Kabotek

 

Zicherka

Jak była zawrzito, to pół biydy, ale jak sie jóm odewrziło, to mógła podziubać – zicherka – kónszczek dróta a ciynkigo plechu, takowne małe cosik, co człowiek dycki hledoł, kiej sie zaczły jakisik kurowody z oblyczkami. Zicherka dycki musiała być schowano kansik w drzewianej kiśniczce, posłołu z jegłami a niciami. Kiej sie po nióm sióngało? Na, Nejwiyncyj wtyczas, jak sie utargoł knefel a nie było czasu, coby go prziszyć spadki. Tóż gazda bez knefla w koszuli wyglóndoł srandownie, skyrs tego se musioł dać miasto niego zicherke. Potym dziepro wieczór jak uż gaździno miała czas, to mu knefel pieknie prziszyła spadki. Zicherke sie używało aji jak puścił knefel w galotach, yny że wtynczas sie musiało zebrać takownóm wiynkszóm, gor jak chłop mioł wańtuch. Bo zicherki były rostomajte. Ty nejmiyńsze godnie używały baji szwoczki, jak chciały cosik poszyć do grómady a ty wiynksze były dlo chłopów. Pokiel zicherka na lóntach dzierżala, to było pół biydy, gorszy jak popuściła, to wtynczas poradziła aji pichnónć do skóry a to uż kapke bolało. A przeca ludzie sie hań downij godnie gibali a mało kiej siedzieli, tóż boroka zicherka musiała dzierżeć koszule, abo galoty wiela miała siły. Nó, a jak sie nie dej boże odewrziła, to chłop hned se tego wszymnył, bo mu galoty zaczły spadować, lebo koszula sie odewrziła na bachorzu. Tóż ale nic sie nie dało robić, wraziło sie zicherke spadki a fertig, jakosik do wieczora trzeja było wydzierżeć. Było aji tak, że Starzik ze zicherkóm w galotach drepsili tydziyń, bo sie powadzili ze Starkóm. Gazda też wiela razy uż mioł tej zicherki pełnóm rzić, bo go fórt pichała. Wiycie chłop jak sie nasro, to zaczyno fest szpekulyrować, tóż Starziczek se wzión kónsek porwózka a zawiónzoł na galotach a gazda naszeł kónszczek ciynkigo drótka, tóż też se jakosik doł z koszulóm rady. Paniczki też zicherki dziubały do oblyczek, baji wtynczas, jak sie potargały. Dyć hań downij nie było czasu, coby lónty poszyć, bo fórt była robota. Czasym nie było ani czasu, coby sie przeblyc, bo uż baji siano trzeja było zwożać z miedzy pod kopcym. Dziepro wieczór, jak se uż paniczka jedna z drugóm siadła przi stole a miała nyncojg na pozoryndziu, to jegłóm a niciami poradziła sprawić to, co sie za dnia potargało, prziszyć knefel, lebo aji cosik zaficować. Wtynczas zicherki dowała spadki do drzewianej kiśniczki, ale óny tam były yny jakisik czas, bo zaś jak yny knefel puścił, abo cosik sie roztargało, to po nióm wszyscy sióngali. Zicherki sie fórt robi, ale coroz miyni ludzi wiy, na co óna je, bo kiej sie oblyczka skućko, abo knefel wytargo, to uż sóm kurowody a żodyn nie wiy bar-zo co dali robić. A styknie yny odewrzić małóm drzewianóm starczynóm kiśniczke a wysmyczyć z nij zicherke. Rostomili, zicherka sie dycki przidała eszcze do jednej wiecy – jak trzeja było gume styrczyć baji do dresioków. Dziubie, ale poradzi kaj jakóm oblyczke przidzierżeć – zicherka, spómnijcie se na nióm, co óna poradzi wszystko z oblyczkami zrobić.

 

Szewiec, szwiec
 

Co sie robi, abo robiło, jak sie stargajóm bótki, jak sie w nich krónflek odlepi, lebo zola zacznie gónić? Na dyć przeca, że sie drepsi do szwieca, do chłopa co poradzi sprawić każdy bótek – tyn od paniczki a tyn chłopski. Szewcy szewcowali gor w miastach – we Skoczowie, w Cieszynie lebo w Karwinej. Hań downij synek, co sie chcioł nauczyć jako sie sprawuje bótki musioł iść sie uczyć do szwieca – majstra a dziwać sie jako sie co robi. Było aji tak, że szewiec – Foter uczył swojigo synka, ale ón musioł chcieć sie tego wszystkigo nauczyć. Bo szewcowani to ni ma takowno lahko wiec, przeca trzeja wiedzieć kany klepnónć kładziwkiym a jaki klyj sie na co lepi – inkszy na krónflek a eszcze inkszy na zole. Eszcze taki synek, co sie uczył na szwieca musioł wiedzieć jaki gwozdki sie bije, bo jedne były krótsze, inksze dłógsze – każdy na cosik inkszego. Szwiec baji tyn w Cieszynie, co jo go pamiyntóm mioł warsztat na hólicy Górnej, ganc blisko wanielickigo Kościoła Jezusowego. Takowny malućki kamerlik z oknym na hólice, z firangóm, wszyndy były bótki – jedne sprawióne a inksze do roboty. Jak sie zaniósło bótek do szwieca, to on nejprzód sie na niego podziwoł, poobracoł na wszystki stróny a dziepro potym packe do niego wraził, coby pomacać jaki ón je w postrzodku. Wiela razy było tak, że oto hned na doczkaniu stykło gwozdek przibić, klejym polepić, prziciść coby chycił a uż bótek by sprawióny. Yny że z tymi klejami to było tak, że w bótku lza było drepsić dziepro na drugi dziyń, bo tyn klyj musioł do porzóndku chycić. A hań downij ty kleje smerdziały jak pierón, tóż żech tymu szewcowi nie zowiścił tej jego roboty. Ja, grejcary za to mioł ale musioł sie kupa chemije nawóniać. Jak sie prziszło do szewca, to dycki mioł kupa rzeczy, nejprzód o bótkach a potym baji co sie to robi na tym Świecie a gor u nas w Cieszynie a na Cieszyńskij Ziymi. Do szewca sie szło, jako do starego kamrata a ón uż tych ludzi, co do niego drepsili fest dobrze znoł. A prawiło sie, a eszcze sie prawi, że gdosik klnie jako szewiec, wiycie to je prowda, bo sprawić bótek, tak coby sie nie rozloz to trzeja było mieć ciyrpliwość a norymne nerwy. Nó, a eszcze sie trzeja było spytać, kiej ty bótki bydóm sprawióne. Tóż jak baji przidrepsiła jakosik paniczka a robiła sie „co óna to ni ma”, to szewiec prawił, że bótki bydóm zrychtowane za tydziyń. Ale jak przidrepsiła oto takowno starka, co bywała w kamiynicy naprociw a pytała go coby ji to sprawił, bo ni mo w czym drepsić, to szewiec ji to sprawił roz, dwa, trzi. Bo wiycie, kiej sie idzie za kimsikej, coby cosik zrychtowoł, to trzeja here niechać dóma. Dzisio uż szewców je strasznie mało, bo ludzie jak sie jim bótki zrympolóm, to jich wyciepujóm miasto dać sprawić. Też terazy sóm inksze bótki jako kiejsi – robi sie jich z gumy a z plastiku, ni jako kiejsi ze skóry. Ale jo se jednako myślym, że kieby tyn szewiec, co żech go dobrze znoł eszcze dzisio szewcowoł, to by aji ty moderni bótki poradził sprawić, yny by se musioł narychtować jakisik lepszy klyj. Tyn szewiec, co jo se go spóminóm, to był Władek Badura – mój dobry kamrat, człowiek ajnfachowy, co do niego wszystko w żywocie było biołe, lebo czorne, bo takowni byli szewcy – abo sie dało bótki sprawić, abo ni.  Naozajst sóm ludzie, co go eszcze pamiyntajóm.        

 

Na pole a do pola 

Rostomili moji. Wiynkszo czynść Poloków, jak wylazuje z chałupy, to prawi że idzie "na dwór", ale my Tustelocy, co bywómy na Cieszyńskij Ziymi, prawiymy że idymy do pola, lebo na pole. Dlo człowieka stela, świat je z dwóch czynści. Piyrszo to je chałupa – tam je pokój, ni ma podciepów, nie ducho wiater, je co jeść a w kachloku gore fajer, co wszystkich grzeje. Ta drugo czynść to je to pole a w nim uż se trzeja dować pozór, bo to je inkszy świat – sóm w nim baji złe duchy a demóny. Ale przeca do pola trzeja iść, bo w chałupie nie idzie fórt siedzieć. Gazda a gaździno idóm do pola gor skyrs tego, coby se porobić na gospodarce, na gróncie abo na miedzy. Jak my byli mali a my dorobiali, to Mama dycki nas wyciepali do pola a prawili: „dziecka do pola, nic tukej w chałupie ni mocie do roboty!”. Stareczka sie dycki dziwali jaki je czas a esi mogóm iść na pole se kapke podrepsić. Przeca jak świyci słónko, to se mogóm kapke do pola wynść. Starzik też, ale ón uż po polu góni od połednia, bo pómogo synkowi sprawować traktór. Jako dziecka, to my po polu gónili od rana do nocy a jak nas Mama wieczór zawołali do chałupy, to my byli fest nasrani. Na polu było przeca tela fajnackich wiecy – strómy, co na nich szło wlyźć, stodoła co  w nij szło skokać z piyntra do sómsieka do siana, a aji miedza co na nij były kwiotki a dziołuszki z nich plótły wiónki. Po polu jak człowiek drepsił to sie nadychoł luftu, ogrzoł sie na słónku a poradził aji cosik fajnego wyszpekulyrować. Do pola sie trzeja było jednako oblyc, baji w zimie bo inakszy hned była ryma abo kuckani. Do pola sie wyganiało kocury a psy, jak jaki wloz do kuchynie, bo były takowne gaździnki, co jich ni miały rade, bo prawiły, że kocura a pies patrzi na pole. Pomiyndzy polym a chałupóm były dwiyrze a próg a hań downij sie wierziło, że by miały być raczy fórt zawrzite. Wiela razy było tak, że starzik, gazda abo dziecka prziszły z pola a ani sie nie poseblykali – jako byli na polu, tak baji lygli do legier. Tak sie nie śmiało robić, bo oblyczki trzeja było raczy dać na rechle do siyni abo do waszkuchnie. Starka prawili, że oblyczki do pola by miały być inaksze jako oblyczki po chałupie. Bo przeca z pola szło cosik przismyczyć. Człowiek na Cieszyńskij Ziymi był na polu, abo w chałupie a tak leciało jego całe żywobyci. To było ganc ajnfachowe, bo kiej baji Starzika nie było dóma, w chałupie to na ozajst musioł być polu a jak go ni ma na polu, to musi na isto być dóma. Jednako na polu było ciynżko kogosik nónść, bo w chałupie to gaździno oto hókła a uż chłop przi nij był a na polu go mógła zwoływać a ón sie nie odzywoł, ale tak było yny wtynczas jak se kansik w szopce polywoł ze sómsiodym. A szopka to przeca też było cosik na polu. 

