Czymu sie prawi DO SIEGO ROKU?

Dycki jak sie zacznie nowy rok, to kupa ludzi se winszuje a prawi: „do siego roku”. Skyrs czego sie tak prawi? Jedni szpekulyrujóm, że to je od jakisik Dosi (Doroty), co bywała kiejsi w Krakowie a kiej umrziła to ji było przez sto roków a fórt była zdrowo. Nieskorzij jedni drugim zaczli prawić dosiego roku, coby wszyscy dożyli tela roków a byli jednako zdrowi jako ta Dorota (Dosia). Nó, yny że tukej sie gdosik pomylił, bo kieby szło o Dosie, to by sie miało rzyc: dosinego roku, tak samo jako sie rzóndzi maminego, fotrowego, abo ciotczynego. Tóż od Dosi to ni ma a skiyl sie wziyno to "do siego roku"? Je to ganc z jynzyka staropolskigo. Hań downij we staropolskij rzeczy był zaimek SI. Jak sie rzekło „si chłapiec” to to było tak, jakby sie prawiło „tyn chłapiec”. Były eszcze inksze podobne zaimki: SIA – ta, tamta, SIO – to, tamto, SI – ci, tamci, a eszcze SIE – ty, tamte. Kiejsi hań downij jak gazda we Wilije sie łómoł opłatkiym to prawił: „Coby nóm Pónbóczek powolił doczkać do siego roku. SI rok to był we staropolskij rzeczy TYN rok. Tóż jak ludzie se winszowali do SIEGO roku, to chcieli dożyć aspóń do kóńca tego - siego (sigo) roku, co sie kóńczy. Przeżyć tych pore dni, co były miyndzy Wilijóm a Nowym Rokiym. Dziepro potym nieskorzij zaczło sie prawić do siego roku dycki w Nowy Rok a to znaczyło, coby w tym całym nowym, prziszłym roku sie darziło. W cieszyńskij rzeczy tyn zaimk SI też je. Naszo rzecz mo przeca przeogrómnie moc rostomajtych słów a elemyntów ze staropolskij rzeczy. Baji słowo LATOSI je z dwóch czynści – LATO a SI a LATOŚ  od LATO a SIO. Hań downij to znaczyło tego lata, abo tego roku. A eszcze cosik na kóniec, kupa ludzi nie wiy, jako sie pisze „do siego roku”. Jedni to piszóm tak: "dosiego roku", inksi: "dosiego Roku" a eszcze inksi: "Dosiego Roku". Mo sie to pisać tak, jako to było w jynzyku staropolskim: „do siego roku”. Tóż Rostomili, jak Wóm gdosik winszuje „do siego roku”, to uż aspóń bydziecie wiedzieć, skiyl sie to wziyno, że to ni ma od żodnej Dosi. 
 
Jako by nas mieli lyczyć dochtorzi
 
W jednej dziedzinie na Cieszyńskij Ziymi bywoł hań downij dochtór. Był to fest dobry człowiek a zoleżało mu na tym, coby wszyscy byli zdrowi. Mioł małóm chałupinke, kole lasa a tam w jednej izbie lyczył wszystki nimoce, co z nimi dycki prziszli ludzie, co bywali na dziedzinie. Robił w mieście, we szpitolu, ale kiejsi hań downij nie było tak jako terazy, że je oto ośrodek zdrowio a idzie sie do dochtora kiej sie chce. Dochtorzi lyczyli ludzi inakszy, jak mieli czas a dycki za grejcary. Tyn dochtór jednako był ganc inkszy, bo mało kiej co chcioł za lyczyni, ale ludzie dycki wrazili do kapsy jakisik pinióndz – wiela gdo poradził a wiela gdo mioł. Był też tam na dziedzinie fojt, co sie mu przeogrómnie podobało, co tyn dochtór robi dlo ludzi, bo wiela razy było tak, że jak gdosik ni mioł grejcarów, to prziniós oto pore wajec, kónsek szpyrki, abo syra – ale dycki cosik, a dochtór był rod, bo aspóń nie musioł w magacynie kupować jodła. Nó, a co eszcze, jak uż wiedzioł co kómu je, to go posłoł do zieliniorki po zieliny, żodne cetle a żodno chemija – lyczył yny tym, co urosło na miedzy. Tak było przez całe roki, ale dochtór był stary, roz jak szoł kole sztreki, to złómoł klepeto w kłymbie, dostoł sie do szpitola a umrził. Potym nieskorzij tóm chałupke kupił inkszy dochtór z miasta, co se uznoł że w nij zrobi moderni ośrodek zdrowio. Nakupił rostomajtych wiecy, dochtorski wercajg a aji se wzión tam ku sobie siostrziczke, coby mu pómogała. Tóż dobre, wszystko piekne, ale ludzie jak zaczli sie tam u tego nowego dochtora lyczyć, to se myśleli, że bydóm płacić tak jako kiejsi u tego starego. Ale każ tam, siostrziczka powiesiła na dwiyrzach arch papióru, co na nim napisała wiela grejcarów se trzeja narychtować za lyczyni. Żodne wajca, szpyrki ani syry, jako było kiejsi – yny pinióndz, a gdo go ni mioł, to musioł siedzieć dóma a sie tropić. A coby sie dostać do ośrodka, to tych piniyndzy trzeja było mieć godnie. Nowy dochtór nie chcioł ani słyszeć o zieliniorce. Jak uż sie gdosik ku niymu dostoł, to pisoł recepis na cetle a hned se jich kozoł kupić w aptyce. Ludzie sie nasmolili, zaszli do fojta a rzekli mu wszystko, jako tyn nowy dochtór lyczy a że za to biere od wszystkich godnie grejcarów. Fojt sie poszkroboł po głowie a rzyk, że trzeja z tym dochtorym spisać umowe, ale co w nij bydzie to eszcze żodnymu nie prawił. Fojt to był fest chytry chłop. Mioł yny sześć klas, ale czytoł kupa ksiónżek, tóż godnie widzioł o Świecie. Na drugi dziyń zajechoł do znómego alwokata do miasta a potym hned zaszoł do dochtora a doł mu na stół umowe o lyczyniu ludzi na dziedzinie. W tej umowie, na jednym archu papióru było napisane, że dochtór bydzie dostowoł od każdego na dziedzinie po dwacet złotych na miesiónc, ale yny pokiel każdy jedyn bydzie zdrowy. Jak gdosik bydzie nimocny, to przestowo płacić a zacznie płacić zaś wtynczas, jak bydzie zdrowy. Dochtór umowe podpisoł a zaczón gónić po chałupach a pytać sie jako sie gdo mo a esi kogo co nie boli, bo mu zoleżało, coby wszyscy byli zdrowi. Skamracił sie aji ze zieliniorkóm, co óna siostrziczke nauczyła rychtować rostomajte zieliny. Widzicie, tak by mieli fungować ci nasi dochtorzi na dziedzinie a wszyndzi. Czym wiyncyj by było zdrowych, tym wiyncyj by mieli grejcarów we szrajtofli.

 

Kapsa


Umicie se wystawić, coby w oblyczkach nie było kaspów? Jo ni, bo jak baji w galotach jich ni ma, to lepszy ani z chałupy nie wylazować. Na co kómu takowne oblyczki, co nie lza do nich wrazić aspóń jakich małych wiecy? Tóż dobre, ale na co sóm ty kapsy? Chłopi do nich radzi styrkajóm packi, baji kiej stojóm przi płocie a wyrzóndzajóm ze sómsiadami. Bo wiela razy przeca je tak, że jak sie z kimsikej stoji, to ni ma co zrobić z packami, tóż jich trzeja raczy wrazić do kapsów. Młodzi chłopi, gor jak szli na wiesieli w szumnych ancugach, to se schwalnie stanyli tak, że mieli jednóm rynke w kapsie, w drugij dzierżeli cygaretle a stoli tak, coby jich widziała calućko dziedzina. Dycki sie prawiło, że jak gdosik je lyniwy, to go poznać po tym, że chodzi z rynkami w kapsach. Mój kamrat z Karwiny prawił, że taki chłop to je Urugwajec, bo mo rynce u wajec. Ale przeca jak gazda drepsił po placu, abo obchodził grónt dokoła, to se też wiela razy styrczył packi do kapsów, ale uż mioł porobione a poodbywane. Do kapsy chłop dycki wciepoł klucze, jakisik mały wercajg, lebo śrubki, bo gor starzicy óni fórt cosik sprawowali. Wraziło sie do nij sznuptychle a kiej z kinola kapało, to sie jóm wycióngało a wiela razy była aż mokro. Kapsy sóm w galotach z przodku ale aji w zadku a do nich sie styrkało osełke, abo baji jakisik papióry. Do każdej kapsy musioł wlyźć achtlik gorzołki a do wiynkszych flaszka piwa, sztwiertka, abo aji pół litra. Wiynksze kapsy miel chłopi dycki w kabotach a tam uż szło wrazić wiynksze wieca – jakisik kónski drzewa, kładziwko, lebo handre. Kapsy miały we fortuchach aji gaździnki, ale óny w nich barży wszystko przinoszały do chałupy, jako z nij wynoszały. Poszła se gaździno do stodoły, wlazła do sómsieka a na spadek szła z kapsami pełnymi wajec. Stareczka jak sie przeszła po placu na jesiyń to dycki w jednej kapsie miała dwa trzi jabka a w drugij ze dwacet orzechów. Staro ciotka se dycki do kapsy wrazili baterke, jak szli na nawszczywe a starka mieli pochowane po kapsach jakisik bómbóny, bo fórt dziecka jich od nij wychciywały. W kapsach zwóniły grejcary a szuściły hrubsze pinióndze. Jak chłop prziszoł z aryndy, to dycki baba wysznupała jakisik grejcary a hned se jich wciepała do geldtaszki. Jak kapsa była dziurawo, to szło dycki lahko poznać, bo jak se starzik do nij wrazili baji klucz od szopki, to hned tyn klucz jim wypod przez nogawice. Do dziecek sie prawiło, gor jak były małe, że jak bydóm przeciwne to przidzie jakisik chłop, wrazi jich do kapsy a odniesie precz do lasa. Bez kapsów nie lza było na dziedzinie ani cosik mało wiela zrobić. Kieby ni kapsy w galotach, w jakli, abo we fortuchu, trzeja by było fórt nosić przi sobie jakósik małóm taszke. 

 

Rostomili, kóńczy sie stary rok 2022…


Dycki, kiej sie kóńczy stary rok, to se spóminómy jako to wszystko było przez tych ostatnich dwanost miesiyncy. Co my zrobili a co ni, lebo jacy my mieli być a jacy my byli. Trzicatego piyrszego grudnia se  człowiek dycki wszymnie, jako tyn czas leci, bo przeca oto był Sylwester a uż zaś tukej je - czas zaś zatoczył wielkucne koło. Dziwómy sie do geldtaszek a rachujymy wiela mómy grejcarów a wiela my jich mieli rok tymu – latoś wiyrzcie mi, że jich bydziecie mieć miyni, takownych czasóm my dożyli, darmo. Eszcze kupa z nas se spómino, z kim sie powadził a esi by nie było worce sie jednako ujednać. Bo przeca dycki sie lepszy żyje, jak mogymy ze wszystkimi przerzóndzić a prziść oto do kogosik aspóń na chwile na kawe. Trzeja sie podziwać do zadku, za siebie na tych trzista sześdziesiónt piynć dni, siednónć se w kóntku a poszpekulyrować, esi był aspóń jedyn dziyń, co my go przeżyli od rana do wieczora ganc jak sie patrzi. Wiymy, co było ale nie wiymy, co je przed nami, bo to wiy na isto yny Pónbóczek. Sóm takowni ludzie, co bezmala poradzóm planetować, ale wiyrzcie mi że żodyn nie wiy tego co bydzie za tydziyń, ani za miesiónc. Starzi ludzie prawili dycki, że „kieby był człowiek prorok, to by nie był borok”. Nie wiymy co bydzie, ale od nas zoleży jacy my bydymy a jaki bydzie tyn świat kole nas. Niewiela trzeja, coby tyn prziszły rok był dobry, możne lepszy od tego starego – styknie, esi bydymy jedni ku drugim dobrzi, nie bydymy zowiścić a dziwać sie na siebie szpatnie a jedyn drugigo po cichu obrzóndzać. Trzeja to zaczónć robić od jutra, a nejlepszy od północy. Niech tyn 2023 rok bydzie takowny jaki my chcymy a nie jak tego chcóm ci na wyrchu, co nami regirujóm. Rostomili, wiyrzcie mi, że tych dwanost miesiyncy co je przed nami zoleżóm od nas. Nejprzód muszymy być lepsi dóma, potym pomiyndzy ludziami, na dziedzinie a potym na naszej całej Cieszyńskij Ziymi. Aspóń na tym małym kónszczku Świata bydźmy ku sobie jako człowiek ku człowiekowi. Przi kóńcu roku sie eszcze pytómy, co je nejważniejsze w tym naszym żywobyciu. Dlo każdego to je co inkszego – baji dlo mnie to je zdrowi a familija - wszystko inksze przidzie samo a nie trzeja za tym gónić. 
Na tyn nowy rok, co idzie Wóm wszystkim winszujym zdrowio, coby Was nic nigdzi nie pichało a nie cisło, coby na Was żodno rewna ani nimoc nie prziszła. 
Cobyście mieli na gróncie a w zogródce urode, coby sie Wóm ulóngły barónki, babućki a kurzynta, krowy dowały kupa mlyka a kury godnie wajec. 
Coby Was chłopi posłuchali a baby nie nasrowały, dziecka niech bydóm posłeszne a szykowne. 
Cobyście mieli dycki tela grejcarów, wiela potrzebujecie – ani mało, ani kupa, bo jak jich je mało to sie człowiek staro, a kiej jich je za kupa, to idzie zgupnónć. 
Coby Was Pónbóczek opatrowoł, cobyście z nim na każdo wyrzóndzali a do niego rzykali. Nie róbcie se z nigo srandy, bo lepszy sie z nim kamracić. 
Niech sie Wóm darzi Rostomili w tym prziszłym roku, winszujym Wóm szczyrze a ze serca wszystkigo nejlepszego!


