Witóm Was pieknie na moji strónie o gwarze Ślónska Cieszyńskigo.

 

Tóm strónke żech srobiuł po to, coby każdy, kiery sie interesuje naszóm cieszyńskóm reczóm móg tu cosi nalyźć dlo siebie, abo cosi dopisać. Myślym se, że ta strónka bydzie poczóntkiym czegosi nowego, możne, że sie nóndóm jacysi ludzie kierzi bydóm tu dopisować swoji opowiadania, abo jakisi inksze rzeczy aji ze swojigo życio. Na strónke cały czas cosi dodowóm i chcym, coby coros barży rosła. Życzym wszyjstkim wszeckigo dobrego, czytejcie, oglóndejcie, a czasym aji do mie napiszcie.

 

Pozdrawióm. Tómek Sochacki.     

 

Fórt cosi na strónie robiym…

 

Cobyjście se nie pomyśleli, że yny tak żech cosi srobiuł, a terazy uż yny szmatłóm s rynkami w kapsach, a bambelóm sie po zogrodzie. Bo sóm tacy, co tam prawióm a aji to piszóm po forach. Baji terazy kóńczym dział o Małyszowi, a potym sie bierym za słownik, bo go chcym dopisać, bo kupa ludzi sie do mie głosi, że nie wiedzóm jako je co po naszymu, a chcieli by to skóntrolować. Majóm recht. Jak się cosi pisze po naszymu to trzeja potym ludzióm rzyc co je co, bo nie każdy umi naszóm rzeczóm rzóndzić. Terazy móm wiyncyj czasu, bo żech smiyniuł robote, a nie muszym w nij siedzieć łod rana do wieczora tóż wiyncyj bydzie nowych rzeczy na strónie. Posdrowióm was wszysjtkich pieknie. Tómek .   

 

Wszeckigo nejlepszego na ty Godni Świynta a na Nowy Rok,

 

Cobyjście sie s familijami po chałupach pospołu radowali,

Cobyjście na rok mieli wszeckigo moc,

Bes uroku, godnie, coby Wóm ziymeczka łobrodziła, reż, łobili, pszyniczke, łowies,

Coby sie Wóm dziecka chowały a Was posłuchały, dobre noty do chałupy se szkoły nosiły,

Coby sie Wóm krowa łocieliła, świnia łoprosiła, koza łokociła,

Coby Waszo gaździno była fórt tako kulato jako je, a dobre jodło Wóm warziła,

Coby Wasz chłop po aryndach kupa nie chodziuł, a przi chałupie robiuł,

Coby sie Wóm cera dobrze wydała, a synek se wzión szykownóm niewiaste,

Cobyjście mieli pełnóm piwnice aji na Grómnice,

Cobyjście mieli pełnóm stodołe aż do prziszłego lata,

Bożego Błogosławiyństwa, niech sie wóm wszyjstkim darzi!

To Wóm winszuje admin – Tómek Sochacki

 

Od Łucyje do Wilije  

 

Eszcze terazy ponikierzi starzi ludzie, a Górole w Beskidach dowajóm se pozór, jaki je czas przes trzinost dni – od Łucyje do Wilije. Każdy dziyń je jako jedyn miesiónc w roku. Jo żech se też pisoł, a esi sie to sprawdzi, to uwidzymy na rok.

Styczyń – bydzie suchy, bes śniega a deszczu. Bydzie pieknie, a słóneczko bydzie zaglóndać zza chmor. Bydzie dojść ciepło.

Luty – bydzie szpatny, bydzie padoł deszcz a deszcz ze śniegym, ale bydzie ciepło. Słóneczko bydzie mało świycić. 

Marzec – nie bydzie padać, bydzie ciepło, słóneczko bydzie zaglóndać zza chmor.

Kwieciyń – bydzie padoł deszcz, ale słónko bydzie zaglóndać. Może być chłódnij, jako w marcu.

Moj – Bydzie piekny, słónko bydzie świycić, mało deszcza, ciepło.

Czerwiec – bydzie ciepło, bes deszcza, abo mało deszcza, słónko bydzie świycić.

Lipiec – bydzie ciepło, bes deszcza, abo mało deszcza, słónko bydzie świycić.

Siyrpiyń – ciepło, sucho, mało chmor, słóńce świyci.

Wrzesiyń – bydzie zima, bydzie padoł deszcz, słóńca mało.

Pażdziyrnik – bydzie pieknie, słóńce bydzie zaglóndać, mało deszcza, abo ganc nic. Bydzie jednako chłódno. Zacznie padać śniyg.

Listopad – bydzie zima, bes deszcza a śniega, abo mało popadze. Słónko bydzie zaglóndać zza chmory.

Grudziyń – chłódnawo, mało śniega, słóneczko bydzie zaglóndać. Godni Świynta by miały być biołe.

 

Nejpiekniejsze cieszyński słowo

 

Jak czytóm rostomajte portale w internecie, to fórt widzym, że gdosi pisze, coby wybrać nejpiekniejsze cieszyński słowo. Naszo rzecz je tak bogato, że mómy same piekne słowa, w tym całym wybiyraniu, idzie raczy o to, coby nónść taki, kiere je nejbarży oryginalne. Słówka s nimieckigo – knefel, ajzybaner, lebo rajfeszlus, to sóm słówka podobne do tych, kiere majóm Niymcy we szlabikorzu. Cesta, maródka, abo szpinawy – sóm s czeskigo. Yny s tymi słowami czeskimi, to se muszymy dować pozór, bo kiejsi hań downij, jak my eszcze żyli w plymiónach, to „Czesi” a „Polocy” mieli tóm swojóm rzecz barży podobnóm. Inakszy Niymcy, bo óni sóm Germanie. Tóż dobre, ale terazy spadki do tych naszych cieszyńskich słówek. Podle mie nejbarży oryginalne słówko to je WYNOTWIAĆ, abo WYNOKWIAĆ. To je taki nasze i isto yny nasze słowo. Ale każdymu sie podobo co inkszego. Piszcie kamraci do ksiyngi gości kiere słówka mocie nejbarży radzi. Srobiymy se s nich pote takóm liste.    

 

Winszowani na Nowy Rok . Od Łucyje do Wilije.

 

Wszeckigo dobrego Wóm przejym na tyn Nowy Rok. Coby był lepszy jako tyn, kiery uż przeszoł. Przejym Wóm gor zdrowio, bo jak je zdrowi to sóm aji grejcary.

Od Łucyje do Wilije:

Rok tymu żech sie dziwoł za łokno dwanost dni od Łucyje do Wilije, a pisołech jaki bydzie latojś czas. Terazy oto zajś żech zaglóndoł jako je na polu, a popisołech se to na każdy miesiónc, tóż:

Styczyń – Bydzie bioło, ale śniega bydzie tak ganc akurat. Mróz bydzie, ale śniega nie bydzie kupa padać. Słónko bydzie lyniwe, a nie bydzie chcieć wylazować zza chmor. Na cestach lecy kany zomiynty.

Luty – Śniega miyni, słónko lyniwe, ale barży bydzie świycić jako we styczniu. Ciepło, zacznie sie śniyg topić a na polu bydzie bryja.

Marzec – Słónko fórt lyniwe. Śniyg się stopi, a wszyndy bydzie stoć woda. Rzyki mogóm wylywać – dowejcie pozór. Bydzie cepło, trowa bydzie chcieć pómału wylazować. Bydzie padoł deszcz.

Kwieciyń – Bydzie dojść ciepławo. Wszyndzi bydzie kupa marasu a wody, bo śniyg sie stopi. Słónka bydzie mało, ale bydzie zaglóndać zza chmor. Bydzie padoł deszcz.

Moj – Mało słóńca, kupa chmor. Bydzie padoł deszcz. Mokro a wilgno.

Czerwiec – kupa chmor, mało słóńca, mało deszcza.

Lipiec – Małó słóńca, kupa chmor, bydzie parno. Mało deszcza.

Siyrpiyń – Wiyncyj słóńca, jako chmor. Fórt parno. Bydzie popadowoł deszcz.

Wrzesiyń – Słóńca mało, parno, kupa chmor, kupa mgieł. Zima.

Paździyrnik – Chłódno. Mało słónka, kupa chmor. Mało deszcza.

Listopad – Kupa słóńca, mało chmor. Ciepło, może popadować deszcz. Bes śniega.

Grudziyń – Szpatnie, kupa marasu. Ciepło, czasym wyglóndnie słonko. Bes śniega.

TVN „Ugotowani” – po naszymu: „Uwarzyni”…

Posłuchejcie kamraci. Dzisio do mie zwóniła paniczka s telewizyji TVN, kiero robi taki pragram „Ugotowani”, po naszymu: „Uwarzyni”. Pytała sie mie esi nie znóm jakisich ludzi, kierzi by chcieli do tego programu iść. Za jakisi czas – ale eszcze w moju – chcóm srobić tyn program u nas kole Cieszyna. To ni ma żodno sranda. Tóż posłuchejcie, gdo umi warzić – gor nasze cieszyński jodło – umi wyrzóndzać po naszymu, a chciołby zarobić jakisi grejcar (główno nagroda je piynć tysiyncy złotych), niech sie do mie głosi. Jo warzić nie umiym – choć cieszyński recepisy znóm – tóż ni móg bych do tego programu iść, bo bych se yny narobiuł ostudy na dziedzinie. Znóm jednako ludzi, a gor paniczki, kierzi s bele czego poradzóm uwarzić taki cuda, że sie wszeckim uszy ruszajóm jak to jedzóm, a niejednymu sie eszcze po brodzie kidze.

Mój telefón je: 696 341 137   696 341 137 , a mail: tomaszsochacki@wp.pl

I pamiyntejcie: to ni ma sranda, bo apryla uż było, a jo se s ludzi błozna nie robiym.

 

Cosi mało wiela o ksiónżkach

 

Łoto niedowno żech se spómnioł, że funguje cosi takigo, co sie mianuje ksiónżkóm. Dlo tych co nie wiedzóm: to je taki sztus archów papióru miyndzy kartónym. Na tym papiórze sóm napisane rostomajte informacyje. Jo eszcze je s tej generacyji, kiero ksiónżki czytała, ale dzisiejszego czasu uż wszecko je na szkle, a młodzi yny palcami zwyrtajóm, coby poczytać co nowego we świecie. Niby sie człowiek może tymu dziwować, ale eszcze ze sto roków tymu ksiónżka to był fórt luksus, a gdo jóm mioł to był tak jak dzisio gdosi s tabletym. Yny je tako róznica miyndzy papiórym a eletrycznym pudełkiym, że coby wychledać jakóm informacyje w ksiónżce to trzeja kapke czasu, bo sie człowiek musi podziwać do elstra, podle abeceda, potym trzeja poswyrtać palcami po archach, czasym dojść kupa, ale jak człowiek uż nóndzie to co chledoł, to je przeogrómnie rod. Je też tak, że jak uż sie cosi dozwiy s ksiónżki, to potym to lepszy lezie do czepani. Ty stare ksiónżki, a gor taki ganc starucne, kiere sie łotwiyro ros za czas, wóniajóm przeszłościóm, a sóm rade, że ich eszcze gdo otwiyro. Tóz móm taki apel do młodej generacyji – technika technikóm, bo świat musi ijść do przodku, a żodyn go nie bydzie haltowoł – ale trzeja kapkym wypostrzodkować tradycjym a nowe wiecy. Chcym sie chycić za dzioł Płyniesz Olzo – tam nóndziecie rostomajte informacyje s etnografije a folkloru. Posdrowióm kamraci.

 

Blajsztyft a arch papióru

 

Dycki jako pamiyntóm, żech rod rysowoł. Stykło mi żech mioł blajsztyft a kónsek archu papióru. Nejprzód żech rysowoł wojoków, a rostomajte wojny a bitwy, gor kredkami. Pote nieskorzi zaś jakisi zómki, gory a chałupy. Łoto niedowno żech zajś chyciuł blajsztyft do rynki a narysowołech chałupke w goraliji. Jeżech rod że aji mój mały synek chyto się rysowanio, bo jak człowiek rysuje, to odganio łod siebie problymy a smutki. W dziale moji rysunki bydym wciepowoł to co żech rysowoł kiejsi a aji terazy. Obiecujym Wóm że bydym cosi pisoł na strónce, coby na nij było dycki cosik nowego.  

  

Kiejsi arynda, terazy fejs...

 

Jak se spómnym, to kiejsi hań downij, jak człowiek uż wszecko mioł porobióne w chałupie, to sie zazwóniło po kamratach, abo baji sie posłało krótki bryft - SMS, a jak sie gdo ozwoł, to człowiek sie oblyk a obuł a szpacyrcugiym sie szłapało ku aryndzie. W Małych Kóńczyc jich mómy pore: Strażok, Zómek, u Jarziny, a kiejsi była eszcze u Szczyrby kole krziża, a na Karolince. W gospodzie było dycki wiesioło, bo każdy cosik drzisnył nowego: co, kany, a kiej sie stało. Człowiek nie musioł sie łożrać, a i tak było fajnacko. Ty czasy uż sóm za nami. Terazy, jak sie gdo chce s kim widzieć, to wlazuje na fejsa. Oto niedowno mi aji kamrat, s kierym żech kiejsi chodzowoł na piwo, posłoł wirtualny krygiel s browarym a pianóm na dwa palce..

 

Stary kościół

 

Stareczka se siedli na ryczce kole okna. Rynkóm odsunyli firange, podziwali sie za okno, na polu fukoł jesiynny wiater, ze stróma uż spadły łostatni liści. Na placu żodnego nie było, gowiydź siedziała we chlywie pochowano, bo sie boła zimnicy. Kocury we waszkuchni czakały, aż gazda zachajcuje pod blachóm. Dwiyrze sie łodewrziły,  stanyła w nich mało Haniczka a prawi: "starko byłach dzisiok w kościele, a wiysz ón uż je taki stary, że się isto zwali a kiejsi sie doczkóm, aż bydóm stawiać nowy". Stareczka się uśmiychnyli pogłoskali wnuczkym po głowiczce a prawióm: "Wiysz moji dziecko, jo też kiejsi hań downij byłach mało tako jako ty terazy. Też sie mi zdało, że tyn kościół je starucny a że długo nie wydzierży. Ale nejprzód mie w nim łokrzcili, pote żech sie w nim brała ze starzikym, łokrzciłach swoji dziecka, pote óny wydowały sie w nim a żyniły, krzciły zajś swoji dziecka a terazy wiym, że niż mie bydóm chować to mie wniesóm w trówle do tego kościoła, a farorz bydzie w nim rzykoł nady mnóm cobych miała wieczne spoczywani". Haniczka sie yny podziwała na starkym, nie chciała wierzić w to co wyrzóndzo. Pote eszcze starka prawi: "My tukej sóm yny na chwile, a tyn kościół tukej stoł a bydzie eszcze stoł kupa roków. Nasze krziże przi grobach na kierchowie się obalóm, a w tym kościele fórt bydóm krzcić, żynić sie a rzykać nad trówłami".

 

Bulczónka po mojimu

 

Eszcze jak żech był swobodny, a musiołech se sóm warzić, to żech se wymyśluł takóm polywke, kieróm każdy chłop bes baby se może lachko uwarzić.   A aji jak mo babe, to se jóm może uwarzić, jak sie s  nióm powadzi. Jo na tóm polywkym prawiym bulczónka, choć recepisów na bulczóne je kupa. Bulczónka to je polywka ze ziymioków, kiero musi se pómału bulkać, na małym łogniu. Na Cieszyńskij Ziymi sie prawiło na takowe jodło – ajntop, bo sie to jodało a nic wiyncyj na łobiod.

Przi niedzieli a przi świyncie sie jadło polywke a drugi. Na każdo ludzie byli zarobióni, tóż gaździnki warziły wartko jodło, kiere miało być ajnfachowe, a chłopóm szmakować. Niży mocie recepis na bulczónke po mojimu, ale każdy se jóm może warzić jako sie mu uzdo.

 

Narychtujcie:

 

Garniec – sztyry litry;

Wodym – nejlepszy ze zdrzódła;

Knobloch;

Udko s kurczoka, abo jakisi inksze miynso, jaki kiery mo rod;

Trzi kostki na rosół;

Majyrónek, fynikiel, laurowy listek, pieprz w zorkach, sól;

Pore ziymioków;

Nugle;

Marekwia, pietruzieli.