 

Wszystko kansik patrzi 

Rostomili, wszystko kansik patrzi a wszystko mo swój plac, kany tymu je nejlepszy a tam to mo być. Dycki my przeca słyszeli od Fotrów a od Starzików: „dej to tam, kaj to patrzi”, jak my wziyni jakómsik wiec a nie dali my jóm spadki, skiyl my jóm zebrali. W chałupie, we chlywie, we stodole a aji na zogrodzie musioł być porzóndek, bo terazy se tak sami wystowcie, co by to było, kieby wszyscy cosik brali a nie dowali tego spadki. Na ozajst by sie wszyndzi zrobił takowny bajzel, że uż żodyn w chałupie by nie wiedzioł co kany je. Skyrs tego wercajg, widły, tragacz a aji nóż, co nim gaździnka okrowali rzepe, patrziły na jedyn plac a tam musiały być. Tam skiyl sie cosik brało, tam to trzeja było zaś dać spadki. Jak Foter sprawowoł traktór to wiedzioł, że każdy śrubek a każdo czynść kansik patrzi. Kieby poskłodoł cosik inakszy, to by nie wyjechoł z prziczepóm do pola, coby skludzić słóme. Jednako nejbarży wachowali wiecy starzi ludzie. Starzik mieli w podstolu swoji wieca, co sie nimi golili a Starka w olmaryji oblyczki, co każdo jedna miała swój plac. Nie dej Boże, kieby gdosik jednóm wiec posunył, abo zebroł, na dyć by z tego było moc krawalu. Dóma sie wieca wiela razy pojczowało, baji cera se chciała od mamy pojczać żelozko, bo se chciała cosik wybiglować, ale wiedziała, że go musi dać spadki tam na stół do trzeci izby. Synek se chcioł od Fotra pojczać oto piłe, bo se chcioł cosik ur-znónć, ale dycki sie podziwoł kany óna wisiała w garaży. Nó, a eszcze wiela razy było tak, że gdosik cosik grajfnół a nie doł tego spadki, bo zapómnioł, lebo to zrobił gardelnie, bo sie mu to spodobało a fertig. Wtynczas se cało familija siadła ku stołu a wszyscy szpekulyrowali gdo se to pojczoł na wieczne nieoddani. Ale nie siedzieli ani sztwierć godziny, bo oto Starzik se spómnioł, że przeca tydziyń tymu se zebroł siykiyrke z gnotka, bo potrzebowoł poprzibijać gwozdki do ryczki, a nie poradził nónść kładziwa, co go dycki kłod na oknie we waszkuchni. Nejgorszy, bo ta siykiyrka była starczyna, a óna nióm zabijała kohóty na polywke na niedziele. Jakisi czas było cicho, jedyn na drugigo sie wszyscy dziwali, aż gazda odewrził gymbe a rzyk, że ón se to starzikowe kładziwo pojczoł, bo gdosik mu grajfnół jego, co go mioł w szuflodzie w garaży. Starzik z gazdóm sie jakosik dorzóndzili, bo se eszcze w tyn dziyń wypili pół litra, ale za tóm starczynóm siykiyrke to borok chłop mioł wyczytowane eszcze dwa miesiónce. Ale okróm wiecy sie prawiło, że aji człowiek patrzi ku człowiekowi, baji chłop patrzi ku babie a baba ku chłopu. Abo eszcze sie prawiło, że człowiek patrzi ku inkszymu człowiekowi, bo przeca samymu je źle a dycki je lepszy z bandóm. We wielkucnym Świecie, aji na Niebie też je tak, że wszystko kansik patrzi. Miesiónczek, gwiozdy a Słónko tam świycóm na wyrchu a tam je jejich plac. To samo je w przirodzie, bo do ziymeczki patrzi zorko, co z niego urośnie obili, ale do tej ziymi patrzi aji umrzik, co go pochowióm na kierchowie. Pón Bóczek tym wszystkim kumyndyruje a ón na ozajst wiy kany co patrzi.     

 

Jakla

Spóminóm se, że oto moja Starka a Stare Ciotki dycki miały w odmaryji pore jakli a prawiły tak na oblyczki, co były długi oto kapke za kuby. Takownych jakli miały baji ze sztyry, ale dwie były na każdo a jak szły ku dziedzinie a dwie były do kościoła a na jakisik lepsze używani. Starka prawili jakla na każdóm oblyczke, co była długo do kubów. Yny że hań downij jakla to była oblyczka barży paradno, co sie jóm oblykało dycki na wałaszke, bo to była czynść cieszyńskich lóntów, co nosiły paniczki. Jakla była dycki barży wónsko w  kubach, miała pufy na rynkowach a ty rynkowy były dołu barży wónski. Eszcze Wóm wyłożym, co to były ty kuby - to sóm po polsku biodra. Hań downij jakle były rostomajte. Ty barży paradne sie szyło z brónzowego, lebo z czornego sztofu z wełny. Tyn sztof sie woziło z werków z Biylska. Porzóndne jakle sie robiło eszcze ze zametu a z rostomajtych kónsków wełny z beskidzkich barónów. Eszcze inksze paradne jakle sie szyło z jedwobiu, żorżetu, ciynkich kónsków wełny a z atłasu. Takowne jakle nie były rozpinane ganc z wyrchu na dół, wiela razy miały knefle jedyn w prawo a drugi w lewo, szumne kragle, ozdobióne krauzy, zakłodki, żaboty, plisy. Jakle były szumnie wyszywane a miały piekne knefle. Jak paniczka oblykała jakle na wałaszke to wtynczas nie oblykała kabotka. Oblykała nejprzód rosypoły, spodnice, na to wałaszke a na kóniec, na wyrch jakle. Nejszumniejsze jakle szyła bezmala szwoczka z Ustrónio, co sie mianowała Wantuła. Nó a po chałupie paniczki drepsiły w jaklach kartónowych, co óny były wyszywane tak barży ajnfachowo. W zimie paniczki oblykały jakle hrubsze, co sie jich robiło z pliszu. Prawiło sie na nich, że to sóm barankule. Potym za Starej Polski, po piyrszej wojnie, paniczki zaczły oblykać jakle, co sie jich nosiło yny po miastach. Ty jakle były podobne do szpyncerów. Miały kragiel a na kóńcu tego kragla był prymek. Miały knefle od wyrchu aż do spodku a wiela razy było tak, że miały aji dwie raje knefli. A dziepro potym nieskorzij ty starucne jakle sie uż przestało oblykać a paniczki na Cieszyńskij Ziymi prawiły na kazdóm oblyczke, co była do kubów, że to je jakla. Bo sie jich uż nie dowało szyć szwoczkóm, ale jich szło dostać oto w magacynie. Jak jako jakla uż była starucno a stargano, to sie jóm oblykało na każdo oto aji po chałupie a do chlywa. Dzisio też idzie jakle dostać, aji przez internet. Sóm szyte we wielkucnych werkach, yny że sie na nich inakszy prawi, ze to sóm kurtki. Ale sóm eszcze takowne starki, co wiedzóm, że prowdziwo jakla to była dlo paniczki ozdoba, gor skyrs tego że sie jóm oblykało na wałaszke. To eszcze aji je tak, że ludzie mianowali wieca fórt tak samo, ale óny sie zmiyniały. Jakle nejprzód szyły szwoczki a potym sie jich robiło we wielkucnych werkach, ale moja Starka fórt aji w tych modernich widziała tóm, co jóm dostała jak była młodóm dziołuchóm. A była z tej generacyji, co miała w zocy oblyczki a przeca każdo jakla, to nie była yny jakla, bo każdóm szyła inkszo szwoczka, dlo inkszej paniczki. Hań downij nie było dwóch takich samych jakli, bo każdo se żyła swojim żywotym, pospołu z babóm, co jóm nosiła. 

 

Dziedzina a jeji czynści

 

 

Hoczki, orpant, pas a szpyndlik

 

Chytry kocur a przigupi barón

 

Hań downij ponikiere paniczki na Cieszyńskij Ziymi oblykały na rzić rosypoły. Ale prawiło sie tak aji na galoty, co jich oblykali chłapcy, ale o tym rzeknym nieskorzij. Rosypoły dlo paniczek były długi do kolan a miały z przodku dziure, tóż były odewrzite. Szyło sie jich dycki z twardego kartónu a były wiónzane w pasie, coby nie zjechały babie na ziym. Nogawki rosypołów były bogato prziozdobióne, tóż to była oblyczka, co se kiejsi mógły kupić yny bogatsze paniczki. Jednako aji na dziedzinach baby oblykały rosypoły, choć dochtorze prawili, że nie sóm dobre, skyrs tej dziury z przodku a że jak sie jich nie bydzie prać, to sie zmażóm a pospołu z nimi aji babsko pitka. Ale paniczki gor w miastach, przeogrómnie rade jich oblykały pod wałaszke, bo takowno kiejsi była aji moda. Jak jedna baba cosik oblykała, to jeja przocielka też – podobnie jako terazy. 
Potym nieskorzij baby zaczły oblykać majtki, ale po wojnie baji w Ustróniu rosypoły były fórt na rziciach, bo takowno byłą tradycyj – oblykała ji prastarka, stareczka a matka. W rosypołach każdo paniczka aji ta z  dziedziny wyglóndała jak grofka, bo ty nogawki były szumnie prziozdobióne. Stareczka dycki prawili, że przeca rzić a pitka sie musi luftować, ale potym nieskorzij uż oblykali majtki, bo dochtorze prawili, ze sóm przeca lepsze. Nó, ale prziszły nowe czasy, nowo generacyj dochtorów a ci uż prawióm ganc co inkszego, że rzić a pitka by sie miały jednako luftować a nejlepszy jak baba na noc uż nic nie oblyko a spi sago. Jednako paniczki hań downij wiedziały, co je nejlepsze, tóż rosypoły wisiały na sznurach gor w miastach, ale aji na dziedzinach. Wiycie też było z tymi rosypołami kupa srandy, bo dziecka sie śmioły z paniczek, że oblykajóm na rzić jakisik dziwucne majtki do połówki klepetów. Ale zaś chłopi byli radzi, gor kiej co chcieli po babie, bo w rosypołach była dziura ganc tam, kaj trzeja. Jednako prawiło sie rosypoły aji na galoty, co jich oblykali chłapcy. Ty galaty były ganc srandowne, szyroki a wisiały do połówki klepetów. Przeważnie to było tak, że chłapcy oblykali galaty od starszego brata, bo inkszych nie było,tóż wiela razy sie jich porwózkiym zawiónzało, nogawki wysukało, ale stejna fórt były wielkucne. W takownych rosypołach synek nie poradził baji przelazować przez stachety, jak szoł z kamratami na złodziejke, bo by zustoł wisieć. Mały synek, jak oblyk rosypoły, to pół biydy, ale starszych było uż fest gańba cosik takownego mieć na rzici. Fórt jednako lepszy takowne galoty, jako drepsić ze sagóm rzicióm. A paniczki rosypoły miały fest rade, bo przeca były szumne a ciało se dychało, nie jako terazy że majtki sóm nacióngnióne na rzić a wiela razy fest ciasno, że ani luft przez nich nie poradzi przynść. Rosypoły w zimie pod spodnicóm poradiły aji kapke zagrzoć, tóż lza jich było oblykać caluśki rok. Dzisio uż yny w muzeum, hań downij w odmaryjach, rosypoły choć srandownie wyglóndały, to były jednako fest ważne pomiydzy babskimi oblyczkami. 