Tómek Sochacki                   

 

Dzisio Boże Narodzyni, hań downij Szczodre Gody 


Rostomili, jak farorze prziszi nawracać naszych słowiańskich przodków, to byli obleczyni w miechy a prawili, że trzeja żyć biydnie a wszystko, co sie mo to lepszy raczy porozdować hudobnym. Yny, że potym nieskorzij  a gor terazy hudobnego farorza uż yny ze świyczkóm hledać. Potym, jak katolicy pobulali wszystki słowiański świóntynie, to zaczli odprawiać msze w cudzym jynzyku – po łacinie. Dziepro szejdziesiónt roków tymu, w kościołach farorze zaczli rzykać a śpiywać tak, że oto gazda z gaździnóm jich móg spokopić, co wszystko prawióm. Niż prziszła katolicko wiara a prógowała pomarasić wszystko, co było słowiański, to sami Słowianie mieli swojich bogów, co do nich rzykali, bogatóm kulture, tradycyje a zwyki. A za pieróna nie chcieli tego przestać robić, tóż biskupi se uznali że  trzeja ty tradycyje jim niechać, yny to ludzióm inakszy wyłożyć. Tak było aji z Godnimi Świyntami, co sie na nich nejprzód prawiło Szczodre Gody a odprawiało sie jich od dwacatego piyrszego grudnia do szóstego stycznia. Szczodre Gody to był poczóntek nowego roku obrzyndowego Słowian. Co nóm zustało z tradycyji naszych Praojców na Godni Świynta – na ganc kupa wiecy a zwyków. 
 

Nejprzód trzeja rzyc, że Jezus sie nie urodził dwacatego pióntego grudnia, ale isto na jor, abo na jesiyń. Jak sie rodził kościół katolicki, to Rzymianie świyntowali poczóntek roku słónecznego. Prawiło sie na to "Sol Invictus" a było to ganc dwacatego pióntego grudnia. We sztwortym wieku katolicy zaczli w tyn dziyń świyntować narodziny Jezusa, coby poganio uż nie świyncili narodzynio boga słóńca.    
 

Dwanost rostomajtych jodeł, co by miały stoć na stole je z tradycyji słowiańskij. Je jich dwanst, bo dwanost je miesiyncy. Każde jodło to je winszowani, coby w każdym jednym miesióncu sie darziło, coby była uroda a coby wszyscy byli zdrowi. 
Piyrszy dziyń Szczodrych Godów, to był Szczodry Wieczór – wtynczas też sie ludzie dziwali do nieba a hledali piyrszej gwiozdy. Yny że Słowianie sie dziwali do wyrchu barży skyrs tego, coby uwidzieć „Mlycznóm Ceste”, bo gdo jóm uwidzioł, to bezmala mu krowy miały cały rok dować kupa mlyka.
 

We Szczodry Wieczór Słowianie dowali siano a słóme na stół. Potym wycióngali po jednej słómce a gdo mioł nejdelszóm tyn mioł szczynści a urode na cały rok a tyn gdo wycióngnył zielónóm, hned sie wydoł abo ożynił.       
We Szczodre Gody sie dowało prezynty, gor dzieckóm. Prawiło sie na nich szczodroki. To były żymły, ciastka, abo słodki placki. Potym tóm tradycyj przejyni katolicy.
 

Prózny plac przi stole to też je zwyk ze Szczodrego Wieczora. Słowiański Gody to było aji świynto umrzików, bo sie wierziło że w tyn wieczór óni sie wracajóm spadki na świat a idóm do swojich chałup ku familiji. Skyrs tego dycki sie niechało prózny talyrz, coby umrzik móg se też cosik pojeść pospołu z przocielami. Nie śmiało sie głośno wyrzóndzać ani niczym ramplować, bo inakszy dusze sie mógły pogniwać a iść precz. Nie śmiało sie ani zbiyrać łyżek, jak spadły na deliny, bo to był znak od tych umrzików z inkszego świata.  
 

Strómek bezmala mieli dycki Germanie, eszcze przed krześcijaństwym. Potym go przismyczyli ku nóm z Niymiec wanielicy w osiymnostym wieku. Ale sami Niymcy prawili, że strómek wziyni kansik z piastowskigo zómku. Niż prziszoł strómek, to była podłażniczka – wyrszczek smreka, abo sosny co sie go wieszało na powale a ozdobiało. Okróm podłaźniczki Słowianie mieli eszcze  diducha – to był okłocek z reżnej słómy abo z inkszego obilo, co na nim sie też wieszało ozdoby.     
 

Turón drepsi pospołu z kolyndnikami a wiela razy je aji w jasełkach, ale mieli go aji Słowianie. To dycki był takowny szpatny pociep, co jak wloz do chałupy, to mioł przeganiać wszystki złe moce a duchy. Aji Słowianie w Godni Świynta drepsili po chałupach a śpiywali rotomajte wiesiołe pieśniczki. Okróm turónia mieli eszcze wiyncyj szpatoków, co miały odganiać czarownice, nocznice a mory. 
 

Widzicie, że kupa zwyków a tradycyji, co jich terazy fórt dzierżymy je od naszych słowiańskich praojców. Zmiyniły sie yny kapke, bo kościołowi sie nie podarziło wszystkigo wyciepać. Tóż dobre, bo skyrs tego mómy terazy tradycyj, co jóm mogymy dować dali. 
 

Rostomili, Wiesiołych Godnich Świónt!
 

A Słowianie prawili:
Bydźcie zdrowi a niech sie Wóm darzi, niech Was opatrujóm bogowe starzi.  

 

Godni Świynta, kiej my byli dzieckami…

 
Rostomili, dycki jak przidóm Godni Świynta, Wilija a tyn czas, co je yny roz do roka, to człowiek se spómino jako to było kiejsi hań downij. Wracómy sie pamiyncióm do czasu, kiej my byli dzieckami, kiej wszystko było fest ajnfachowe – czorne, lebo biołe. Był strómek, co go Foter przismyczył kansik z lasa. Na nim sie wieszało starucne bańki, co ich uż połówka była potrzaskano. Kole nich sie kolybały ciastka, ledzy kany jakisik orzech zawiniony do strzybnego papióru a lańcuch, co sie go robiło z farbistego papióru. Dycki na strómku było mało plastiku a wiyncyj ozdób, co sie robiło dóma. Nie trzeja było przed Godnimi Świyntami gónić po magacynach a kupować jodła na forot, bo stejna sie go potym wyciepuje. Przed Wilijóm była zabijaczka, tóż miynsa było godnie a ze szpajski wóniało wyndzónym. Pod strómkym dycki była jakisik prezynty – dlo dziecek bawidełka a dlo starych oto fusekle, czopka, abo rynkawice, co jich sztrykowali Stareczka pół jesiynie. Żodne drogi wieca, żodne chytre telefóny, ale cosik skyrs czego ludzie byli radzi, jak to dostali. Bawidełko, co go synek abo dziołuszka dostali pod strómek sie miało w zocy, bo przeca kiejsi nie było tela wszystkigo, jako terazy. Przez Godni Świynta familija pospołu ze sobóm wyrzóndzała a było wesioło – ni jako terazy, że sie fórt dziwómy do tych pieróńskich telefonów, esi nóm gdosik co nie napisoł. Tyn czas to nie były świynta kómercyji a reklam, ale świynta ludzi. O wiela wiyncyj sie szpekulyrowało, czymu sie wubec świyntuje a tyn malućki Jezusek był w postrzodku. Terazy my go tak pociśli na bok a prawiymy: „Jezusku poczkej, nejprzód pogóniymy po magacynach, nakupiymy se rostomajtych fajnackich wiecy a potym oto po Wiliji se możne na Ciebie spómnymy, gor jak usłyszymy jakóm kolynde”. Terazy w postrzodku izby je telewizor, co sie na niego dziwo kupa ludzi a w nim fórt bałuszóm w reklamach, że nejlepszy pod strómek kupić dzieckóm chytry telefón, coby uż ganc straciły kóntakt ze Światym. Tyn Jezusek se tak leży w tej jaskini, owiniynty w jakómsik płachte beczy a je mu zima, ale z niego urośnie potym gdosik, gdo zabije adamowy grzych a zbawi calućki Świat. Przez Godni Świynta trzeja sie do porzóndku najeść, pochwolić jaki gdo mo strómek, co my pod nim naszli a potym dziepro se spóminómy na tego malućkigo, że to sóm przeca świynta, co w nich Ón by mioł być w postrzodku. Wiela z nas odewrziło Ewangelije a poczytało jako to było przeszło dwa tysiónce roków tymu? Ni yny przi Wiliji, ale tak oto wieczór jak uż se siednymy w cieple na gałczu. Ty Godni Świynta, co jo se jich spóminóm, co były oto trzicet, sztyrycet roków tymu sóm mi fest bliski, bo przeca dycki to dziecio nejwiyncyj sie raduje, bo wiy że to je tych pore dni w roku, co sie w nich na isto robióm cuda. Takowne Świynta miyjcie Rostomili Wy wszyscy. Muszymy sie wrócić spadki do czasu, kiej my byli mali a zaś muszymy być jako dziecka. Inakszy tyn czas to uż bydzie yny kómercyj a marketing.
 
Niech sie Wóm darzi, winszujym Wóm zdrowio szczynścio a niech Was Pónbóczek opatruje. Wiesiołych Godnich Świónt!

 

Chuściónka


Dzisio wszyscy oblykómy fusekle, gor jak nas oziómbo po szłapach, ale kiejsi hań downij, niż sie wraziło klepeta do bótków, to sie wiela razy oblykało chuściónki. Chuściónka to był kónsek szmaty, takij oto sztyrycet na sztyrycet cyntymetrów, co sie jóm owijało kole szłapy niż sie obuło bótek. Trzeja było jóm umieć owinónć jak sie patrzi, bo inakszy góniła w bótku a spadowała. Skyrs tego sie musiało bótek fórt sebuwać. Chuściónki obuwali gor chłopi jak szli do roboty, co sie przi nij godnie drepsiło - baji hawiyrze. Niż sfarali dołu to se oblykali kónsek szmaty, co jich potym pore godzin chróniła prociw plynskiyrzóm. Bo przeca jak takowny hawiyrz wyloz ze szola to wiela razy wandrowoł kupa kilometrów chodnikami, niż prziszoł ku swoji robocie. Chuściónki oblykali aji ci chłopi, co chodzowali do lasa robić przi drzewie, bo wiela razy drepsili po gróniach a musieli szłapy chrónić, coby jich nie oszkapić. Bo żodno fusekla, choćby była nie wiym jako, nie chróniła prociw plynskiyrzóm tak, jako chuściónka. Wiela razy sie potargała a palce z nij wylazowały a chuściónka jak było do porzóndku zwiónzano, to siedziała na szłapie, jak mokro koszula na rzici. Ja, jak oto chłopi mieli rast, a pośniodali to se potym bótki sebuli a luftowali szłapy, coby sie nie zasmerdziały. Hań downij chuściónki sie godnie oblykało na Cieszyńskij Ziymi, bo baji oto gazda jak stanył rano, to niż wraził szłape do bótka, pieknie se na nióm oblyk chuściónke. Dycki musiała być wypucowano, bo inakszy sie bótek zasmerdzioł. Skyrs tego gazda mioł dycki pore chuściónek, co wisiały kansik przi kachloku a schły. Jak jednóm ściepoł, co w nij drepsił cały dziyń, to jóm w laworze wypucowoł kapkóm wody a kónskiym szarego mydła. Ale aji baby oblykały chuściónki, jak szły do pola robić, bo przeca fusekla to była yny jedna worstwa a chuściónka jich miała trzi, lebo sztyry. Nó a przeca fusekle kiejsi stoły kupa grejcarów. Ja szło jich usztrykować, ale oblykało sie jich w zimie a wtynczas sie przeca miyni po polu drepsiło. Kiejsi fusekli sie nie nie nosilo na każdo. Chuściónka była łacno, bo jóm szło zrobić oto z kónska starej cychy, abo starej płachty. Gaździno postrzigała baji starucnóm cyche, co jóm dostała eszcze od Starki na małe kónski a uż nimi szło owijać szłapy. Jak sie to stargało to sie nic nie stało, bo gazda to eszcze użył, baji do pucowanio pacek od szmyru. Chuściónki sie przestało oblykać na szłapy jak w kónzumach z oblyczkami szło dostać fusekle oto za pore grejcarów. Kieby ni chuściónka, to by nasi Starzicy a nasze Stareczki mieli godnie plynskiyrzi na szłapach. Widzicie aji Rostomili, jacy óni byli szporobliwi, bo z jednej cychy a płachty szło narzadzać chuściónek dlo całej familje na pore roków. 

 

STELA, abo TU STELA? 