 

Do garca wloć trzi litry wody. Minso pokroć, ziymioki, marekwie, pietruzieli też, a pote wciepać do garca s wodóm. Jak się woda zacznie warzić to ujónć gazu, a wciepać wszecko inksze co żeście narychtowali. Warzić pómału, polywka musi bulkać na małym łogniu. Garniec przikryć deklym, ros na jakisi czas pomiyszać warzechóm. Bulczónka je lepszo na drugi dziyń, jak się zoleży. Jak wychłódnie to jóm idzie wrazić do chłódka, baji do szpajski.

 

Co mogóm a czego nie śmióm wiesielnicy – dlo tych co sie bydóm wydować, abo żynić :

 

1. Wiesieli sie zaczyno ze zaczóntku, a kóńczy sie, kiej Młoducha a Żynich usnóm.

2. Ci, kierym sie nie podobo kany siedzóm przi stole, bydóm mieć na drugi dziyń całóm salym yny dlo siebie. 

3. Gdo przidzie na wiesieli gdosik nasrany, to go bydymy roswiesielać. Jednako jak sie nóm to nie podarzi, to wiesielnika bydzie trzeja wykludzić.

4. Wiesielnicy nie śmióm stawiać na stole próznych sztamperli, każdy wiesielnik musi pić gorzołkym, coby młodym sie darziło.

5. Wiesielnicy nie śmióm kopać w nosie kómusi inkszymu, grzebać mu widelcym w uchu, pić przes słómkym sómsiada, a nie śmióm uciyrać masnych palców w oblyczki kogosi inkszego. 

6. Nie śmi sie chodzić pod stołym a chytać wiesielników po nogach, coby nie było za niedługi czas jakigo rozwodu.

7. Sztamperle nie śmióm być prózne. Dlo tych próznych sie bydzie loć, coby wiesielnicy w nich nie uwidzieli dna.

8. Ci, kierzi bydóm fanzolić, a stracóm temat, bydóm go mógli na drugi dziyń odebrać, kiej sie bydzie zamiatać salym.

9. Chłopi majóm aspóń roz zatańcować ze swojimi paniczkami. To je yny pore minut zwyrtanio, a jak se zatańcujóm, to sie nie bydóm pote wadzić.

10. Jak gorzołka sie wyleje na oblyczki to sie nic nie robi, doniesymy nastympnóm flaszkym.

11. Żodyn nie śmi sie wiyncyj pić gorzołki, jak sie nie poradzi rzyc: „ciupała siykiyreczka, naciupała szesnost, gdo nie wierzi niech to smierzi, że tego je szesnost”. Pote eszcze trzeja  porachować sylaby.

12. Nie śmi sie sturkać, wywracać oczami, ani kopać pod stołym przocieli, coby sie uż kludzili ku chałupie.

13. S wiesielo wiesielnicy mogóm brać yny dobre wspóminki, nic wiyncyj.

14. Ci, kierzi uż idóm ku chałupie muszóm wziónść ze sobóm swojich chłopów a swoji paniczki. Wiesielnicy nie śmióm sie wymiyniać swojimi połówkami. 

 15. Jak kiery wiesielnik se wszymnie, że je sóm na sali, to znaczy, że wiesieli sie uż skóńczyło.

16. Ci wiesielnicy, kierzi myślóm, że mógli by srobić lepsze wiesieli, bydóm musieć taki zrobić do pół roku.

17. Każdy wiesielnik musi se to poczytać, a jak bydzie robił wszecko co tukej było popisane, to wiesieli bydzie fajnacki, a żynich s młoduchóm bydóm radzi.  

 

Godni Świynta a Nowy Rok 2017

 

Wszeckigo nejlepszego Wóm przejym na Godni Świynta a na Nowy Rok. Starkóm a Starzikóm, zdrowio, a cobyście co nejdługszy żyli, aji wiyncyj jako sto roków, bo Waszo móndrość je potrzebno nowym generacyjóm. Coby sie Wóm gazdowie mnożiło, a rodziło, na zogrodzie, na polu a we chlywie. Coby Wóm Gażdzinki kury kupa wajec nanosiły, a s wajec kurzóntka sie wylyngły, a coby Was chłopy posłuchały a do aryndy moc nie chodzili. Dziecka, cobyście posłuchały Tatów a Starzików, bo nie chcóm dlo was źle. Cobyście sie we szkole dobrze uczyły a posłuchały rechtorów. Coby Wóm wszeckim Pón Bóczek błogosławił. Rzykejcie do niego a bydzie Was mioł we swoji opiece. Wszeckim przejym coby tyn 2017 rok był aspóń tak dobry jako tyn, a coby nie był gorszy. Nie wodźcie sie, wyrzóndzejcie ze sobóm, nie yny przes kómputer a telefón, ale gor jak sie spotkocie. Pogódźcie sie jak żeście sóm powadzóni, pamiyntejcie o borokach a o tych kierzi sóm nimocni, bo jak je zdrowi to je wszecko. Zdrowio Wóm przejym na każdy dziyń, yny se go nie psujcie cygaretlami a gorzołóm. Gorzołym idzie pić ale po kapce. Eszcze roz wszeckigo nejlepszego na ty Godni Świynta a na Nowy Rok. Miyjcie sie pieknie. 

 

Czym bydymy hajcować...?

 

Lato przeszło, liści ze strómów pómału lecóm, jakisi gałynzie s małych strómków sie poobrzazowało, idzie jesiyń, potym zima i zajś trzeja hajcować. Zajś pół roku sie bydzie s kuminów kurzić ale latoś to bydzie kapkym inakszy, bo przeca mómy uchwałym antysmogowóm. Bydzie sie lepszy dychać, ludzie nie bydóm tela kuckać a rano na polu  nie bydzie smogu, ale co nejwyżyj mgła. Mo się hajcować wónglim, suchym drzewym, peletym, abo brykietami. Nie śmi sie polić mułym ani flotym.

Uwidzymy jaki to bydzie a jeśli ludzie to wydzierżóm, bo tóna wónglo uż kosztuje tela co trzi tóny mułu a mo być eszcze drogszo. Starzi ludzie dycki znoszali do piwnice rostomajte hebzi, gałynzie, suche zieliny a liści. Jak się to podpoliło to szło przepolić w cyntralnym coby się w chałupie kapkym zagrzoło, a dokoła wóniało jakby sie pieczoki piykły. Terazy uż się tak nie śmi hajcować, bo trzeja być „eko”. Spytołech sie starszego panoczka moigo sómsiada esi wiy co to znaczy. Ściepoł czopkym, podropoł sie po czepani a prawi: „wiysz co, eko to bydzie wtynczas, jak bydymy hajcować w chałupach i ani jedyn dymek nie wyndzie s kumina”. "Ale to ni ma możne" – jo na to. Ón mi prawi – „wiysz co, jak bydym grzoł eletrykóm, to nie bydzie nic smrodzić”. Jo mu na to: „tóż ja, yny coby tóm eletryke srobić, to trzeja kupe wónglo, czasym mułu spolić w eletrowni, coby się człowiek kapkym zagrzoł”. „Hm, tóż” – prawi panoczek, "zbudujym se wiatrok, abo taki ty szkła, co móntujóm po dachach – s tego bydym mioł sztróm za darmo”. Terazy jo sie podropoł po czepani, bo nie wiedziołech co móm rzyc. Kapkym żech w głowie pogrzeboł a prawiym: „Wiycie co, ale coby srobić ty wiatroki, abo ty szkła na dachu, to trzeja we fabryce, w chucie tóm ocyl a plastik topić, to s tego przeogrómnie kupe idzie smrodu do luftu”. Zaś sie podropoł, wycióngnym cygaretle, zapolił a prawi: „wiysz co, uż móm osimdziesiónt roków, przeżyłech kupe rostomajtych wiecy, s babóm, s dzieckami ze samym sobóm, aji oto s tym sómsiadym, co uż pod dornikiym leży na kierchowie. No i powiym ci, że dycki jakosi było, szło sie s ludziami dorzóndzić, aji s władzóm, nó i aji s farorzym…” Potym jak żech uż szoł do chałupy, to se myślym, tóż przeca s tych hajcowanim też jakosi bydzie, yny trzeja to s głowóm srobić. Plastików uż sie nie poli, bo sóm żółte miechy, do kierych sie jich wciepuje. Rozpolić w piecu czymsikej trzeja, tóż gazety a jakisi papióry człowiek w piwnicy dycki mo. Piec móm ajnfachowy, w chałupie robióny, ale s hrubego plechu. Robił go majster, co się na tym zno, s Małych Kónczyc. Kupiłech wónglo, drzewa suchego kapkym móm, toż sprugujym polić to wóngli s wyrchu, podle tego jak to pokazowoł jedyn taki chytry chłop w Cieszynie na rynku. Jednako tych liści a hezbio a gałynzi a suchych zielin kole chałupy je tela, że czasym po połedniu, uż tak pod wieczór, to wciepym do pieca, a tyn sómsiod przidzie do mie s małóm taszkóm ziymioków a prawi: „Tómku, nie wiysz kaj tu kiery poli lebiody na polu, bo móm takóm chynć na pieczoki…”

 

Czymu trzeja czytać gazety s papióru?

 

Pamiyntóm jak dzisio, że nie było pióntku, coby Tacik nie prziwiyźli s kónzumu chleba a gazet s papióru. Gazeta wóniała farbóm, jak sie jóm odewrziło, dycki sie zaglóndało a szkartowało tam, kany kiery chcioł poczytać to, co dycki co tydziyń czytoł – baji o sporcie, gdo kaj umrził a, kogo na ceście zastawili policajci. Na ty informacyje sie czakało cały tydziyń, choć paniczki po dziedzinie cosi rozprawiały, wyrzóndzały, ale wiyncyj dociepały łod siebie, a potym jak była gazeta to ty wszecki informacyje szło porownać – co było prowdóm a co se fulały miyndzy sobóm. Mieli my takóm sómsiadkym, kiero prawiła, że poradzi gazetym czytać bez bryli, ale sie tak trefiło, że jóm czytała obrócónóm. Żodyn ji nigdy nie prawił, że czyto do góry nogami, bo była przeogrómnie obraźliwo. Widzicie – jakby czytała na tablecie, to by sie ji to samo łobróciło, ale czy idzie tabletym roschajcować pod blachóm?

Moja starka jak czytali gazetym to jóm czytali czasym pore razy za tydziyń, a potym się gazetym roskłodało a dowało na meble, coby kurze nie siodało. Tabletym tego nie srobicie. Starzik jak uż poczytali gazetym, to jóm nie wyciepowali – starzi ludzie byli szporobliwi, jak sie co dało eszcze użyć to to używali – raczy jóm wziyni do ustympu a pote jak uż szli na wielkóm strónym, to nim jóm wyciepali do zyngruby, to eszcze doczytali, co mieli doczytać. Tabletym se zadku nie utrzicie. W lecie dycki lotało wszyndzi kupa much, gor jak kansik było miynso na wyrchu, abo jakisi inksze jodło. Jak sie muchym uwidziało, to się zgibało gazetym a trzaskało się jóm po łepie. Sprógujcie to srobić s tabletym abo s kómórkóm, chyba że mocie takóm uż na wyciepani. S gazety szło srobić czopkym na głowe, jak się malowało izbym, łódke co pływała po stawie, abo samolot a potym się go puszczało do luftu, s tableta tego nie srobicie. Ale mój znómy, starszy panoczek kupuje gazety każdy dziyń. Mo aji tablet, do kierego sie czasym dziwo. Prawi mi oto tak: „Jo na tablecie czytóm co sie na dziedzinie wyprawio każdy dziyń, od pyndziałku do pióntku. Potym bierym tableta w pióntek po połedniu a sprawdzóm, czy ci w tablecie napisali to samo, co ci w gazetach. Jak mi cosi nie siedzi to bierym krziwak, a idym do Zofije s Pasieki a óna mi uż to wszecko powyrzóndzo co a jak…” Wiycie dzisio, jak żech siedzioł a czytołech gazetym, trefiłech na cosik, co mie nasrało. Chciołech napisać kómyntarz, ale sie dziwóm a gazeta przeca ni mo knefli. Ale potym żech jóm powónioł a spómniołech se jak Tacik dycki w pióntek prziwoziuł s kónzumu tych pore archów papióru, kiere ludzie czytali, abo robili s nimi inksze wiecy, bo wiedzieli, że trzeja czakać do pióntku na nowe informacyje, no chyba że gdosi mioł takóm Zofije s Pasieki...

 

Na Świyntej Barbory, o Barborze, Pusteckim a hawiyrzach.

 

Czwortego grudnia bydzie Świyntej Barbory - patrónki hawiyrzi. Barbora jich bróni przed nieszczynściami, coby dycki sie wracali do chałupy do swojich bob a dziecek, kierzi na nich czakajóm. Na szachtach, pod ziymóm, kany yny bynzinowe lampy oświycały hawiyrzóm wónglowe skały, było tak ćma, że sie zdało, że w tym ćmoku cosi siedzi a sie ruszo. Żodyn nie wiy, kiej piyrszy roz jakisi hawiyrz uwidzioł miyndzy czornymi bryłami wónglo Pusteckigo. A go to był Pustecki? Na Górnym Ślónsku mieli w szachtach Śrebnika, Skarbownika, Szarleja, kaj indzi esze na nie go prawili: Zabrzeski, Matusz, Wojtek abo Jyndra. Na Cieszyńskij Ziymi był Pustecki.

Tego Pusteckigo piyrszy roz uwidzioł isto mały Józek Brzózka s Karwinej, kierego foter robił na szachcie. Józkowi było trzinost

roków, jak jego Tacika zabiło - przicisła go wynglowo ściana. Zustoł sóm yny s Matkóm - bez grejcara, bez jodła, bez niczego. Jak boroczek stoł nad grobym Ojca, to wiedzioł, że jich czako terazy biyda. Ala matka Józka - Brzózkowa - sie nie boła żywota, była to baba odważno a twardo. Każdy dziyń wczas rano jeżdziła s Józkiym na opuke na hałde, a wieczór siodała s jegłóm a niciami przi petryolce a szyła sómsiadkóm fortuchy, coby cosik mało wiela

przignać grejcarów, bo miała eszcze pore dziecek, kiere musiała wychować. Miała też dłóg na chałupie, a fantownik fórt groził, że kucze Brzózkowej przedo, a jóm s dzieckami wygóni na hólicym. Józek widzioł wiela razy, jak Mama płaczóm, bo nie chciała chałupy stracić, a płacić dłóg a wyżywić familije, to było dlo nij za ciynżki.

Jednego razu Józek prawi:

- Mamo, móm uż szternost roków, pójdym do hawiyrnie a bydym zarobioł

Matka yny sie uśmiychnyła, pogłoskała chłapca po głowie, a oczy miała całe mokre.

   Za jakisi czas młodego Brzózke wziyni do roboty na szachte. Każde rano szoł s chłopami na szychte, sztygar go doł ku starymu kopaczowi Kotuli, kiery mioł dować pozór na młodego hawiyrza. Józek woziuł na toczkach wóngli do "gospody", kany starsi chłapcy ładowali go do żeleźnych wózków. Chłapiec mioł na szachcie pilobym, hercówkóm suł wóngli do toczek, potym na pleca broł pas a pchoł toczki, kany mu kopacz Kotula pokozoł. Tam to wóngli wysuł, a jechoł zaś spadki. Pas sie mu wbijoł w pokrziwióne pleca,

a na rynkach sie porobiły plynskiyrze, kiere go bolały. Józek czasym se popłakiwoł, ale tak, coby go chłapcy nie widzieli, bo go było gańba. Potym by sie s niego śmioli s miesiónc, a to by była ostuda. Yny Kotula, jak uwidzioł, że Józek beczy, to mu prawił:

- Nie becz Józek, giździe jedyn, jeżeś hawiyrz, rozumisz? dychnij se kapkym a przestóń beczeć.

Potym, abo kozoł synkowi se zrobić pauze, abo odwióz pore pełnych toczek za Józka, bo mioł chłapca rod. Józek przerobiuł na szachcie miesiónc, a kiej prziniós piyrszóm wypłate Matce do chałupy to ji prawi:

- Nie pójdymy precz s chałupy Mamo, jakosi dłóg spłacymy. Oto mocie wypłatym - doł ji kopertym s grejcarami, kiere sóm młodymi rynkami zarobił.

