ciynżkóm pilobe. Dochtorzi prawióm, że taki siedzyni ni ma moc dobre, bo potym boli w krziżu, serce gorszy ciśnie czyrwiónóm a na stare roki przidzie rewma. Kiejsi hań downij mało gdo przi robocie siedzioł na stołku przi stole - ludzie łod rana do nocy stoli, chodzili lebo gónili. Gaździno jak rano stanyła, to cosik mało wiela pojadła a szła wartko odywać a podojić krowy. Jak dojiła to siedziała na małej sztokerli, abo czympiała. Potym jak co robiła to siodała przi piecu na ryczce, abo zaś na sztokerli jak baji szkrobała ziymnioki. Gazda dycki wiyncyj chodził a stoł, jako siedzioł, bo odbywoł byki, krowy kludził na miedze, kosił trowe, abo zaprzyngoł kónie do woza. Gaździno eszcze gor w lecie sie kupa zgibała abo chodziła po sztyrech, baji jak pleła w grzóndkach na zogrodzie, w ziymniokach abo w rzepie. Ludzie sie aji zgibali, jak sbiyrali jabka, ziymnioki, abo orzechy. Jak gazda sie uż fest urobił to sie oprził o mur, siednył na pnioku, abo se czympnył, gaździno se raczy siodała na sztokerli abo na małej ryczce ale yny na chwile, bo przeca roboty dycki było kupa a czasu niewiela. dzisio ludzie jak sie uż fest zasiedzóm, to idóm na siłownie abo do fitnessu. Kiejsi sie wziyno grabie abo widły a szło sie ruszać siano, zagrabować lebo kidać gnój. Chłopi jak ciupali drzewo w lesie abo kopali pnie to potym mieli rynce jako kulturyści. A kowolowi żodyn packi nie dowoł, bo poradził ściść rynke jako terminator. Ale co jo eszcze pamiyntóm, to starzi gazdowie dycki jak poobiadwali, to se szli legnónć, aspóń na chwile, coby sie jodło poukłodało w brzuchu. Lygali aji chłopi pod strómami jak był hyc, coby se kapke dychnónć a spocznónć łod ciynżkij piloby. Tóż a kiej sie siedziało przi stole? Yny lecy kiedy sie siodało przi niymu na stołkach, bo stół to był symbol ołtorza, a na nim dycki leżoł chlyb, na kiery ludzie prawili, że to je Ciało Chrytusa. Familija siodała przi stole jak obiadwała. Dziecka musiały być wtynczas słuszne, bo Foter sie na nich szpatnie dziwoł. Wszyscy siodywali ku stole aji na Wilije, bo to była przeca nejważniejszo wieczerza w roku. Gazda siedzioł przi stole jak przijechoł ujec z miasta a pospołu wyrzóndzali, co sie robi na Świecie a w polityce. Gaździno przi stole siedziała dycki hyrnie przi szkubaczkach, pospołu z inkszymi babami, kiere se przisły pośpiywać, powyrzóndzać a napić sie warzónki. Tóż widzicie, że kiejsi ludzie fórt sie gibali a przi stole siodywali yny roz za dnia na chwile. Tóż jak uż mocie takóm robote, że musicie na stołku siedzieć, to se roz za czas stóńcie, podziwejcie sie za okno, abo se czympnijcie. Człowiek sie musi gibać, inakszy na starość bydzie nimocny, abo ani tej starości nie dożyje.