Rostomili moji, na Cieszyńskij Ziymi fórt sie wyrzóndzo a szpekulyruje o tym, esi sie mo prawić STELA, abo TU STELA. Jo se myślym, że kiejsi hań downij nasze Starki a Starzicy wiedzieli hned kiej rzyc jedno, lebo drugi a nie wadzili sie skyrs tego, esi gdosik rzyk stela a inkszy roz tu stela, bo wszyscy wiedzieli co znaczy jedno a co znaczy to drugi. Napiszym Wóm jako jo to widzym a jako to je podle mie. Jak gdosik prawi, że je stela to tak jakby rzyk, że je z Cieszyńskij Ziymi a hań downij, tak ludzie mówili, jak chcieli rzyc, że sóm z Ksiynstwa Cieszyńskigo. Prawili, że sóm stela – z tej ziymi, co óna je inkszo od tych kole nij, bo wedle uż sóm inaksze obyczki, inakszo rzecz, tradycyje a aji zwyki. Na Cieszyńskij Ziymi, co óna je naszo, naszych Fotrów a Starzików, wszystko je stela – rzyki, gory, doliny a stawy. Stela my sóm a stela bydym aż do śmierci, choćby my aji zawandrowali kansik na kóniec Świata. Gdo nie był stela, tyn był dycki cudzy, bo prziszoł baji od Krakowa, od Żywca, lebo z Wrocławio. Jak jakisik synek sie ożynił z dziołuchóm baji z Goleszowa, abo z Karwinej a prziszoł od Kielc, to sie prawiło że ón ni ma stela. Nejprzód był cudzy, ale potym za jakisik sztyrycet roków uż sie prawiło że je stela, bo sie nauczył cieszyńskij rzeczy, tradycyji a zwyków, co ludzie na Cieszyńskij Ziymi twardo dzierżóm po swojich przodkach. Ludzie mogóm być stela, abo nie być stela – tak to było dycki a tak to je. Bo na całym Świecie sóm ludzie włośni a cudzi. Tóż dobre, ale prawi sie aji,  że gdosik je tu stela. Wiycie dlo mnie być tu stela, to je być oto z tej dziedziny, z tej chałupy, co óna stoji kole tej rzyczki, na tym kopcu, wedla tych wielkucnych brzimów. Jak gdosik prawi, że je tu stela, to jakby chcioł rzyc, że je oto z tego placu, co  go poradzi pokozać. Z tej chałupy, co drugij takownej ni ma nigdzi a ta chałupinka to bydzie dycki dlo niego postrzodek Świata, co sie na niego prawi axis mundi. Jak gdosik był z Małych Kóńczyc, to był tu stela, a tyn co był z Jabłónkowa, to uż był tam stela. Ale przeca aji w jednej dziedzinie stoły dwie chałupy jedna na poczóntku a drugo na kóńcu cysarskij cesty a ludzie z tej piyrszej na siebie prawili, że sóm tu stela. Ci z tej drugij też prawili, że sóm tu stela a wszyscy z inkszych chałup na dziedzinie byli tam stela. Tu stela, to eszcze znaczyło, że jakosik wiec mo swój plac a że óna tam mo być. Jak Starzik wziyni Starce handre, co nióm óni myli deliny a nie dali spadki, to był krawal bo óna patrziła tam a tam. Óni jóm wziyni tam stela a nie dali jóm na spadek. Eszcze jak dziecka dorobiały w chałupie, to Mama jak uż sie fest nasmolili to prawili „Idźcie mi tu stela do pola!”. Każdy plac, co poradzymy ukozać palcym je tu stela. Nasi Starzicy a Prastarzicy nie musieli szpakulyrować esi majóm rzyc stela, abo tu stela bo óni to czuli. A żodyn drugigo nie sztrofowoł, że mo rzóndzić tak a nie inakszy. To co żech tukej napisoł to je moji myślyni a ni ma to żodyn dyktat, że to tak było, je musi być a fertig. Cieszyńsko rzecz fórt sie zmiynio, fórt żyje, pokiel bydóm żyć ci, co nióm bydóm chcieć wyrzóndzać, fulać a drzistać. Ni ma sie co wadzić o to stela, abo tu stela. Raczy róbmy wszystko, coby jynzyk naszych Fotrów chrónić, coby nie umrził. 

 

Fusbal 


Wiycie dobrze moji Rostomili, że terazy w telewizorze fórt grajóm we fusbal kansik w Katarze. Ale przeca fusbal sie grało a gro fórt wszyndzi, na isto na calućkim Świecie. Fórt sie w niego kopie aji na Cieszyńskij Ziymi. Każdo dziedzina mo swój klub, co w nim kopióm małe dziecka, starsi syncy a aji chłopi co uż majóm po sztyrycatce. Jak yny sie synkowi kupiło balón, to ón zaczón w niego kopać – jako poradził – jedyn lepszy inkszy gorszy. Nejprzód kopoł balym we ściane w chałupie, ale dycki gor Foter go przeganioł, bo prawił że puc spadnie. Tóż wzión se syneczek tyn bal na miedze a tam za nim gónił. Jak mioł braci a aji siostry, to gónili pospołu a kopali do jednej bramki. Robiło sie jóm oto z dwóch patyków, lebo z kamiyni – co było na pozoryndziu. Potym jak synek poszoł do szkoły, to za balónym gónił pospołu z kamratami na lekcyjach wuefu a po szkole szło eszcze na trowie, lebo na betónie grać, ale trzeja było mieć bal. Wiela razy było tak, że sie bal wciepało do rugzaka, abo sie go wziyno do jakisik taszki z folije, bo przeca po lekcyjach trzeja było go pokopać na boisku przi szkole.  W zimie było gorszy, ale przeca se  spóminóm, że sie kopało aji na śniegu, yny że musiało sie obuć lepsze bótki, bo inakszy sie klejzało jak chróm a wiela razy sie gichło sobóm na na rzić. Kiej sie szło do jakigosik kamrata, to sie dycki pokopało miedzy abo aji w lesie. Ja dobrze żeście poczytali w lesie, bo sie oto chłapcy dorzóndzili, że bramka je oto hanej pomiyndzy dwóma strómami a fertig. Jak sie kopało w lesie to trzeja było wiela razy omijać inksze strómy – óny były jako fusbaliści. Jak se dziecka chciały pokopać w balón na miedzy, to stykło że óna była rowno. Jak na nij były jaki kretowiny, lebo pecyny, to sie do tego kopło a uż szło bal kopać. Eszcze sie prziniósło spod stodoły oto sztyry kuliki na dwie bramki a uż szło grać mecz. Trzeja było yny dować pozór, coby nie kopać w balón na miedzy, kany była trowa, kany se pasły krowy, bo jak sie jóm poszmatłało, to gazda dziecka przeganioł a ryczoł jak pogan. Jak było kapke z kopca, to też sie jakosik grało, yny że trzeja było dować pozór, bo bal sie sóm kuloł po trowie. Na bramce sie dycki postawiło nejwiynkszego, abo nejhrubszego chłapca, coby pomiyndzy kulikami było co nejmiyni placu. Balón był szyty dycki ze skóry, choć potym nieskorzij szło uż dostać takowne z plastiku. Dycki było tak, że jedyn kopoł w fusbal lepszy a inkszy gorszy, ale nejważniejsze było, że dziecka se pogóniły kapke sie zmordowały a potym lepszy spały w nocy. Byli chłapcy, co grali we fusbalowych klubach a tak je do dzisia. Ci lepsi idóm potym dali do wiynkszych miast a wiela razy je tak, że aji grajóm w reprezyntacyji, abo za granicóm. Ale tyn fusbal na miedzy, co my grali to dlo nas dziecek był jako mistrzostwa świata a dycki jak sie balón pokuloł do bramki, to była przeogrómno radość, jakby my kopali na wielkucnym stadiónie.

 

Sztyry etapy w żywocie chłopa


Etap piyrszy: wierzisz we Świyntego Mikołoja. 
 

Każdy chłop, niż nim bydzie, to nejprzód je dzieciym, potym syneczkiym, synkiym a dziepro potym nieskorzij se może oblyc chłopski galoty. Jak se spóminocie, to na ozajst wszyscy my kiejsi hań downij wierzili tymu, że Świynty Mikołoj na isto je, że kansik bywo a że roz za rok przidzie. Prawili nóm, że to je Biskup z Miry, że potym sie przekludził kansik na północ, bezmala do Lapónije, abo na biegun a tam dycki roz do roka, możne miesiónc, możne dwa rychtuje prezynty dlo wszystkich dziecek na calućkim Świecie, coby tego szóstego grudnia to rozwióz. Pómogajóm mu takowne małe podciepy, co sie na nich prawi elfy. Mikołoj to je fest chłop, mo wielkucny bachórz, biołóm brode, czyrwióne lónty, na klepetach  mo czorne poloki a kole siebie diobły. Szykownym dzieckóm dowo prezynty a przeciwnym oszkrabiny ze ziymnioków. Jak idzie, to dycki zwóni zwónkiym a diobły zwónióm łańcuchami a szmyrajóm wónglim wszystki przeciwne dziecka. Takowny Mikołoj prziszoł jak nóm było trzi, sztyry, aji osiym. 
 

Etap drugi: nie wierzisz we Świyntego Mikołoja. 
 

Potym jak nóm było baji jedynost, to my przestali w Mikołoja wierzić, bo nóm gdosik rzyk, że to ni ma żodym Mikołoj, yny Ujec Francek, co se z nas kupa roków robił błozna a ty dwa diobły kole niego to je Ciotka Helynka a Staro Ciotka Zofija. 
 

Etap trzeci: przeblykosz sie za Świyntego Mikołoja
 

Tóż dobre w Świyntego uż nie wierzymy, ale roki lecóm a je nóm  piynć a dwacet. Oto Władkowi sie urodził syneczek a uż mu je sztyry, tóż sie zaczyno pytać, kiej przidzie Mikołoj, bo mu Starzik prawili, że dycki roz do roka takowny chłop przidzie, a jak bydzie szykowny, to mu cosik prziniesie. Starka mu eszcze prawili, że tyn Mikołoj, sie na niego fórt dziwo a jak bydzie przeciwny, to psinco dostanie. Tóż mały syneczek czako, kiej przidzie tyn cały Świynty a mo strach, bo bezmala pospołu z nim idóm aji ty szpatne diobły. Tóż borok Władek musi zónść do Starego Ujca Franka, a pojczać se oblyczki Mikołoja. Ujec pojczo wszystko: galoty, kabot, czopke, brode, mantel a poloki, ale ni za darmo, tóż mu trzeja pół litra zaniyść. A diobły? Władek robi na szachcie a mo dwóch kamratów, co z nim pospołu fedrujóm na Darkowie, tóż óni wziyni zmazane oblyczki, wyszmyrali gymby wónglim a lańcuchy wziyni z chlywa. Władków syneczek był rod jak fazol, bo od Mikołoja dostoł bawidełko a diodły podciepy tak skokały, że wyszmyrały wóngli władkowóm babe, ale aji tak dostały pół litra gorzołki. 
 

Etap sztworty: wyglóndosz jako Świynty Mikołoj. 

 

Sóm chłopi co sie za młodu przeblykajóm za Mikołoja a potym sami zaczynajóm wyglóndać jako tyn Świynty. Uż majóm bryle na kinolu, bachórz jak sie patrzi a kiej sie nie ogolóm miesiónc, to fusy jim wiszóm na brodzie. Wszyscy Starzicy co majóm wnuki, a óny eszcze wierzóm w Mikołoja by sie musieli przestać golić oto uż w lecie, coby mieć fusy jak sie patrzi. Dziepro jak chłop zacznie wyglóndać, jako Świynty Mikołoj, to se wszymnie, że to co mu prawili hań dowonij to je ganc prowda. We Świyntego Mikołoja wierzymy wszyscy, potym przestanymy, ale nieskorzij zaś wierzymy. Rostomili prezynty, dobre wieca, dobre słowo idzie ludzióm posyłać dycki, cały rok tóż na każdo bydźcie Mikołojami.

 

Hawiyrz, szachta, dukla, lutnia a szol


Rostomili Hawiyrze, nejprzód bych Wóm chcioł powinszować przi ty Waszym świyncie, coby Was Pónbóczek a Świynto Barbora opatrowali. Cobyście tela razy wyjechali spadki na wyrch, wiela żeście razy zjechali. Szczynść Boże – Darz Bóg. Niech sie Wóm darzi, bo my Tustelocy z Cieszyńskij Ziymi mómy tóm Waszóm procnóm a ciynżkóm pilobe moc w zocy. A przi tej przileżytości bych chcioł Wóm kapke powyrzóndzać jaki słowa, gor z nimieckigo jynzyka przeszły do naszej cieszyńskij rzeczy a sie jich godnie wyrzóndzało na szachtach a we werkach. Hań downij ci co, mieli szachty to byli gor Rakuszanio a Niymcy. Skyrs tego skludzali majstrów, inżynierów a sztygarów, co szwandrosili jakómsik cudzóm rzeczóm. Ale przeca nie wszstki słowa były z nimieckigo bo ledzy kany sie trefiły ty z czeskigo a aji z polskigo. Ludzie jednako jak ty cudze słowa słyszeli, to jich zaczli zmiyniać, podle tego jako rzóndzili na każdo. Nejprzód sie zaczło prawić że kopalnia, to je SZACHTA a na tóm jame a na winde, co rajzuje z wyrchu dołu a spadki, że to je SZOL. HASZPEL to było to wielkucne koło, co na nim była ocelowo lina, co spuszczała szol dołu. Potym na dniówke sie zaczło prawić SZYCHTA a na górników HAWIYRZE. Każdy hawiyrz mioł obute CHUŚCIÓNKI a na rzici  FLEK. Hawiyrski oblyczki to były HAWIYRSZCZOKI a każdy hawiyrz musioł świycić lampóm, co sie na nióm prawiło KARBIDKA. Hawiyrze robili dołu, to byli DOŁOWI - óni FEDROWALI wóngli, albo na WYRCHU a rychtowali wszystko, co potrzebowali jejich kamraci na dole. Na szachcie na dole sie robiło na chodnikach, na ścianie, lebo w przodku. Hań downij sie fedrowało KRAMPOCZAMI, SZRAMÓWKAMI a ZBIJACZKAMI. Wóngli sie suło do wielkucnej kumory, co sie na nióm prawiło DUKLA a przeciepowało sie go w GOSPODZIE. Potym nieskorzij na szachte sie zaczło prawić HAWIYRNIA, gor po wojnie. Tam, kany było wóngli to sie go znaczyło a prawiło sie na to HORYZÓNT. Wóngli sie woziło na dole takownym ocelowym wózkiym, co sie na niego prawiło KOLYBA. Powoły sie podstawiało SZTYMPLAMI,  coby wyrch nie spod a nie zasuł hawiyrzi. Na taki powoł  z drzewa, co dzierżoł skały sie prawiło KOPNIA. Hawiyrze musieli na dole dychać a mieć luft, tóż go tam trzeja było jakosik dostać. Fukało sie go wielkucnymi rułami, co sie na nich prawiło LUTNIE. Na szachtach robiły aji baby, baji przi szybie wógli odbiyrały paniczki, co na nich prawili ODGRABULE. Hawiyrz na dół dycki SFAROŁ– zjechoł a WYFAROŁ – wyjechoł na wyrch. Hań downij na szachcie robili aji młodzi syncy, co odwożali wóngli na toczkach – prawiło sie na nich że to sóm ŚLEPRY a na starszych SZLEPRY. Wyfedrowane wóngli sie FOLOWAŁO a robili to FOLOWACZE. Potym sie go ciepało na PŁÓCZKE a do ZORTOWNIE. Hawiyrze wiela razy bywali w chałupach, co sie jich stawiało w kupie – w KOLÓNIJI. Tóż widzicie rostomili, że na szachcie tych rostomajtych słów było kupa a to, co hawiyrze nie poradzili pomianować, na to se musieli wyszpekulyrować nazwe sami. 


Eszcze roz wszystkim hawiyrzóm wszystkigo co nejlepsze. Szczyść Boże, Zdarz Bóg!