   Józek mioł rod robotym na szachcie, pokochoł jóm, tak jak jego foter, choć wiedzioł, że go zabiło. Jak sie mu chciało beczeć,

to se chned spóminoł, że na chałupie je dłóg, kiery trzeja spłacić, tóż robił eszcze ciynżyj. Jednego dnia na szychcie sie srobiło Józkowi

jakosi dziwnie, w głowie sie mu zatoczyło, przed oczami uwidzioł jakisi czyrwióne koła, a czuł jakby mu gdo do czepani krampoczami walił. powiedzioł o tym Kotuli, a tyn go chned posłoł pod szyb, tóż Józek wzión do rynki hawiyrskóm lampym a szeł przed siebie. Szeł

pómału, stómpoł s nogi na nogym, bo s przodku, kaj robi Kotula do szoli je piekny kónsek chodnika. Myśli se, że isto to za chwile minie, że bydzie móg chned spadki sie wrócić do roboty. Ale Józek je coros słabszy, na czoło wystómpiły zimne poty, nogi sóm ciynżki jakby były ocelowe, a na ciele poczuł gynsióm skóre. Serce mu waliło tak wartko jakby uż s pół godziny gónił - synek sie wylynkoł, co sie sy mnóm robi - pomyśloł. Naroz mu pociymniało w oczach, oprził sie o sztympel, trzeja se aspóń kapke spocznóć. Józek se spómnioł na chałupym - Mame, co warzi wieczerzym, coby se synek porzóndnie pojod, kiej przidzie ze szychty po nocy, braci a siostry, kiere na niego czakajóm, a na kóniec fotra, kiery kansik tukej zustoł.

Darmo, trzeja iść dali. Rynkóm chledo lampki, oczy mo zawrzite, tóż sturził do nij, ta sie obaliła a zgasła. Dokoła je ćmok, jak w piwnicy bez okiyn. Nigdzi ni ma ani kapki światła, ale synek zno ceste na pamiynć - dyć przeca każdy dziyń tukej chodzi. Zaś idzie do przodku, pómału, noga za nogóm. W słabej rynce sie kolybie lampa, kiero przed chwilóm oślepła. Prawóm rynkóm fórt maco sztymple, a chledo cesty do przodku. Uż nie słychać chłopów, w czornym chodniku je cicho, a w głowie synkowi cosi zwóni, jakby go gdo kładziwkiym walił. Józek przeogrómnie pómału idzie do przodku, pod szyb, ku windzie bo tak mu kozoł Kotula. Coby yny dónść do windy, potym wyjechać do wyrchu, a ku chałupie, ku mamie. Przeszoł uż kole przekopu a szoł dali, po chodniku sturził do krziża zbitego ze szczap, potym sie wylynkoł.

- Gazy! - pomyśloł se Józek, a strach go chycił za kark. Naroz, isto sie to Józkowi zdo, ale ni, to sie mu nie zdo, s chodnika s boku, daleko s przodku migło światło, jakby gdosi kolyboł lampóm. Chodnikiym szoł jakisi hawiyrz. Józek poszeł za nim. To światło było jakisi dziwne, bo jak synek stowoł, coby se dychnónć, to to światło też przistowało, jakby na niego czakało. Długo chłapiec gónił chodnikami za tym światłym, tak długo, że uż nie wiedzioł kany je. Przeca s przodku, kaj fedruje s Kotulóm ni ma zaś tak daleko na podszybi, ale szybu ni ma a ni ma. Naroz to słabiućki światło sgasło. Jako terazy trefić do hawiyrzi?

- Isto Pustecki to był - prawi se sóm do siebie Józek, potym utrził spocóne czoło, o poszczypany sztympel a zaczón beczeć. Tela razy starzi hawiyrze rosprowiali o Pusteckim - terazy wszecki ty historyje sie Józkowi spómniały. 

- Mamo, Mamulko - prawił se w duchu swoji Mamie, kiero terazy w chałupie warzi dlo niego wieczerzym - tak sie bojym, Mamo, tak sie bojym!

   Józek fórt beczoł. Naroz gdosi dotknył jego pleca. Synek rynkowym utrził oczy a obrócił głowe. Stoł przed nim hawiyrz z długóm, siwóm,  brodóm. W lewej rynce dzierżoł zapolónóm lampym ze złota, a w prawej dzierżoł strzybny krampocz oprzity na plecu. Był obleczóny na lepszo, mioł na siebie ancug hawiyrski, na kierym blyszczały szumne knefle ze złota, a na głowie mioł czopke s piórami s kokota.

- Szczyjść Boże! Pustecki! - Prawi Józek, kiery sie cały trzepoł ze strachu.

- Poznołeś mie synku, ale sie nic nie bój! Krziwdy ci żodnej nie srobiym. Umyśliłech se, jako Cie tukej zwabić, coby Ci wynagrodzić Twojóm miłość do Matki a do hawiyrnie. Choć siły eszcze ni mosz tela co chłopi, to robisz jako óni, coby Matce pómóc a zarobiać na żywobyci. Podobosz mi sie synku, a terazy pódź!

Pustecki szoł s przodku, a Józek wylynkany za nim. Mijali prózne przekopy, wlazowali do czornych chodników, przekroczali sztymple, kiere leżały na ziymi, a czym dali szli, to ćmok sie robił coros miynszy, jakby go niechali kansik ze zadku. Kole nich było jasno, jakby słóńce świyciło. Wónglo uż tukej nie było. Długi ściany blyszczały sie od lamp, kiere były powieszóne na powole. Wszyndzi tukej miasto wónglo było złoto a strzybło. S gónku, kiery przeszumnie blyszczoł było słychać jakby hawiyrze fedrowali.

- Słyszysz? - pyto sie Pustecki, a stanył.

- Słyszym - prawi Józek po cichu a też stanył.

- Tam hawiyrze fedrujóm - prawi Pustecki - Wszedcy, kierzi tukej na szachcie zustali, kierych zasuło, nie umrzili, ale tukej dali robióm.

Powiydz o tym tam na wyrchu, powiysz?

- Powiym!

- Powiydz też, że tukej żodyn nie czuje sie urobióny ani zmordowany. Ni ma nieszczynść ani katastrof. Powiysz?

- Powiym!

- I powiydz wszeckim hawiyrzóm eszcze to, że my tukej czuwómy nad wami. Jeśli kogo powoł zawalóny odgrodzi od świata, to my takimu lecymu pómóc. Powiysz?

- Powiym!

- Powiydz eszcze, że wszeckim tym kierzi miłujóm hawiyrnie, my dycki bydymy kamratami, ale tym, kierzi hawiyrni ni majóm radzi, dycki bydymy wrogami. Niech sie wszedcy ludzie zgodzajóm, niech sie jedyn s drugigo nie wyśmiywo, niech jedyn drugimu nie robi krziwdy, a s piersi każdy niech to każdy wytargo s korzyniami, rozumisz? - s korzyniami! Bo niech yny malućki korzónek niecho, to zło na nowo sie rosrośnie a rosbujo. Niech jedyn drugimu je bratym

rodzónym! Powiysz to wszecko tam na wyrchu?

- Powiym!

A terazy uż pójdziesz do swojich. Bydź dycki taki dobry, jaki żeś był po teraz. Miłuj Mame a miłuj hawiyrnie. Nigdy nie zapómnij o ni! Tukej mosz ody mnie cosi, co ci styknie na długo. A Mamie Twoji też.

Kiej to Pustecki mówił, zegnół sie, wzión ze ziymi kónsek złota, wielki jak piynść, a doł go chłapcu:

- Mosz weź! Dej go Matce, niech przedo to złoto a dłóg na chałupie niech spłaci. A Ty uż nigdy tukej na hawiyrnie mi nie chodź, boś je eszcze za młody, rozumisz?

- Ale jo chcioł być hawiyrzym, jako byli mój Tacik - prawi Józek, a Pustecki słyszy, że chłapcu je żol za hawiyrnióm.

- Tóż dobre, jak uż bydziesz wielki a przibydzie Ci siły, to sie stóń hawiyrzym. Terazy żeś je eszcze dzieckiym, do szkoły idź, ucz sie, a za pore roków, jak Ci roków przibydzie to przidź do hawiyrnie, rozumisz?

- Rozumiym! A pieknie dziynkujym za wszecko!

- A terazy pódź, idymy spadki.

Zaś Pustecki szoł s przodku. Józek kroczył za nim. Mijali prózne przekopy, zapadniynte chodniki, skryncali w czorne dziury, a przekroczali sztymple, kiero gdosi pobuloł. Czym dali szli, tym światła było miyni, a wszyndy był ćmok, kiery był coroz czorniejszy. Pustecki stanył a prawi:

- Słyszysz? - spytoł sie Józka a pokozoł rynkóm, kany synek usłyszoł jak gdosi wali krampoczami, hawiyrze wołali na siebie, a gdosi cis wózki do przodku.

- Słyszym! - prawi Józek.

- Tam fedrujóm Twoji kamraci. Terazy uż do nich trefisz. Idź, idź!

Józek chcioł eszcze cosi Pusteckimu rzyc, ale uż go przi nimu nie było. Tóż szoł chodnikiym dali przed siebie. Za chwile prziszoł ku

hawiyrzóm, kierzi kopali wóngli.

- Szczynść Boże - pozdrowił jich Józek, a chned poznoł umazanego po gymbie Kotule. 

- Szczynść Boże - odpowiedzieli hawiyrze.

- Józek giździe jedyn, kaj żeś był tak długo? - pyto sie Kotula.

- Dłógo? S Pusteckim żech se kapke pochodził po hawiyrni, a terazy uż sie wracóm do roboty, mi je lepszy.

- S Pusteckim? Lokrystaboga! Toś ty synku sóm cały tydziyń przechodził s Pusteckim! Uż Cie kamracio przestali chledać, bo prawili, że to uż i tak wszecko na darmo. Twoja Matka płacze a targo se włosy s głowy.

- Mama...oto Mamie niesym!...

- Złoto - rykli hawiyrze.

- Doł mi go Pustecki  - prawi Józek, a pokazuje wszeckim złoty kónsek skarbu.

- Złoto, prowdziwe złoto! Dobry je tyn Pustecki! - rozprowiali hawiyrze a kiwali głowami.

- Opowiydz Józek jako to był s tym Pusteckim! - pytoł go kierysi s chłapców. Józek chned wszecko im powyrzóndzoł. Mówił a mówił. Nie zapómnioł ani słowa, wszecko kamratóm powiedzioł, co mu Pustecki przikozoł. Wyrzóndzoł do kóńca szychty, a hawiyrze słuchali a yny kiwali głowami. Kiej Józek wyjechoł na wyrch po szychcie s hawiyrzami, to wiela mioł siły w nogach polecioł do chałupy. Matka go ściskała a była barży rada, że go widzi, jako s tego złota kiere dzierżoł w rynce. Odmiynił sie żywot we familiji wdowy. Matka złoto przedała, popłaciła dłógi na chałupie a eszcze ji dojś zustało na naukym dlo Józka. Przeszło dwanost roków, Józek sie wysztudyrowoł jako inżynier - hawiyrz a robił na tej samej hawiyrni, kany kiejsi spotkoł Pusteckigo.

Wszeckim hawiyrzóm Szczyńść Boże!

 

O Świyntym Mikołoju

 

Downo tymu w Mirze, kany terazy je Turcyja, miyszkoł mały chłapiec. Na miano mu było Mikołoj a był s przeogrómnie bogatej familiji. Jego Tacik a Mama mu dycki kupowali nejlepsze bawidła a nejpiekniejsze oblyczki. Nigdy mu nie chybiało jodła, a to co jod było przeogrómnie dobre. Mikołoj rod sie dziwoł na świat, kiery było kole niego a szkrybił sie, że inksze dziecka ni majóm tela wszeckigo, co ón. Na świecie wtynczas było kupa biydy, ludzie ni mieli jodła, byli nimocni, bo wszyndzi były wojny a woda, wiater a ogiyń drzónzgały wszecko, co posioli abo posadzili. Synek długo myśloł czymu ludzie sie majóm tak źle, a wymyślił, że Pónbóczek mo na świecie tela roboty, że ni mo czasu sie starać o wszeckich ludzi naroz. Umyślił se, że bydzie pómogoł chudobnym. Dycki, jak szoł do kościoła, to broł ze sobóm tela jodła a bómbónów, wiela móg uniyść. Potym to wszecko rozdowoł chudobnym dzieckóm, a widzioł, jak były rade, że od niego cosi mało wiela dostały.

Tacik a Matka Mikołoja widzieli to wszecko, a byli radzi, że majóm takigo dobrego synka. Prawili, że urośnie na dobrego a szykownego chłopa. Kiej Mikołoj uż był wielki, dostoł po Fotrach kupa grejcarów, złota a wszeckigo. Uznoł se, że tego tela nie potrzebuje a zaczón to rozdować chudobnym. O tym co robił, a jaki je pobożny ludzie rzóndzili w całej Mirze. Mieli go tak radzi a taki

mioł wszyndzi taki poważani, że go zrobili biskupym.

Jednego razu Mikołoj szoł hólicóm a jako dycki dziwoł sie na ludzi w mieście. Naroz uwidzioł dwóch chłopów, kierzi sie wadzili. Jedyn chcioł po drugim aż mu oddo grejcary, kiere pojczoł, abo aż mu do za to swojóm cere. Grejcary mioł oddać do rana, abo przikludzić swojóm dziołuche, kiero by szła na służbym. Czasu ni mioł moc, bo słóńce uż zaczło sie chować. Mikołoj polecioł do chałupy, chycił miyszek, w kierym nosił jodło dlo chudobnych, a wciepoł do niego rostomajte drogi wieca ze złota - oryngle, pierściónki a lańcuszki. Kiej uż miyszek był pełny, wzión go a zaszoł pod chałupym chłopa, kiery mioł zapłacić dłóg. Okno było odewrzite do korzón, tóż chynył tyn miyszek do postrzodka. Spadki szoł do chałupy rod jak fazol, że zajś zrobił cosi dobrego, a pómóg Pónbóczkowi pómogać ludzióm. Mikołoj chcioł sie podziwać na piekne cery chłopa, kierymu pómóg. Chcieli jich poznać aji wojocy, kierych biskup niedowno wyratowoł.

Wczas rano chłop, kiery mioł oddać dłóg obudził sie a zaczón beczeć, że jego cery pójdóm na służbe, ale jak wloz do izby, kany okno było odewrzite do korzón, ni móg uwierzić tymu, co uwidzioł. Na dłaszce leżało kupa wiecy ze złota, a chłop nie wiedzioł skónd sie to wziyno. Wiedzioł yny tela, że Pónbóczek sie zlitowoł nad jego nieszczynściym. Stykło mu to, coby zapłacić dłóg a eszcze na wiano dlo cer, kiere poznały trzech wojoków, kierych Mikołoj niedowno wyratowoł. 

   Pónbóczek uż od downa sie dziwoł na to jak Mikołoj pómogoł ludzióm, a przeogrómnie sie mu to wszecko podobało. Chned po tej nocy, kiej Mikołoj pómóg chłopu a jego ceróm, Pónbóczek go zrobił świyntym. Biskup móg dali pómogać ludzióm - bo to mioł nejbarży rod. Dostoł chałupym na północy, kany cały rok spoczywo a zbyro siły, coby we swoji świynto 6 grudnia, móg rozwiyżć prezynta dlo wszeckich dziecek na całym świecie. Dziecka na niego czakajóm, a dziwajóm sie s kierej stróny przidzie.   Jak ku wóm Mikołoj przidzie, a do wóm jakisi prezynt, to se spómnijcie, jako była jego prowdziwo historyja.  