Marzanna – Matka Ziymia

Siyrpiyń to je miesiónc, w kierym świyntujymy kóniec źniw - w ludowej kulturze sie na to prawi Dożynki lebo czas wiyńców. Jednako dycki jak widzymy w kalyndorzu cosik na czyrwióno to sie trzeja podziwać spadki do naszej słowiańskij historyji, bo każde kościelne świynto, było kiejsi świyntym Słowian, kierymi my sóm. Tóż tysiónc roków tymu Słowianie dziynkowali Matce Ziymi Marzannie, na kieróm baji w Rusach sie prawiło Mokosz. Po dziedzinach sie dziynkowało za to że łobilo je godnie a że bydzie godnie chleba na stołach po chałupach. Dzisio sie świynci wiyńce kiere sie robi gor z pszynice abo z reżu. Ale kiejsi hań downij ty wiyńce sie robiło ze zielin, bo w siyrpniu óny umiyrały a wiyndły, tóż sie jich suszyło a wieszało pod bóntramym, coby sie ludzie przez cały rok lyczyli na rostomajte nimoce, bo przeca cetli kiejsi nie było. Wierziło sie, że Marzanna kieróm na jor sie utopiło a spoliło we wodzie, terazy schodzi na ziymie a dowo ludzióm wszystko nejlepsze, co mo. We wiyńcu by miały być zieliny a łobili, kiere ludzie chcieli coby obrodziło na rok. Baji jak latoś było mało pszynice a kupa jynczmiynio, to pszyniczki we wiyńcu musiało być godnie - takowno była ta magija. Ta Marzanna była fest płatno u Poloków, Czechów a Słowoków. To była tako Matka Ziymia. W pieśniczkach, kiere sie śpiywało gor na Ślónsku Marzanna była Boginióm żywota a śmierci. Na głowie miała dycki wiyniec, a była obleczóno jak młoducha - cało na bioło, na karku paciorki, zesieczóne obili, jabko, a złoty klucz, kiery otwiyro brame do inkszych światów a dali do jesiyni zimy a jora. Ponikierzi  prawióm, że baji Maryśka abo Kasia s pieśniczek a s pogodek to sóm taki małe Marzanny. Jak potym prziszli katolicy, to baji w Gnieźnie Marcin Bielski w 1551 roku napisoł, że " Marsa mianowali Marza, tóż potym po naszymu Marze lebo  Marzanne topili we wodzie".  A  potym dziepro powstoł kult Matki Boskij Zielnej. Ty wszystki  oblyczki, kiere Słowianie noszóm, wszystki wiyńce a pieśniczki to je ze starucnej tradycyji słowiańskij, kiere nóm dali nasi hań downij praojcowie. Gazdowie a gaźdznki  bydóm przi dożynkach dziynkować Pón Bóczkowi za to że godnie zorek latoś sie pokulało do kómbajnów. jak w kościołach dożynkowy wiyniec bydziecie niyść przed ołtorz, to se spómnijcie na Marzanne, bo óna tukej była na długo przed tym, jako Maryja, przed kieró klynko terazy kupa słowiańskigo ludu. Pamiyntejcie, że zieliny trzeja terazy targać a suszyć coby Wóm cały rok służyły. Każde zorko, kiere do miecha spadnie, utargoł Pón Bóczek. Bo przeca bez niego ni ma nic. A Marzanna a Maryja? Jo se myślym, że mu pómogajóm, jedna przi źniwach a drugo przi zielinach. Podle tego jako se każdy wierzi. 

Letnikorze

Maryśka s Władkiym bywali w Hażlachu a pospołu gospodarzili uż wiyncyj jako sztyrycet roków. Na gróncie było dycki kupa roboty, przi dzieckach też, a eszcze musieli opatrować starych Fotrów,