 

Co wszystko nas uczyły nasze Mamy a Starki: 


1. RZYKANIO: "Lepszy rzykej coby tyn flek zloz z tego tepicha".
2. LOGIKI: "Jak zhórczysz a złómiesz klepeto, to uż tak nie 
bydziesz skokoł. 
3. LOGIKI WYŻSZEJ: "Czymu? Bo jo tak prawiym".
4. IRÓNIJE: "Becz dalij, to bydziesz mioł za chwile 
na isto skrys czego beczeć".
5. CIYRPLIWOŚCI: "Doczkej se ty, yny przidymy do chałupy"
6. CO TO JE MAGIJA: "Zawrzij uż gymbe a jydz". 
7. CO TO JE GENETYKA: "Jeżeś ganc jakby twojigo Fotra widzioł".
8. ANATÓMIJI: "Wywracej dalij tymi oczami, to ci tak zustanie".
9. WYTRWAŁOŚCI: "Bydziesz przi tym stole tak długo siedzioł, pokiel talyrz nie bydzie prózny". 
10. JAKI DZIWOKI MOŻE BYĆ CZAS: "W twoji izbie je tak, jakby tukej całóm noc duchoł wiater"
11. RAJZOWANIO NA SZLICZUCHACH: "Dowej pozór aż nie klejzniesz, bo dłaszka je wypucowano". 
12. JAKO SIE STAĆ STARYM: "jak nie bydziesz tego jod, to nie urośniesz".  
13. RAJZOWANIO W CZASIE: "Izba mo być poukludzano na wczora"
14. GIMNASTYKI: "Podziwej sie jaki mosz zmazane pleca". 
15: CO TO JE TELEPORTACYJ: "Zawrzij za sobóm dwiyrze, kaj żeś je we chlywie?"          
16. CO TO JE TELEPATYJ: "Oblycz sie, bo wiym że ci je zima". 
17. CO TO JE GENEALOGIJA: "Podziwej sie jak żeś tukej namarasił, kany żeś sie urodził we chlywie?"
18. SRANDY: "Jak ci ta kosiarka poharace szłapy, to potym ku mnie nie idź". 
19. CO TO ZMARTWYCHWSTANI: "Jak sie utopisz oto w tej głymboczynie, to mi potym nie becz".

 

Ława


Hań downij w każdej chałupie gor w kuchyni, ale aji po izbach stoła ława. Jak była szyroko, to sie na nióm prawiło stolica. Nejstarsze ławy to były ociupane połówki pni, dziepro potym sie jich zaczło robić z hrubych forsztów, a ku nich sztyry klepeta. Dycki to był ajnfachowy mebel, bo ni mioł żodnych żydli na pleca. Jak sie ławe postawio pod ścianóm, to sie szło o tóm ściane plecami oprzić  a siedzieć aji pore godzin. Nie każdy poradził ławy robić, bo to trzeja było umieć, tóż strugali jich gor tesorze. Ale wiela razy, baji w goraliji ławy se robili gazowie, oto jak zbulali jakisik stróm, buka abo dymba to se kozali niechać takownego długigo gnotka, potym go ociupali, ostrugali a na kóniec pieknie wyrównali, coby sie na tym dobrze siedziało. Każdóm ławe trzeja było pieknie cioskóm wygładzić a potym na kóniec,  jak gdo mioł szmyrgiel, to jóm nim eszcze poszmyroł. Hań downij sie ławy nie sztrajchowało żodnymi lakierami. Dziepro nieskorzi sie jich malowało chemijóm, coby sie blyszczały. Nejszumniejsze sóm jednako ty, co sie błyszczały bo jich gaździno fórt szmyrała rzicióm. Ze zaczónku ława była kapke rapato, ale za pore roków uż sie błyszczała, bo na nij fórt gdosik siedzioł a rzicióm glancowoł. Ławy były rostomajte - krótsze a delsze, kupa zoleżało od tego jako wielko była familija. Kiejsi w jednej chałupie bywali Starzicy a Fotrowie z dzieckami, tóż raczy sie ławy robiło delsze, bo przeca gazda z gaździnóm nigdy nie wiedzieli wiela bydóm mieć dziecek. Ława, abo aji dwie musiały być takowne, coby wszyscy poradzili siednónć ku stole. Kupa razy było tak, że ława co jóm zrobił Prastarzik stoła w chałupie aji sto roków. Jak uż była fest rozwiertano od chroboków, to sie jóm dziepro dowało do waszkuchnie, bo eszcze przeca szło na nij siednyć, ale do kuchynie sie uż nie godziła. Na ławie, gor na takownej szyrszej stolicy se szło fajnie legnónć. Baji gazda, kiej poobwiadwoł rod se na nij wyprościł klepeta, coby mu prziszła siła do roboty. Rod na nij lygoł aji Starzik. Kiej sie lygło na ławie, to człowiek sie  móg podziwać na powoł a lepszy wtynczas sie szpekulyrowało, gor kiej se klepeta dało wyży, bo wtynczas krew bezmala lepszy płynie do głowy. Ława była twardo, tóż aji jak kogosik bolało w krziżu, to na stolicy mu było jako we szpitolu. Ława to był plac, kany sie bawulkały dziecka, gor syncy bo szło na nij autkami rajzować, jako po cysarskij ceście. Wiela razy sie ławy pojczowało, baji na wiesieli. Bywało tak, że z całej dziedziny gazda ławy pozwożoł na drabinioku, bo tela było napytanych wiesielników. Takownóm nejberży ajnfachowóm stolice szło zrobić roz dwa. Stykło zebrać jedyn forszt, dwa gnotki, pore gwoździ a kładziwo. Takowne ławy szło postawić pod stodołóm, przi murze pod chałupóm, lebo kansik pod strómym. Na ławie sie siedziało przi stole. A jak sie siadło, to dycki sie wyrzóndzało. Drzistani a fulani lepszy człowiekowi idzie, kiej siedzi niż kiej stoji. Tóż ława pómogała gymbie fulać a rzici a klepetóm se spocznónć. Tesorze mieli takowne ławy, co na nich strugali drzewo a prawiło sie na to strugaco stolica. Ława eszcze kansik stoji, możne je wciepano do stodoły, lebo do waszkuchnie. Możne je worce jóm eszcze odnowić. Sprógujcie se legnónć na takownej starucnej ławie, uwidzicie wiela Wóm wiecy przidzie do głowy, jak sie podziwocie na bioły powoł. 

 

Moji Rostomili,
 

Oto terazy we sztwortek a w pióntek żech był w jury kónkursu cieszyńskij rzeczy w Dómu Narodowym w Cieszynie. Tyn kónkurs uż mo osiymnost roków, tóż je zdrzały a mianuje sie: Po Cieszyńsku po obu strónach Olzy. Dycki na niego przijyżdżały dziecka z obu strón Olzy - z tego zachodnigo a wschodnigo brzygu naszej starucnej rzyki, z całego byłego Ksiynstwa Cieszyńskigo - z naszej rostomiłej Cieszyńskij Ziymi. Tak było aji latoś. Wszystkich było sto osiym a wyrzóndzali rostomajcie, bo przeca naszo cieszynsko rzecz to ni ma jynzykowy monolit. Dyć co dziedzina to sie inakszy fulo a drziszcze a dzisio a aji wczora nóm to ty dziecka ukozały a przipomniały, że to tak na ozajst je. Przeogrómnie żech je rod żech tam móg być a dziynkujym pieknie za pozwani. Pospołu sy mnóm w jury była Jadzia Palowska, Ewelina Szuścik a Leszek Richter. Jak my to rzóndzyni dziecek na kóniec ocyniali, to my sie nie powadzili, tóż pół biydy. Chciołbych podziynkować wszystkim małym a wiynkszym , co żeście przed nami wyrzóndzali. Jako w każdym kónkursie cieszyńskij rzeczy musieli my sie na kóniec dorzóndzić, gdo kapke lepszy rzóndził po naszymu a gdo jednako kapke gorszy, ale dycki to była yny kapka, bo dlo mnie żeście wszyscy wygrali. Dziynkujym pieknie, że sie chciało waszym Rechtoróm, Tacikóm a Mamóm, bo kieby ni óni, to by Was na tym kónkursie na isto nie było. Dziynkujym tym, co tyn kónkurs robióm uż osimnost roków: Górnośląski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Katowicach, Zarząd Główny Polskiego Związku Kulturalno - Oświatowego w Republice Czeskiej,  Sekcja Ludoznawcza ZG PZKO w Republice Czeskiej. Dej Boże, coby na rok zaś tyn kónkurs był a coby było eszcze wiyncyj młodych Tusteloków, co chcóm naszóm rzeczóm cosik podrzistać. Ty dwa dni, to było świynto naszej cieszyńskij rzeczy. Niech tak bydzie dycki, na każdo, bo jynzyk naszych Starek a Starzików je worce dować dali - naszym dzieckóm a wnukóm. A w tej naszej przeszumnej rzeczy, czy óna je z Goralije, abo je barży z dolin, lebo je w pieśniczce czy wincyj w tańcowaniu, to dycki nejważniejszo w nij je miłość a to że chłapiec mo rod dziołuche a ji przeje. Nejlepszy przikłod mocie na fotografiji. To sóm  tacy dwo, co dzisio piyrszy roz szumnie wyrzóndzali przed jury a majóm sie fest radzi, ganc jako mój z mojóm. 


Wszystkim, co żech Was widzioł a posłuchoł niech sie darzi a coby Was Pónbóczek dycki opatrowoł!

 

Kabotek 

 

Kabotek to je bioło bluzka, co jóm oblykajóm paniczki na całej Cieszyńskij Ziymi od Strumiynio do Jaworzinki. Dycki biolućki, dycki rowno, pieknie wybiglowany aż sie świyci, gor jak sie na niego słónko oprze. Bioły kabotek sie kapke gryzie z czornym żywotkiym, ale to tak mo być, bo kieby aji jedno aji drugi było biołe, lebo czorne, to by nie były takowne zocne dlo oka. A tak kabotek świyci przi żywotku jako miesiónczek na niebie a strzybne kwiotki na żywotku sie blyszczóm jako gwiozdki w nejczorniejszóm noc. Nejstarsze kabotki sie szyło z ciynkigo płótna, lebo z batystu, co sie go kupowało w Jabłónkowie. Szyło sie jich z kónsków, co miały kształt kwadratu, lebo prostokónta, były pokyrczóne a miały pufy na rynkowach. Na lymieczki kole rynkowów a oszywke kole karku sie haftowało rynkami biołóm nicióm. Na poczóntku dwacatego wieku kabotki sie zaczło szumnie prziozdobiać. Wtynczas sie jich zaczło szyć z twardego kartónu. Kabotki sie zaczło haftować podle wzoru richelieu ze snutkami ciynkimi jako pajynczyna. Też to przeogrómnie szumnie wyglóndało. Na rynkowach sie zaczło robić piekne okruża ze zómbkami a bogatsze miały przeszumnie zdobióny przodek, co sie na niego prawiło przedniczka. Za „Starej Polski” kabotek sie ganc zmiynił a inakszy sie go szyło. Do wałaski sukni paniczki zaczły oblykać moderni kabotki z małymi pufami na rynkowach. Szyło sie jich z jedwobiu, muślinu batystu, perkalu a po drugij wojnie aji z nylónu. Kabotki nie były uż yny biołe, ale aji krymowe, lebo ekru. Ty ganc nowe miały rostomajte ozdoby – korónki, krauzy, mereżki, kragle a maszki. Ale fórt to były kabotki. Terazy jak paniczki oblykajóm wałaski oblyczki, to pod żywotkiym zaś sie biyli kabotek, jako kiejsi hań downij. Jak eszcze sie na nim z przodku blyszczy orpant a szpyndlik, to każdo gaździno, co go mo na siebie, wyglóndo jako grofka. Dycki jednako każdo paniczka se musiała a esi sie oblyko wałaszke to fórt musi mieć kabotek w zocy To je tak samo, jak chłop dycki musi mieć czystóm, wybiglowanóm koszule na siebie obleczónóm, kiej idzie pomiyndzy ludzi. Kabotek to je fórt ta czynść cieszyńskich oblyczek, co go człowiek nejprzód uwidzi, bo jak je wypucowany a eszcze naszkróbióny, to na nim słónko blyszczy jako we zdrzadle.