 

Godni Świynta a Wilija 2018

 

Godni Świynta a Wilija na Cieszyńskij Ziymi to był czas dlo familiji a dlo przocieli. To były ty dni, kiej wszecy szli do tego Ojcowskigo Dómu - chałupy Starzików a Fotrów. Bo przeca jako w naszej szumnej pieśniczce: "Ojcowski Dóm to istny raj, dar Ojca Niebieskigo..."W
e Wilije dycki uż łod rana trzeja było se dować pozór, coby być jak sie patrzi, bo starzi prawili, że jaki człowiek je tyn dziyń, taki bydzie cały rok. Gor dziecka musiały być posłeszne, bo Mama prawili, że:"na Wilijóm, Dziecka bijóm". Bijóm, jich Fotrowie, jak sóm przeciwne. Godni Świynta ni mógły być bez strómka, kiery sie nosiło s lasa, potym nieskorzi szło kupić taki s plastiku w kónzumie. Kiejsi hań downij jak eszcze nie było strómka, to ludzie wieszali gałynzie jedli abo smreka nad dwiyrzami, na ścianach, abo na powole. Eszcze potym nieskorzi jak uż sie strojiło strómek, to ludzie eszcze wieszali ty gałynzie. Na strómku sie wieszało to, co gaździno mieli na pozoryndziu: orzechy, jabka, pierniki, ciastka, dziepro nieskorzi bómbki, mikołoje, abo gwiozdki. Jak eszcze nie było w chałupach eletryki, to sie na strómku poliły świyczki, yny trzeja było dować pozór, coby chałupa nie zgorała.

   Uż pore dni przed Godnimi Świyntami gazda robił porzóndek kole chałupy - ukludzoł rostomajte wieca, zamiatoł chlyw, plac, omiatoł smiatokym pajynczyny a czasym biylił masztale, abo waszkuchnie. Gaździno ukludzała szpajske kuchyń, myła okna a dłaszki, pómału rychtowała jodło na Wilije. Jak chciała, coby kury nosiły wajca to suła zorka do obrynczy od beczki na kapuste. Jak dziecka były wiynksze, to musiały Fotróm pómogać. W izbie, kany była Wilija musioł być porzóndek - wszecko czyste a poukludzane. Na postrzodku gazda stawioł stół, kiery gaździno przikryła biołym obrusym. Pod niego dała kapkym siana, a pore grejcarów, coby ich nie chybiało przes nastympny rok. W ponikierych chałupach na stoje sie stawiało Betlejymke - małóm stajynke s drzewa. Na stole musiało być wszecko, coby nie trzeja było stować przi wieczerzi. Ludzie wierzili, że gdo stanie przi jodle, tyn piyrszy umrze. Nejprzód ku stole siadoł gazda, potym gaździno, a na kóniec cało familija podle tego wiela kiery mioł roków - od nejstarszego do nejmłodszego. Nejważniejsze przi Wiliji było rzykani. Rzykoł gazda, czytoł Ewangelije - o tym jak Pón Jezus sie urodził. Potym łómoł sie opłatkiym, nejprzód s gaździnóm a potym s resztóm familiji. Jadło sie po cichu, coby wszecy sie szanowali,a nie wadzili sie w prziszłym roku.

   Po Wiliji gazda szoł do chlywa a do masztale, tam dowoł kónióm a krowóm to co zustało s jodła. Dowoł jim aji po kónsku opłatka. Ludzie wierzili, że gowiydź wyrzóndzo o północy we Wilije ludzkim głosym. Wieczór cało familija śpiywała kolyndy, a dziecka chledały pod strómkiym czy tam jim czego Aniołek nie prziniós. O północy zaczynała sie w kościele Pastyrka, a u Wanielików Jutrznia. Tak sie zaczynały Godni Świynta. W drugi dziyń Świónt zaczynali po chałupach chodzić kolyndnicy, na kierych w Goraliji prawili: połaźnicy. Chodzili óni a kolyndowali aż do Grómnice. Na Cieszyńskij Ziymi ani na Świecie, takigo czasu jak Godni Świynta ni ma w całym roku. Ludzie powadzyni sie godzóm a ci, kierzi sie downo nie widzieli jadóm ku sobie.

 

Wszeckigo nejlepszego Wóm życzym,

Bożego Błogosławiyństwa, cobyście w tyn czas byli s familijami, a przocielami Ojcowkim Dómie, kiery je istnym rajym...

 

Winszowani na Nowy Rok 2018

 

Kiej stary rok sie kóńczył, tóż ludzie se spóminali, jaki był a rozmyślali jaki bydzie tyn, kiery idze. Wiela bydóm mieć grejcarów, wiela dziecek sie urodzi we familiji, ale nejważniejsze było to, coby wszecy byli zdrowi, a żeby żodyn nie był nimocny. Spóminało sie umrzitych, kierzi latoś lygli na kierchowie, zaświyciło sie świyczkym a za nich porzykało. Gażdziny rachowały, wiela wajec sniósły kury przez cały rok, a gazdowie wiela cieloków przibyło we chlywie. Prawiło sie kiejsi, że "na Grómnice pół piwnice, tóż gazda sie szoł dziwać, wiela ziymnioków je w corku, czy jich styknie do lata. Starka ze starzikym spóminali, jako to było na nowy rok - dziesiynć, dwacet, pindziesión roków tymu. Czakali na kolyndników, kierzi uż chodzóm od Godnich Świónt. Jak pieknie zaśpiywajóm, do dostanóm dobrego bómbóna.

Cosi sie kóńczyło, a cosik zaczynało, jedni prawili że uż nie bydóm kurzić cygaretli, inksi, że nie bydóm pić piwa ani gorzoły. Chłopi ślubili babóm, że bydóm szykowniejsi, a baby chłopóm, że nie bydóm przeciwne. Dziecka ślubiły Ojcóm, że nie bydóm dorobiać a lepszy sie uczyć we szkole, słuchać rechtorów, a po strómach nie wylazować. A co myślały, a o czym wyrzóndzały zwierzynta a gowiydź? Kónie na nowy rok chciały, miyni cióngnónć, a coby jim gazda dowoł lepsze jodło. Coby jich też czasym, kapke pogłoskoł a poklepoł. Krowy by chciały, coby gaździno jich nie niechowała na miedzy jak je ćma, bo sie bojóm. Kury prawiły, że bydóm niyść wiyncyj wajec, jak jim gażdzino zmiyni kokota, bo tyn co góni po placu uż je fest stary. Ludzie, zwierzynta, wszecki stworzynia chciały, coby ty trzista szejdziesiónt piynć dni było lepszych, abo aspóń takich jak ty, kiere minyły.

Winszujym Wóm wszyckim, cobyście byli zdrowi, bo zdrowi, to je to nejważniejsze. Ci co majóm mało grejcarów, coby jich mieli wiyncyj,  a ci co jich uż majóm kupa, coby sie poradzili dzielić s tymi chudobnymi a nimocnymi. Tym co posioli, coby sie mnożiło, ci co majóm gowiydź coby sie jim lyngły kurczoki, kaczki a cieloki. Coby was dziecka słuchały a były posłeszne. Chłopy bydźcie posłeszni babóm, a baby chłopóm. Szanujcie to co mocie, bo mógło być gorszy. Wszeckim wszeckigo nejlepszego w 2018 roku !

 

Starka ze Starzikiym

 

Starka ze starzikiym se siedli ku oknie przi stole. Stareczka se zawiónzała szatkym na głowie, a Starzik s rechli ściepoł czopkym, a doł se na czepań, bo mu jakosi zaczło wioć od okna. Na polu padoł śniyg, wiater kolyboł gałynzie bez liści a kansi daleko pod lasym szczekoł pies. W izbie cykały godziny, było uż trzi sztwierci na piynć, a nic wiyncyj nie było słychać. Starzik odewrził dźwiyrka a prziłożył pore kónsków drzewa pod blache. Chned ogiyń zaczón tańcować a przes szpary w szynkach łechtoł Starzika po gymbie. Smutno ta zima je latoś, eszcze żodyn nie prziszoł od Godnich Świónt, ani wnuki ani cery, wszecy robióm, gónióm za grejcarami a fórt czasu na nic ni ma. Eszcze łóńskigo roku tukej czynścij zaglóndali, a terazy dwiyrze skrzipióm na bantach, bo sie jich mało otwiyro, choć Starzik jich namazoł dwa tydnie tymu. Coroz barży sie zaczło szarzić na polu. Terazy ogiyń uż tańcowoł po całej kuchyni - po świyntych obrozkach, po starczynych handrach a po powole. Od starego drzewianego okna szła zima, wiater zaczón coros barży fuczeć, tóż Starka wziyna stary mantel a go prziłożyła ku szybie.  Chałupa Starzików była staro, ale miała hrube mury, bo starczyn Foter, był mulorzym, tóż cegieł a malty mioł dojś. W izbie sie srobiło chned ciepło, Starka se dała rynce pozgrzybacóne od roboty ku szynkóm, coby se jich ogrzoć. Czym była starszo, tym barży ji było zima a musiała se wiyncyj lóntów na siebie oblykać. Rewma jóm uż krziwiła, choć sie mazała maścióm, co ji cera łóńskigo roku skónsi dokludziła. Starzika zaś cosi pchało w boku, co zjod to mu było źle. Miynsa uż moc nie jodali, wiyncyj cosi takigo na mlyku, bo nie poradzili.

Uż im je przes osimdziesiónt roków. Tela uż było takich zim, ale kiejsi hań downij, jak eszcze dziecka s wnukami s nimi pospołu miyszkali, tóż było jakosi wiesielszy. Dziecka góniły i nasrowały Starke, ale potym siodały s nióm przi blasze, a óna jim rosprowiała o Utopcach, o Nocznicach a inksze bojki, a óny siedziały po cichu bo sie kapke boły. Wszecko to było jakisi inaksze. Starzik jich zaś broł do pola, sprawił im sónki tóż jeździły s kopca za stodołóm, a potym pospołu s nim odbywały gowiydź. Terazy uż ani gowiydzi ni ma, ani bydła, tóż ani sie ni ma s kim powadzić. Yny kocur spi na piecu a ani sie nie ruszo. Starka ze Starzikiym sie uż nie wadzóm pospołu, bo se uznali,że eszcze tukej bydóm pore roków, możne miesiyncy, a możne dni, tóż ni ma sie co gniywać. Starka załónczyła radijo. Prawili w nim, że dzisio je dziyń starzików. Prawili eszcze, jako dziecka jim winszujóm, że jich bieróm do szkoły na wystympy, a sóm rade, że jich eszcze majóm. Starce sie skulałałza po licu jak to usłyszała. Starzik sie yny podziwoł na ziym a nic nie prawił. Przeszła zima, a Starka sie naros rozmimógła. Wziyni jóm do szpitola, umrziła pore dni nieskorzi. Starzik miyszkoł sóm eszcze pore miesiyncy, ale umrził na jesiyń. Isto mu serce rostargało s tego smutku. Terazy leżóm pospołu na kierchowie, a cery s chłopami a s wnukami se mogóm yny postoć a pospóminać tych dwoje starych ludzi, kierzi tak czakali, aż gdosi do nich przidzie.

   Wiela takich stareczek a Starzików je wszyndzi po dziedzinach a po miastach? Jak jich mocie we swojich familijach, to jich czynścij nawszywiejcie.  Óni bydóm przeogrómnie radzi, jak przidziecie. Jedyn móndry farorz kiesi napisoł:" Śpiychejmy sie kochać ludzi, tak wartko odchodzóm". Wszeckim Starkóm a Starzikóm winszujym kupa, kupa zdrowio!

 

„Na Grómnice pół piwnice”

 

"Na grómnice pół piwnice", tak kiejsi hań downij prawili gazdowie, a szli sie podziwać, wiela je ziymnioków a rzepy w corkach w piwnicy. Kiery był barży chytry to to poradził porachować, ale musioł wiedzieć, wiela tego było, jak sie skludzało wszecko na jesiyń. Ganc na isto tego nie szło porachować, bo jak sie kómu krowa ocieliła, abo świnia oprosiła, to sie wiyncyj dowało żrać. Zoleżało to też jaki był rok a jak ziymeczka łobrodziła. Dobry gazda a gaździno mieli mieć na grómnice połówke tego, co skludzili na jesiyń. Młody gazda, kiery eszcze nie umioł tak ganc gospodzrzić, musioł na wiosne iść do fotra abo do ujca, coby mu dali ziymnioków a rzepy, abo obilo, bo proł zwierzyntóm wiela wlezie, a potym, to co nie zeżrały wyciepowoł na gnój. Tak sie nie śmioło robić. Na rok uż był móndrzejszy, a jego baba też, bo wiedzieli obo, że muszóm futrować bydło podle tego wiela, kiery zwiyrz zeżere.

Na Matki Boski Grómnicznej sie dycki szło do kościoła a świynciło sie grómnice - wielkucnóm, hrubóm świyczke, kiero potym stoła w chałupie a jak trzeja jóm było zapolić, to gaździno uż wiedziała co mo robić. Grómnica była dobro jak grzmiało a sie blyskało. Stareczka jóm zapolili a postawili przi łoknie, coby pierón nie strzelił do chałupy. Jak starzik umrzili, to sie jóm zapoliło, a dało mu do rónk. Grómnice sie zapolało przi krzcie, przi kómuniji, a dycki jak we familiji sie cosi robiło ważnego.    Drugigo lutego sie wynoszało strómek z chałupy a kólyndnicy przestowali chodzić po chałupach. Starzik prawili, że na grómnice je pół piwnice a pół zimy, ale ta prowdziwo zima dziepro je przed nami. Tóż isto śniega eszcze napadze, coby dziecka se nakulały bałwana przez feryje. Przidzie aji możne mróz, coby ty zarazki zabił, coby ludzie nie byli nimocni. Podziwejcie sie do corków, esi ich eszcze w chałupie mocie, bo terazy stawiajóm chałupy, kiere piwnic ni majóm. A jak sie gdo spyto dziecek, kany sie kopie ziymnioki, to prawióm że w Biedrónce... Lo krysta Boga! Miyjcie sie pieknie.

 

Dziyń Paniczek

 

Roz za rok, ósmego marca majóm swoji świynto wszecki paniczki. Chłopi w tyn dziyń gónióm za kwiotkami, a stojóm w obchodzie, łod rana, coby kupić ty nejszumniejsze, a paniczki yny czakajóm na kwiotek, a nie dej Boże coby jaki chłop prziszoł do chałupy bez jakigo prezyntu. Może być miasto kwiotka pudełko s bómbónami abo jakisi lepsze wónidło. W tyn dzień sie przeduje isto nejwiyncyj kwiotków za cały rok. Lepszy na kwiotkach nie szporować, bo rostomajcie może być. Jak chłop chce mieć pokój, to trzeja kupić szumnóm pukete. Latoś nie było zima, tóż kwiotek szło przeniyść do chałupy a nie zmorz. W inksze roki rostomajcie bywało, bo puketa zmarzła, nim sie jóm dało paniczce. A jak se eszcze chłopi co wypili na dziyń paniczek, to krawal w chałupie był na isto. Co inkszego jak chłop podarowoł swoji paniczce szumne kwiotki, doł pusy a pieknie sie na nióm podziwoł, to óna czasym sióngła do łodmaryje, a wycióngła sztwiertke dobrej gorzołki. Gorzołke na poczynstne musiała mieć łod przigody każdo paniczka - młodo, wydano, zowitka, staro ciotka a starka. Było aji tak, że chłopi nic nie dostali, tóż musieli iść do gospody ku szynkwasie. Jaki potym był krawal w chałupie to lepszy nie pisać. Ze dwacet roków tymu zaczło sie mówić o dniu chłopa. Paniczki jednako nie chcóm o tym słyszeć, bo prawióm, że se to świynto chłopi wymyślili. Coroz wiyncyj jednako kupuje swojim chłopóm jakisi prezynt. Majóm z tym wielkucny problym, co majóm kupić, bo przeca kwiotków ni, bómbónów też, tóż eszcze może być piwo, sztwiertka abo jaki fajne pachnidło. Coroz wiyncyj chłopów jednako ani nie spómino o swojim świyncie, bo majóm całóm chałupe pachnideł, bo mało kiero paniczka swojimu starymu kupi piwo albo sztwiertke gorzołki. Tóż chłopi pamiyntejcie, że na świynto paniczek trzeja kupić szumnóm pukete kwiotków, a wy paniczki miyjcie dycki schowanóm sztwiertke, abo lepszy pół litra, a nie trzeja bydzie uż tego całego świynta chłopa. Jak go nie chcecie w kalyndorzu, ni ma problymu, chłopi se go mogóm zrobić kiej bydóm chcieć...