 

Galoty

 

Kiejsi hań downij yny chłopi a syncy nosili na rzici galoty. Baby miały na sobie spodki a suknie - ni mógło być inakszy, takowne były czasy. Po galotach lza było poznać gdo je chłop a po spodku a po sukni, gdo je babóm. Terazy jednako z tym uż rostomajcie bywo, bo aji chłopi se oblykajóm spodki, bo wiycie świat sie zmiynio a ponikierym ludzióm sie w głowie wszystko obraco na rymby. Jak sie podziwómy spadki oto z pindziesiónt roków tymu, to galoty oblykali gor chłopi a baby też, ale yny do roboty, baji do odbywanio, lebo do kidanio gnoja. W żywobyciu każdego chłopa galaty były dycki. Nejprzód to były galatki, jak oto chłapcowi było trzi, sztyry roki a potym nieskorzij uż były galoty aż do trówły. Każdy chłop mioł dycki rostomajte galaty – na każdo. Na muzyke, do kościoła a na wiesieli. Nó, Nejwiyncyj mioł tych tych na każdo, co w nich drepsił po chałupie, odbywoł, robił cosik w szopce, we stodole, lebo na placu. Aji sztyry pory mioł wrażóne do odmaryje a ty, co w nich chodził wieszoł baji na rechli, abo kansik na stołku. Jak yny galoty były zamazane, to gaździno sie uż na nich nie poradziła dziwać a hned były na rómpli, choć gazda, jako każdy chłop by w nich drepsił eszcze aji pół roku. Galoty na każdo ni miały na dziedzinie lachko, bo roz były zmazane od gnoja, inkszy roz od ziymie, ale na to były, tóż darmo. Jak sie potargały, to sie jich zaficowało, jak były uż fest zmazane to chłop jich oblykoł na nejgorszóm robote a kiej baji było fest zima, to ty gorsze galoty sie oblykało na ty lepsze, bo kiejsi sie wiyncyj robiło na mrozie kole chałupy. Inakszy było z galotami, co chłop oblykoł do kościoła, ty se leżały w odmaryji a czakały na niedziele, coby uwidzieć kapke świata, ale yny kapyneczke, bo oto chłop szoł w nich porzykać a potym wiela razy do gospody, coby wartko wypić piwo, tóż nic moc. Co inkszego galoty, co jich chłop oblykoł, jak szoł na muzyke. Ty też leżały, lebo wisiały na wieszoku w olmaryji, ale choć jich gazda oblyk roz za czas, to za to sie dycki wyskokały tak, że potym miały dość aji na miesiónc. Eszcze były ty galoty, co pospołu z kabotym a z westóm wisiały na jednym wieszoku. Ty trzi wieca to był ancug. Ty galaty widziały nejmiyni świata, bo yny roz za jakisik rok a wiedziały, że na kóniec se isto legnóm z chłopym w trówle. Z galatami było czasym aji kupa srandy, podobnie jako z gaciami. Bo wiycie, gor starzicy nosili po chałupie takowne galaty, co uż były zasmerdziane, zmazane a potargane. Chowali jich przed Stareczkóm, a óni jich nie poradzili nónść. Bo Starziczek sie boli, że jak ty galoty, co uż majóm ze trzicet roków, Stareczka nóndóm to jich na ozajst wyciepióm. W tych galotach Starzik wiela razy sie puścili ku dziedzinie, tóż było z tego śmiychu a ostuda. Kupa razy sie stało, że gazda stłósnół a fórt oblykoł na muzyke ty same galoty, co jich mioł dobre pore roków tymu. Potym jak tańcowoł, to sie mu potargały na rzici a trzeja było warto drepsić ku chałupie, bo pół dziedziny sie śmioło ku zejscaniu. Jednako kieby ni galoty, to by nie było kupa wiecy zrobionych kole chałupy a na gospodarce, tóż każde galaty, co jich chłop mioł na rzici były worce złota. Ty zamazane, co smerdziały, ty co jich oblykoł do kościoła a aji ty, co w nich drepsił na muzyke. Wiycie Rostomili, robota, balandrowani a rzykani na Cieszyńskij Ziymi były dycki, yny jich trzeja było powieszać, jako galoty – jedne na rechli, inksze na wieszoku a eszcze inksze pieknie schowane w szuflodzie.

 

Kaczyce

 

Jak yny aspóń kapke popadało, to na placu przed chlywym były jedne jedyne ptoki, co były skyrs tego rade – kaczyce a liwy. Kaczyce jak yny poczuły, że kapie z nieba, to hned hyrtónie wycióngały do wyrchu a jak uż nakapało całóm kałuże, to pucowały se pióra a kómpay sie jako dziecia w lecie w rzyce. Bo kaczyce to sóm ptoki, co patrzóm ku wodzie, dycki było tak, że jak jich gdo mioł przi chałupie, to nejlepszy jak wykopoł jakómsik dziure, doł tam folije a wloł do postrzodka wode. Jak kole chałupy był staw, abo rzyka to uż było ganc fajnie, bo kaczyce  rade pływajóm. Ale dycki nejważniejsze, coby kaczyce miały na placu pore starych garców z wodóm a coby były dycki pełne. Kaczyce sie przeogrómnie rade czochrajóm, gdo jich widzioł tyn wiy. Kaczyca poradzi wlyźć cało do garca, aji jak je niewiela wiynkszy od nij a srandownie sie kómpie. Nejprzód głowóm a hyrtóniym wode podciepuje do wyrchu, jakby chciała se namoczać całe pleca a potym trzepie lotkami, coby sie schłódzić. Jak zacznie padać, to wiela razy je tak, że kaczyce gónióm po placu, jakby sie radowały, że jim Pónbóczek posłoł kapke wody z nieba. Dycki chodzóm pospołu z inkszymi kaczycami, jedna za drugóm a kiej sie jedna kansik straci, to ryczy a woło swoji kamratki a hned zaś sóm pospołu, bo jedna kaczyca cióngnie ku drugij – inakszy jako baji kury, ty se chodzóm same. Co eszcze robióm kaczyce jak przidóm ku wodzie? Na, dzióbym zaczynajóm cyckać wode a dycki tam cosik dobrego na ozajst nóndóm – możne zorko obilo, chroboka, lebo kónsek trowy. Choć kaczyce wiela razy sóm niymie, to jak zacznóm cyckać wode, to wszyscy wiedzóm, że prziszły na plac. Sóm kaczyce, co poradóm furgać a dycki gaździno miała z nimi kapke kurowodów, bo poradziły przefurgnónć na drugóm stróne pola abo kansik do lasa a wtynczas trzeja było iść jich chledać, bo przeca by jich było szkoda. Lepsze sóm kaczyce, co yny chodzóm po placu, óny sóm biołe a ciynżki, bo jich gaździno chowie na miynso. Kaczyce sóm żyrne, gor ty biołe a ty co sóm skrziżowane z liwami. Jak gazda jim chynie uwarzóne ziymnioki, lebo baji liści z keleruby, to hned tego ni ma. Jak sie nażeróm, to idóm sie napić a potym se legnóm kansik pod stróm, styrczóm dziób pod lotko a spióm. Nejgorszy jim je kiej je hyc, bo majóm na sobie hrubóm worstwe piór, tóż yny dziób otwiyrajóm a nejradszy wtynczas idóm sie schrónić do chłódnego chlywa. Nó, ale wiycie żywobyci każdej kaczycy sie kiejsi kónczy, bo sie jich chowie na miynso, ale jak jich trzeja zabić, to wiela razy gazdowi jich je żol, bo przeca dresiły za nim jako psy. Gdo mo na placu wiyncyj kaczyc, to musi se dować pozór, coby nie przitłoczyć jejich gówna, bo kaczyca sro kany chce. Prawi sie przeca, jak człowiek cosik rzeknie z nienazdanio, że  je takowny jako kaczyca, co idzie po ceście a naroz drzist z rzici. Kaczyce sie wiela razy niechało na wajca – oto kaczora a ze dwie samice sie niechało a kaczyca też zasiadła na wajcach. Każdy kaczor mioł swój plac, baji pod strómym a dycki tam siedzioł. Jak żech bywoł na Podlesiu, to żech mioł takownego starucnego kaczora, co siodowoł pod smrekiym. A  eszcze na baby sie prawiło, że chodzóm jako kaczyce, jak miały krótki klepeta abo jak były małe. Mój Starzik mi dycki prawił, że jak gaździno kiejsi upiykła kaczyce, to cery dostały po lotku – coby hned wyfurgły z chałupy, óna se niechała hyrtóń – bo regiruje głowóm a gazdowi dała klepeto – bo Nejwiyncyj drepsi po placu. A jak była na kogosik nasrano, to mu dała rzić z kaczycy, tak to bezmala było.

 

Starzik srandzista

 

Mój kamrat mioł starziczka, co był niego przeogromny srandzista. Ze wszystkich se rod robił błozna a sranda sie go fórt dzierżała. Jak sie człowiek na niego podziwoł, to uż sie chciało śmioć, bo starziczek, choć mu było kupa przez osimdziesiónt, to mioł gymbulke wyśmiotóm, jako mały synek. Od rana sie go błozna a sranda dzierżała, nie musioł czakać na Apryla, coby baji Stareczke kapke wyrychtować. A co robił, tyn starzik? Na baji szoł po cysarskij ceście a natrefili na niego dwa chłapcy, a pytajóm sie go:

- Panoczku, pyty nie wiycie wiela je godzin, bo sie śpiychómy na banchof w Zybrzidowic na cug do Czechowic. 

Starzik wycióngnył godzinki z kapsy, podziwoł sie na nich a prawi:

- Wiym.

Potym poszoł dali a chłapcy nie wiedzieli, co rzyc.

Inkszy roz sie stało, że mu pocztorz prziniós pyndzyj a dycki wszystki grejcary doł babie, yny cosik mało wiela se niechoł dlo siebie. Ale roz sie stało tak, że se niechoł dwiesta złotych a babe ocyganił, że mu zniżyli pyndzyj. Za trzi tydnie starka zrobiła krawal, że ji chybio piniyndzy, że starzik se yny błozna robi. Chłop sie uśmiychnył pod fusym zaszoł do odmaryje a wycióngnół z nij grejcar – byście widzieli jak stareczka była rada, choć e z nij starzik zrobił błozna. Żodyn na dziedzinie nie znoł tela wicow, co starziczek srandysta, ludzie prawili że se jich wymyślo, kiej siedzi na ławce pod chałupóm a kurzi falfke. Każdymu gdo ku nimu prziszoł nejprzód rzyk jakisik wic, lebo srandownóm pogodke. Fórt był wyśmioty, tóż aji dochtór mu rzyk, że dożył takownych szumnych roków, że aji wtynczas, kiej mioł starości to sie raczy śmioł a śmiych to je bezmala zdrowi. Jak gdosik mioł jakisik kurowody a starości w żywobyciu, to wiedzioł kany iść, bo starziczek był lepszy jako niejedyn psycholog. Baji Jónek ze Sztreki, jak mu baba poszła ku inkszymu, to prziszoł ku starzikowi a ón sie na niego podziwoł a prawi:

- Nie starej sie Jónku, nóndziesz se inkszóm a jak Ci bydzie baby chybieć, to Ci pojczóm mojóm…

Jak to rzyk to uż Jónkowi sie pusa śmioła a eszcze jak wypili ze starziczkiym po dwa sztamperle śliwowice z Morawy, to uż było ganc fajnie. Inkszy roz, prziszła siostra jego baby na nawszczywe a siedziała uż długszy czas, bo na połówce dziedziny wyłónczyli eletryke. Starzik uż mioł dość babskigo rzegotanio, tóż prawi szwagrówce:

- Na, tukej żech Ci doł do ampra kapke eletryki, cobyś miała przez tyn czas, jak Was odłónczyli.

Baba rada wziyna amper a podrepsiła ku chałupie a stareczka sie tak śmioła, że sie isto zejscała. Potym za tydziyń jechoł jedyn ożralec na kole z aryndy a starziczek za ni wrzeszczy:

- Ty, Hyniek raczy zesiednij ze zica a kludź to koło, bo ni mosz luftu w kecie!

Tóż Hyniek zloz z koła a pieknie go kludził ku chałupie – aspóń nic pierón nie narobił na ceście. Jak sie starziczek stracili to uż na dziedzinie nie było tak wiesioło. Ja, ludzie sie schodzili na muzykach a po chałupach ale chybiało jakigosik srandzisty, co błoznami a śmiychym lyczył ludzi.

 

Synek z miasta

 

Dycki było kapke kurowodów, kiej sie synek z miasta ożynił na dziedzinie. Było tak aji wtynczas, jak se dziołucha z miasta wziyna synka z dziedziny. Roz sie tak stało, że Francek Noga ze Skoczowa sie ożynił z dziołuchóm od siedloka Matuszka z Wielkich Kóńczyc. Wszystko było pieknie jak synek chodził na zolyty, bo Matuszkula dycki zabiła kaczyce, lebo kure coby synek se pojod. Jak przijechoł to wzión galanke na koło a jechali se do lasa, abo aji na muzyke ku dziedzinie. Yny że to ni mógło być na wieki, bo przeca synek z dziołuchóm sie nie śmióm smykać za długo, oto rok, nejwyży dwa a uż trzeja robić smowy a rychtować wiesieli. Tóż Francek też pierściónek dziołusze kupił, a wiesieli pospołu z Fotrami a z Teściami zrobił, bo mioł jakisik grejcary naszporowane. Po wiesielu sie przekludził do baby, Matuszek jim doł dwie izby tóż byli radzi, że majóm kaj rzić wrazić, ale  borok Francek nie wiedzioł, co sie na niego rychtuje. Przez tydziyń chodził do roboty – robił we werku we Skoczowie, tóż jak prziszoł po szychcie do bytu, to se dycki legnył a spoczywoł. Tu na dziedzinie, ledwo przijechoł, cosik mało wiela zjod a uż go woło gazda ze synkiym, bo trzeja traktór zapuścić a jechać zwożać siano. Kozali mu naloć paliwa do capka, ale borok synek nie wiedzioł co sie tam leje, tóż namiyszoł oliwy z bynzynóm a zrobił miyszanke. Matuszek jak to uwidzioł to aż zaryczoł:

- Miyszanki tam do tego nie lyj, tam sie rope leje. Z miyszanki ci sie bydzie kurzić, jakbyś smrekami chajcowoł!