 
Maciyrz
 
Co to je Maciyrz? Na, nejprzód to je naszo Matka, co nas ku sobie cisła ku piersi, kiej my byli mali a chróniła nas przed Światym a przed szpatnymi mocami. Óna nas uczyła rzykać do Pónbóczka, śpiywała nóm szumne starodowni pieśniczki a poradziła uwarzić na blasze nejlepsze jodło. Maciyrz to je Foter, co robił w pilobie, coby my dycki mieli na stole chlebiczek a coby my byli obleczóni jak sie patrzi. Ón nóm dycki prawił, co je dobre a co trzeja mijać bokiym. Tyn sóm Foter nóm wiela razy wyrzazoł po rzici, ale skyrs tego my go mieli fest w zocy. Maciyrz to je Stareczka, co dycki dlo nas miała czas a wyrzóndzała nóm pogodki a legyndy lepsze jako nejnowszy film w kinie, co nas uczyła ficować, sztrykować a grać w rostomajte gry. Maciyrz to je Starzik, co nóm wyrzóndzoł o starucnych czasach, kiej był przi wojsku, co wszystko przeżył a kany wszyndy był. Ón nas nauczył jako sie siykiyrkóm ciupie drzewo na gnotku a jako słożyć ogiyń w kachloku. Maciyrz to je naszo chałupa, co my sie w nij urodzili a chowali, co w nij znómy kady kóntek, każdóm deline a flek na ścianie. Bo przeca my po tych dłaszkach sie bawukali a ty fleki my wiela razy sami zrobili. Ta chałupa sie pospołu z nami śmioła, jak my robili srande a z nami beczała, kiej my szli do świata. Maciyrz to je zogródka, co w nij Stareczka miała macoszki a Mama pietruzieli a marekwie. To je tyn las tam hanej za kopcym, co my w nim gónili a sie bawulkali. Maciyrz to je ta miedza, co na nij stoły orstwie ze sianym a grónt, co my na nim zbiyrali ziymnioczki a piykli pieczoki. Maciyrz to je ziymeczka, co jóm Foter oroł, brónowoł a dycki broł a wónioł, bo przeca wóniała żywotym, co z nij wylazuje. Ta Ziymia była dlo niego świynto, bo jóm błogosławił Pón Bóczek. Maciyrz to je hanej tyn stróm, co my na niego wlazowali a ta studnia, co Starzik z nij rympołym cióngnół w kiblu wode. To je ta szkoła w dolinie, rechtorzi a kamraci, co my z nimi pospołu drepsili po dziedzinie. To sóm przeca my, bo kupa z nas korzyniami wrosło w ziymie. Maciyrz to je naszo Ziymia Cieszyńsko, co jóm Pónbóczek bezmala stworził, kiej sie podziwoł na dziołuche, co sie zaśmioła bo pomyślała o synkowi, co mu przała. Tyn Pónbóczek na isto wiedzioł co robi, bo szumniejszej krajiny ni ma nigdzi na świecie. Nigdzi jako tukej nie grajóm w lecie świyrszcze a w moju żaby na stawach. Nigdzi indzi strómy na jor ni majóm takownego biolućkigo kwicio, jako tukej przi tej chałupie, w tej naszej dziedzinie. Maciyrz to je aji ta naszo przeszumno cieszyńsko rzecz, co my jóm wycyckali z matczynym mlykiym. Jak nióm rzóndzymy, to jakby my śpiywali nejszumniejszóm starucnóm pieśniczke. Ta naszo rzecz nóm maluje całućki świat, co je kole nas a przez nióm sie na niego dziwómy jako na nejpiekniejszy obrozek. Maciyrz to je naszo cało familija, przociele, kamraci co żyjóm kole nas, pospołu z nami robióm, balandrujóm a nas nawszczywiajóm. Óni nas wiela razy nasrajóm, ale potym zaś rzóndzymy a mómy sie w zocy. Maciyrz poradzymy pomacać packami, ale aji poczuć w sercu a w tym sercu jóm schować. Tam jóm bydymy mieć aż do śmierci a kiej uż przidzie tyn czas, co zawrzymy oczy na zowdy, to se tóm Maciyrz eszcze roz spómnymy a bydymy mógli se w pokoju usnónć. Eszcze roz sie nóm pokożóm ty strómy, ta miedza a ta chałupa, co my z nij sóm. Eszcze roz se spónymy na Matczyne oczy, kiej nas piastowała a śpiywała „Ojcowski Dóm”…
 
Na kierchowie sie kóńczy wszystko
 
Rostomili, oto dzisio, lebo wczora żeście drepsili po kierchowie, coby sie podziwać kany je pochowano Stareczka ze Starzikiym, lebo Staro Ciotka ze Starym Ujcym. Potym eszcze żeście hledali tego kamrata, ze szkoły co uż tam kansik leży pod dornikiym a tóm paniczke, co bywała wedla waszej chałupy a dycki przidrepsiła wieczór z baterkóm, coby se tak oto podrzistać. Tych wszystkich ludzi uż ni ma na świecie, ja óni sóm w naszej głowie, jak se na nich spómymy a eszcze jejich miana sóm napisane na grobach. Idzie jich aji nónśc na starucnych fotografijach. Pokiel my tukej sóm a ty groby bydóm stoć, to sie o nich bydzie pamiyntać. Sóm ludzie, co piszóm, gdo sie kany a kiej urodził a kiej umrził. Piszóm to na papiórze, abo na komputerze . Też tak idzie robić, ale przeca papiór może zgoreć a komputer sie strzasko – wiyrzcie mi, że nie lza tukej na ziymi pamiynć o jakimsik umrzikowi wrazić kansik do bóncloka, lebo zakopać do ziymie. Pamiynć o umrzitych ludziach je na tym świecie pokiel go ludzie spóminajóm a o nim rzóndzóm. Choćby mioł całóm kupe grejcarów a postawiłby se szumny pómnik wysoki na dwa metry, to za sto, dwiesta roków z tego nie bydzie nic – możne oto pore kamiyni na trowie. Jo wierzym tymu, że to co je o nas napisane, je tam na wyrchu u Pónbóczka, to zustanie zowdy, bo je bezmala takowno ksiynga umrzików, co sie w nij pisze wszystko to, co człowiek robił a jako żył. My se yny mogymy pospóminać na tych, co jich uż z nami ni ma, ale wszystko o nich wiy na isto Pónbóczek. Rostomili, moja Staro ciotka Lojska dycki prawili, że tam w tej dziurze na kierchowie je ta prowdziwo sprawiedliwość, bo do nij spuszczóm szumnóm trówłe bachrocza a takownóm ajnfachowóm tego chudobnego. Choćbyście mieli nie wiym jaki bogactwi, to wszystkigo nie wciśniecie do trówły. Na kierchów, kiej nas bydóm chować bydymy yny w oblyczkach a choćby my w trówle mieli naciepane złoto, strzybło a grejcary to stejna idymy do ziymie a to wszystko je ganc na nic. Na kierchowie sie kóńczy wszystko. Dzisio sie dziwómy na szumne pómniki naszych przocieli a kamratów, ale za sto, dwiesta roków tego uż nie bydzie. Bydóm kansik możne archy papióru o nas, możne jakisik płyty, abo cyfrowe zdrzódła. Ale to też dzisio je a jutro tego ni ma. Tóż dobre, na tym kierchowie to uż je ganc nasz kóniec? Rostomajcie ludzie se to wykłodajóm a w wierzóm. Jedni prawióm, że po śmierci ni ma nic, inksi że bydzie sónd ostateczny, że jedni póndóm do raju a inksi do piekła. Jedni eszcze tam miyndzy piekło a raj styrkajóm czyściec. W cosik trzeja wierzić, że je jakisik świat tak po drugij strónie a że sie tam kiejsi wszyscy pospołu zyndymy. Pod grobym, pod tym kónskiym kamiynio sie wszystko kóńczy – żywot, miłość, hyra, grejcary, złoto a strzybło. Wszyscy tam kiejsi pójdymy, jedni wartko, inksi nieskorzij. Gdosik kiejsi rzyk, że śmierć sie do każdego uśmiychnie a trzeja sie uczyć, jako sie uśmiychnónć do nij.

 

Zicherka


Jak była zawrzito, to pół biydy, ale jak sie jóm odewrziło, to mógła podziubać – zicherka – kónszczek dróta a ciynkigo plechu, takowne małe cosik, co człowiek dycki hledoł, kiej sie zaczły jakisik kurowody z oblyczkami. Zicherka dycki musiała być schowano kansik w drzewianej kiśniczce, posłołu z jegłami a niciami. Kiej sie po nióm sióngało? Na, Nejwiyncyj wtyczas, jak sie utargoł knefel a nie było czasu, coby go prziszyć spadki. Tóż gazda bez knefla w koszuli wyglóndoł srandownie, skyrs tego se musioł dać miasto niego zicherke. Potym dziepro wieczór jak uż gaździno miała czas, to mu knefel pieknie prziszyła spadki. Zicherke sie używało aji jak puścił knefel w galotach, yny że wtynczas sie musiało zebrać takownóm wiynkszóm, gor jak chłop mioł wańtuch. Bo zicherki były rostomajte. Ty nejmiyńsze godnie używały baji szwoczki, jak chciały cosik poszyć do grómady a ty wiynksze były dlo chłopów. Pokiel zicherka na lóntach dzierżala, to było pół biydy, gorszy jak popuściła, to wtynczas poradziła aji pichnónć do skóry a to uż kapke bolało. A przeca ludzie sie hań downij godnie gibali a mało kiej siedzieli, tóż boroka zicherka musiała dzierżeć koszule, abo galoty wiela miała siły. Nó, a jak sie nie dej boże odewrziła, to chłop hned se tego wszymnył, bo mu galoty zaczły spadować, lebo koszula sie odewrziła na bachorzu. Tóż ale nic sie nie dało robić, wraziło sie zicherke spadki a fertig, jakosik do wieczora trzeja było wydzierżeć. Było aji tak, że Starzik ze zicherkóm w galotach drepsili tydziyń, bo sie powadzili ze Starkóm. Gazda też wiela razy uż mioł tej zicherki pełnóm rzić, bo go fórt pichała. Wiycie chłop jak sie nasro, to zaczyno fest szpekulyrować, tóż Starziczek se wzión kónsek porwózka a zawiónzoł na galotach a gazda naszeł kónszczek ciynkigo drótka, tóż też se jakosik doł z koszulóm rady. Paniczki też zicherki dziubały do oblyczek, baji wtynczas, jak sie potargały. Dyć hań downij nie było czasu, coby lónty poszyć, bo fórt była robota. Czasym nie było ani czasu, coby sie przeblyc, bo uż baji siano trzeja było zwożać z miedzy pod kopcym. Dziepro wieczór, jak se uż paniczka jedna z drugóm siadła przi stole a miała nyncojg na pozoryndziu, to jegłóm a niciami poradziła sprawić to, co sie za dnia potargało, prziszyć knefel, lebo aji cosik zaficować. Wtynczas zicherki dowała spadki do drzewianej kiśniczki, ale óny tam były yny jakisik czas, bo zaś jak yny knefel puścił, abo cosik sie roztargało, to po nióm wszyscy sióngali. Zicherki sie fórt robi, ale coroz miyni ludzi wiy, na co óna je, bo kiej sie oblyczka skućko, abo knefel wytargo, to uż sóm kurowody a żodyn nie wiy bar-zo co dali robić. A styknie yny odewrzić małóm drzewianóm starczynóm kiśniczke a wysmyczyć z nij zicherke. Rostomili, zicherka sie dycki przidała eszcze do jednej wiecy – jak trzeja było gume styrczyć baji do dresioków. Dziubie, ale poradzi kaj jakóm oblyczke przidzierżeć – zicherka, spómnijcie se na nióm, co óna poradzi wszystko z oblyczkami zrobić.

 

Szewiec, szwiec
 

Co sie robi, abo robiło, jak sie stargajóm bótki, jak sie w nich krónflek odlepi, lebo zola zacznie gónić? Na dyć przeca, że sie drepsi do szwieca, do chłopa co poradzi sprawić każdy bótek – tyn od paniczki a tyn chłopski. Szewcy szewcowali gor w miastach – we Skoczowie, w Cieszynie lebo w Karwinej. Hań downij synek, co sie chcioł nauczyć jako sie sprawuje bótki musioł iść sie uczyć do szwieca – majstra a dziwać sie jako sie co robi. Było aji tak, że szewiec – Foter uczył swojigo synka, ale ón musioł chcieć sie tego wszystkigo nauczyć. Bo szewcowani to ni ma takowno lahko wiec, przeca trzeja wiedzieć kany klepnónć kładziwkiym a jaki klyj sie na co lepi – inkszy na krónflek a eszcze inkszy na zole. Eszcze taki synek, co sie uczył na szwieca musioł wiedzieć jaki gwozdki sie bije, bo jedne były krótsze, inksze dłógsze – każdy na cosik inkszego. Szwiec baji tyn w Cieszynie, co jo go pamiyntóm mioł warsztat na hólicy Górnej, ganc blisko wanielickigo Kościoła Jezusowego. Takowny malućki kamerlik z oknym na hólice, z firangóm, wszyndy były bótki – jedne sprawióne a inksze do roboty. Jak sie zaniósło bótek do szwieca, to on nejprzód sie na niego podziwoł, poobracoł na wszystki stróny a dziepro potym packe do niego wraził, coby pomacać jaki ón je w postrzodku. Wiela razy było tak, że oto hned na doczkaniu stykło gwozdek przibić, klejym polepić, prziciść coby chycił a uż bótek by sprawióny. Yny że z tymi klejami to było tak, że w bótku lza było drepsić dziepro na drugi dziyń, bo tyn klyj musioł do porzóndku chycić. A hań downij ty kleje smerdziały jak pierón, tóż żech tymu szewcowi nie zowiścił tej jego roboty. Ja, grejcary za to mioł ale musioł sie kupa chemije nawóniać. Jak sie prziszło do szewca, to dycki mioł kupa rzeczy, nejprzód o bótkach a potym baji co sie to robi na tym Świecie a gor u nas w Cieszynie a na Cieszyńskij Ziymi. Do szewca sie szło, jako do starego kamrata a ón uż tych ludzi, co do niego drepsili fest dobrze znoł. A prawiło sie, a eszcze sie prawi, że gdosik klnie jako szewiec, wiycie to je prowda, bo sprawić bótek, tak coby sie nie rozloz to trzeja było mieć ciyrpliwość a norymne nerwy. Nó, a eszcze sie trzeja było spytać, kiej ty bótki bydóm sprawióne. Tóż jak baji przidrepsiła jakosik paniczka a robiła sie „co óna to ni ma”, to szewiec prawił, że bótki bydóm zrychtowane za tydziyń. Ale jak przidrepsiła oto takowno starka, co bywała w kamiynicy naprociw a pytała go coby ji to sprawił, bo ni mo w czym drepsić, to szewiec ji to sprawił roz, dwa, trzi. Bo wiycie, kiej sie idzie za kimsikej, coby cosik zrychtowoł, to trzeja here niechać dóma. Dzisio uż szewców je strasznie mało, bo ludzie jak sie jim bótki zrympolóm, to jich wyciepujóm miasto dać sprawić. Też terazy sóm inksze bótki jako kiejsi – robi sie jich z gumy a z plastiku, ni jako kiejsi ze skóry. Ale jo se jednako myślym, że kieby tyn szewiec, co żech go dobrze znoł eszcze dzisio szewcowoł, to by aji ty moderni bótki poradził sprawić, yny by se musioł narychtować jakisik lepszy klyj. Tyn szewiec, co jo se go spóminóm, to był Władek Badura – mój dobry kamrat, człowiek ajnfachowy, co do niego wszystko w żywocie było biołe, lebo czorne, bo takowni byli szewcy – abo sie dało bótki sprawić, abo ni.  Naozajst sóm ludzie, co go eszcze pamiyntajóm.        