s kierymi bywali pospołu w jednej chałupie. Nó ale przeszły roki, Fotrowie umrzili, dziecka sie s chałupy powykludzały, tóż maryśka a Władys zustali sami. Roboty było fórt na gróncie kupa, ale maszyny były lepsze a uż pómału wszystko same robiły. Jednego wieczora obo se siedli przi stole w kuchyni a wyszpekulyrowali, że se weznóm na kwartyr letnikorzi. Izby sóm, Maryśka jim uwarzi a na dziedzinie je dycki lepszy jako w mieście - ponikierzi sóm jako na wczasach. Tóż dobre, Władek doł ogłoszyni do Głosu a za dwa dni uż u nich była familija z wiynkszego miasta - baba, chłop a dwoje dziecek. Od poczóntku było s nimi kupa srandy. Tóż baji rano, gazda stowoł o pióntej a uż burził na dwiyrze letnikorzi, coby stowali. Babie kozoł iść Maryśce pómóc krowy dojić, chłopa wzión do chlywa ku odbywaniu a dziecka niechoł spać. Letnikorze nie wiedzieli, co sie robi, ale tóż dobre, nauczyli sie aspóń dojić a odbywać. Paniczka sie aji przi tymu dozwiedziała, jako sie robi mlyko, a chłop poznoł kany babuć mo sznyclówke. Dobre, porobióne było, tóż gaździno całóm familije pozwała na śniodani. Fajnie szmakowoł bioły syr a mlyczko, bo przeca se go wydojili a uż terazy wiedzóm że mlyko je łod krowy a nie s pudełka. Po śniodaniu gaździno wziyna dziecka, coby posbiyrały wajca. Przełogrómnie sie dziwiły, jak se wszymły, że wajco wylazuje kurze z rzici. Ale czy to je taki samo wajco jako s kónzumu? Uwidzymy. Na łobiod gaździno zrobiła ziymnioki s kiszkóm a usmażiła pore wajec na maśle. Dziecka sie dziwiły, żez ty wajuszka z kurzi rzici sóm o wiela lepsze jako ty s magacynu. Po obiedzie dziecka sie poszły pobawulkać na miedze. Uwidziały kupa zwierzónt, kiere znały yny s ksiónżek - krowy, kozy, baróny lebo bażanty. Baba s chłopym poszli s gaździnóm na zogródke. Fajnie tam wóniało ziymióm. Dostali po kopaczce a kopali ziymnioki, wytargowali aji pietruzieli, marekwie a nasbiyrali malin. Gaździno uwarzi fajny kómpot - nie żodnóm bździne s plastikowej flaszki. A ziymnioki s jarzinami bydóm na bulczónke - takij polywki na isto eszcze nie jedli. Wieczór wszyscy se siedli na ławce pod lipóm. Nie trzeja było żodnego radija ani muzyki, bo świyrszcze grały na swojich hóślach a jakisi ptoszek śpiywoł jak we wielkucnej operze. Na wieczerze każdy dostoł po wielkim kónsku chleba s masłym a zapił gorkiym maślónki. Ale na gorku sie nie skónczyło, tóż o mało wieczór nie rostargało haziel. Na drugi dziyń, zaś robota. Panoczek pojechoł s dzieckami a s gazdóm na torg przedować babućki a paniczka s gaździnóm szły macać kury. Potym sie jednako chyciły warzynio bulczónki. Tóż tak przeszoł cały tydziyń a letnikorze prawili na kóniec, że na takich wczasach eszcze nie byli. Miastowe dziecka uż wiedzóm, że mlyko a wajca sie nie robi we fabryce a jejich miastowi Fotrowie poznali wiela piloby je na gospodarce, coby srobić chlyb, masło abo bioły syr. Na rok przijadóm zaś, uż se izbe napytali. Weznóm możne swojich kamratów, tóż bydzie wiesioło.