Tóż synek wloł rope a pojechoł pospołu z chłopami. Szoł za furóm a mioł siano podować, ale to robił piyrszy roz, tóż nie umioł dzióbnónć wideł tak, coby całóm kopke na roz chynónć na prziczepe. Yny tak po kapce ciepoł a loło sie z niego, jakby fedrowoł na dole. Na drugi dziyń trzeja było zaś siano wozić, ale traktór sie zrympolił, tóż każdy se wzión dzichte, bo pole było hned za stodołóm. Borok synek nie wiedzioł, jako sie nosi siano w dzichtach, ale szwagier mu hned pokozoł – chycił swojóm babe,  przeciepoł jóm przez pleco a prawi:

- Widzisz Francek tak sie siano nosi w dzichcie a wartko do stodoły!

Przez sobote a niedziele jak synek eszcze bywoł w bycie, to se społ aji do dziewióntej. Tukej na dziedzinie je piynć godzin rano a uż kohót ryczy. Je sześć a uż go baba żducho, że trzeja stować. O pół siódmej Francek uż stoji z amprami przed krowóm a gaździno go pyto, coby jóm podojił, bo se wczora cosik zrobiła w rynke. Synek uwdzioł sztyry cycki a wubec nie wiedzioł, co mo robić, kierego nejprzód pocióngnónc a jako? Siod se na ryczce a ścis cycek wiela mioł siły. Malina mu wlazła klepetym do ampra a zaczła chwostym go prać po gymbie. Sumeryja! Potym dziepro Starka od baby mu pokozała jako sie doji – pieknie na dwa cycki. Eszcze była sranda jak sie krowa zaczła cielić, bo Francek był po nocy a fest zaspany wloz do chlywa. Gazda ze synkiym cióngli za porwóz, coby cieloka wysmyczyć a borok Franek za chwost. Gazda mu kozoł liwy zegnać z miedzy, ale óny go znały krótko, oto ze dwa tydnie, tóż prziszoł do chałupy cały poszczypany po rzici. Potym za dwa dni go barón pobód a krowa posmykała po miedzy, bo jóm chcioł przymknóć. Śmioli sie z niego, ale darmo synek nie był nauczóny roboty na dziedzinie, bo cały żywot bywoł w bycie. Ale oto za pore roków uż umioł robić wszystko a stało sie, że nejmłodszy synek od Matuszka sie ożynił do miasta – to też było srandy, ale o tym Wóm napiszym inkszy roz.

 

Ćmok

 

Co idzie uwidzieć po ćmoku? Na ganc nic, bo sie prawi, że jak je ćma to tak, jakby człowiek siedzioł w rzici u murzina. Kiejsi hań downij było tak, że człowiek se musioł wiela razy światło sóm zrobić, nie jako dzisio, że sie roźnie cykocz a uż dóma je widno. Ćmok dycki przidzie – w lecie nieskorzij a w zimie rychlij, tóż na pozoryndziu dycki worce mieć baterke a hań downij Stareczka mieli dycki kole siebie świyczke, petryolke a maszynki. Po ćmoku nie lza było nic zrobić a jak sie szło bez światła, to trzeja było pómału drepsić, coby na placu abo na schodach do czegosik nie zakopnónć. Ponikierzi wierzili tymu, że pospołu z ćmokiym dycki prziszły jakisik beboki, lebo podciepy co sie za dnia chowały pod dłaszkóm, lebo pod liściami w lesie a dziepro w nocy wylazowały. Tóż jak baji dziecka były przeciwne, to gaździno yny sie podziwała za okno a jak sie uż zaczło ćmić, to wtynczas prawiła dzieckóm, że jak bydóm gónić a dobrobiać, to jich zebiere baba jaga, bo sie uż dziwała przez okno do postrzodka. Potym jak uż dziecka poszły spać a w izbie było ganc ćma, to lepszy sie było przikryć pierzinóm pod sóm kinol, oczy zawrzić a raczy ani nie dychać. Ale baji gazda, lebo Starziczek byli radzi jak se lygli do legiera a dokoła było ćma jak w rzici, bo prawili, że sie jim wtynczas ganc dobrze spi. Żodno petryolka ani świyczka sie nie śmiała polić a jak baji miesiónczek jim świycił do izby to byli fest nasrani. Bo jak człowiek legnie, to ćmok je jego nejlepszy kamrat – oczy se spocznóm po całym dniu, co sie dziwały dokoła na świat. Ale wiela razy je tak, że w nocy człowiek musi iść baji do hażla, tóż jak je ganc ćmok w izbie, to trzeja fest macać ściany, coby sie dochledać jakigo cykocza a hań downij to uż Stareczka mieli wyćwiczóne, kany majóm drepsić po ćmoku, coby sie nie obalili. Ale żodyn nie poradził nigdy spokopić, jako to robióm ożralcy, że wylazujóm z aryndy aji w postrzodku nocy, potym idóm po ćmoku do chałupy a dycki trefióm. Mój Starzik dycki prawili, że óni majóm w rzici motór, co jich ciśnie do przodku a w głowie jakisik komputer, co klepetami regiruje, kany majóm drepsić. Ale dyć se spóminóm, że wiela razy Staro Ciotka Malka po ćmoku poradzili przynść przez las, przez miedze a chodniczkiym zaszli ku chałupie, jak byli u nas na nawszczywie. To je tak, że jak człowiek kupa razy idzie fórt tóm samóm cestóm, to se jóm rozum poradzi zapamiyntać a potym choć sie oczy zawrze, to klepeta dreptajóm same. To mocie baji tak, jak po ćmoku chłop z babóm leżóm w legierze a jedno chce cosik po drugimu, to styknie że sie rynkóm kansik pomaco a uż to dali idzie samo – nie trzeja ani świyczki ani petryolki, choć dokoła je fest ćma. Je i tak, że aji za dnia idzie zrobić tak, coby było ćma – styknie zawrzić oczy, bo dziepro jak je czorno przed oczami, to se człowiek spómino to, co było kiejsi hań downij. Wiela razy Stareczka se zawrzili oczy a pusa sie ji zaśmioła, bo se spómnieli jak za młodu drepsili na muzyki, ale potym sie jim gymba skrzywiła, bo se spómnieli ty gorsze wieca, co sie jim trefiły w długim żywobyciu. Jak je ganc ćma w izbie a człowiek uż leży w legierze, to se idzie porozmyślać o swojim żywocie, bo oczy widzóm yny to, że wszyndy je czorno, ale rozum może wtynczas medytować. Ćmoka sie boły dziecka, ale mieli z niego strach aji starzi, bo wiym że Starka mi wyrzóndzali jak jejich Tacik, co robił na szachcie wyrzondzoł, że wiela razy jim na dole zgasła bateryja a wtynczas na isto słyszeli Pusteckigo, co rzóndził kansik w tych czornych chodnikach. A moja Starka pore razy mi rzóndzili, że szli po ćmoku pod las a tam cosik zaczło szuścieć – to na ozajst był tyn leszy, co o nim słyszała pogodke, jak była dzieciym. Dzisio mómy baterki, tóż ćmok uż ni ma takowny straszny, ale kiejsi ludzie go mieli barży w zocy, bo wszystki diobły, nocznice a mory w nim bezmala siedzóm.

 

Cycha

 

Kiejsi hań downij pierzina patrziła ku cysze a cycha ku pierzinie. Dziepro jak sie pierzine oblykło w cyche to szło sie do porzóndku wyspać, gor w zimie, jak na polu zgrzipioł mróz pod bótkami. Ale cyche nejprzód trzeja było uszyć, powyszywać na nij rostomajte zieliny, kwiotki, lebo aji zwierzynta a dziepro potym jóm wrazić do tróchły. Każdo dziołucha, co sie chciała wydać musiała mieć wiano a w nim aspóń pierzine, zogłowek a cyche. Tóż ta piyrszo cycha, co jóm dziołucha miała była szumno, procnie zrobióno a prziozdobióno rostomajtymi  fesznymi wiecami. Potym każdo baba jak sie uż wydała to też cychy musiała mieć w zocy. Jak jich wyprała w piyracej maszynie, potym na lufcie a wietrze do porzóndku wysuszyła a na kóncu wyszkróbiła to dziepro wtynczas mógła oblykać pierziny a zogłowki. Hań downij dycki sie szkróbiło cychy a jak sie jich chyciło, to były ganc twarde. Bo szkróbek był dobry – cychy sie tak nie mazały a potym jak sie jich zaś prało to pospołu ze szkróbkiym z nich wylazowały wszystki zarazki. Spóminóm se że na pierzinie obleczonej w czystóm cyche Stareczka dycki suszyli nugle a jak gdo mioł dóma kocura to wiela razy było tak, że se społ na cysze, ale potym go dycki gaździnka przegónili. Cycha poradziła wydzierżeć kupa roków, ale wszystko starnie. Jak sie zrobiła w cysze dziura, to jóm gaździka poradziła zaficować, lebo prziszyć na to kónsek materiału, ale jak cycha uż sie zaczła targać, to trzeja było se dać uszyć nowóm, ale starej sie nigdy nie wyciepowało. Ciepło sie jóm baji do waszkuchni a Stareczka jóm mieli, jak potrzebowali cosik przikryć a gazda se jóm potym eszcze porzazoł na kónski a mioł to na uciyrani pacek, jak se jich umył. Jak cycha wisiała wyprano, wypucowano na żerdzi, to gazda wiedzioł że sie do porzóndku wyspi po ciynżkij pilobie. Nó, ale jak gaździno była zmazula, to ji wubec nie zawadzało że cychy uż sóm czorne a że smerdzóm, wtynczas gazda wiela razy musioł zrobić krawal, coby baba wszystko do porzóndku wypucowała. A jak se nie doł rady, to sie nasroł a sóm wciepoł cychy do szaflika a wyproł. Dycki, jak człowiek po całym dniu lygoł do legiera, to cycha była na ozajst jego nejlepszóm kamratkóm. Óna pospołu z pierzinóm ludzi uspowała a kieby ni óna to by gazda chodził cały dziyń ganc pitómy. A kiejsi jak cycha wisiała na żerdzi, to gor młode wydane baby sie dziwały jedna do drugij do zogródki, jakóm kiero mo cyche a esi stejizbianka ni mo szumniejszej. Do cychy se baba wiela razy wybeczała, jak sie powadziła z chłopym a potym jóm musiała dać suszyć, bo była ganc mokro. Jak cychy wisiały na żerdzi to dziecka pomiyndzy nimi góniły a sie w nich chowały, tóż potym wiela razy Mama jim wyrzazała po rziciach, bo ji pomazały prani zmazanymi packami. Kiejsi cychy były dycki biołe, tóż jak jich gaździnka wyprali a wyszkróbili a potym jak sie na nich w izbie słónko oprziło, to sie świyciły jako złoto a na isto były worce złota, bo jak sie gazda z gaździnkóm do porzóndku wyspali, to mieli od rana siłe a chynć do roboty.