 

Na pole a do pola 


Rostomili moji. Wiynkszo czynść Poloków, jak wylazuje z chałupy, to prawi że idzie "na dwór", ale my Tustelocy, co bywómy na Cieszyńskij Ziymi, prawiymy że idymy do pola, lebo na pole. Dlo człowieka stela, świat je z dwóch czynści. Piyrszo to je chałupa – tam je pokój, ni ma podciepów, nie ducho wiater, je co jeść a w kachloku gore fajer, co wszystkich grzeje. Ta drugo czynść to je to pole a w nim uż se trzeja dować pozór, bo to je inkszy świat – sóm w nim baji złe duchy a demóny. Ale przeca do pola trzeja iść, bo w chałupie nie idzie fórt siedzieć. Gazda a gaździno idóm do pola gor skyrs tego, coby se porobić na gospodarce, na gróncie abo na miedzy. Jak my byli mali a my dorobiali, to Mama dycki nas wyciepali do pola a prawili: „dziecka do pola, nic tukej w chałupie ni mocie do roboty!”. Stareczka sie dycki dziwali jaki je czas a esi mogóm iść na pole se kapke podrepsić. Przeca jak świyci słónko, to se mogóm kapke do pola wynść. Starzik też, ale ón uż po polu góni od połednia, bo pómogo synkowi sprawować traktór. Jako dziecka, to my po polu gónili od rana do nocy a jak nas Mama wieczór zawołali do chałupy, to my byli fest nasrani. Na polu było przeca tela fajnackich wiecy – strómy, co na nich szło wlyźć, stodoła co  w nij szło skokać z piyntra do sómsieka do siana, a aji miedza co na nij były kwiotki a dziołuszki z nich plótły wiónki. Po polu jak człowiek drepsił to sie nadychoł luftu, ogrzoł sie na słónku a poradził aji cosik fajnego wyszpekulyrować. Do pola sie trzeja było jednako oblyc, baji w zimie bo inakszy hned była ryma abo kuckani. Do pola sie wyganiało kocury a psy, jak jaki wloz do kuchynie, bo były takowne gaździnki, co jich ni miały rade, bo prawiły, że kocura a pies patrzi na pole. Pomiyndzy polym a chałupóm były dwiyrze a próg a hań downij sie wierziło, że by miały być raczy fórt zawrzite. Wiela razy było tak, że starzik, gazda abo dziecka prziszły z pola a ani sie nie poseblykali – jako byli na polu, tak baji lygli do legier. Tak sie nie śmiało robić, bo oblyczki trzeja było raczy dać na rechle do siyni abo do waszkuchnie. Starka prawili, że oblyczki do pola by miały być inaksze jako oblyczki po chałupie. Bo przeca z pola szło cosik przismyczyć. Człowiek na Cieszyńskij Ziymi był na polu, abo w chałupie a tak leciało jego całe żywobyci. To było ganc ajnfachowe, bo kiej baji Starzika nie było dóma, w chałupie to na ozajst musioł być polu a jak go ni ma na polu, to musi na isto być dóma. Jednako na polu było ciynżko kogosik nónść, bo w chałupie to gaździno oto hókła a uż chłop przi nij był a na polu go mógła zwoływać a ón sie nie odzywoł, ale tak było yny wtynczas jak se kansik w szopce polywoł ze sómsiodym. A szopka to przeca też było cosik na polu. 

 

Wszystko kansik patrzi 


Rostomili, wszystko kansik patrzi a wszystko mo swój plac, kany tymu je nejlepszy a tam to mo być. Dycki my przeca słyszeli od Fotrów a od Starzików: „dej to tam, kaj to patrzi”, jak my wziyni jakómsik wiec a nie dali my jóm spadki, skiyl my jóm zebrali. W chałupie, we chlywie, we stodole a aji na zogrodzie musioł być porzóndek, bo terazy se tak sami wystowcie, co by to było, kieby wszyscy cosik brali a nie dowali tego spadki. Na ozajst by sie wszyndzi zrobił takowny bajzel, że uż żodyn w chałupie by nie wiedzioł co kany je. Skyrs tego wercajg, widły, tragacz a aji nóż, co nim gaździnka okrowali rzepe, patrziły na jedyn plac a tam musiały być. Tam skiyl sie cosik brało, tam to trzeja było zaś dać spadki. Jak Foter sprawowoł traktór to wiedzioł, że każdy śrubek a każdo czynść kansik patrzi. Kieby poskłodoł cosik inakszy, to by nie wyjechoł z prziczepóm do pola, coby skludzić słóme. Jednako nejbarży wachowali wiecy starzi ludzie. Starzik mieli w podstolu swoji wieca, co sie nimi golili a Starka w olmaryji oblyczki, co każdo jedna miała swój plac. Nie dej Boże, kieby gdosik jednóm wiec posunył, abo zebroł, na dyć by z tego było moc krawalu. Dóma sie wieca wiela razy pojczowało, baji cera se chciała od mamy pojczać żelozko, bo se chciała cosik wybiglować, ale wiedziała, że go musi dać spadki tam na stół do trzeci izby. Synek se chcioł od Fotra pojczać oto piłe, bo se chcioł cosik ur-znónć, ale dycki sie podziwoł kany óna wisiała w garaży. Nó, a eszcze wiela razy było tak, że gdosik cosik grajfnół a nie doł tego spadki, bo zapómnioł, lebo to zrobił gardelnie, bo sie mu to spodobało a fertig. Wtynczas se cało familija siadła ku stołu a wszyscy szpekulyrowali gdo se to pojczoł na wieczne nieoddani. Ale nie siedzieli ani sztwierć godziny, bo oto Starzik se spómnioł, że przeca tydziyń tymu se zebroł siykiyrke z gnotka, bo potrzebowoł poprzibijać gwozdki do ryczki, a nie poradził nónść kładziwa, co go dycki kłod na oknie we waszkuchni. Nejgorszy, bo ta siykiyrka była starczyna, a óna nióm zabijała kohóty na polywke na niedziele. Jakisi czas było cicho, jedyn na drugigo sie wszyscy dziwali, aż gazda odewrził gymbe a rzyk, że ón se to starzikowe kładziwo pojczoł, bo gdosik mu grajfnół jego, co go mioł w szuflodzie w garaży. Starzik z gazdóm sie jakosik dorzóndzili, bo se eszcze w tyn dziyń wypili pół litra, ale za tóm starczynóm siykiyrke to borok chłop mioł wyczytowane eszcze dwa miesiónce. Ale okróm wiecy sie prawiło, że aji człowiek patrzi ku człowiekowi, baji chłop patrzi ku babie a baba ku chłopu. Abo eszcze sie prawiło, że człowiek patrzi ku inkszymu człowiekowi, bo przeca samymu je źle a dycki je lepszy z bandóm. We wielkucnym Świecie, aji na Niebie też je tak, że wszystko kansik patrzi. Miesiónczek, gwiozdy a Słónko tam świycóm na wyrchu a tam je jejich plac. To samo je w przirodzie, bo do ziymeczki patrzi zorko, co z niego urośnie obili, ale do tej ziymi patrzi aji umrzik, co go pochowióm na kierchowie. Pón Bóczek tym wszystkim kumyndyruje a ón na ozajst wiy kany co patrzi.     

 

Jakla


Spóminóm se, że oto moja Starka a Stare Ciotki dycki miały w odmaryji pore jakli a prawiły tak na oblyczki, co były długi oto kapke za kuby. Takownych jakli miały baji ze sztyry, ale dwie były na każdo a jak szły ku dziedzinie a dwie były do kościoła a na jakisik lepsze używani. Starka prawili jakla na każdóm oblyczke, co była długo do kubów. Yny że hań downij jakla to była oblyczka barży paradno, co sie jóm oblykało dycki na wałaszke, bo to była czynść cieszyńskich lóntów, co nosiły paniczki. Jakla była dycki barży wónsko w  kubach, miała pufy na rynkowach a ty rynkowy były dołu barży wónski. Eszcze Wóm wyłożym, co to były ty kuby - to sóm po polsku biodra. Hań downij jakle były rostomajte. Ty barży paradne sie szyło z brónzowego, lebo z czornego sztofu z wełny. Tyn sztof sie woziło z werków z Biylska. Porzóndne jakle sie robiło eszcze ze zametu a z rostomajtych kónsków wełny z beskidzkich barónów. Eszcze inksze paradne jakle sie szyło z jedwobiu, żorżetu, ciynkich kónsków wełny a z atłasu. Takowne jakle nie były rozpinane ganc z wyrchu na dół, wiela razy miały knefle jedyn w prawo a drugi w lewo, szumne kragle, ozdobióne krauzy, zakłodki, żaboty, plisy. Jakle były szumnie wyszywane a miały piekne knefle. Jak paniczka oblykała jakle na wałaszke to wtynczas nie oblykała kabotka. Oblykała nejprzód rosypoły, spodnice, na to wałaszke a na kóniec, na wyrch jakle. Nejszumniejsze jakle szyła bezmala szwoczka z Ustrónio, co sie mianowała Wantuła. Nó a po chałupie paniczki drepsiły w jaklach kartónowych, co óny były wyszywane tak barży ajnfachowo. W zimie paniczki oblykały jakle hrubsze, co sie jich robiło z pliszu. Prawiło sie na nich, że to sóm barankule. Potym za Starej Polski, po piyrszej wojnie, paniczki zaczły oblykać jakle, co sie jich nosiło yny po miastach. Ty jakle były podobne do szpyncerów. Miały kragiel a na kóńcu tego kragla był prymek. Miały knefle od wyrchu aż do spodku a wiela razy było tak, że miały aji dwie raje knefli. A dziepro potym nieskorzij ty starucne jakle sie uż przestało oblykać a paniczki na Cieszyńskij Ziymi prawiły na kazdóm oblyczke, co była do kubów, że to je jakla. Bo sie jich uż nie dowało szyć szwoczkóm, ale jich szło dostać oto w magacynie. Jak jako jakla uż była starucno a stargano, to sie jóm oblykało na każdo oto aji po chałupie a do chlywa. Dzisio też idzie jakle dostać, aji przez internet. Sóm szyte we wielkucnych werkach, yny że sie na nich inakszy prawi, ze to sóm kurtki. Ale sóm eszcze takowne starki, co wiedzóm, że prowdziwo jakla to była dlo paniczki ozdoba, gor skyrs tego że sie jóm oblykało na wałaszke. To eszcze aji je tak, że ludzie mianowali wieca fórt tak samo, ale óny sie zmiyniały. Jakle nejprzód szyły szwoczki a potym sie jich robiło we wielkucnych werkach, ale moja Starka fórt aji w tych modernich widziała tóm, co jóm dostała jak była młodóm dziołuchóm. A była z tej generacyji, co miała w zocy oblyczki a przeca każdo jakla, to nie była yny jakla, bo każdóm szyła inkszo szwoczka, dlo inkszej paniczki. Hań downij nie było dwóch takich samych jakli, bo każdo se żyła swojim żywotym, pospołu z babóm, co jóm nosiła. 

 

Dziedzina a jeji czynści

 
Wszyscy wiedzóm, kany je Hażlach, Kóńczyce Małe, Pietrowice, lebo Karpyntno, ale mało gdo wiy że w każdej dziedzinie a w każdym mieście na Cieszyńskij Ziymi były eszcze takowne place, co se jich ludzie pomianowali, podle tego co tam w nich było. Baji w Małych Kóńczyc je Podlesi, bo tam je kupa lasów a w Zybrzidowic je Owczornia a Baranina, bo tam bezmala ludzie kiejsi chowali kupa biyrek a barónów. Miano dziedziny, jako je napisano w papiórach, to jedna wiec a ty wszystki czynści, to uż je wiela razy tak yny miyndzy ludziami. Jak sie podziwómy na mape Cieszyńskij Ziymi, to idzie na nij nónś kupa takownych mian, co człowiek o nich ani nie wiy, ale kupa je takich, co jich na mapie ni ma, bo oto na tyn wielkucny las ludzie prawili, że to je Kaczok a tyn wielkucny stow tam hanej to je Młyńszczok. Nejwiyncyj takownych placów było w Goraliji – w Brynnej, Istebnej a we Wiśle. Tam jak prziszli piyrsi ludzie, co chcieli bywać na gróniach, to nejprzód postawili jednóm chałupe a potym, dwie, a nieskorzi piynć a dziesiynć. Na ty przisiółki ludzie prawili podle tego, gdo tam bywoł, abo co tam było kole nich. Potym dziepro sie to zaczło wszystko dować do kupy a na mapie sie zrobiła dziedzina. Barży na północ dziedziny ni miały tela czynści, bo chałupy były bliży, jako ty w goraliji a kiej jedyn sómsiod do drugigo chcioł zónść na nawszczywe, to nie musioł drepsić po gróniach. Były takowne place na dziedzinie kany stoł przi ceście jakisik pómnik, krziż, abo starucny stróm, ludzie kole tego drepsili a zaczli to mianować po swojimu. Każdo dziedzina mo swoji czynści, dołu żech wypisoł ponikiere z nich, co żech jich naszoł na internecie. Wiym że to ni ma wszystko, tóż napiszcie jak eszcze o jakich wiycie.
 