 

Świynta Wielkij Nocy

 

Świynta Wielkij Nocy, były a sóm eszcze dali, nejradośniejsze w całym roku. Ale nim sie zacznóm trzeja kapke czakać, rzykać, a jakisi czas nie jeść jodła z miynsa. Wszecko sie zaczyno łod Niedziele Palmowej, kiej sie świynciło "palmy", kieresie robiło gor s kocianek. Ozdobiało sie jich eszcze maszkami, a dowało do postrzodka gałónzki wierzby. Kocianki sie targało dwa, trzi tydnie rychli, coby popuszczały. Potym, jak uż były poświyncón, to sie jich jadło - coby nie bolało w karku, a coby jodło wielkanocne sie lepszy trowiło. Kiejsi hań downij we Wielkóm Strzodym poliło sie przed kościołym Judosza - kukłe ze słómy, a jak sie jóm uż spoliło, to każdy musioł wziónść ze sobóm aspóń kapke popiołu - coby pierón nie strzelił do chałupy, abo do masztale. We Skoczowie we Wielki Pióntek a Sobotym, chodzóm s Judoszym. Zaczynajóm chodzić od depa we Skoczowie, potym kludzóm Judosza po hólicach, a wszecky go pokazujóm palcami a dziecka robióm krawal na kołatkach a wołajóm: kle, kle, kle! Na kóniec wszyjscy zaś idóm spadki pod depo, a polóm Judosza. We Wielki Pióntek ludzie kierzi kludzóm Judosza dostowajóm na poczynstne tatarczówke - gorskóm gorzołke s tatarczoka. Mo jim to przipóminać, że Jezus dostoł na krziżu octu kiej umiyroł. We Wielki Pióntek hań downij ludzie sie kómpali w rzykach - gor we Wiśle. Jak sie gdo orzbluchoł zimnóm wodóm, to mioł być zdrowy a miało mu sie darzić cały rok. Starym ludzióm a tym, kierzi byli nimocki wodym s rzyki sie nosiło do chałupy, a óni sie nióm myli. Gaździny kropiły wodóm ze rzyki dwiyrze a futra. Ludzie wierzili, że woda w rzykach we Wielki Pióntek je świynto, a że sie ani nie zasmerdzi jak dłukszy postoji. Dzisiotyn zwyczaj sie zajś wraco, a ludzie sie kómpióm gor we Skoczowie we Wiśle - mo jim to prziniyść zdrowi a szczynści. We Wielkóm Sobotym świynci sie jodło. Kiejsi też sie świynciło, ale tego jodła było miyni, a ludzie na każdo je jodali tego, co niyśli do kościoła. Było tak, że ludzie widzieli miynso yny przi niedzieli, abo przi świyncie. Po chałupach ludzie robili porzóndek, ukludzali we chlywie, gażdziny piykły buchty, kołocze a jodło na Wielkanoc. Dziecka góniły po dziedzinie s kołatkami, a syncy rychtowali sie na śmiergust - robili sikawki s dzikigo bzu. Jak uż we Wielkóm Sobotym zagrali Gloria, to gospodorze burzili do hóli, coby pszczoły dowały wiyncyj miodu, trzepali strómammi, coby łobrodziły, a dziołuchy długo sie myły zimnóm wodóm, coby były zdrowe, młode a fórt piekne. We Wielkanoc kiejsi hań downij, rezurekcyj była w niedziele wczas rano. Ludzie eszcze nim poszli do kościoła, szli przed zagrody, abo wlazowali na kopce, coby sie dziwać na słónce. Wierzili, że we Wielkóm Niedzielym jak słóńce wschodzi, to idzie uwidzieć Jezusa - barónka, kiery je na drzewianej tarczy słóńca. Ludzie na Cieszynskij Ziymi wierzili aji, że w tyn dziyń słóńce skocze s radości, a umrzicy sie przewracajóm w trówłach, tóż ponikierzi szli na kierchów, coby posłóchać czy cosi w ziymi nie szuści. Na śniodani we Welkanoc czakali wszecy, bo każdy pościuł, a mioł przeogrómny głód. Ludzie po chałupach sie dzielili wajcym - nejprzód gazda s gażdzinóm, potym s dzieckami a na kóniec ze słóżbóm esi jóm mieli. Na stole były wajca, murziny, szynka a wórszt. Poświyncóne ww Wielkóm Sobotym jodło trzeja było zjeść, a wszecko co zbyło sie dowało baji kuróm, a szupy s wajec sie zakopowało, coby ziymia lepszy rodziła. W tyn dziyń żodyn nic nie robił, yny gazda broł synka abo wnuka a szli na pole wbijać krziżyki palmowe na kóńce gróntu. W Pyndziałek je śmiergust. Dziołuchy sie dowały loć, bo czym barży mokre, tym wiynkszy miały potym chyt a były zocne dlo galanów. Polywocy chodzili od chalupy do chałupy, a dziołuchy dowały jim za poloci wajca. Kiejsi na Cieszyńskij Ziymi we śmiergust ludzie rozpolali pod lasym ogiyń a smażili wajecznice. Potym balandrowali a tańcowali. Drugi Świynto było nejwiesielsze, na dziedzinach były muzyki - śmiergustówki, a ponikierzi aji sie żynili a wydowali. Wszeckim życzym Wiesiołego Alleluja, radujcie sie bo Jezus Zmartwychwstoł !

 

Jaki bydzie czas

 

Na wiosne, kiej ludzie zaczli sadzić a sioć na zogónach a na polach, dziwali sie ku niebu, coby sie podziwać jaki bydzie czas - czy bydzie grzoć słóńce, czy bydzie padoł deszcz. Jaki bydzie czas to kiejsi żodyn ganc na isto nie wiedzioł, bo nie było radija ani telewizora. Ludzie musieli spolygać yny na tym, co uwidzieli w przirodzie. Baji jak kokot śpiywoł na ziymi, to sie prawiło, że sie czas zmiyni, a jak pioł na grzyndzie, to prawili, że czas jaki je, taki bydzie. Jak było widać góry, to dycki potym padoł deszcz. Jak gór nie było widać, to miało być pieknie. Starzi ludzie jak jich zaczło boleć w krziżu, abo łómać rewma, to prawili, że bydzie zmiana pogody. We stawie zaczła ryczeć żaba - to znaczyło że bydzie padać. Kury jak chodziły, sbiyrały a zobały trowym, to też miało być na deszcz, tak samo, kiej smerdziała gnojówka. Kiej wczas rano na polu nie było rosy na trowie, to znaczyło, że bydzie padać. Jak trefiło na dziyń jakio świyntego to ludzie też sie dziwali jaki wtynczas je czas, baji na Medarda - jak Medarda dziyń obwieści, takich bydzie dni sztyrycet. Prawiło sie też, że od świyntej Hanki chłódne wieczory a poranki. Na Zofije dycki padoł deszcz, tymu sie prawiło na nióm pojscano Zofija. Pisało sie jaki je czas od Łucyje do Wilije - każdy dziyń to był jedyn miesiónc. Jaki czas był w piyrszy dziyń taki mioł być we styczniu, jaki w pióntym taki mioł być w moju, a tak dali. Potym nieskorzi se ludzie pokupili rostomajte wieca, kiere mierziły wiela je ciepła, jaki je ciśniyni a aji pokazowały czy bydzie pogoda czy deszcz. Baji starki na dziedzinach miały taki mały dómek gorolski, w kierym była baba a chłop w gorolskich oblyczkach, a w postrzodku był termometer. Jak wyszła baba to miało padać, a jak chłop to miało być pieknie. Dlo gazdy, kiery sioł łobili, a dlo gażdziny, kiero sadziła jarziny czas był przeogrómnie ważny, bo jak popadało to czasym nie szło ani łorać w polu. Jak zajś było fest posucha, to nie szło baji sioć ani sadzić. Jak uż deszcz zaczón padać to ludzie sie dziwali na kałuże. Jak sie na nich robiły bańki, to znaczyło że bydzie padać długo. Jak zaczło padać wczas rano, to sie prawiło, że długo padać nie bydzie, bo deszcz rano je jak babski płacz - hned ustanie. Ludzie hań downij sie kupa dziwali na niebo, na słóńce a aji na miesiónczek. Jak słóńce wieczór było czyrwióne, to znaczyło, że bydzie wiater abo hyc. Jak było blade a żółtawe, to było na deszcz. Rano jak było czyrwióne to było na deszcz abo na szudere. W nocy jak kole miesiónczka było taki koło, to też znaczyło, że czas sie zmiyni. Gorole snoci poradzili nejlepszy rzyc jaki bydzie czas. Dziwali sie dycki na góry a doliny, a podle tego wiedzieli esi bydzie padać, abo świycić słóńce. Jak mgła sie klejzo do potoka abo do rzyki to bydzie piekny czas. Jak miesiónczek stoji w kole, to za trzi dni czas sie zmiyni. Jak nad gróniami zachodzi czyrwióne słónko, to nie bydzie pierónów ani sumeryji. To samo jak gwiozdy pieknie sie blyszczóm na niebie. Górole wiedzieli jaki bydzie czas aji s roskrotej cebule. Kroło sie jóm na dwanost kónsków, każdy kónsek to był jedyn miesiónc. Potym suli to solóm, a ty kónski, kiere wartko spleśniały oznaczały miesiónce, kiej bydzie kupa deszczu. Dzisio, isto eszcze starzi ludzie sie dziwajóm na przirode a na ku niebu, bo w telewizorze wyrzóndzajóm co chwila jaki bydzie czas aji tydziyń do przodku. Yny pamiyntejcie, że to co prawióm w telewizorze, to możne bieróm łod tego Górola, kiery se siedzi kansik na gróniu a poglóndo ros na gory a doliny a ros ku niebu...

 

Świynto Floriana a fajermónów

 

Dzisio sztwortego moja je świyntego Floriana. Florian to był rzymski wojok, kiery żył we trzecim wieku, za cysorza Dioklecjana, kiery przeogrómnie ni mioł rod krześcijan. Kozoł zbulać kościoły, zakozoł wojokóm a urzyndnikóm wiary w Jezusa, a tych kierzi byli mu nieposłeszni, wyganioł z Cysarstwa, abo zabijoł. Florian był oficyjerym, kiery mioł pod sobóm wojoków - fajermónów, bo wtynczas eszcze nie było fajermónów tak jako terazy. Wszyndzi tam, kany sie poliło, óni przijyżdzali a gasili ogiyń. Eszcze długi czas fajermóni mieli taki hełmy podobne do tych, jaki mieli rzymscy wojocy - to to była tako tradycyj. Baji eszcze terazy fajermóni noszóm taki hełmy jak majóm służbym kole Bożego Grobu. Ludzie wyrzóndzali o Florianowi, że robiuł rostomajte cuda, baji jednego razu jak sie poliło miasto, to nabroł wody do amperka a zgasił nim wszecki chałupy. Ludzie go mieli radzi, bo wiedzieli, że jak sie co stanie to Florian przijedzie ze swojimi wojokami - fajermónami a jim pómoże. Był jednako Krześcijaninym, a cysorz Dioklecjan kozoł wszeckim aby rzykali do boga, kiery mioł na miano Jowisz. Florian nie chcioł sie wyrzyc Jezusa, tóż wojocy cysorza powiesili mu na karku żarna, a utopili go w rzyce - sztwortego moja, trzista sztwortego roku po urodzyniu Jezusa.Floriana zrobili świyntym dziepro w szesnostym wieku. W 1528 roku w Krakowie był przeogrómny ogiyń. Spoliło sie kupa chałup a ostoł sie yny kościół Świyntego Floriana. Ludzie wierzili, że to patrón kościoła uchrónił go od łognia. Od tego czasu Florian sie stoł patrónym fajermónów a wszeckich ludzi, kierzi gasili ogiyń. Nieskorzi swojim patrónym se go zrobili kuminiorze, hutnicy, kowole a piekorze - wszecy ci, co we swej robocie byli blisko ognia. Ludzie zaczli go malować na obrozkach, a na chałupach wieszali tabule, na kierych było napisane: "Świynty Florianie chróń tóm chałupe, a wszeckich co w nij sóm łod ognia". Na obrozkach Świynty Florian je malowany jako rzymski wojok, w oblyczkach legiónisty, kiery dzierży w jednej rynce lancym a proporzec, a w drugij amper z wodóm a gasi kościół a bo chałupe. Dzisio je świynto Floriana ale aji fajermónów. Dzisio nie jeżdżóm yny do ognia, ale wszyndzi tam, kany ludzie potrzebujóm pómocy - na cestach, kiej rzyka wyleje, abo jak przidzie powicher. Kiejsi kóniami a wozym, dzisio uż modernymi autami, w kierych majóm wszecko, coby ratować aji ludzki życi. Od czasu Floriana zmiynił sie wercajg a technologija, ale fórt majóm poważani u ludzi, bo wszecy wiedzóm, że chned przijadóm wszyndzi tam, kany sie cosi stało. Wszeckim fajermónóm wszeckigo nejlepszego a cobyście dycki szczynśliwie przijechali spadki do depa.

 

Wilija Świyntego Jóna

 

Wilija Świyntego Jóna je w nocy z dwacatego trzecigo na dwacatego sztwortego czerwca. Hań downij się na nióm prawiło Sobótka, noc Kupały, noc świyntojańsko, abo kupalnocka. To świynto je eszcze s czasów pogańskich, s tradycyji słowiańskich, kiej nie było u nas eszcze krześcijaństwa. Je to nejkrótszo noc w całym roku. Jeja nazwa – kupalnocka, je od pogańskigo boga Kupały, kiery był patrónym miłości a płodności. Piyrszy ros się o tym świyncie pisało w trzinostym wieku. Obrzyndy sobótkowe sie nigdy nie podobały kościołowi, ale kupa ludzi na nich chodziło, bo byli ciekawi, jako to wszecko wyglóndo. Potym nieskorzi w szternostym wieku kościół jednako to świynto adoptowoł jako świynto Jóna Krzciciela, tóż terazy się na niego prawi noc świyntojańsko – od Świyntego Jóna, kiery łónczy pospołu ogiyń a wodym. W noc, kiero była przed Sobótkóm świynciło sie zieliny a zioła a w kościołach sie śpiywało pieśniczki o Świyntym Jónie. Zieliny, kiere sie świynciło to było gor Świyntojański Ziele (Dziurawiec), Macierzanka a kwiotki ze zogrody. Na Świyntojański Ziele sie prawiło aji guślarski ziele, bo znachorki go używały do guseł a czarów. Dobrze było mieć w izbie paprotkym, kiero miała chronić przed rostomajtymi nimocami, a kieróm szło utargać w lesie. Świynciło sie w te noc aji wodym, kieróm potym farorze kropili a świyncili rostomajte wieca.

   W te nejkrótszóm noc w roku poliło się fajery, na kiere się prawiło sobótki. Poliło sie jich dycki na kopcach. Kole nich tańcowały dziołuchy w biołych oblyczkach, a ciepały do łognia bylicym – czarodziejski ziele, kiere miało być prociw czarownicóm. Fajery polili aji chłopi a skokali przes ogiyń. Skokały aji pory – dziołuchy s chłapcami, a ta pora, kiero skoczyła nejdali, miała przed sobóm długi żywobyci. Przi fajerach sie prawiło rostomajte zaklyncia, a popiół s nich sie potym suło na grónt, coby ziymia mnożiła kupa obilo a ziymnioków. Tyn popiół był aji prociw krupóm, coby nie narobiły szkody. Plac, kany się polił fajer chronił łod czarów a łod złych mocy. W noc świyntojańskóm kwit kwiotek paprotki. Świycił ón snoci po ćmoku a pokazowoł ceste do schowanych skarbów. Wachowały go jednako czarownice a inksze stwory, tóż jak się go chledało to trzeja było robić rostomajte ceremóniały a obrzyndy. Jak sie uż tyn kwiotek prziniósło do chałupy, to wszecki skrzinie a trówły miały był pełne złotych grejcarów, a tyn gdo naszeł kwiotek paprotki, kiej chcioł móg zrobić tak, że go nie lza było uwidzieć.