My Słowianie

Skiyl my sóm? Baji my, kierzi bywómy na Cieszyńskij Ziymi? Tóż przeca że my sóm ze Słowian. A choć przez naszóm ziymie przes stówki roków przelazowały rostomajci wojocy, handlyrze lebo ludzie, kierzi sami nie wiedzieli skiyl sóm, to terazy mogymy rzyc, że w każdym jednym s nas siedzi Słowianin. Jak otwiyrómy gymbe a rzóndzymy - słychać starucne słowa, kiere hań downij w całej słowiańskij Polsce pisali aji wielcy poeci, baji Rej a Kochanowski. kiej oblykómy paradne oblyczki na jakisi świynto, to w nich kupa wiecy mo swoji słowiański korzynie. Kiej świyntujym Godni Świynta, Wielkanoc, abo baji Świyntego Jóna, to przeca kiejsi ty świynta były słowiański, nim eszcze tukej prziszli ci, co krziżym a aji mieczym nas nawracali. I jak sie podziwocie to zwyczaje  na Wilije, na Śmiergust abo na świynto umrzików sóm fórt pogański. Strómek, siano pod obrusym, polyni świyczek na grobie, lebo  loci dziołuch wodóm, mo fest słowiański korzynie. Tóż dobre, ale jak rzykómy do Pón Bóczka to sie mómy naszych słowiańskich prałojców wyrzyc? Na ni. Bo óni tak jako my, rzrykali do swojich bogów. Mieli baji Radogosta, Peruna abo Swarożyca - Daćboga. Mieli ali Światowida, kiery snoci cały świat widzioł. Terazy to je ganc podobne, bo każdo wiara mo swojigo boga a każdo prawi, że mo recht. Słowianie mieli bogów, kierzi opatrowali cały świat ale każdy mioł cosi na starości - jedyn lasy, inkszy grónty a eszcze inkszy pieróny s nieba. Krześcijanio majóm dekalog, Słowianie go też mieli a był takowy:

Swojich praojców - czcij

Grónty Fotrów - chróń

Matke Przirode - miłuj

Wiare swoji familiji - dzierż

Fotróm - pómogej

Starych - miyj w zocy

Młodych - rychtuj na ceste

Od móndrych - sie fórt ucz

W ciynżkij pilobie - sie nie lyń

Swój ród - przedłużej

Jak to zapamiyntocie, to na isto bydóm z Was naozajst Słowianie. A jak sie podziwocie do zdrzadła to uwidzicie kogosik, gdo kiejsi hań downij tukej na naszej Cieszyńskij, słowiańskij ziymi bywoł, ciynżko robił, kómusik przoł, groł, śpiywoł, żył a umiyroł. Idźcie wiyncyj do przirody. Legnijcie se na miedzy, oprzijcie sie o stróm, posłuchejcie jako szuszko las. Możne usłyszycie jakisi historyje naszych Prałojców. Idzie być Słowianinym a rzykać do Pón Bóczka. A  jak gdosi chce porzykać do jakigosik słowańskigo boga, to uż je jego wiec. Każdy se wierzi jako chce. Slawa!