Bażanowice: Cyntrum,
Bónków: Dwór, Łyng, Nowy Świat
Brynno: Barujec, Bukowa, Chrobacze, Do Jamy, Do Jyndrysków, Do Kórmanów, Do Michny, Do Płachcioka, Do Urbańszczoka, Do Wawrzyńca, Dolinka, Drzewianica, Filipiónka, Głymbce, Goczowsko, Goleszowsko Wyżnia, Grabowo, Grónik, Hołcyna, Huta, Jatny, Jurkula, Kympa, Kisiałka Niżno, Kisiałka Wyżnio, Klimurówka, Kobylo, Krzosy, Krziwanek, Lachy, Lyszczyna, Lyśnica, Malina, Malinka, Markówka, Miczkowy Potok, Na Gróń, Na Kympe, Na Kotarzu, Na Łónczke, Na Polane, Na Pustki, Na Rówiyńki, Na Trowniki, Nad Potokiym, Nostrożny, Nowociny, Nowy Świat
Chybi: Bieniowiec, Chodniczy, Cukrownia, Nowy Stow
Cieszyn: Błogocice, Bobrek, Boguszowice, Gułdowy, Kalymbice, Krasno, Marklowice, Mnisztwo
Cisownica: Bloki, Budzin, Dół, Goj,
Drogomyśl: Chyliński, Dymbina, Knaj, Kradziejów, Oblaski
Dymbowiec: Chodniki, Hersztówki, Łyng
Dziyngielów: Kympa, Mołczyn
Frelichów: Kościelnik
Godziszów: Osiny
Goleszów: Goruszka, Kamiyniec, Łopaty
Górki Małe: Goj, Kynciki, Łónczka, Nowociny
Górki Wielki: Bucze, Cyntrum, Czorny Las, Harynda, Kónty, Kympa, Kole Brynnicy, Kretowski, Królówka, Nowy Świat
Hażlach: Czorne Doły, Czuchów, Górski, Karnowiec, Kopiec, Odnóżka
Istebna: Andziołówka, Beskid, Bryjowice, Brzestowy, Burowie, Bystry, Czadeczka, Czostkowa, Drobniawy, Dupny, Dzielec, Filipiónka, Gazurowie, Gliniany, Charatykowie, Jasnowice, Kawulónka, Kawulowie, Kiepkowie, Kohutowie, Kościanowice, Kościół, Kubalónka, Kubalowie, Kulónkowie, Lanckoróna, Lyszczyna, Łónczyna, Macurzónka, Matyska, Michałkowa Olza, Michałkowie, Mikowa Łónka, Mikowie, Mikszówka, Mlaskawka, Mrażnice, Murzinka, Na Las, Nowina, Olecki
Jaworzinka Bestwiny, Biłki, Bobczonka, Buki, Byrty, Czadeczka Dolno, Czadeczka Górno, Czepczory, Czerchla, Dragóny, Duraje, Gorzołki, Jasie, Kawuloki, Kikula, Klimasy, Klimki, Korbasy, Krynżelka, Krziżowa, Łabaje, Łacki, Łupiynie, Maciyjka, Małejurki, Małysze, Na Potoku, Ondrusze
Kaczyce Kaczyce Dolni, Kaczyce Górne
Kisielów: Morawiny
Kostkowice: Kympa
Kowale: Brzeziny, Kympa, Na Kónt
Kónioków: Bagno, Bómbolówki, Bukowina, Cisowe, Dachtóny, Deje, Długo Czerchla, Do Jasiyniorza, Fibaczka, Gołówka, Grónik, Jasiówka, Kadłubów, Kliszówki, Kosarziska, Legiery, Małónczka, Matyska, Odkrzas
Kóńczyce Małe: Kolónija, Karolinka, Sikornik, Zogrodniki, Podlesi Północne, Podlesi Południowe
Kóńczyce Wielki: Babilón, Karłowiec, Łubowiec, Odnóżka
Lyszno Górno: Mołczyn
Marklowice Górne: Dymbina,
Miyndzyświeć: Górny Bór,
Mnich: Cieszyński, Czuchów, Dómbki, Gawróniec, Jajostok, Kolónija, Osiedle
Ochaby Małe: Bagna, Buczyna, Kamiyniec, Kympa, Kolónija
Ochaby Wielki: Baranowice, Kościelnik
Piyrściec: Cyntrum, Górnioki, Na Łómy
Pogórze: Bajerki, Dymbina, Dziedzina, Kopaniny
Pogwizdów: Folwarczek, Łyso
Pruchno: Babusiów, Gawliniec, Kilisztwo, Kopanina, Nowe Chałupy, Nowy Świat
Puńców: Glinki, Kojkowice
Rudnik: Liszok
Simoradz: Dymbina, Górny Kóniec,
Skoczów: Bajerki, Cyntrum, Dolny Bór, Górny Bór, Kaplicówka
Ustróń: Bernatka, Beskidek, Brzegi, Czantoria Baranowa, Dobka, Goje, Hermanice, Jaszowiec, Jelynica, Kympa, Królów, Krziwónek, Lipowiec, Nierodzim, Nowociny,Orłowa
Wilamowice: Jankowice,
Wisła: Bobrów, Bucznik, Chałupianka, Chatalónki, Ciynków, Czorne, Czerchla, Czerniany, Czupel, Dziechcinka, Fiedorów, Głymbce, Gościejów, Jarzymbato, Jawornik, Jurzików, Kamiynny, Kopiec, Kopydło, Kosarzisko, Koszarki, Kozińce, Krzysztowka,Kudryska, Lachula, Lazarka, Łabajów, Łónżek, Malinczany, Malinka, Maresz, Milkowsko, Mrażnica, Mrużków, Na Blejch, Na Bukowóm, Nowo Osada, Obłaziec
Wiślica: Lebzak
Zamarski: Krzepty, Malikowiec
Zbytków: Borki, Chałupy,
Zobłoci: Budy, Czuchów,
Zoborze: Gołysz, Nyndza
Zybrzydowice: Baranina, Cyntrum, Grabina, Grabówka, Kisielów, Kotucz, Nowo Cesta, Nowy Dwór, Olszyny
 
Jako kury hajcowały u Francka
 
Francek a Halina bywali we Zbytkowie na Cieszyńskij Ziymi, w małej chałupince tam hanej pod lasym. Halina cały żywot była gaździnkóm a przeogrómnie rada chowała kury a Francek uż był na pyndzyji a robił na szachcie w Jastrzymbiu. Słuszny to był chłop, yny przeogrómnie moc szpekulyrowoł, tóż ludzie sie wiela razy z niego aji pośmioli, bo prawili że z ganc małych kurowodów robi jakisik przeogrómnie wielkucne. Chłop dostowoł rok do roka ze szachty wyputat wónglo – dwie tóny, tóż jakosik dycki szło w chałupce uhajcować, gor że blisko był las a Francek sie dycki poradził dorzóndzić z gojnym. Tóż ale prziszły takowne czasy, że wónglo zaczło wszyndzi chybiać a jak uż był to stoł telowne grejcary, że ludzie sie chytali za kapsy a za geldtaszki. Uż był paździyrnik tóż Francek dostoł kartke na wyputat, ale wóngli dziepro miało być za miesiónc. Chłop sie fest staroł, bo baba uż z nim ryczała, że ji je zima, bo yny kapke rano a wieczór zahajcowoł w kachloku a fertig. Francek prziszoł do chałupy, siod se na stołku, ciepnył kartke z wyputatym na stół a jako dycki zaczón fest szpekulyrować. Wycióngnył se z kapsy achtlik gorzołki, napił sie roz, potym zaś po drugi, podziwoł sie na Hanke a na ozajst cosik wyszpekulyrowoł, ale eszcze musioł sie kogosik o cosik spytać. Siod na koło a zajechoł do Strumiynio do weterynorza, co ku nim dycki jeździł, ku gwiazduli, kiej sie cieliła a pyto sie go:
- Panie dochtorze, jako ciepło je kura. Nó wiycie wiela mo stopni jak ji wrazicie termometer baji pod lotko?
Dochtór sie tak na niego podziwoł a prawi:
- Na, sztyrycet dwa stopnie.
Francek podziynkowoł dochtorowi, postawił mu pół litra na stół, siod na koło a pojechoł spadki ku chałupie. Tam sie pyto baby:
- Posłuchej, wiela stoji jedna kura, tako co uż nosi wajca?
- Na, ze dwacet złotych.
- Tóż dobre jutro jadymy po kury, yny jim muszymy narychtować plac.
Halina se pomyślała, że chłopu ganc pizło na dekiel, bo przeca nigdy po kury nie chcioł jechać, ale była rada jak fazol, bo przeca bydzie wiyncyj wajec.
- A wiela chcesz kupić tych kur?
- Tela, za wiela przedóm wyputat na wóngli, dostanym za niego isto ze szejść tysiyncy.
Baba to wartko porachowała a prawi:
- Tóż to mosz trzista kur, dyć to mi do chlywa nie wlezie.
- Nó ni, bo óny bydóm tukej z nami w chałupie a bydóm nas grzoć, bo każdo hajcuje tak, że mo sztyrycet dwa stopnie a nie bydymy musieć ani skłodać w kachloku. Porachuj se wiela bydziesz miała wajec, obilo mómy dość, tóż żrać bydóm mieć co. A na jor, jak uż bydzie cieplejszy to oto ze sto pindziesiónt przedómy, cosik zabijymy na polywke a zbytek se niechosz…
 
Jako Francek naszeł motorke
 
Francek a Hanka bywali w Zybrzidowicach. Ón robił jako ajzybaner a óna w chałupie – była gaździnóm. Uż kupa roków bywali pospołu, dziecka wychowali a zrobili wszystko, co chłop a baba by mieli w żywobyciu porobić. Myśleli, że na ozajst wiedzieli o siebie wszystko, ale to tak ganc nie było. Francek uż był na pyndzyji, ale jak eszcze robił, to dycki rano rajzowoł na szychte motorkóm – Kumorym. Potym jak poszoł na pyndzyj, to motorke zakludził do szopki, bo se z Hankóm kupili auto. Ale dycki w niedziele tóm swojóm staróm motorke wykludził na pole, coby se podychała luftym a dziwoł sie esi kaj nie r-zowi, bo swojigo starego Kumorka mioł fest rod. Nó, a Hanka, ta rada dycki po połedniu siadła na koło a zajechała se oto do kamratki do Małych Kóńczyc, lebo do Starej Ciotki do Marklowic, bo jóm fórt a fórt kansik cióngło pomiyndzy ludzi. Jednego razu popytała Francka, coby jóm nauczył rajzować na motorce. Z poczóntku chłop nie chcioł, ale potym se pomyśloł, że trzeja Kumora roz za czas przeluftować aji na ceście, tóż do tydnia Hanka poradziła na motorce jeździć a puszczała sie aji do Kaczyc. Roz sie jednako stało, że Hanka pojechała ku dziedzinie a nie wróciła sie na spadek. Godziny biły siedym, osiym, dziewiynć wieczór a baby ni ma. Francek nic, yny sie oblyk a pojechoł na Policyje nagłosić, że sie mu baba straciła. Policajt, co mioł słóżbe to był Jónek Macura z Kaczyc, kamrat od Francka. Siod se z nim a sie go zaczón o wszystko wypytować.
- Tóż dobre Francek, jak staro je ta Twoja baba.
- wiysz co Jónek ganc nie wiym, bo dycki jak mo urodziny a jo ji kupiym kwiotek, o na mie ryczy, że ji rachujym roki.
Jónek sie na niego podziwoł a pyto sie dali:
- Dobre, co miała obleczóne?
- A co może baba oblyc jak sie puści ku dziedzinie, tóż galaty, jakómsik jakle a czopke.
Jónek sie poszkobol po głowie a zaś sie pyto:
- Włosy?
- Tóż, takowne oto do karku, czorne. Przez dziyń sóm schowane pod szatkóm a wieczór po ćmoku jich bardzo ani nie widzym.
- Mo ta Twoja baba cosik na gymbie, abo na ciele, co ni mo inkszy człowiek?
- Ja, mo cypulika na rzici.
- Nó a óna szła pieszki, na kole?
- Wysmyczyła motorke ze szopki a nij pojechała.
- Dobre, tóż mi terazy rzeknij jako to była motorka.
- Motorka „Kumor”, modry, model 231, silnik S38, maksymalno siła: półdrugo kónia mechanicznego, woga: sztyrycet piynć kilo, eletryka: sześć woltów, dwacet watów, poli dwa litry bynziny na sto kilometrów a poradzi jechać sztyrycet na godzine…
Jónek wszystko popisoł na arch papióru a prawi:
- Nie starej sie Francek, nóndymy Twojóm motorke. A jak óna sie nóndzie to sie na ozajst kansik nóndzie aji Twoja baba…
 
Izba
 
Dycki jak sie stawio a stawiało chałupy, terazy a kiejsi hań downij, to mulorze uż wiedzieli kany bydzie kuchyń, szpajska, siyń, ustymp a izby. Wiela było izbów a jaki były wielki, to uż zoleżało jako miała być chałupa a wiela ludzi w by nij miało bywać. Hań downij sie nie stawiało chałup z piyntrym, tóż wszystki izby były dołu, bo pod dachym na piyntrze sie schraniało rostomajte wieca, obili a aji siano, jak chałupa była pospołu z chlywym. Kiejsi sie wlazowało do izby yny jak sie szło spać, abo jak sie cosik brało z olmaryje, abo z kastlika. Wiynkszóm czynść czasu familija siedziała w kuchyni, abo robiła na polu a do izbów sie mało kiej za dnia wlazowało. Izba musiała być dycki zawrzito, gor kiej w nij bywali Starzicy, coby dziecka jim tam nie góniły a nie dorobiały. Bo gor starzi ludzie prawili, że na to sóm dwiyrze do izby, coby nie były odewrzite do korzónt. Jak sie prziszło do kogosik na nawszczywe, to sie szło dycki do kuchynie a nie śmiało sie zoziyrać do izby, aji jak dwiyrze były odewrzite. Bo przeca kole tej kuchyni sie to całe żywobyci familiji toczyło do izby sie wlazowało yny ledzy kiedy. W izbach musioł być dycki porzóndek, bo kieby baji prziszli Staro Ciotka na nawszczywe a podziwała by sie do izby, co w nij je bajzel, to by było gaździnóm gańba a na dziedzinie by jóm ludzie mógli obrzóndzić. Na izby sie rostomajcie prawiło a każdo miała swoji miano, podobnie jako człowiek. We starucnych chałupach dycki była jedna izba za kuchynióm a tak sie aji na nióm prawiło. W tej izbie bywali przeważnie Starzicy. Izba za kuchynióm mógła być malućko, był w nij yny legier, co se do niego dycki legnół gazda, kiej poobiodwoł. Na nejmiynszóm izby w chałupie sie prawił, że to je „mało izba”, a na nejwiynkszóm: „wielko izba”. Była eszcze izba, co nie była ani wielkucno ani malućko a gaździno na nióm prawili, że to je „trzecio izba”. Nieskorzij, jak sie zaczło stawiać wiynksze chałupy, to sie robiło izby pod dachym, abo yny jedna izba była na piyntrze a prawiło sie na nióm „gibel”. Jak w izbie bywali Starka ze Starzikiym, to sie prawiło, że to je „izba starzików” a potym, kiej sie jedyn z nich stracił, to sie prawiło: „starczyna izba”, lebo „starzikowo izba”. Ale wiela razy było tak, że oto Staro Ciotka miała izbe w chałupie, co w nij bywała jeja siostra, lebo brat. Ta izba to była jeja wymowa a prawiło sie na nióm, że to je „ciotczyna izba”. Dziepro w izbie człowiek mioł kapke pokoju od inkszych a móg se baji porzykać, abo poczytać jakómsik ksiónżke, lebo cajtóng. Izby sie biyliło a deliny musiały być wypucowane a pozamiatane. Na ścianach dycki wisiały świynte obrozki, krziże a aji fotografije, baji ta co na nij sóm gazda z gaździnkóm, kiej sie żynili. Wiela razy tam tego było tela, że uż nie lza było nic nowego powiesić. Na ścianach nie śmiały wisieć żodne pajynczyny a nie śmiały być niczym zaezióne. Izba to był aji takowny plac, kany sie balandrowało, robiło krzciny, urodziny a aji wiesiela, jak izba była wiynkszo. Ale wiynkszóm czynścióm czasu izba musiała być zawrzito, bo to był każdego takowny mały świat, co sie w nim móg schować aspóń na chwile a zastawić czas.
 