Kwiotek paprotki chledali gor ci, kierzi sie miłowali, bo mógli iść pospołu do lasa a Tatowie jim nic na to nie prawili. Dziołucha, kiero go naszła chned sie miała wydać, a dowoł dycki kupa szczynścio tymu, gdo go naszoł. W ksiónżkach go opisali jako Nasięźrzał – je to zielina, kiero moc u nas w lasach nie rośnie, tóż tymu je a była tako zocno. W noc Kupały dziołuchy ciepały na wodym wiónki – kiere były symbolym, że dziołucha je swobodno a ni miała eszcze chłopa. Wiónki sie plótło s chabrów, maków a ruty. Wiónzało sie jich do kónska drzewa ze świyczkóm. Jak wiónek płynył długo a rowno, abo jak go wycióngnył s wody chłapiec, kiery przoł dziołusze, to chned miało być wiesieli. Jak się wiónek zaplóntoł do zielin abo do krzoków, to znaczyło, że eszcze aspóń rok dziołucha sie nie wydo. Nejgorszy było, jak wiónek się utopił, abo jak zgasła świyczka. Mógło to znaczyć, że cosi złego się stanie w żywocie dziołuchy, że pozno synka kierymu bydzie przoć a ón ji ni, abo że dziołucha sie nie wydo a sustanie staróm dziywóm. Mógło to wróżyć aji, że dziołucha zustanie zowitkóm, abo śmierć. 

 

Jako sie hań downij stawiało chałupy

 

Wiela razy se człowiek tak myśli, coby było, jakby starzicy postowali spod dorników a podziwali sie na tyn świat, kiery terazy je. Eszcze tak ze dwacet roków tymu, jak w Małych Kóńczyc ludzie stawiali kupe nowych chałup, to stare ciotki prawiły, że jak były młode, to oto tam pod lasym była jedna chałupa, w kierej miyszkoł taki a taki, a hanej na kopcu były trzi chałupy, a tam na rownym gruncie nie było nic. Nie poradziły tego pojónć, że tela chałup sie stawio. To było dwacet roków tymu. Terazy jak sie człowiek przejedzie na kole po dziedzinie, baji w moju, to widać kansik pod lasym grónta. Jak potym nieskorzi sie tam jedzie w siyrpniu to uż chałupa stoji, a pómału sie do nij wkludzajóm. Wszecko idzie wartko zrobić, bo technika poszła do przodku, a młodzi ludzie każdy chcóm mieć aspóń małóm chałupkym ale swojóm. Kiejsi hań downij, baji za Starej Polski, jak sie postawiło chałupym to potym w nij miyszkało kupa ludzi - starzicy, łojcowie a dziecka ze swojimi dzieckami. Każdy mioł swój kóntek, a dycki jakosi sie poradzili powciskać. W takowej wielkucnej familiji każdy mioł swoji miejsce. Jak dziecka były przeciwne to starka prawili: "każdy wojok na swój kwartyr!", a uż każdy wiedzioł kany mo iść. Potym nieskorzi dziecka zaczły stawiać swoji chałupy. Tatowie dowali kónsek pola dziołusze abo synkowi, coby se postawił swoji. Stawiało sie wtynczas wielkucne chałupy, bo sie prawiło, że bydóm pospołu wszecy miyszkać. Taki chałupy sie stawiało w szejdziesióntych a siedymdziesióntych rokach, poprzednigo wieku. Potym uż sie wszecko zaczło miynić. Młodzi uż nie chcieli miyszkać pospołu z łojcami, bo prawili, że sie mogóm wadzić, a że lepszy bydzie jak póndóm na swoji. Starzi pómogali jako mógli, dowali grejcary, bawili dziecka a baji nie chcieli nic za eletryke, bo przeca młodzi stawiajóm chałupym. Dzisio je podobnie, yny chałupy sie stawio wartko.

Eszcze oto dwacet roków tymu ludzie sie budowali piynć roków. Terazy jak se kiery napyto firme, to chałupa stanie za pół roku. Moja staro ciotka mi prawili, że jak stawiali chałupym a eszcze wtynczas była młodóm dziołuchóm, to malte sie miyszało łopatóm w kajfasie, a cymyntu sie dowało yny kapke, bo go bardzo ani nie lza było dostać. Terazy przijedzie gruszka a betóndeke sie wylywo roz dwa. Tam kany kiejsi była pod lasym jedna chałupa, terazy jich je cało hólica, a jak za trzicet roków ci z tych chałup sie podziwajóm kole siebie, to możne uż lasu nie bydzie a chałup bydzie jak mojiczków na miedzy. Świat sie zmiynio, ludzi przibywo, a każdy chce mieć swoji. Ale dycki nejlepszy je, jak sie idzie do fotrów na łobiod a wnuki ze starzikiym a ze starkóm mogóm kapke pobyć. Bo tak jako sto roków tymu familija je jedna, a dycki jedyn ku drugimu idzie, czy sie miyszko w jednej, abo we trzech chałupach.

 

Dożynki

 

Pómału sie kóńczóm żniwa a zaczynajóm dożynki. Gazdowie uż majóm obili a reż pomłócóne, a słóma je pokostkowano, abo skulano do wielkucnych kulatych beli. Kukurzica eszcze stoji, bo mo czas, ale eszcze miesiónc a jóm bydóm młócić a rzazać na kiszónke. Dycki jak uż widzym, że kómbajny zaczynajóm ramplować, to wiym, że gazdowie jadóm do pola młócić. Kiejsi tak ze trzicet roków tymu, na dziedzinie były yny ze dwa, trzi kómbajny, u wielkich siedloków, abo w "kółku". Jak uż obili było zdrzałe, to trzeja było se kómbajn zamówić, a czakać, kiej przijedzie. To czakani było dość nerwowe, bo gazda s gaździnóm sie dziwali ku niebu, jaki je czas, esi kómbajn przijedzie eszcze przed deszczym, bo yny suche obili lza było młócić. Jak uż kómbajn robił krawal u sómsiada, to Tacik wartko rozkłodali płachtym na trowie, coby kómbajn móg wysuć obili chned jak go wymłócił. Jak uż maszyna przijechała, to była radość a syncy chcieli jechać na kómbajnie, bo to była tako atrakcyj yny ros w roku. Małe dziecka sie boły, bo kómbajn był wielkucny a wyglóndoł jak czyrwióno potwora z bojki, kieróm im Mama czytali wieczór przed spanim. Jak uż łobili było na płachcie, to gadza móg zapłacić kómbajniście, czasym aji mu doł eszcze piwo, abo pół litra. Zorka sie brało do rynki a dziwało sie jaki sóm, esi nie ma miyndzy nimi moc pyrzu abo czy obili to ni ma jako poślod. Dziecka rade góniły boso bo obilu, ale gazda jich przeganioł, coby tego nie rosciepowały. Terazy sie trzeja było śpiychać, coby wszecko skludzić, coby to nie zmokło a nie zawilgło. Jedni mieli maszyne, kiero wioła obili na piyntro, inksi musieli suć obili do miechów a wynoszać na wyrch na plecach, a eszcze inksi mieli wycióngi ze silnikiym, a na linach to wycióngai aji na strych. Potym nieskorzi, trzeja było każdy dziyń po łobilu chodzić boso, coby sie nie zaparziło. Było czasym tak, że w obilu sie naszły chroboki - wołki.

Wszeckich zorek nie zeżrały, ale mógły kupa zniszczyć. Na obili sie dowało jabka a gruszki, bo dłukszy wydzierżały a nie gniły. Chned za kómbajnym trzeja było zamówić prese, kiero przijechała dycki pore dni po młócyniu. Kiejsi sie robiło ze słómy yny kostki, kiere sie na prziczepie swożało do stodoły a ukłodało do sómsieka. Kiery gazda mioł wiyncyj kostek ze słómy, ukłodoł jich na kupe a przikrywoł płachtóm, coby nie zmokły. Jak uż słóma była skludzóno, to gazda móg orać. Jak mioł swój traktór a płóg, to móg se pómału wszecko narychtować, a jak ni mioł, to zaś trzeja było iść do "kółka" a zamówić orani. Starzi ludzie dycki prawili, że jak uż je poorane, to chned bydzie jesiyń.

 

Jesiynny smutek

 

Przidzie ku jesiyni taki czas, kiej uż wszecko s pola je poskludzane, liści ze strómów prawie wszecki pospadowały, a jak godziny sie cofło do zadku, to wieczory sóm długi a chned je ćma. W ty wieczory jak na polu wiater gwizdo a w telewizorze uż ni ma bardzo sie na co dziwać, to człowiek se spómino tych, kierzi umrzili oto terazy, rok tymu, dziesiynć roków, dwacet, trzicet... Czym człowiek starszy, to se poradzi spómnieć wiyncyj tych ludzi a jakosi mu je ku tej śmierci bliżyj. Bo jak prawiła moja staro ciotka Malka: "wszecy pójdymy pod dornik, a żodyn tukej nie bydzie sóndnymu dniu trómbił". Tak ze dwacet roków tymu jak se ty stare ciotki siadły u nas w kuchyni na Podlesiu, to spóminały oto tego gazde zza lasa, kiery umrził na spaniu. Tóm babe s kopca, kiero była jak hól, wielko, zdrowo a naroz sie obaliła, a uż sie nie spamiyntała, ani jak jóm wziyni do szpitola. Tego pijoka ze sztreki, co go rak zeżroł, a tamtego panoczka, kiery nigdy nie kurził, nigdy nie pił a też do trzech miesiyncy sie stracił. Cały wieczór tak poradziły siedzieć a wyrzóndzać, bo tela tych kamratów a przocieli było do spóminanio. A co jedyn rok to jich było wiyncyj, że pómału wieczora chybiało, a trzeja było ty stare ciotki pytać aż uż kóńczóm, a idóm se krajuszkiym ku chałupie. Potym uż ani starych ciotek nie było, ani starki ani starzika, ale zaś było o czym wyrzóndzać, bo my se s Mamóm spóminali ty ciotki, jak do nas chodziły, jako czasym była sranda, jako poradziły o tych starych hań downych czasach rozprowiać. Był eszcze starzik a starka, kierzi pod kóniec żywota miyszkali u nas. Przez lato chodzili po zogrodzie a cały dziyń cosik kole chałupy porobiali, ale jak uż było ku jesiyni, a prziszły ty długi wieczory, to jak my se siedli w izbie, nie trzeja było radija ani telewizora - tela było spóminanio. Ta jesiyń to je taki magiczny czas, kiej człowiek zaczyno wierzić w duchy. Jak wiater buchnie do okna, abo jak cosi zaszkrobie za szafóm, to człowiek sie zaroz po głowie szkrobie, bo nie wiy co to na isto je. Jak żech był mały, to starzik mi prawił, że w ty dni na Wszeckich Świyntych a Zaduszki duchy tych, kierzi umrzili radzi chodzóm po świecie, a wracajóm sie spadki tak, kaj miyszkali. Szkoda, że yny ros w roku tak spóminómy tych, co poumiyrali. Taki Zaduszki by miały być cały rok, bo przeca ci, kierzi leżóm na kierchowie by mieli leżeć aji u nas w sercu. Łogiyń, kiery sie poli na grobie, mioł by sie polić aji w naszej pamiynci. Coros my sóm starsi, coros wiyncyj przocieli a kamratów spóminómy, a czym wiyncyj jich bydzie do spóminanio, tym bliżyj bydymy tego dornika, o kierym prawiła ciotka Malka. Wycióngcie stare fotografije, siednijcie se w izbie, a pokożcie dzieckóm tych kierych uż ni ma miyndzy nami. Jak my nie bydymy spóminać a pamiyntać o naszych łojcach, starzikach a prastarzikach, to o nas też może Świat chned zapómnieć.

 

Godni Świynta hań downij

 

Jak eszcze nie było na Cieszynskij Ziymi krześcijaństwa, to kiejsi hań downij nasi prałojcowie miasto Świónt Bożego Narodzynio łobchodzili Godni Świynta. Tymu do dzisia eszcze baji na Cieszyńskij Ziymi sie prawi Godni Świynta na Boże Narodzyni. Słowianie prawili na rok - god, tóż tymu nazywali tych pore dni Godnimi Świyntami. Kiejsi ludzie wierzili, że dwacatego sztwortego grudnia sie rodzi nowe słóńce - Swaróg, a stare umiyro. To nowe słóńce robiło, że dziyń był coros długszy, a noc krótszo. Zaczynoł sie Nowy God - Rok. Gody sie świyntowało dwanoście dni, aż do szóstego stycznia, a na każdy wieczór sie prawiło, że je świynty. Na Gody sie nie śmiało nic robić. Jak gdo sie chycił jaki roboty, to to była zło wróżba, a mógło prziść do takiji chałupy nieszczynści. W Gody trzeja było chodzić na nawszczywe do przocieli, do familije, a śpiywało sie starucne pieśniczki. Trzeja było balandrować, jeść a śpiywać, bo słóńce sie narodziło, a było coros bliżyj do wiosny, a ciepłych dni. Ludzie sie dziwali każdy dziyń jaki je czas na polu, a podle tego wiedzieli, jako bydzie przes dwanoście miesiyncy. Wierzili aji, że w tych dniach, ci kierzi umrzili, wracajóm sie na ziymie, tóż polili fojery na kierchowach, coby umrzikóm było ciepło, a coby naszli po ćmoku ceste do chałupy.

Na Cieszyńskij Ziymi sie wieszało pod powołym podłażniczke - ustrojónóm gałynź smreka abo sosny. Gaździny cisły siano abo słóme pod łobrus na stole, a potym sie wycióngało słómki a s nich sie wróżyło, jaki bydzie prziszły rok. Gazda stawioł w kóncie piyrszy snopek słómy, kiery zwióz s pola - Diduch. Ozdobiało sie go łorzechami, jabkami, drzewianymi ptoszkami, a figurkami s ciasta. Tyn snopek sie niechało do wiosny, a zorka, kiere s niego spadły gazda sioł jako piyrsze. Po chałupach sie chodziło z małóm figurkóm - symbolizowała óna słóńce, kiere sie urodziło. Śpiywało sie przi tym pieśniczki gazdowi a gażdzinej, coby sie darziło na cały rok. Gody kóńczył Szczodry Dziyń. Wieczór cało familija a służba, siodała do stołu. Jadło sie Sójki - pierogi s kapusty, kaszy a buraków, a Szczodroki - syte placki z biołej mółki. Dzieckóm sie dowało orzechy, coby były zdrowe a silne, a jabka, coby jich nie bolało w karku. Trzeja było sie fest najeść, coby dać siłe słóńcu, kiere sie rodzi, a wojuje ze ćmokiym. Gazdowie wierzili, że umrzici wyrzóndzajóm ze zwierzyntami, a óny mówióm s ludziami, tóż dycki w Szczodry Dziyń chodzowali do chywa a do masztali a słuchali, czy kóń, abo krowa nie bydóm rzóndzić.

 

Jeszcze ros Wóm życzym Wiesiołych Godnich Świónt!

 

Sztyrycatka

 

Przidzie w żywocie człowieka, taki dziyn, że stanie rano, podziwo sie do kalyndorza, czasym se eszcze weźnie bryle, a wyczyto, że dzisio mo geburstag. Jak mu je trzicet sześć, abo trzicet dziewiynć, to eszcze pół biydy, ale jak se wszymnie, że mu je sztyrycet, to uż sie podropie po głowie, a pomyśli se, że kónsek żywota je uż za nim. Tak je aji sy mnóm. Roczka nie pamiyntóm, jak mi było piynć roków, to sie mi zdało, że każdy rok trwo wieki. Potym jak żech zaczón chodzić do przedszkola a do szkoły, a rechtorzi mie nauczyli rachować, to żech pisoł w zeszycie na każdy geburstag a każde miano, wiela mi je: siedym, osim, dziesiynć. Dziesiynć roków to były taki kulate urodziny, pamiyntóm żech dostoł jakisi bawidła, kiere było wtynczas ciynżko dostać w magacynie, bo to eszcze było za kómuny. Potym mi było jedynost, dwanost, skóńczyłech szkołe podstawowóm a poszełech sie uczyć do Cieszyna. Pamiyntóm, że mi Mama a Tacik prawli: tego nie śmisz, tamtego sie nie chytej, s tamtym kamratym ani nie wyrzóndzej, bo kurzi a pije. Jak mi było szesnost, siedymnost, to żech w kalyndorzu szkyrtoł dni, a rachowołech wiela mi chybio do osimnostki. Jak mi było osimnost, to żech se myśloł, że chyciłech Pón Bóczka za nogi. Dostołech dowód osobisty, mógłech se chodzić a jeżdzić kany żech chcioł, ale ujec mi fórt prawił, że mature muszym napisać, że to je okno na świat. Tóż żech jóm napisoł, na studia do Cieszyna żech sie dostoł i zaś w kalyndorzu żech zaczón pisać a szkyrtać wiela mi chybio do dwacatki.