 

Psychiatra

 

Stało sie Wóm kiej we Waszym żywobyciu, że Wóm gdosik rzyk, żeście sóm przigupi, że Wóm piere na dekiel, że mocie nierowno pod powołym, lebo że ni mocie wszystkich dóma? Wiycie Rostomili mi sie to przitrefiło wiela razy, gor jak żech drzistoł jakisik gupoty, baji po piwie. Tóż ale dobre, jak sie fanzoli po gorzole to je cosik inkszego, bo żodyn jak je ożrały nie rzóndzi jak sie patrzi. Gorszy je, kiej oto baba rzeknie chłopu, choć je krzyźby, że bulczy jako babuć w mydlinach. A tak sie roz stało, bo w Brynnej bywoł na gróniu gazda Jónek z Gryniów, co se wzión Hanke Holeksowóm a od poczóntku jak sie ożynili, to sie fórt wadzili a jedyn z drugigo sie poradził fest pośmioć. Ale roz sie stało, że Hanka uznała że Jónek fanzoli jak niezdrowo rzić, bo cosik wyrzóndzali o polityce a co sie wszystko robi na świecie, ale sie przi tymu powadzili, bo Haneczka musiała być dycki nejmóndrzejszo a Jónek to był chłop co prawił dycki na czorne, że je czorne a na biołe, że je biołe. Potym oto za dwa dni usłyszała jak chłop wyrzóndzo z krowóm na miedzy, tóż jak sie go spytała co prawił Malinie, to babie rzyk, że to óna mu wykłodała, jaki bydzie jutro czas. Potym eszcze pore razy Jónek wyrzóndzoł z kóniym, z trusiokami a z babuciym, tóż Hanka uż była isto, że je przigupi a że go trzeja posłać do dochtora. Zebrała sie wczas rano, siadła na kole a zwiózła sie ku dziedzinie do ośrodka, coby dochtorowi wszystko o chłopie powyrzóndzać. Jak Hanka wszystko rzekła, to dochtór uż ji mioł ganc dość, bo u niego siedziała pół drugo godziny. Fest chcioł coby se uż raczy szła ku chałupie, tóż napisoł na kónsku papióru, coby Jónek pojechoł do Cieszyna a niech go posłucho psychiatra. Hanka była rada jak fazol, wróciła sie spadki do chałupy, kozała sie chłopu umyć a wraziła go do autobusa, co jechoł ku Cieszynu. Psychiatra to był starszy panoczek, podziwoł sie na Jónka, pooglóndoł mu głowe, wypytoł sie go o wszystko, co robi na gospodarce, co mo rod a czego ni, nó a na kóniec se podrzistali cosik o świecie. Na kóniec dochtór mu doł wielkucny arch papióru, blajsztyft a kozoł Jónkowi, coby narysowoł chałupe, tóż chłop rysowoł z pół godziny wszystko – okna, dwiyrze, sztachety, ganc jakby to była czorno – bioło fotografija. Psychiatra mu kozoł prziść za tydziyń, że sie chce eszcze kapke na niego podziwać. Jónek prziszoł do chałupy ganc nasrany, bo pół dnia mioł w rzici a musioł rysować jakisik chałupy a wyrzóndzać z jakimsik starzikiym o polityce. Haneczka jednako była rada, bo uż aspóń gdosik ji chłopa lyczy a nie bydzie tela drzistoł. Za tydziyń Jónek uż sóm od siebie stanył rano, opucowoł sie a pojechoł ku Cieszynu. Psychiatra zaś mu doł wielkucny arch apióru a blajsztyft a  kozoł mu narysować pore owiec. Tóż dobre, Jónek roz dwa trzi narysowoł z dziesiynć biyrek a ku tymu eszcze aji barónka. Dochtorowi sie zachciało kawy, tóż rzyk Jónkowi, coby ty owce powachowoł a ón hned przidzie. Psychiatry nie było pół godziny, trzi sztwierci godziny a Jónkowi sie uż chciało fest jscać, tóż sie nasroł narysowoł dokoła owiec rajczule a poszoł do haźla. Jak sie wrócił spadki, to stary psychiatra sie na niego podziwoł a prawi:

 

- Czymu żeście narysowali tóm rajczule?

- Tóż, przeca coby owce nie uciykły, ni?

- Ja yny wiycie jo sie dziwóm, że ty deski by mógły być hrubsze, bo ty owce hned wszystki ucieczóm do lasa…

 

Jónek jak jechoł w autobusie ku chałupie to wiedzioł na ozajst, że ni ma przigupi, mo wszystkich w chałupie a ku tymu ganc rowny powół. A jak go eszcze kiedy baba bydzie prógować posyłać do psychiatry, to ji nejprzód koże narysować na archu papióru krowe Maline, a koże ji jóm paść od rana do wieczora.

 

Jako sie gaździnki wadziły ze zwierzyntami

 

Ludzie sie poradzóm powadzić pospołu, baji Starka ze Starzikiym, lebo gaździno z gazdóm. Ale mało gdo wiy, że na dziedzinie powadzić sie idzie aji ze zwierzyntami a z gowiydzióm, co sie jóm chowie we chlywie, w masztali a w szopce. Kupa razy było tak a eszcze dzisio tak je, że kury, trusiok, kaczyce, lebo krowy nie robióm ganc to a nie idóm tam, kany by chciała gaździnka. Tóż skyrs tego, gor baby sie z nimi wadzóm a jako, to se poczytelcie niży. Dycki to wyglóndo tak, jakby se gaździnka sama ze sobóm wyrzóndzała.

 

Kwuczka z maluczkimi kurczoczkami:

 

- Tóż kany ty podciepy podrepsiły.

- Terazy tukej były, oto na placu a uż kansik wlazły.

- Na pi, pi, pi, pi.

- Kaj ta mandora jich zaś zakludziła.

- Na Jezus Maryja, tu wszystko mo pieróna jedna a dycki jich kansik wysmyczy. 

- Tukej żeś je, hósza, hósz do placu.

- Podziwej sie kaj idzie. Pierón jedyn zaś wloz do stodoły, dyć jich wszystki potraci.

- Takowne sóm szykowne, szkoda jich bydzie a óna jich kludzi po dziurach.

- Kaj idziesz? Mandoro oszkliwo, jutro bydziesz siedzieć we chlywie jo cie wyrychtujym!

- Tela człowiek kole tego chodzi a potym pierón zakludzi ty kurczoczki kansik do obilo a fertig.

 

Młode kurki, co nie chcóm iść wieczór siedzieć:

 

- Pi, pi, pi, pi. Pódźhawcie.

- Hósza, hósz, kaj uciekosz, idź ku chlywie.

- Kany tukej idziesz, podciepie jedyn.

- Tam pieknie ku chlywu, hósza.

- Na pieróno mało siedzieć, siedzieć.

- Taki sóm przeciwne ty kury, że jo nie wiym.

- Nie pójdzie to siedzieć za pieróna.

- Podziwej sie, tóż kaj tam lezie ku furtce.

- Drepsić do nocy, potym jich cosik zeżere a fertig.

- Yny uciekać, potym sie potracóm na miedzy a tela bydzie.  

 

Krowa przi dojyniu:

 

- Malina na swe, pónknij sie kapke.

- Stój, bo mi wleziesz do ampra a tela bydzie.

- Chwostym sie pierón oganio a mi prosto do pysku.

- Stój, pieróno jedna, pod pyskiym mosz liści to żer.

- Tyn chwost ci ur-znym bydziesz widzieć, mandoro.

- Tela sie utropiym przi tymu dojyniu a yny oto pół ampra mlyka.

- Mało mlyka dowo a podciep je przeciwny jak pierón.

 

Przemykani baróna:

 

- Stój podciepie jedyn, jo cie yny chcym przymknóć.

- Tukej mosz takóm pieknóm trowke, bydziesz sie pos.

- Stój pierónie, bo szkubiesz tyn lańcuch, dyć mie posmykosz.

- Tako piekno trowka, nie bydzie sie pos yny wszystko szmatle a yny ryczeć.

- Kaj cióngniesz waryjocie, bydziesz widzioł, że cie zabijym na wórszt.

- Pierón oszkliwy, tak cióngnie dyć mi rynce wytargo a tela bydzie.

- Puszczym cie pierónie a idź ku dziedzinie, bydzie pokój.

- Tela sie człowiek musi naszkubać z podciepym barónym, jo nie wiym. 

- Stój a poś sie, jutro bydziesz stoł aż wszystka trowa bydzie wygryziono, jo ci pokożym.

- Stój, eszcze mi buchnie do rzici, złómiym klepeto a bydzie kóniec.

 

Gacie

 

Tóż terazy Wóm wyrzóndzym cosik o gaciach, bo dzisio uż coroz miyni chłopów jich nosi na rzici a kiejsi eszcze oto ze trzicet roków tymu jak yny prziszły mrozy, to jich oblykali wszyscy – chłapcy, chłopi a starzicy. Hań downij gacie były szyte z płótna, miały z przodku knefle a w pasie styrczóny porwózek, coby sie dzierżały na rzici jak sie patrzi a nie spadły dołu. Były eszcze wiónzane na nagowicach, coby gazda poradził wrazić szłape do bótków, bo gacie sie nosiło aji w nocy, aji za dnia. Gazda, co wyloz w gaciach z legiera móg w nich iść aji na plac a wyglóndoł w nich jako panoczek z miasta. Hań downij pod gacie chłopi uż nic wiyncyj nie oblykali, tóż jak kierymu spadły, to wiela razy był ganc sagi. Starziczek jak sie myli w laworze to wiela razy musieli se dować pozór, coby nie zrobić ostudy w chałupie, bo jak by mu gacie spadły ze rzici to by była aji sranda aji sumeryja. Potym nieskorzij sie w magacynach kupowało gacie na gumie, co sie jich yny nacióngło na klepeta a fertig. Do dzisia chłopi, co baji robióm w lesie, lebo na polu kansik w dziurze przi rułach, abo aji na szachcie a muszóm drepsić na polu, to oblykajóm gacie, bo prawióm, że przeca inakszy by jim wajca zmarzły – a majóm ganc recht, bo yny gupi sie na mróz nie oblyko, a potym musi ciyrpieć. Ale spóminóm se, że dlo ponikierych, gor dlo chłapców, co drepsili do szkoły, oblykani gaci to była gańba. Ci, co mieli do szkoły blisko, wiela razy jich ni mieli na rzici a sie śmioli z tych chłapców, co musieli ku szkole wandrować z daleka, z drugij stróny dziedziny. Taki to uż je z tymi dzieckami – poradzóm sie jedne z drugich pośmiywać, ale takowny synek, co musioł iść ze sztyry kilometry se z tego potym moc nic nie robił, bo wiedzioł że mu aspóń je ciepło. Z gaciami to była wiela razy fest sranda, bo byli chłopi, co w nich wyglóndali cyrkuśnie, gor jak mieli wielkucny wańtuch. Moja Starka dycki prawili, że chłop w gaciach, co mo ciynki nogi je jako kohót, co drepsi po placu a miała recht, bo sie podziwejcie jak srandownie wyglóndajóm takowni chłopi. A wiela było srandy jak chłopu gacie ze rzici spadły, gor hań downij jak gacie nie były na gumie, yny na zawiónzani. Ale jak jich chłop seblyk pod pierzinóm, to uż było cosik inkszego, gor jak mioł obiecane od baby, że cosi dostanie w nocy. Hań downij bez gaci w zimie chłopi by nie poradzili żyć. Jak na polu było fest zima, to gacie na rzici a pierzina wciepano na siebie były lepsze jako terazy ty moderni dłaszki co grzejóm po szłapach. Choć kachlok uż był zimny a pod dwiyrzami sie porobiły zomiynty, to gacie na rzici pospołu z pierzinóm z piyrzo robiły przijymne ciepło. Dzisio uż mało kiery chłop oblyko gacie, bo mało gdo w zimie drepsi, lebo rajzuje na kole ku dziedzinie. Każdy wrazi rzić do ciepłego autka a fertig. Ale gdo eszcze mo w chałupie Starziczka, tym wiy że óni ty swoji gacie bydóm mieć na rzici aż do śmierci, aji w trówle. Bo przeca ty gacie jich wiela razy uchróniły przed mrozym a yny Starzik wiedzóm, że kiejsi chłop bez gaci mało co poradził gor w zimie zrobić kole chałupy. Yny waryjoci, co jich nie oblykali sie tropili, a wiela razy mieli odmrożóne klepeta. Ale jo se myślym, że zaś idóm czasy, kiej gacie bydymy oblykać, gor jak wóngli bydzie drogi a auta bydóm bezmala yny na eletryke. Eszcze przidóm takowne czasy, że chłopi bydóm mieć postyrkane gacie w szuflodzie a pieknie jich bydóm w zimie nacióngać na rzić aji do legiera.
 