Hozyntregi
 
Coby chłopu galoty nie spadły ze rzici, to se musioł zapiónć posek, lebo hozyntregi. Wszystko zoleżało, wiela mioł roków a esi był hruby, lebo chudy. Zoleżało to eszcze aji esi mioł wańtuch a co mioł barży rod – szpanowani poska, lebo galoty, co jich dzierżały dwa poski na gumie. Hozyntregi to je słowo, co go ludzie usłyszeli od tych, co rzóndzili po nimiecku, bo po polsku to sóm szelki, ale na Cieszyńskij Ziymi, kiej ludzie nie naszli słowa na jakómsik wiec a po polsku jim to jakosik nie pasowało, to zaczynali szpekulyrować a wiela razy brali słowa z nimieckigo, bo były ganc na pozoryndziu, bo baji wojok – Rakusan sie ożynił z Cysaroczkóm. Hozyntregi miały dzierżeć chłopu galaty na rzici a wiela razy jich nie było widać pod kabotym, tóż aji młodzi syncy jich nosili. Bo wiycie hań downij hozyntregi nosili aji chłapcy a żodyn sie z tego nie śmioł, ale prziszły takowne czasy, że gor we szkole jak gdosik mioł jich obleczóne, to se jego kamraci robili z niego błozna. Tóż potym borok synek pytoł Fotrów, coby mu kupili raczy posek, bo przeca hozyntregi noszóm yny starzicy. Chłopi poradzili hozyntregi schować pod kabotym, lebo pod swetrym, tóż żodyn nie wiedzioł co jim dzierży galaty na rzici. Yny, wiycie wiela razy było tak, że panoczek mioł takowny wańtuch, że nie poradził uż poska oblyc, tóż musioł nosić hozyntregi. Musioł by schudnónć, coby zaś móg posek do galot wrazić. Kurowody były dycki wtynczas, jak jedna hozyntrega puściła. Borok chłop se musioł jóm spadki zapiónć, ale jak był bachrocz, to wiela razy było tak, że mu musiała pómóc baba. Hozyntregi wiela razy były lepsze jako posek, bo przeca były łacniejsze. Poski sie robiło ze skóry a hozyntregi to była guma, kónsek materiału a ocelowe żabki, co chytały galoty. Ale były lepsze aji skyrs tego, że jak chłop sie chcioł seblyc, to se hozyntregi ściepoł z pleców a galoty uż same leciały dołu. Z poskiym by to nie było takowne lachki, bo go trzeja kapke pocióngnónć coby popuścił a wiycie, jak baji gazda w niedziele po kościele zjod oto jelito ze ziymniokami a z kapustóm, to by z tym mógły być kurowody. Hozyntregi były na gumie, tóż wiela razy chłopi se robili błozna jedyn z drugigo, bo baji brali a fest nacióngali jednóm hozyntrege, coby go pizła po plecach. Hozyntregi mieli radzi gor starsi chłopi, bo jak roz jich do porzóndku zapli do galot, to potym sie dzierżały tak długo, pokiel sie ty galaty nie wyprało. Chłop w hozyntregach wyglóndoł srandownie, gor jak mioł wielkucny wańtuch, ale aji tyn, co był chudy. Ale przeca człowiek dycki oblykoł to, w czym sie nejlepszy drepsiło, bo co by to było, kieby chłopu galoty spadły ze rzici. Do dzisia kansik we starej odmaryji, możne eszcze wiszóm starucne starzikowe hozyntregi. Sprógujcie jich oblyc na pleca a przipiónć do galot miasto poska – uwidzicie jako to je wygoda, gor kiej trzeja wartko gzuć do ustympu a hónym ściepać galoty.
 
Moji Rostomili, gdo se poradzi eszcze w tych dziwokich czasach tak gymbe skrziwić, coby zrobić śmiywy? Tak oto szczyrze pokozać wszystkim dokoła, że choć je źle, to człowiek wierzi w to, że bydzie lepszy. Sprógujcie stanónć przed zdrzadłym a zaśmiyjcie sie do siebie, jako Wóm to wyndzie a esi eszcze wubec poradzymy sie śmioć. Potym weźcie do packi telefón a se zróbcie zdjynci, ale takowne szczyre, nie udowane, jakbyście usłyszeli cosik srandownego, abo aspóń to że dzisio na obiod bydóm jelita z kapustóm a ze ziymniokami. Tak se myślym a pytóm samego siebie, esi eszcze poradzymy swojóm gymbe tak skrziwić, coby na nij była radość a oczy sie bydóm swiycić. Jo żech to dzisio sprógowoł zrobić – ja, roz po drugi a po trzeci żech udowoł, ale potym żech se pomyśloł, że przeca ni ma co udować a trzeja pokozać Światu, że przeca ni ma mi źle. Zdrowy żech je, grejcarów mi chybio, gor przed wypłatóm, ale to uż terazy bezmala tak je. Dziecka a baba też sóm zdrowi, starości jak móm to o nich wyrzóndzóm z Pónbóczkiym, tóż co sie bydym krziwił. Trzeja sie Światu pokozać z wyśmiotóm gymbóm, bo yny wtynczas możne gdosik inkszy jak sie na nas podziwo, to też puse tak skrziwi a bydzie wyśmioty jak fazol, bo se pomyśli, że przeca jak jedyn poradzi, to drugi na isto też. Jo wiym, że żyjymy we Świecie, co nas cytyruje, ale możne jak sie bydymy wiyncyj śmioć to go zrobiymy lepszym. Jo wiym, że nóm to w chałupach nie zahajcuje, ani grejcarów nóm nie wciepie do geldtaszek, ale wiyrzcie mi, że jak sie człowiek wyśmieje do telefónu, tak szczyrze a prowdziwie, to mu bydzie lepszy. Jo żech puścił tóm mojóm puse do internetu, aji do JuTuba na mój kanał po naszymu, niech sie tam ludzie na nióm dziwajóm. Ale wiym, że fotografija to je yny jedna chwila, co sie w nij śmiejymy, beczymy, abo my sóm nasrani. Jak żech tóm mojóm puse fotografowoł, to żech chcioł być prowdziwy - ni takowny Tómek, co bydzie udowoł kogosik inkszego. Dziepro, kiej człowiek se sóm sobie zrobi fotografije, to se wszymnie, jaki je. Rostomili, wiyrzcie mi że wiynkszo czynść fotek a selfi, co robicie ni ma szczyro. Dziepro, jak se siedniecie a zaczniecie szpekulyrować o włośnym żywobyciu, wtynczas z Was wylezie tyn człowiek, co w Was na isto siedzi. Musicie być sami ze sobóm jak robicie fotografije , coby Wóm żodyn nie zawadzoł. Ta wyśmioto pusa, co jóm widzicie, to je jo. Ni ma mie za nióm gańba, tóż jóm posyłóm do Świata. Pyty, poślijcie swojóm gymbulke a jak eszcze bydzie wyśmioto, to jóm możne uwidzi gdosik, co eszcze ni mo opowogi swoji wyśmiotej gymby ukozać Światu. Wiyrzcie mi, że szczyro, wyśmioto gymba je lepszo jako tysiónc słów.

 

Porzykać ni ma grzych
 
O tym że porzykać, to ni ma grzych, prawili starzi ludzie a wiycie, że starzi dycki starzi naozajst mieli recht. Jak żech to od nich słyszoł, toch był małym synkiym a dziepro terazy szpekulyrujym, co myśleli jak to rzóndzili. Nie prawili jako sie mo rzykać, ani co sie mo rzykać, ale yny to że człowiek, co rzyko nie grzyszy. Jo se myślym, że ludzie coroz miyni rzykajóm, abo nie poradzóm rzykać, bo jich żodyn tego nie nauczył. Ja, jak my byli mali, to Matka, lebo Starka nas uczyli klynkać, przeżegnać sie a rzykać „Ojczy Nasz” - to je napisane w Bibliji a tego sie uczyło dziecka sto, dwiesta aji trzysta roków tymu, ale jo se myślym, że takownego prowdziwego, swojigo rzykanio to sie człowiek uczy w żywobyciu. A coby sie człowiek rzykanio nauczył, to go musi to żywobyci a możne aji Pón Bóczek kapke prziciść. Wiycie jak baji gazdowi sie darziło, bo krowa zdechła a babucie sóm fórt nimocne a eszcze sie dwa tydnie tymu wypoliła stodoła, to ón w kościele porzykoł pospołu ze wszystkimi. Możne że rzykoł nejbarży a tak ganc od siebie, ale potym jak prziszoł do chałupy, to wloz do izby, zawrził sie, klynknył przi stole a rzyk: „Pón Bóczku, pómóż mi, bo jo nie poradzym tego wszystkigo dźwigać”. Yny tela nic wiyncyj, to było jego rzykani, tych pore słów. W inkszej dziedzinie była Hanka, co też na plecach niósła jakisik krziż, bo dwa roki tymu chłopa pochowała a zustała sama z trzema dzieckami a tu idzie zima, grejcarów chybio, do garca nie idzie nic wrazić, biyda sie ciśnie do chałupy. Do kościoła drepsiła każdóm niedziele, fórt rzykała „Ojczy Nasz” a jedna wiec z tego rzykanio ji siedziałą fórt w głowie, że sie tam prawi: „Niech bydzie wola Twoja, jako w niebie tak aji na ziymi”. Hanka jak uż było fest źle, jak uż ni miała siły, to klynkła na ziym pod strómym a rzekła Pón Bóczkowi: „Niech bydzie Twoja wola, bo jo uż ni móm siły…” A eszcze w inkszej dziedzinie bywoł Jónek, - swobodny synek, co na każdo rzykoł o szykownóm babe. A tak oto swojimi słowami, dycki rano a wieczór rzóndził Pón Bóczkowi, że by chcioł, coby dziołuszka była do żywobycio, coby mu przała a miała go rada. Nie prawił mu, że oto mo mieć czorne włosy, abo że mo być piekno, bo wiedzioł że ze szumnego talyrza sie nie najy. Dycki nejbarży srandowne rzykani miały dziecka, bo sami se spóminocie, że jak miało być pisymko z rachowanio, to wiela razy sie rzykało: „Pón Bóczku, pyty zrób tak, coby sie rechtorce zaczła dzisio cielić krowa”. Stareczka dycki rano w połednie a wieczór rzykali „Ojczy Nasz” ale okróm tego eszcze rzykali cosik od siebie, że dziykujóm Pón Bóczkowi za całe żywobyci, że dożyli kupa roków a że fórt majóm jakisik grejcar a cosik wciepać do garca. Ja, rzekli że jich oto rewna targo w nodze a że nie poradzóm w nocy spać, ale na kóniec pytali Pón Bóczka o dobróm śmierć, coby sie nie tropili. Porzykać ni ma grzych, ale rzykani to nie śmi być yny klepani na gymbie. Tak se myślym, że to prowdziwe rzykani, to je wyrzóndzani z Pón Bóczkiym jako z naszym dobrym Fotrym. A rzykanio nas uczy żywobyci, bo je eszcze tak, że dziepro kiej człowiek mo kurowody to zaczyno rzykać, nejprzód Ojczy Nasz a potym eszcze rzóndzi cosik od siebie, choćby mało wiela, ale to je to jego rzykani, co leci do Nieba. A eszcze trzeja wierzić w to, co sie rzyko a o co sie rzyko, bo inakszy to nasze rzykani je prózne.

 

Hoczki, orpant, pas a szpyndlik

 
Paniczki, nie yny na Cieszyńskij Ziymi były fest rade, kiej sie cosik świyciło na jejich oblyczkach. A nie musiało to być ani ze strzybła, ani ze złota – nejważniejsze coby sie błyszczało na słónku. Ku wałaskij sukni, ku żywokowi a kabotkowi paniczki na Cieszyńskij Ziymi wieszały eszcze szumny pas, orpant, szpyndlik a hoczki. Skyrs tego jejich oblyczki były fest bogate. Skiyl sie ty wszystki świycidła wziyny? Na z oblyczek paniczek z miasta, co jich nosiły na sobie a czym baba była bogatszo, tym drogsze a szumniejsze ozdoby miała w chałupie. Potym zaczły jich nosić aji paniczki po dziedzinach, tóż sie prawi, że cieszyński oblyczki paniczek, to sóm podobne lónty do tych, co jich nosiły paniczki z miasta, choć jich oblykały aji gaździnki baji w Kaczyc, w Hażlachu, lebo we Wiślicy. Hoczki, orpanty, pasy a szpyndliki robili złotnicy w Cieszynie, we Skoczowie a w Jabłónkowie. Ty nejszumniejsze były ze strzybła, co sie go wiela razy złociło, a ty łacne sie robiło z oceli, bo przeca każdo paniczka chciała mieć jakómski ozdobe, aji ta co ni miała moc grejcarów. Nejdrogsze ozdoby były drogi a za Starej Polski szło za nich kupić aji dziesiynć krów. Potym nieskorzij ty łacne ocelowe hoczki, orpanty, pasy a szpyndliki robili baji kowole po dziedzinach, co sie dziwali jako to robióm złotnicy po miastach. Hoczki sie robiło ze strzybła, strzybła pozłacanego, lebo z ajnfachowej oceli a prziszyło sie jich dycki do żywotka. Hoczki były z jednej stróny ozdobione a z drugij stróny miały gónżewki, co sie kiejsi do nich styrkało lańcuszki. Tymi lańcuszkami sie hań downij wiónzało żywotek na piersiach. Nejprzód sie robiło hoczki, ze strzybła abo z oceli co sie jóm wprykowało – cisło a potym sie dziepro robiło hoczki filigranowe. Filigran to były ciynki drótki, co sie z nich robiło takownóm siatke. Nejłacniejsze hoczki sie robiło z plechu, co sie go wprykowało – cisło na maszynie. Na hoczkach były kwiotki, rośliny, lwy, orły, a rostomajte inksze geometryczne wieca gor na tych filigranowych. Do żywotka sie szyło dyck