Dwacatka to je magiczno liczba, człowiek se myśli, że uż kupa w żywocie przeżył a widzioł, a że je chytry jak radijo. Pore roków zajś przeszło, skóńczyłech studia, było mi piynć a dwacet a kansik w pudle żech naszoł kalyndorz w kierym żech kiejsi szkyrtoł dni do osimnostki. Od tego dnia, żech zaczón rachować dni ale jakosi wolno mi to szło. Potym za rok żech sie ożynił a ze zaczóntku czas stoł w miejscu ale po poru rokach my se s babóm zaczli rachować roki ale do zadku. Dziecka sie rodziły, rosnóm, a człowiek sie stowo coros starszy. Synkowi bydzie za chwile dziesiynć, za pore roków przikludzi do chałupy galanke, a jo sie pocieszóm, tym, że jak mi bydzie pindziesiónt to bydym przeżywoł drugóm młodość. Jutro mi bydzie sztyrycet. Dziwóm sie na mój żywot a widzym, oto tam, jak żech był mały, jak żech sie ku Mamie cis, a óna mie przitulała, widzym Ojca jak mu siedzym na kolanach, widzym wszeckich tych co eszcze sóm, a aji tych kierych uż sy mnóm ni ma. Wszecy prawili: dowej pozór, bo jak Ci bydzie sztyrycet to potym to uż poleci s kopca. A jo chcym, coby teraz czas kapke zwolnił, coby ty godziny tak pómału cykały. Byle by zdrowi było, a wszecko inksze samo przidzie.  Sztyrycatka to je nowy etap w żywobyciu, jedni sie go bojóm, a inksi ani nie chcóm pamiyntać że prziszła. Posłuchejcie kamraci s rocznika siedym dziewiynć, jak uż przidzie tyn dziyń, to stóncie jako dycki, a czakejcie co sie stanie. To bydzie nastympny fajnacki etap we waszym żywocie...

 

Słowo o Polokach na Zaolziu

 

Historyja, kieróm Wóm łopowiym je prowdziwo, a wszecko sie zaczło ganc sto dziesiynć roków tymu w Trzińcu, eszcze za Austryje. Miyszkoł tam synek, kierymu było na miano Jónek. Było mu siedymnost, a miyszkoł tam hanej na kopcu, s kierego było widać Lysznóm a kónsek Goleszowa. Choć mu nie było ani osimnost, to uż robiuł we Werku, tak jak jego foter. Starzik robili cały żywot na gróncie, ale jak postawili Werk, to kupa chłopów tam zaczło robić, bo dostowali lepsze grejcary, a na gróncie robili ale uż miyni, bo ni mieli tela czasu. Tóż Jónek też byl bańkorzym, a robiuł łod rana do wieczora przi piecu. Wtynczas nie było granic ani wojoków, kierzi jich wachujóm, a ludzie chodzowali s jednej dziedziny do drugij bes papiórów. Jónek mioł kamrata w Goleszowie, Karola, kiery też robił we Werku, a czasym go broł na muzyki do swoji dziedziny. Jónek musioł dować pozór, coby mu syncy goleszowscy nie wyfackali, bo był s inkszej dziedziny, ale wtynczas żodyn nie prawił, że kiery je s Czech abo s Polski. Od Ostrawy po Biylsko, wszecy rzóndzili po naszymu, bo to było Ksiynstwo Cieszyński, a ludzie mieli nad sobóm świyntego cysorza s Wiydnia - Franca Jozefa. Mógli czytać a pisać po polsku, były polski gazety, Wanielicy skludzili tukej Biblije po polsku a kupe ksiónżek, tóż ludzie czytali. Dziecka we szkole sie uczyli nejprzód po nimiecku a pote, po polsku, ale kupa s nich pisało jako słyszało - po naszymu. Jónek też poradził po nimiecku wyrzóndzać, a aji musioł, bo we werku główny majster to był Rakuszan. Jak s Karolym ros szli na muzyke przi sobocie, to sie mu spodobała dziołucha s Goleszowa - Zofija. Pore razy zatańcowali, potym eszcze pore razy pospołu na muzyce balandrowali, a zaczli se przoć. Tak przeszły sztyry roki. W szternostym roku, zaczła sie wojna, tóż Jónek poszoł na asynt, do wojska służyć pod cysorzym. Za dwa roki prziszoł s fróntu, a chned poszoł do Zofije, kiero na niego uż długo czakała. Ojcowie Jónka też sie wybrali do Goleszowa na smowy, dorzóndzić wiano, a jak Jónkowi było dwacet trzi roki to sie ożyniuł ze Zofijóm. Musioł jednako odsłużyć eszcze dwa roki ale go puścili, bo Zofija zustała nie sama. Młodzi miyszkali w chalupie s fotrami Jónka we Trzincu. Rok przed kóńcym wojny, urodził sie jim synek - kierymu dali na miano Jozef. Wojna sie skóńczyła, wszecy sie radowali, ale nad Olzóm przibywało wojoków - polskich po jednej strónie a czeskich po drugij. Za dwa roki ponabijali palików a tabule a zakozali przechodzić s Trzińca do Goleszowa. Cieszyn też przerzazali na poły, a ludzie sie dropali po czapani, co sie robi.

Naroz tustelocy w Trzińcu a w inkszych miastach a dziedzinach dostali czeski papióry, a mieli w nich napisane, że sóm Czechami. Zaolzianie sie jednako nie chcieli dać, pozakłodali polski szkoły, fórt chcieli mieć polski miana, ale to sie władzy moc nie podobało. Jónek ze Zofijóm jak chcieli iść do jeji fotrów to musieli se na becyrku wyrobić papióry. Mijały roki, Jozef potym mioł swoji dziecka, Zofija s Jónkiym sie zestarzili, ale wszecy wiedzieli, że tam za miedzóm, za palikami, za tymi tabulkami je jejich familija. W Goleszowie też ludzie wiedzieli, że oto tam za kopcym, za graniców miyszkajóm Polocy. Potym prziszła eszcze inkszo władza, kiero chciała tóm polskość w Zaolzianach uż ganc zabić, ale óni zajś sie nie dali. Fórt mieli swoji szkoły, sbiyrali sie do kupy w PZKO a w Kóngresie Poloków a krzewili tóm polskość tam za Olzóm. Tak je do dzisia. Jozefa, Karola a Zofije uż ni ma, ale żyjóm ich wnuki a prawnuki, kiere fórt rzóndzóm po naszymu a majóm polski miana. Óni nie sóm żodnóm Polónióm, jak sie kómusikej kiejsi uzdało, óni sóm Polokami, kierzi tam miyszkali stówki roków. Chwała Wóm za to tustelocy - Polocy ze Zaolzio, że fórt mocie Polske w sercach. Kupe jeżdżym po Cieszyńskij Ziymi za Olzóm, a jak yny sie spotykóm s Wami to wiydźcie, że móm do Was wielki szacunek, że poradzicie fórt rzóndzić po naszymu a po polsku, a że ta naszo cieszyńsko rzecz za Olzóm sie fórt twardo dzierży. Pamiyntejmy o Polokach tam za kopcym, óni tam sóm byli a bydóm... 

 

Dziyń Paniczek

 

Dycki były a sóm kole nas, matki, baby, starki, ciotki. Dzisio jim kupiymy kwiotek, abo czekulade, pozwiymy jich na kawe, abo na łobiod do gospody, ale tak by miało być fórt, trzista szejdziesiónt dni, dokoła, bo baby snoci uż taki sóm, że potrzebujóm, coby jim chłopi nadskakowali, ale czy tak je na isto? Jako to było kiejsi? Nó, kiejsi hań downij paniczki dostowały kwiotek yny ros za czas, baji jak sie wydowały, jak urodziły, abo jak uż wydzierżały s jednym chłopym baji trzicet roków. Ty co miały chłopa, kiery kapke mioł rozumu pod czopkóm, to dostowały kwiotek aji z nienazdanio. Oto szoł chłop s pola, uwidzioł szumne kwiotki na miedzy, utargoł jich a prziniós babie, czasym ji doł pusy, a óna s tego miała radość, s tego kwiotka s miedzy, bo wiedziała że ji chłop przeje. Byli aji tacy chłopi, że wlyżli kómusikej do zogródki, baji starej ciotce, utargali kwiotek, a przinióśli babie a aji starej ciotce, a ta była tak rada, że se nie wszymła, że ji chybi cosi w zogródce, bo stary ujec ji nigdy nic nie prziniós ani s miedzy.

Dziepro potym jakich sto roków tymu, ósmego marca, gdosi zapisoł w kalyndorzu Dziyń Paniczek. Od tego czasu chłopi uż sie musieli barży starać. Byli takowi, kierzi fórt targali kwiotki na miedzy, abo chodzili na złodziejke do zogródki, ale coroz czynścij kwiotki szło kupić od tych co jich sadzili w zogródkach a pote sprzedowali. W kónzumie szło kupić czekulady, a aji inksze wieca, kiere baby majóm rade. Czy to był kwiotek s miedzy, czy z zogródki, czekulada z kónzumu, abo inkszo fikuśno wiec, dycki paniczki były rade że sie na nich pamiynto. A co by było, kiej by sie jim kupowało kwiotki, abo inksze prezynta każdy dziyń? Chned by sie jim to zbrzidło, a po miesióncu by nas chłopów pytały, aż uż nie gupnymy. Stary ujec mi dycki prawili, że ros za tydziyń ni, ale ros za miesiónc, baji przi wypłacie trzeja paniczce cosi kupić, abo jóm pozwać na kawe, abo na obiod do gospody. O tych pore grejcarów Was nie ubydzie a uwidzicie, jak bydóm rade, a co potym wieczór bydzie... Wszeckim paniczkóm, w jejich świynto wszecko co nejlepsze, zdrowio, coby Was chłopi posłuchali, dziecka nie nasrowały, a cobyście miały fórt wyśmiote gymby.

 

Filmy a seryjale po naszymu:

 

Szybcy i wściekli - Wartcy a dziwocy

Wzgórza mają oczy - Kopce majóm blyszcze

Rambo - Jónek s flintóm

Pociąg z forsą - Cug s grejcarami

Ojciec Chrzestny - Potek

Piękny umysł - Szumny rozum

Zapach kobiety - jako wónio paniczka

Chwyć mnie, jeśli potrafisz - Chyć mie, jesi poradzisz

Batman - Gacopiyr

Jestem Bogiem - Jeżech Pónbóczkiym

12 Małp - Dwanost opic

Fighter - Bijok

Okręt - Szyf

Znachor - Maściczkorz

Za garść dolarów - Za howiónsło grejcarów

Gnijąca panna młoda - Skrymbiało młoducha

Wesele - Wiesieli

Nie lubię poniedziałku - Ni móm rod pyndziałku

Lokator - Kwartyrnik

Szklana pułapka - Szklano paść

Bylismy żołnierzami - Bylimy wojokami

Tato - Foter

Chłopaki nie płaczą - Syncy nie beczóm

Dzień świra - Dziyń waryjota

Zezowate szczęście - Świdrate szczynści

Kevin sam w domu - Kevin sóm dóma

Daleko od szosy - Hań łod cesty

Drogówka - Policajci na cestach

Faceci w czerni - Panoczkowie po czornu

I kto to mówi - Toż, gdo to prawi

Jaś fasola - Jónek Fazol

Lejdis - Paniczki

Lekarze - Dochtorzi

List w butelce - Pismo we flaszce

Lokatorzy - Kwartyrnicy

Naga broń - Sago flinta

Nie kłam kochanie - Nie cygóń roztomiły

Nic śmiesznego - Żodno sranda

Piorun - Hróm

Plebania - Fara

Pociąg - Cug

Polskie drogi - Polski cesty

Prawdziwe kłamstwa - Prowdziwe cygaństwa

Brzydula - Szpatno

Przepis na życie - Recepis na żywot

Przyjaciel wesołego diabła - Kamrat szkowroźnego czechmóna

W głowie się nie mieści - To rozum nie biere

Dzieci kukurydzy - Dziecka s kukurzice

To ja złodziej - To jo szkłóda

 

Zajónc, barón a kurczok

 

Zajónc prziszoł ku barónowi a prawi:

- Nie wiysz kany je kurczok, tyn s kierym żech łóńskigo roku na jor wyrzóndzoł?

- Na ni, kurczoków, żech uż downo nie widzioł, łóńskigo roku na wiosne małe kurzynta góniły po placu, to se spóminóm,

- Mosz recht, neprzód były wajca, potym kwuczka na nich siadła a wylyngły sie taki żółte małe podciepy,

- Nejprzód ty wajca skónsik sie wziyny, myślym że ło tym cosi może wiedzieć Kokot.

Kokot mało kiej s kim wyrzóndzoł. Chodziuł yny po placu a pioł, ros na ziymi a ros na grzyndzie, zoleżało na tym, jaki bydzie czas. Jednako terazy, jak uwidzioł zajónca s barónym, tóż ku nim prziszoł a prawi:

- Nie chcym Wóm nic prawić, ale na wajcach, sie na ozajst nie znocie.

Barón sie poszkroboł racióm po czepani a prawi:

 - Kokocie, tóż wyrzóndzej, posłuchómy...

Kokot zapioł, podziwoł sie ku niebu jaki bydzie czas, a prawi:

- Zima uż  przeszła, a mómy jor. Wszecko sie zielyni, budzi do życio, ludzie tymu prawióm Wielkanoc. Nie wiym ganc co to znaczy, ale isto to je jakisi jejich świynto, w kierym sie wszecko rodzi do życio. Aspón se tak myślym, bo dycki gaździno nasadzi kure na wajcach, a za pore tydni sie klujóm małe kurzynta. Wtynczas tych wajec gaździno biere moc a potym jich jeji cery szumnie malujóm na rostomajte barwy a poski. Bieróm aji ty wajca do kościoła, s wórsztym s buchtóm, a farorz to kropi śwyntóm wodóm, a potym w niedzielym to jedzóm rano, a gor ty wajca, bo prawióm, że wajco to je znak życio.

Barón sie zaś poszkroboł po łepie a prawi:

 - Wiysz jo żech widzioł, jak gażdzino piykła takóm buchte, kiero była ganc podobno do mnie.

- A kaj żeś to widzioł, był żeś w kuchyni? zawrzeszczoł zajónc.

- Na ni, w kuchyni żech nie był, ale łokno je tam tak nisko, że poradzym do niego łeb wrazić, a chned wszecko widzym.

Kokot zaś zapioł, zatrzepoł skrzidłami a prawi:

- Tóż Ci rzeknym, czymu żeś je taki zocny. Jeżeś symbolym Jezusa, takigo Boga, kiery we Wielkanoc umiyro a zajś sie rodzi.

Jo tego moc nie poradzym pojónć ale taki to je. Słyszołech, jak gazda prawił cosi o Baranku Bożym. Wiysz co, nejlepszy bydzie, jak wrazisz łeb do kuchyni a posłuchosz, co sie tam we Wielkanoc wyrzóndzo.

Na zajonca prziszły nerwy a prawi:

- Tóż posłuchejce, a jo żech widzioł, jak cery gaździnej łóńskigo roku w koszu niósły taki zajónce s czekulady, miały uszy a gymbe ganc jak jo. Kapke żech sie wylynkoł, bo myślołech, że to sóm moji dziecka, ale przeca óny wtynczas spały w trowie. Co to mógło być?

Terazy barón odewrził gymbe a prawi:

- We Wielkanoc zajónce sie piecze, bo żech widzioł taki fajnie wypieczóne, a wóniały, że ganc sie mi jich chciało...

- Jezeryna, to ludzie nas piekóm a potym jedzóm w te wielkóm noc, czy jako sie to nazywo?

- Ni, waryjocie. Prawi barón. To były taki buchty, kiere wyglóndały jak zajónce, ale możne, że to były króliki, ganc nie wiym.

- Ale wiycie, co je fajne we Wielkanoc? prawi kokot. Że my sóm nejważniejsi, bo kany sie nie podziwocie, tam uwidzicie baróna, kokota, kurzynta lebo zajónca. Moja uż siedzi na wajcach, a chned sie ulyngnóm kurzynta, a s nich urosnóm kurczoki a s kurczoków kury a kokoty. Nó a zajóncu, kurczok s kierym, żeś wyrzóndzoł łóńskigo roku to je jo. Widzisz taki to je, że sie rodzymy, potym rosnymy a na kóniec umiyrómy. Każdy rok sie kurzynta klujóm s wajec, a każdy rok je Wielkanoc, ale ludzie wierzóm, że nejprzód cosi musi umrzić, coby sie potym na nowo urodzić.