Lekcyj ekónomiji – inflacyj w dziedzinie Smerfów.

 

Rostomili, wszyscy znocie takownóm bojke z telewizora o modrych szykownych podciepkach, co sie na nich prawiło Smerfy. Bywały w dziedzinie a było jich dycki sto. Każdy Smerf poradził cosik zrobić takownego, co inkszy Smerf nie umioł. To co umiały zrobić przedowały na każdo za jedyn grejcar. Za tyn grejcar każdy se móg kupić potym od inkszego Smerfa to, co potrzebowoł. Baji Kuchorz piyk każdy dziyń jednóm buchte a przedowoł jóm za jedyn grejcar. Wszystkim regirowoł starucny Foter  Smerf, ón był nejważniejszy w całej dziedzinie a yn ón móg robić nowe grejcary dlo wszystkich Smerfów, esi by było trzeja. Tóż ale z poczóntku ganc wszystkim stykło tych sto grejcarów – po jednym dlo każdego Smerfa. Jednego razu sie jednako stało, że Malyrz zaczón malować każdy dziyń dwa obrozki miasto jednego, tóż wyszpekulyrowoł że by móg zorobiać każdy dziyń dwa grejcary miasto jednego. Wszymły se tego dwa inksze Smerfy. Foter Smerf to uwidzioł, tóż zrobił trzi nowe grejcary a kupił za nich to, co zrobiły ty robotne Smerfy. Tóż na dziedzinie były uż sto trzi grejcary a trzi Smerfy robiło wiyncyj a zorobiało dwa razy tela, co inksze Smerfy – każdy dziyń dwa grejcary. Nó, ale inksze Smerfy też chciały sie mieć lepszy, tóż zaczły robić wiyncyj, coby zorobiać wiyncyj grejcarów. Foter Smerf fórt robił nowe grejcary a za rok w dziedzinie Smerfów było jich uż sto pindziesiónt a tela samo rostomajtych wiecy, co jich robiły Smerfy. Jednako nie wszystkim Smerfóm sie to podobało a ponikiere  z nich były skyrs tego ganc nasrane. Bo baji takowny Smerf Poeta wystympowoł trzi razy za dnia a zarobioł trzi grejcary. A takowny Smerf Robotny uż ani nie społ, ale poradził zarobić piynć grejcarów. Fórt jednako szejdziesiónt Smerfów zarobiało yny jedyn grejcar na dziyń. Skyrs tego był nasrany gor Smerf Bóngalija, co nie poradził wiela zrobić, a esi sie mu uż cosik podarziło to fórt to przedowoł za jedyn grejcar. Tóż pospołu ze Smerfym Kwiańczkiym a Smerfym, co sie fórt dziwoł do zdrzadła uznali se, że muszóm ty grejcary lepszy rozdzielić pomiyndzy Smerfami, po swojimu. W postrzodku dziedziny rzekli wszystkim Smerfóm, że jak wybieróm Smerfa Bóngalije, coby regirowoł dziedzinom, to ón hned do każdymu Smerfowi co terazy zarobio jedyn grejcar po jednym grejcarze wiyncyj. Potym ty trzi Smerfy napytali wszystki inksze Smerfy na postrzodek dziedziny a rzekli jim, co chcóm zrobić. To sie fest spodobało tym sześdziesiynciu Smerfóm, co zarobiali po jednym grejcarze – óni na isto bydóm za tym Smerfym Bóngalijóm. Tóż za jakisik miesiónc Smerf Bóngalija uż regirowoł dziedzinóm a Fotra Smerfa posłoł do chałupy na pyndzyj, bo rzyk, że nie poradzi regirować tak, coby wszyscy sie mieli fest dobrze. Smerf Bóngalija zrobił szejdziesiónt grejcarów a rozdoł jich tym Smerfóm, co zarobiali po jednym, tóż w całej dziedzinie było uż dwiesta dziesiynć grejcarów. Tóż dobre, ale w dziedzinie Smerfów fórt sie robiło wieca za sto pindziesiónt grejcarów, co sie za nich eszcze wczora płaciło ganc sto pindziesiónt grejcarów. Smerfy, co dostały po jednym grejcarze ganc za darmo stanyły jedyn za drugim, coby kupić wieca, co jich zrobiły inksze Smerfy. Smerf Robotny hned se wszymnył, że nie poradzi robić wiyncyj jako piynć wiecy każdego dnia a przed jego chałupóm stoło dziesiynć Smerfów. Tóż sie poszkroboł po głowie a rzyk wszystkim, że od dzisia za każdóm wiec, co zrobi chce dwa grejcary a ni jako wczora jedyn. Smerfy kapke mamrały, że to je drogsze ale piynć hned zapłaciło tela, wiela chcioł Smerf Robotny. Na kóniec dnia Smerf Robotny porachowoł grejcary a mioł jich dziesiynć, tóż poszoł do Kuchorza po buchty a óny też zdrożały, bo Kuchorz za nich chcioł dwa grejcary. Smerfy se wszymły, że wszystko je coroz drogsze, tóż prziszły za Smerfym Bóngalijóm. Tyn jim yny fórt prawił, że to wszystko je skyrs Gargamela, bo ón robi inflacyj. Rzyk jim też, że przeca w łóńskim roku Foter Smerf też rozdoł pindziesiónt grejcarów a nic z tego przeca nie było. Zaczón fanzolić, że Smerfy by miały być rade, bo terazy zarobióm dwa grejcary a ni jako kiejsi za Fotra Smerfa yny jedyn. Smerf Bóngalija kozoł na każdym strómie w dziedzinie powiesić radijo, co przez niego fórt bulczy wszystkim Smerfóm na dziedzinie, że zrobi eszcze sto grejcarów a na ozajst wszystki Smerfy bydóm mieć uż na wszystko, co bydóm chcieć. Smerfy jak posłuchały tego radija, to poszły do swojich chałupek a uż myślały, jako to bydzie kiej bydóm zorobiać po trzi grejcary każdy dziyń. Yny Smerf Robotny, cały utropióny pisoł na archu papióru, wiela jutro bydzie chcioł grejcarów za wieca, co ón jich robi…

 

Baranica

 

Wszydzi tam, kany sie chowało baróny, robiło sie z jich skóry rostomajte ciepłe oblyczki, aji czopki, co sie jich potym nosiło jak yny z pola fuknył zimny luft. Od Jaworzinki po Strumiyń a łod Biylska po Ostrawe, wszyndzi po chałupach na Cieszyńskij Ziymi ludzie mieli hań downij baranice powieszane na rechlach, lebo wciepane do odmaryje, bo w zimie bez nich nie lza było wylyźć do pola. Bo przeca ponikierzi eszcze pamiyntajóm, że kiejsi zimy były inaksze jako terazy – było wiyncyj śniega a wiyncyj mrozu. A eszcze co, ludzie nie rajzowali w ciepłych autach, cugach, lebo autobusach – wiela razy trzeja było iść ku dziedzinie pieszo a mróz yny szczypoł po gymbulce. Wtynczas sie oblykało baranice a choć całe lato a jesiyń preleżała kansik w tróchle, to terazy gazda se na nióm dziepro spómnioł. Mój Starzik mieli dwie, aji trzi baranice. Jednóm na każdo kole chałupy, oto do chlywa ku odbywaniu a jak cosik porobioł. Drugóm jak szoł ku dziedzinie – óna miała eszcze takowne dwa kónski, coby Starzika nie oziómbało po uszach a wiónzało sie jich na wyrchu. Nó a trzecióm baranice, takóm nejszumniejszóm Starziczek mieli jak szli pomiyndzy ludzi abo baji do kościoła. Tóm se chowali w odmaryji a co jakisik czas jóm wieszali na polu, coby jóm wiater przefukoł, bo inakszy mógły do nij wlyźć chroboki. To były dycki nejgorsze kurowody z tymi baranicami a ze wszystkimi oblyczkami ze skóry baróna, że mógły sie tam ulóngnónć chroboczki a narobić szkody, tóż co jakisik czas trzeja było baranice przeluftować. Baranica, jak sie jóm miało w zocy, to mógła wydzierżeć kupa roków. Tóm, co starzi gazdowie mieli na głowach była uszyto, kiej eszcze jim było oto trzicet, sztyrycet roków. Baranica chróniła nie yny przed mrozym, ale aji wtynczas, kiej fukoł wiater – dycki sie przeca prawiło, że nejwiyncyj ciepła ucieko z człowieka przez głowe. Takowno obyczajno czopka z magacynu wydzierży oto rok, dwa, ale baranica kupa roków a eszcze wiela razy sie stało, że po Starzikowi jóm nosił wnuk, bo była uszyto jak sie patrzi. A wszystko, co je z baróna to grzeje, aji tako czopka co jóm Stareczka usztrykowali dzieckóm. Grzeje aji baranica a to hned jak sie jóm styrczy na głowe. A nejradszy jóm dycki w zimie nosili chłopi, co ni mieli za kupa włosów na głowie. Takowny łysóń baranice nosił uż na jesiyń, bo go po głowie ni miało co grzoć a ściepowoł jóm dziepro na jor, jak mu słónko zaczło świycić na glace. Nejwiynkszo sranda była dycki wtynczas, kiej gazda szoł do sómsieka do stodoły po słóme, lebo po siano a mioł obleczónóm baranice. Jak yny wyloz na pole, to wyglóndoł jako straszok, bo  wszystko sie mu pochytało na czopke z baróna, tóż sie go aji jego włośne dziecka boły. Ale stykło, że chłop baranice ściepoł, pocapkoł jóm packóm a wszystko spadło na ziym – zaś wygóndoł jak człowiek. Gorszy było, kiej sie do baranice przilepiła pajynczyna, tóm ściepać tak lahko uż nie szło, tóż wiela razy było tak, że Starziczek z nióm drepsili kole chałupy aji tydziyń, bo nie wiedzieli, że jóm majóm na czopce. Nie było Godnich Świónt, zimy, strómka, ani Wilije bez baranice. Pospołu z gazdóm wszyndzi drepsiła – do lasa po drzewo a po chebzi, do cyntralnioka zahajcować a aji za stodołe, kany uż sómsiod czakoł ze sztamperlym dobrej gorzołki. Ale baranica musiała aji kupa wystoć, gor wtynczas kiej gazda był nasrany. Jak sie baji wadził z gaździnóm a uż nie wiedzioł co ji rzyc, to wiela razy ciepnył baranice na ziym a poszoł do szopki. Potym jednako zaś jóm pieknie wzión a powiesił we waszkuchni na rechli, bo przeca zaś przidzie zima, mróz, po uszach bydzie oziómbać a ni ma nic lepszego, jako skóra z baróna, co óna ogrzeje wszystki głowy – synkóm, gazdóm a Starziczkóm.

 

Dziołuchy…

 

Rostomili, tak żech wyszpekuyrowoł, że wszystki paniczki na Cieszyńskij Ziymi były dycki młode, aji wtynczas, kiej uż miały jakisik  rok za sobóm. Jak były swobodne, potym jak sie wydały a były Matkami a Starkami, to dycki na isto fórt były dziołuchami. Eszcze do dzisia, jak wyrzóndzajóm dwie baby, to jedna drugij prawi: „Na dyć dziołucho…”. „na dziołucho wiysz co”, lebo „dziołucho, jo ci cosik muszym rzyc”. Jak żech był małym synkiym, to nie poradził żech tego spokopić, jako to je możne, że oto Staro Ciotka może być dziołuchóm, bo ji Starka prawili: „Na wiysz co dziołucho, mie też klepeta bolóm”. Terazy jednako uż wiym, że Tusteloczki sóm dziołuchami a sóm fórt młode, czy majóm dwacet, czy osimdziesiónt roków. Bo żodyn ni mo rod, jak mu roki lecóm a jak gymbulka sie robi pozgrzibacóno, gor we zdrzadle. Dziołucha tu stela nejprzód mo oto dwacet roków, na miano ji je Hanka a kiej sie zeszła ze swojóm przocielkóm Zofijóm to tak wyrzóndzały:

 

- Na witej Zofijko.