Pieczoki

Francek latoś poszoł na pyndzyj. Dostoł szumne grejcary, bo przeca cały żywot robił jako ajzybaner - jeździł na damfulach, jako maszynita. Dycki chcioł mieć takigo wielkucnego grilla, na kierym by poradził smażić rostomajte wórszty, miynso a inksze wieca, ło kierych sie mu ani nie blynsło. Bo tóż dycki jak sie chciało wórszt upiyc na polu jak byłl fajny czas, to trzeja było plac narychtować, drzewa nónść, naciupać a esze jakisi patyki, coby wórszt na nich nastyrkać. A na grillu - ros, dwa trzi a rostomajte dobroty hned szło upiyc. Tóż Francek każdy dziyń cosik smażił, a s jego zogródki szoł dym, barży jako s dyfule, kieróm cały żywot jeździł. Yny starziczek chodzili po placu a głowóm kryncili, bo przeca na isto sie Jozefowi w głowie wszystko na rymby otoczyło. Prziszoł wrzesiyń a małokóńczycki odpust, tóż cało familija wiedziała, że trzeja pómału sie chytać kopanio ziymnioków. Francek zieliny kosóm obsiyk, wciepoł jich na miedze, kopaczke ze stodoły wykludził a namazoł oliwóm,coby nie piskała. Wszystko narychtowane. Francków grill też. Wypucowoł go, wónglo przikupił a aji boczku, wórsztu, bo przeca bydzie gościna, jak yny sie ostatni ziymnioczek skulo do corka. "Latoś nie bydzie pieczoków, latoś bydymy jeść jako wielcy panowie, bo przeca pieczoki to je taki jodło dlo parobków" - pomyśloł se Francek a kopaczke zapión do capka. Ale zapómnioł wół jak cielynciym był, bo każdy rok jak uż zieliny były suche a robiło sie pokopki - hledało sie w ziymi ziymnioków, kierych sie nie wykopało na kopoczkach - to sie potym ty ziymnioczki wciepowało do zielin, kiere sie poliło. A Francek dobrze pamiynto, eszcze jak był dzieciym, że jego foter jak wraził papiór do suchej zieliny a jóm podpolił, to szoł s tego biolućki dym. Nejprzód sie klejzoł po zielinie, a potym uż szoł do luftu a w czyrwiónym postrzodku sie piykło to co nejlepsze - pieczoki. Chłop zawrził oczy a se to wszystk spómnioł, tóż mu ślina zaczła do gymby ciyc. Ale hned sie spamiyntoł, bo przeca grill uż czako tóż trzeja sie śpiychać s kopoczkami. Przeszoł tydziyń, dwa, wykopane ziymnioki uż spióm w corkach a zieliny w kopkach na miedzach sóm ganc suche. Tóż starzik wzión capka zapnół bróny a przejechoł pore razy po ziymioczysku. Ledzy kany powyskakowały ziymnioczki, kiere sie kansik schowały przed kopaczkóm. Tóż starzik s wnukami jich posbiyroł do miecha, wzión kónsek papióru, maszynki a podpolił jednóm kopke zielin. Jak sie uż to roschajcowało to wciepoł pore ziymnioków do postrzodka a poszoł odbywać. Wnukóm przikozoł, coby wachowały ognia, bo downo nie padało a było dokoła sucho. Francek na zogródce smarził swoji wórszty, ale uż mu to rzicióm wylazowało. Naroz cosik poczuł. Nie był to dym s wónglo, ale zawóniało zielinóm. Dziwo sie a starzik s wnukami pieczoki robióm na miedzy. Jeróna kandy, zjod by jednego, bo s boczku sie mu uż odbijo, a s tego wórsztu mu je ganc szpatnie. A wnuki miały radość. Bo taki pieczok to je nejlepszo dobrota, jakóm idzie na jesiyń na gróncie upiyc. Tyn czorny ziymnioczek, jak sie go odewrze, to w postrzodku je żółty, a wónio wszystkim tym co rośnie na miedzy. Ani talyrzi nie trzeja, styknie to do pazurów chycić a jeść. Francek se dziepro wtynczas wszymnył, że nejlepsze je to nejbarży ajnfachowe. Styknie ziymniok wciepać do fajera a uż je fest dobre jodło. Tako mało czorno wiec - pieczok, łod kierego dziecka majóm pazury a pusy zmazane, to ni ma sprosty ziymniok - to je ziymniok, o kierym wiedzóm yny ponikierzi. Francek se siednył przi fotrowi. Pogrzeboł patykiym w czyrwiónym fajerze, iskry wiesioło poleciały do luftu. Pyto sie starziczka: "Dosz mi pieczoka"?. Chłop sie na niego podziwoł a prawi: "Tóż toć że ci dóm, ale wiysz co, tyn wórszt s grilla mi fest wónio, tóż jutro mi go musisz usmażić. Naozajst bydzie fajnie szmakować s pieczokiym...".

Starzikowe godziny,

Dycki jak pamiyntóm, wisiały na ścianie na wyrchu, coby se jich dziecka nie ściepały na głowe. Starzikowe godziny. Starzik jich kupił za starej Polski jak eszcze robił jako ajzybaner. Na jor a w lecie człowiek se bar-zo ani nie wszymnół, że godziny na ścianie wisz