- Witej Haneczko.

- Byłaś na muzyce terazy w sobote w zómku?

- Na, dziołucho ni, bo my do wieczora siano zwożali, tóż Mamulka mie nie chcieli puścić.

- Tóż dziołucho nie starej sie, za tydziyń zas bydóm grać.

 

Haneczce jednako roków przibywało, na muzyki drepsiła godnie, tóż za jakisik czas uż nosiła czepiec dóma miała troje dziecek. Było ji piynć a trzicet roków a jak sie zeszła ze Zofijkóm przi kościele, to wyrzóndzały tak:

 

-  Na dziołucho wiysz co, na jo ni móm uż na nic czasu. Rano wczas stowóm, chłopu rychtujym jodło na szychte do werku a potym dzieckóm do szkoły. Miyndzy tym muszym podobywać a podojić. Potym warzym obiod, cosik w zogródce porobiym a uż je wieczór.

- Ja, ja dziołucho taki to mosz u mie je ganc tak samo, mogymy se yny pospóminać jak my na muzykach zwyrtały…

 

Hance żywot wartko przelecioł od niedziele do niedziele, od jednej Wiliji do nastympnej a od jora do jora. Pożyniła a powydowała dziecka, od fojta z chłopym dostali jakisik medale, że wydzierżeli pospołu uż kupa roków, ale fórt jak sie zeszła ze Zofijóm to prawiła:

 

- Wiysz co dziołucho, mie tak tam kansik w klepetach boli a rewma mie tropi jak pierón.

- Mie dziołucho też, a eszcze w krziżu mie boli, fórt sie muszym mazać szpyrytusym.

 

Obie  do kóńca żywota były dziołuchami, bo choć jim było uż przez  osimdziesiónt roków, to jednako w sercu były fórt tymi młodymi dziołuszkami, co zwyrtały w zómku na muzyce. Takowne sóm wszystki paniczki na Cieszyńskij Ziymi – dycki dziołuchy a dycki młode sercym a duchym.

 

Bindla, szlajfka

 

Bindla, szlajfka, krawatka. Rostomajcie sie na nióm prawiło na Cieszyńskij Ziymi, ale wszyscy wiedzóm co to je a gdo, kiej a kany to nosi. Hań downij bindle pod karkiym wiónzali yny starsi chłapcy a panczkowie, ale potym nieskorzij aji mali chłapcy, bo przeca bindla to je takowno ganc chłopsko wiec. Kupa chłopów jóm miało schowanóm w odmaryji – wisiała na wieszoku, dycki rowno a pieknie wybiglowano. Ponikierzi jóm pieknie skłodali a styrkali do szuflody. Ale byli aji takowni chłopi, co szlajfke powiesili na rechli abo na jednym wieszoku pospołu z ancugiym – to wszystko zoleżało, jako gdo mioł oblyczki w zocy. Wiela razy było tak, że chłop lebo synek nie umioł se bindli zawiónzać, tóż wtynczas jednóm mioł fórt zwiónzanóm a yny jóm szpanowoł, lebo popuszczoł pod karkiym. Bo zawiónzać bindle trzeja było umieć, tóż Fotrowie uż od małego synków uczyli jako sie jich wiónże. Wiela razy było tak, że aji Mama umieli szlajfke zawiónzać a synek fórt ni, bo był rzić w kraglu, choć sie mu to pokozało sto razy, to fórt nie poradził spokopić, jako sie to robi. Potym jak uż jednako sie chłapiec nauczył wiónzać szlajfke, to mu jóm wiela razy eszcze Foter, lebo Starzik sprawowali, rownali, bo z jednej stróny ji było za kupa a z drugij jakosik fórt za mało. Bandle nejprzód były yny w jednej barwie – czyrwióne, czorne, lebo modre, ale potym chłopi zaczli kupować w magacynach aji pstrokate. Jak sie chłopi zeszli, baji przed wiesielym pod kościołym, to se dycki oglóndali jakóm gdo mo bindle a esi inksi jóm majóm rowno zawiónzanóm. Kiejsi hań downij dycki do kościoła na wiynksze świynta, na wiesieli, na pogrzyb, wiela razy na jakómsik impreze, lebo  na muzyke chłop musioł mieć na sobie bótki, co sie świyciły, ancug a krawatke – musioł być, jako wojok co idzie na służbe. Bindla, to było dlo chłopa to samo, co baji szumny spodek dlo paniczki. A kany bindla wystoła nejwiyncyj? Na przeca że na wiesielu, a wiela razy chłopi jóm tam aji potracili. Bo wiycie, nejprzód wszyscy byli szumnie pooblykani, mieli na sobie rowne galoty, wybiglowane koszule, piekne kaboty a każdy szlajfke zawiónzanóm jak sie patrzi. Ale potym na wiesielu, jak uż cosik potańcowali a wypili każdy po pół litra gorzołki, to jim zabyło jakosik ciepło, tóż bindle furgały w lufcie, jedna spadła na stołek, inkszo na stół a eszcze inkszo kansik na rechle. Jo se myślym, że jedyn na piynć chłopów szoł do chałupy bez krawatki, trzo na piynć miało ty krawatki na karku zamazane, a jednymu na piynć krawatke ku chałupie niósła baba, lebo galanka. Bindla, szlajfka szła z każdym chłopym aji do trówły, bo sie umrzikóm obuwało dycki lepsze bótki, oblykało ancug, koszule a wiónzało bindle – ostatni roz, bo sie prawiło, coby Starziczek jakosik przeca wyglóndali tam przed Pón Bóczkiym. Moda sie jednako zmiyniała, tóż gor młodzi chłapcy potym nieskorzij wiónzali szlajfki yny przi wiynkszych świyntach, ale Starzicy jich nosili fórt tak jako jich nauczyli ich Fotrowie, bo przeca bindla musiała pod karkiym wisieć. Starzi chłopi mieli uż potym na starość jednóm bindle, wiela razy płowóm, ale dycki wypucowanóm a rownóm, bo choć sie uż podpiyrali loskóm, to przeca fórt jak szli miyndzy ludzi to musieli sie wyparadzić, jako wojok, co idzie wachować.

 

Seksułolog…

 

Rostomili uż je nieskoro, dziecka spióm a ci wszyscy, co nie spióm sóm na ozajst „obuci”. Tak sie prawiło - że gdosik je obuty - na ty paniczki a na tych panoczków, co uż wiedzóm jako sie to robi, uż to na ozajst robili, a możne fórt to eszcze robióm. Tóż bydzie cosik o Jónku, co chodził uż do ósmej klasy a wiycie jako to chłapcy, jak jim je oto szternost, patnost to uż chcóm wiedzieć, co dziołuchy majóm pod spodkiym, bo sie jim tam cosik zaczyno robić. Dziołuszki też sóm ciekawe synków, ale kapke miyni bo sóm słuszniejsze jako chłapczyska – dziepro potym nieskorzij zaczynajóm dziwoczeć. Tóż pomiyndzy chłapcami z ostatnij klasy we szkole w Małych Kónczyc nejwiynkszy podciepek to był tyn Jónek. Fórt cosik wywodzoł a rechtorzi każdy dziyń mu pisali jakómsik uwage, że to a to zaś  narobił. Ale na drugóm stróne gupi nie był a jak uż cosik rzyk, to wiela razy aji rechtorzi sie na niego dziwali jakby był jaki filozof, choć popołedniami pos kaczyce na Sikornikach. A wiela razy było tak, że sie paniczki myły we stawie yny w lajbikach a w prodle to sie na nich dziwoł spoza krzoka na grobli a potym to wyrzóndzoł chłapcóm we szkole a óni mieli yny gymby odewrzite, bo przeca uwidzieć babe w lajbiku to uż było cosik. Roz za czas Jónek chodzowoł do Starego Ujca Jozefa na Podlesi a tam dycki posłuchoł radija, co tam wszystko wyrzóndzajóm a grajóm. Jednego razu trefił na jakómsik audycyj, co tam rzóndził profesor a wszyscy na niego prawili, że je seksułolog. Wykłodoł paniczkóm, co to sóm seksułalne obsesyje a że baby jich majóm, gor wtynczas, kiej chłop nie chce z nimi nic robić w nocy w legierze. Nó, jeryna kandy Jónek sie nasłuchoł takownych wiecy, że w nocy nie poradził spać, fórt yny kopoł szłapami do pierziny, bo mu było roz ciepło a inkszy roz zima. Przełogrómnie sie mu to podobało, co rzóndził tyn profesor a każde słowo se zapamiyntoł, bo przeca to sie może kiejsik przidać oto za pore roków, jak baji uż bydzie mioł babe a óna dostanie tych rostomajtych seksułalnych obsesyji. Na drugi dziyń podrepsił do szkoły, ale nic nie prawił kamratóm co słyszoł, bo to była jego tajymnica. Yny że syncy hned se wszymli, że cosik z tyn Jónkiym ni ma ganc jak sie patrzi. Fórt yny siedzi, słuszny a jak jako dziołucha, lebo rechtorka kole niego przyndzie, to sie na nióm dziwo jako na jaki obrozek. Wszyscy wyszpekulyrowali, że synek abo je nimocny, abo jakosik dziołuszka mu siedzi w głowie – raczy to drugi, bo Jónek mało kiej był nimocny. Tak było pore dni. W pióntek dziecka miały lekcyj z dyrechtorkóm, bo jednej rechtorce sie krowa cieliła, tóż musiała zustać dóma. Dyrechtorka to była paniczka słuszno a ni miała moc rada srandy. Pyto sie dziecek:

- Dziecka, rzeknijcie mi gdo kim chce być jak urośnie?

Tóż dziołuszki chciały być rechtorkami, gaździnkami, robić w magacynie, lebo we szpitolu. A syncy chcieli być fajermónami, robić na szachcie, we werku, być policajtami, lebo gazdami. Nó a na kóniec dyrechtorka sie pyto Jónka:

- Tóż Jónku co chcesz robić, jak uż bydziesz wielki?

- Pani dyrechtorko, jo chcym być seksułologym.

- Ale Jónku, dyć ty ani nie wiysz gdo to je a co robi.

- Na dyć wiym, co robi seksułolog, ón lyczy babski seksułalne obsesyje.

- Tóż tym tuplym nie wiysz co to je.

- Ale na isto wiym Pani dyrechtorko a hned Wóm to wyłożym, co to je.

Dyrechtorka jak to usłyszała to se aż siadła na rzici, ale dobre posłucho, co Jónek bydzie rzóndził o tych obsesyjach.

- Tóż wiycie, to je tak. Na, oto idóm po ceście trzi paniczki a jedzóm lody, ale każdo inakszy. Jedna jich gryzie, drugo jich liże a trzecio cycko. Jako myślicie, kiero z nich je wydano?

Dyrechtorka sie nasrała a prawi:

- Jónku, idź za dwiyrze a jutro mosz prziść do szkoły z Fotrym!

Jónek niż odewrził dwiyrze, to eszcze prawi:

- Wydanóm paniczke poznać po pierścionku na palcu, a to co Wóm drepsi po głowie to sóm ty seksułalne obsesyje…

 

Kónkurs naszej cieszyńskij rzeczy „Tu sóm moji korzynie” w Pierśćcu 

 

Wiycie, jakosik sie mi w tym moju darzi, bo trzinostego żech był w Chałupie Przirodnika, dwacatego na konkursie naszej rzeczy w we szkole w Górkach Wielkich a dzisio we szkole w Pierśćcu też na kónkursie naszej cieszyńskij rzeczy – „Tu sóm moji korzynie”. Napytało mie tam Stowarzyszyni Mój Pierściec a Szkoła Podstawowo im. Zofiji Kossak w Pierśćcu. W jury żech był pospołu z Asióm Radwan – Kmiecik a Leszkiym Richterym. Mieli my ganc twardy orzech, coby co ugryźć, bo dziecka wyrzóndzały szumnie po dwóch rokach, bo przeca bezmala była pandemija. W tym kónkursie była jedna ważno wiec, gor dlo tych dziecek ze siódmej a ósmej klasy, bo ci z nich, co nejlepszy wyrzóndzali dostowali punkty, co sie jich rachuje jak zdowajóm egzaminy do strzednich szkół. Tóż wiycie worce zaś za rok przijechać do Pierśćca, bo idzie chycić jakisik punkty a potym bydzie barży lachko sie dostać baji do szkoły do Cieszyna, do Skoczowa lebo aji do Wiseł. Dziecka rzóndziły we sztyrech kategoryjach. Nejmiyńszym dziołuszkóm było sztyry a ledwo jich było z dłaszki widać, ale wyrzóndzały jak sie patrzi. Wiynkszo czynść dziecek była szumnie pooblykano w laski, wałaski a gorolski oblyczki. Ponikiere były na kónkursie cieszyńskij rzeczy piyrszy roz, tóż uż terazy wiedzóm jako to wyglóndo a rechtorki jich bydóm inakszy rychtować, niż po drugi pojadóm kansik przed ludziami rzóndzić. Pomiyndzy kategoriami szło rzić dźwignyć ze stołka a iść sie przynść po szumnej szkole w Pierśćcu a aji cosik wciepać do cychy. Paniczki z kuchynie narychtowały świyczke, preswórszt, wórszt, szynke, kołocz, bioły syr, tej a kawe. Każdy jod wiela chcioł – starzi a aji dziecka, tóż wszyscy byli radzi. Dziecek do kupy było kole pindziesiónt. Przijechały z rostomajtych dziedzin a miast na Cieszyńskij Ziymi – z Górek Małych, z Harbutowic, ze Skoczowa, z Wiseł, z Pierśćca, z Kiczyc, ze Strumiynio, z Drogomyślo, ze Zobłocio, z Hażlacha, z Jaworzinki, z Marklowic Górnych, z Grodźca, z Górek Wielkich, z Brynnej – Bukowej, z Rudzicy, z Jasiynicy a z Mnicha. Jako w każdym kónkursie jedni rzóndzili lepszy, inksi kapke słabszy, ale dzisio w Pierśćcu było zaś wielkucne świynto naszej cieszyńskij rzeczy a skyrs tego żech je rod. Dziynkujym wszystkim, co przijechali – dzieckóm,  rechtoróm a tym co tyn konkurs zaś uż szternosty roz zrobili. Za to że sie Wóm wszystkim chciało zynść w jednym placu a przipómnieć Światu, jako sie rzóndzi po naszymu, jako wyrzóndzali, drzistali, bulczeli, fulali a prawili nasi Starzicy. Za rok jak dożyjymy to do Pierśćca przijadymy zaś, bo worce. Eszcze na kóniec słowo do rechtorów. Jak żeście przirychtowali dziołuszke, lebo synka, coby wyrzóndzały w kónkursie naszej rzeczy a nie podarziło sie jim być miyndzy tymi nejlepszymi, to nie bydźcie nasrani yny sie podziwejcie eszcze roz na tekst, możne kansik sie trefiło jaki spolszczyni, lebo cosik inkszego. Dycki możecie sie spytać kogosik, co naszóm cieszyńskóm rzecz ganc dobrze zno a Wóm rzeknie co trzeja sprawić. Wiycie Rostomiłe rechtorki a dziecka, to je dobre że chledocie tekstów, co gdosik napisoł, ale dycki kiej idziecie na konkurs naszej rzeczy, to nejlepszy bydzie zrobić inkszóm wiec. Jak mocie w chałupie Starke, lebo  Starzika to zóndźcie za nimi a niech Wóm wyrzóndzi po naszymu jakómsik historyje, lebo pogodke. Napiszcie to na arch papióru a nauczcie sie to pieknie rzóndzić – uwidzicie że to starczyne drzistani może być lepsze jako inksze teksty, co uż gdosik aji w ksiónżkach opisoł. Tóż co, widzymy sie zaś za rok w Pierśćcu na wielkucnym świyncie naszej cieszyńskij rzeczy.

 

Wyrzóndzejcie po naszymu – bydziecie zdrowsi.

 

Eszcze oto ze sztyrycet roków tymu, jak sie we szkole rzóndziło po naszymu, naszóm cieszyńskóm rzeczóm, to rechtorzi sie na to szpatnie dziwali. Ja, byli takowni, co udowali, że tego nie słyszóm, bo sami wyrzóndzali po naszymu, abo prawili, że to przeca ni ma nic szpatnego. Wiycie ty dziecka prziszły do szkoły a kupa z nich poradziło rzóndzić yny po naszymu, tóż z tego były fest kurowody, bo dóma tak a przed rechtorym ganc inakszy. Dzisio uż dzieckóm rzóndzić po naszymu żodyn nie zabranio, ale wiycie baji w magacynie jak gdosik cosik prawi naszóm rzeczóm, to wiela razy ludzie sie tak na niego podziwajóm jakby był z inkszego Świata. Jo se myślym, że czy żech je we Warszawie, czy żech je u siebie na dziedzinie to mogym se rzóndzić tym jynzykiym, co nim poradzym mówić nejlepszy. Moja Starka rzóndziła po naszymu a po polsku yny kapke, jak musiała, kiej baji szła do becyrku, lebo na gmine cosik wyrzóndzić. Każdy mo swój jynzyk, co nim mówi ganc swobodnie a nie musi udować, że je kinsikej inkszym. Nó, ale jak żech wóm napisoł na poczóntku, wiela razy je tak, że gdosik jak odewrze gymbe a cosik przerzóndzi po swojimu, to inksi sie aji z tego śmiejóm. Tóż takigo boroka potym je gańba a raczy rzóndzi jako inksi a po swojimu yny w chałupie pomiyndzy tymi, co też tak wyrzóndzajóm jako ón. Rostomili, to ni ma dobre, bo z tego człowiek może być aji nimocny. Jakisik czas tymu chytrzi profesorzi bywali pomiyndzy rostomajtymi plymiónami Indian w Ameryce. Dziwali sie na nich co robióm, co jedzóm ale gor słuchali jako rzóndzóm. Jedni Indianie rzóndzili swojim jynzykiym pomiyndzy ludziami a żodyn jim nic nie prawił, ale inksi jak oto poszli pomiyndzy Amerykanów, to sie ludzie z nich śmioli. Potym ci profesorzi posłali wszystkich tych Indianów do dochtora, coby sie na nich podziwoł, a eszce niskorzij sie na nich dziwali a pisali esi sóm nimocni a jako jim je. Tóż ci, co mógli pomiyndzy ludziami wyrzóndzać po swojimu byli miyni nimocni, drepsili wyśmioci a bardzo jim nic nie było. Ale ci drudzy, co sie z nich ludzie śmioli, skyrs tego że rzóndzili swojim jynzykiym byli barży nimocni a nie poradzili sie ani bardzo śmioć, bo ani ni mieli czymu. Jo se myślym, że by było dobre sie kapke podziwać na Tusteloków, gor na tych, co na każdo rzóndzóm po naszymu, ale jak wlezóm do magacynu, lebo do becyrku to uż raczy mówióm po polsku, bo jich je gańba. Nejgorsze je to, kiej człowiek sie boji rzóndzić po swojimu, bo wtynczas je jako ci Indianie w Ameryce. Człowiek je ganc sobóm a czuje sie jak sie patrzi, kiej może drzistać po swojimu. Sóm eszcze takowni, co se nic nie robióm z tego, że gdosik sie na nich dziwo jak odwrzóm gymbe a fulajóm po naszymu. Jak rzóndzymy po naszymu, naszom cieszyńkóm rzeczóm, tym naszym piyrszym a naturalnym jynzykiym, to aji nimoce sie nas tak nie bydóm chytać. Kupa je ludzi stela, co rzóndzóm po polsku pomiyndzy ludziami kapke na siłe, co by sie jim chciało przeca przerzóndzić po naszymu. Óni wszyscy niech sie przestanóm tropić, niech ściepióm tóm maske z gymby, abo raczy z jynzyka a niech zacznóm rzóndzić tak, jako jim prawi serce. Indianie w Ameryce uż to wiedzóm, że gdo rzóndzi po swojimu, tak ganc swobodnie tyn z tego bydzie aji zdrowszy.

 

Fusekla

 

Choć uż mómy kóniec moja, a człowiekowi sie zdo, że by miało być ciepło, to mómy chłódne wieczory a noce. Tóż sie mi spómniało, że kansik w szuflodzie we szranku móm wciepane takowne hrubsze fusekle, co jich obuwóm dycki w zimie. Darmo, trzeja jich wysmyczyć a dać na szłapy, bo oziómbo od dłaszki a Starka dycki prawili, że kupa nimocy idzie od szłapów, baji ryma, tóż fusekle worce obuwać dycki jak z pola cióngnie po klepetach. Dożyli my sie takownych czasów, że sie idzie do magacynu z oblyczkami a kupuje sie fusekle, co sie jich oto pore razy obuje a hned sie potargajóm. Jak sie w nich zrobi dziura, to uż sóm na nic, bo nie lza jich polepić ani poszyć – zaś trzeja iść po nowe. Kiejsi hań downij fusekla to nie było cosik tak yny na miesiónc. Spóminóm se że moja Mama radzi sztrykowali, gor na jesiyń przed zimóm, tóż kiej mi necnadlóm a hrubymi niciami zrobili fusekle, to żech w nich drepsił całóm zime a potym eszcze jednóm a jak sie w nich zrobiła dziura , to Mama jich wziyni, ficowali a zaś były ganc jako nowe – żodne kupowani w magacynie, bo to nie było worce tych grejcarów. W usztrykowanych fuseklach było we szłapy ciepło aji we strzewikach a gazda choć drepsił po placu w gumoczach to też go ani kapke nie oziómbało. Kiejsi jak Stareczka usztrykowali fusekle z hrubej wełny, to na nióm prawili, że to je kopyco, lebo kopytko. Tak aji prawwili Górole, baji w Istebnej na fusekle co szyli z hrubego materiału. W kopycu było ciepło, choć mróz fest zgrzipioł pod bótkami. Ale w kónzumach z oblyczkami, gor paniczki na lato se kupowały krótki fusekle, co na nich prawiły zokle. Obuwało sie jich yny na to, coby baba miała cosik na szłapach jak jich styrko do strzewików. W kónzumie sie kupowało aji ciyńsze fusekle na lato, bo przeca w kopycach nie szło drepsić cały rok, dyć by człowiek w hyc w nich na isto zdech. Ja, szło sie do magacynu po fusekle, ale óny poradziły wydzierżeć aji cały rok, bo nie były robióne z plastiku, ale z bawełny. Ja, były drogsze ale sie szłapy w nich tak nie pociły, bo jich gazda obuł jak baji rozkidowoł gnój w gumoczach a óny były fórt ganc suche. A kiej sie jich prało, to ni jako terazy że sie jich wciepie do piyracej maszyny a fertig. Starzik se wziyni lawór, naloli se do niego ciepłej wody, co se jóm zgrzoli na szynkach w kachloku a ku tymu szare mydło. Oblykli se jednóm fusekle na prawóm packe a drugóm na lewóm packe, szmyrli jich mydłym a potym szurali tymi fuseklami jednóm o drugóm aż sie zrobiła piana. Potym jich wyszpluchali w czystej wodzie a powiesili na sznórze. Fusekla musiała być na szłapie dycki jak człowieka oziómbało. Stareczka jak yny poczuli że jich oziómbo po szłapach, to hned obuwali fusekle ale oto w lecie jak był hyc, to sie zaś drepsiło caluśki dziyń boskym. Yny potym wieczór gor starzi ludzie zaś sióngali do szuflody a obuwali fusekle. Wiela razy było aji z tymi fuseklami