Barón ze zajóncym sie yny na siebie podziwali, co tyn kokot drziszcze. Tak se ty zwierzynta powyrzóndzały, a to ganc we Wielki Pióntek. Potym prziszła sobota a Wielkanoc, po nij Pyndziałek, na kiery prawióm śmiergust. Ros za rok ty trzi zwierzynta sóm zocne, ale isto yny kokot wiy, co to wajco znaczy, że to je nowe życi. Fórt mu to jednako w głowie nie siedzi, że cosi umiyro a potym chned ożywo.

Kokot nie wiy, bo nie musi, ale my wiymy, że Wielkanoc to je nejprzód śmierć a potym nowe życi, bo Jezus powstoł z mortwych.

 Wiesiołego Alleluja, Bożego błogosławiyństwa Wóm życzym, cobyście kapke miyni jedli, a kapeczke wincyj pomyśleli, co ty świynta znaczóm, bo kokot, barón a zajónc uż isto wiedzóm...

 

Cebula

 

Lyki s aptyki sóm coros drogsze, antybiotyki nie sóm moc fajne na strzewa, tóż co miasto nich używać?

Podziwejcie sie za łokno do zogródki a na miedze, styknie wykopać abo utragać jakómsik zieline, jak żeście sóm nimocni. 

Dzisio kapke o cebuli. Nejlepszo je tako, kieróm sie styrko do ziymi we sztwortym miesióncu a targo na jesiyń, baji w dziesióntym. Tak mi aspóń prawiła starka. Nejlepszy se jóm zasadzić do pognojónej grzóndki, bo pruszek ni ma moc dobry, sami wiycie, że to je sama chemija. Jak sie jóm uż wytargo na jesiyń, to jóm wsujcie do kosza, coby miała luft, a wydzierży do wiosny. Kupa sie wyrzóndzo o oczyszczyniu organizmu, sóm jakisi flostry, kiere sie lepi na szłapy, a stare ciotki dycki prawiły: "chcesz być zdrowy, to se wroź cebule do fusekli". Jako sie to robi? Trzeja ukroć dwa flostry cebuli, każdy wrazić do fusekli a legnóć spać. Cebula wycióngnie szpatne wieca z organizmu, a Wy sie bydziecie czuć ganc lepszy. A jak kómu szłapy smerdziały, to uż nie bydóm. Cebula to je aji jarzina prociw kuckaniu. Trzeja jóm pokrónżać, zasuć cukrym, a dać do ciepłego. Rano bydziecie mieć syrop na kuckani. Jak kiery mo ryme, a nie poradzi dychać, to cebula zaś sie przido. Pokrónżejcie nożym cebulym a dejcie na plaski talyrz. Niechejcie to kole legiera, a rano jak staniecie bydzie sie Wóm lepszy dychać. Cebula zebiere s luftu wszecki szpatne wieca, czyrwióno bydzie lepszy płynyć w żyłach, a aji serce Wóm podziynkuje. Jak cebula sie srobi brónzowo, to jóm wyciepcie a nakrónżejcie świyżej. Bydzie w izbie nióm wóniać, ale styknie odewrzić okno a przeluftować. Tako cebula pokroto na talyrzu, to je naturalny filter luftu, a nie trzeja kupować eletrycznych, kiere yny eletryke żeróm, a esi fungujóm, to żodyn nie wiy. Jak sie warzi polywke, piecze miynso, abo aji robi wajecznice, to wciepcie do jodła pokrónżanóm cebule. Uwarzóno, abo upieczóno też je dobro, bo strzewa jóm potrzebujóm. Jak gdosi ni mo zogródki, bo miyszko w mieście, to cebule kupi u gospodorza abo w magacynie s jarzinami. Za kilo cebule zapłaci pore złotych a za lyki czasym aji stówke...  

 

Knobloch - czosnek

 

Lyki s aptyki sóm coros drogsze, antybiotyki nie sóm moc fajne na strzewa, tóż co miasto nich używać? Podziwejcie sie za łokno do zogródki a na miedze, styknie wykopać abo utragać jakómsik zieline, jak żeście sóm nimocni.

 

Knobloch to je zielina, na kieróm ponikierzi prawióm czosnek. Kiejsi hań downij każdo gaździno go miała w zogródce, bo wiedziała, że jak przidzie jesiyń a zima to bydzie trzeja go ze szpajski wycióngnyć. Wieszało sie go w stodole, na strychu, abo baji w kumorze, bo wydzierżoł długo, ale musioł mieć luft. Knobloch sie przido gor, wtynczas jak kogo w karku zaszkrobie, abo zacznie kichać. Jako sie go używo? Jak mocie ryme a zaczynocie kichać, to uż trzeja sie zaczónć lyczyć, coby nie prziszło co gorszego. Wycióngcie szmolec abo masło, obiercie knobloch, spuczcie dwa, trzi zómbki nożym abo wyciskarkóm, a wymiyszejcie go s tym fetym. Potym pomazejcie tym chlyb. Możecie popijać czyrwónym barszczym, baji takim s pruszku. Knobloch szczypie w gymbie, ale wyganio bakteryje, wirusy, a gdo mioł zatkany nos, to sie mu bydzie lepszy dychać. Jak was boli w karku, to styknie obrać jedyn zómbek a cyckać dwacet minut. Knobloch sie dowo aji do jodła, baji jak smażicie miynso s babucia, to dobrze je wciepać pore zómbków, abo aji jak warzicie polywke s owiynzigo miynsa. Taki knobloch jak sie upiecze, abo uwarzi smakuje lepszy jako surowy, choć uż ni mo tela tych wiecy, kiere lyczóm. Knobloch je dobry aji na serce, bo obniżo ciśniyni a czyści żyły, coby czyrwióno lepszy płynyła. Dycki, jak jycie cosi s miynsa, wórszt, abo baji leberka, to se obiercie dwa, trzi zómbki a przegryzejcie. Moja starka prawili, że jak boli w uchu, to trzeja se styrczyć jedyn zómbek knoblocha na pore minut. jak Wóm je źle, sóm żeście przeżrani, abo we strzewach mocie chroboki, to knobloch zajś sie przido, bo bydzie sie wóm lepszy trowić a chrobok zdechnie. Na jasiyń a na zime, dobrze mieć syrop na grype. Narychtujcie dwa, trzi zómbki knoblocha, trzi cytróny, szejść łyżek miodu łod pszczelorza a szklónke wody. Knobloch trzeja spuczyć, cytróny też coby wypuczyć s nich sok a miyszómy wszecko s miodym. Fórt dolywómy wody a jak sie wszecko wymiyszo, to trzeja to postawić tam, kany nie ma światła baji do szpajski na dwacet sztyry godziny. Potym to wlywómy do ćmawej flaszki - przido sie jak gdosi zacznie kichać, abo charczeć. A jak Wóm smerdzi s gymby, a potrzebujecie zajechać kansik do urzyndu bo se pogryźcie zielóne pietruzieli - starka prawili, że pómogo...  

 

Pokrziwa

 

Lyki s aptyki sóm coros drogsze, antybiotyki nie sóm moc fajne na strzewa, tóż co miasto nich używać? Podziwejcie sie za łokno do zogródki a na miedze, styknie wykopać abo utragać jakómsik zieline, jak żeście sóm nimocni.

 

Eszcze jako mały chłapiec pamiyntóm, że starzik targoł pokrziwy a styrkoł se jich za posek, bo prawił, że mu to pómogo na boleści w krziżu, a starka jak miała rewme, to se pokrziwami obkłodała nogi. Jak żech sie nimi spolił jako dziecko, to było kupa krawalu, bo to nie było nic fajnego, ale Mama mi dycki prawili, że to je na zdrowi. Kiejsi hań downij sie s pokrziwy warziło polywke, a dowało sie jóm trusiokóm, lebo kurczokóm, baji jak pszkały, coby sie jim wypucowały hyrtónie. Ponikierzi świyże pokrziwy dowajóm do jodła, baji do sałatek. Moja starka dycki targali świyże pokrziwy na miedzy, wiónzali jóm porwozym a wieszali we szpajsce, abo na bóntramie, coby obeschła. Potym na jesiyń a w zimie warzili s tych suchych liści tej, kiery był dobry prociw rymie a inkszym nimocóm. Taki tej był dobry baji jak gdosi mioł kamiynie na nyrkach, bo czynścij chodził do ustympu a kamiynie poradził wyjscać, jak kómu zabyło szpatnie, bo pojod kupa masnego, abo jak gdosi  mioł laksyrke. Pokrziwe sie warziło aji chned jak sie jóm utargało. Stykło jóm wciepać do wrzawej wody a powarzić. Gdo chce mieć pieknóm skóre, to by mioł taki tej pić, bo pokrziwa pucuje czyrwiónóm. Miały by go pić paniczki a dziołuchy, kiere chcóm mieć szumne włosy a pazury. Na co kupować drogi maści a tabletki, jak styknie se pokrziw natargać a uwarzić. Musicie jednako dować pozór, coby teju s pokrziw nie pić za kupe - nejwyżyj sztyry szklónki na dziyń. Nejlepsze sóm snoci ty, kiere sie utargo w moju.

 

Stare Ciotki s Czech

 

Mój starzik sie urodziuł w Łazach kole Orłowej eszcze za Austryje, we familiji hawiyrza. Potym nieskorzi dziepro sie przekludzili do Małych Kóńczyc, na Podlesi. Prawie wszystki jego siostry se wziyny chłopów ze Zaolzio, a tam sie przekludziły. S poczóntku, za Starej Polski jak jedyn do drugigo chcioł zónść abo zajechać, to yny stykło wojokowi na granicy pokozać papiór a ón puszczoł a ani sie bardzo nie dziwoł do taszki. Wiyncyj sie chodziło jako jeżdżiło, bo ty stare ciotki miyszkały oto we Frysztocie, w Karwinie, a Pietrowicach, tóż ganc blisko. Potym nieskorzi, jak prziszli kómuniści, to granice durch zawrzili, a jak sie starzik chcioł wybrać do Czech, to musioł w becyrku se wyrobić papióry, abo ciotki musiały mu posłać zaproszyni. Na granicy wojocy sznupali po taszkach, tóż nie lza było bardzo nic przeniyść. Ale ludzie byli chytrzejsi, jako czyrwóno władza. Baji jedna ciotka, kiero miyszkała w Małych Kóńczyc, dycki rada sie pieknie łoblykała, tóż chodziła ku siostróm, a potym do obchodu s lóntami a bótkami. Ale tam szła w starych lóntach a dziurawych bótkach, kiere w Czechach wyciepała, a spadki prziszła jako szumno, wypyrczóno paniczka. Była kapke hrubszo, bo  miała na sobie trzi swetry, dwie koszule a dwa mantle. Jak sie chciało w taszkach przeniyść jakisi jodło, to też ludzie naszli sposób. W aucie czy w cugu, stykło wycióngnóć tworużki, kiere tak smerdziały, że wojocy yny s daleka sie dziwali na paszport a yny kiwali rynkami, coby jechać. Nejwiynkszo sranda była jak ciotki chciały przijechać do Polski na wiesieli. Było jich s chłopami a s dzieckami tela, że do auta by nie wlyźli, a autobus był za drogi, coby go wynajónć, tóż ujec wymyślił, że weźnie mały traktorek s prziczepóm, a jakosi ty ciotki na wiesieli prziwiezie. Każdo se zebrała jedyn stołek, siadła se na nim na prziczepie a tak jechały s chłopami a s dzieckami do Polski. Wojocy jich ani nie kóntrolowali, bo to było fest srandowne: chłop s brodóm jedzie traktorym a na prziczepie na stołkach siedzóm szumne paniczki... Jako jechali spadki, tego nie wiym, isto zaś pytali ujca. Dzisio uż starych ciotek ni ma, ale kansik na Zaolziu żyjóm jejich dziecka a wnuki, możne uż aji prawnuki. Wojoków też na granicy ni ma, ale dycki jak żech je w Karwinie abo w Pietrowicach, to widzym ciotki, jak ze starzikiym szpacyrujóm po miedzy, a wyrzóndzajóm jako je s tej a s tamtej stróny Olzy. Rodzili sie w jednym świecie, ale umiyrali uż każdy w inkszym...

 

Piszym jako słyszym

 

Moja Starka Zofija, kiero by terazy uż miała wiyncyj jako sto roków, dycki mi prawiła, że trzeja pisać jako sie słyszy. Pamiyntóm, że jak żech do nij jeżdził, kiejsi hań downij, to wszyndzi w zeszytach, miała popisane kómu pojczała wiela grejcarów, kiej gdo mo miano, a kiej mo iść do dochtora. Wtynczas żech sie uczył uż po polsku pisać a czytać, tóż cosi mi nie pasowało, w tym co stareczka mieli napisane. Spytołech sie ji: "Starko, a czymu piszecie po naszymu, a nie po polsku?" Starka sie na mnie szpatnie podziwała, a prawi: "Dyć to je po polsku, a jo piszym jako rzóndzym. Dziepro potym nieskorzij, żech srozumioł, że starzi ludzie, kierzi eszcze sie uczyli za "Starej Polski", a mieli skóńczóne szejść klas, pisali tak, jako wyrzóndzali na każdo, a dlo nich to było pisani po polsku. Jakby Rej abo Kochanowski stanyli s grobu, to by se moji starce podali rynce, bo cieszyńsko rzecz, je podobno do jynzyka polskigo, kierym óni wyrzóndzali. Starka nie pisali wierszy, ale pisali ważne wieca, baji:"Jo Zofija żech pojczała Helynce tela a tela grejcarów", "Dwacatego sztwortego marca idym do dochtora, tego łod serca" "Móm do kóńca tydnia oddać Maryjce tóm maszynke na miynso""Mój, mo do kóńca miesiónca se wykupić lyki na kuckani" To co óna pisała, a jako pisała, to były przeogrómnie ważne wieca, kiere musiała srobić a załatwić. Pisała aji za mojigo starzika, kiery fórt ksiónżki czytoł, a potrzebowoł takigo "mynadżera". Jak żech zaczón robić strónke w internecie, to żech mioł problym, jako co napisać po naszymu. Ale hned żech se spómnioł co starka prawili: "piszym jako rzóndzym", tóż żech tak zaczón pisać, a pómału cosi s tego powstowało. Wszecko idzie napisać po naszymu, yny trzeja posłuchać samego siebie. Starka we szkole sie nauczyli pisać a czytać, poznować litery a to ji stykło, bo potym musieli iść paść krowy a wyrobiać na pańskim. Ale skyrz nij, terazy poradzym pisać po naszymu, bo starka mi pokozała jako sie to robi. A jak Wy chcecie pisać w jynzyku naszych starek, to nejprzód posłuchejcie, esi po naszymu wyrzóndzocie, a potym chyćcie pisok, weżcie kónsek papióru, abo siednijcie przed kómputerym a uwidzicie jaki historyje bydziecie pisać - o wiela lepsze jako jo.

  

Feryje trzicet roków tymu

 

Jakosik se nie spóminóm, coby my jako dziecka w letni feryje cały dziyń sie dziwali do telewizora, abo do jakisik małych pudełek. Ani se nie spóminóm, coby my se pisali przes jakisi kómunikatory. Za to se spóminóm cosik inkszego, letni feryje trzicet roków tymu, hyc jak pierón, nejprzód na zaczóntku czerwca foter zamówił kosiarkym, tóż wszecki miedze sie siykło a yny pore sie niechało krowóm, coby sie miały kany paść. Potym sie wiertało dziury na ostropce, na kierych sie wieszało suche siano, coby ganc uschło. Wiela razy było tak, że ich deszcz popadoł, ale starka prawili, że to je dobre, że to siano bydzie lepszy krowóm smakować w zimie. W lipcu trzeba było dycki w ziymniokach a w rzepie trowym targać, coby ich nie przerosła, bo wtynczas sie eszcze tak tymi chemikalijami nie strzikało jako terazy. Dni były długi, a noce krótki, tóż my s kamratami jeżdzili na kołach po szutrowych cestach, a gónili my po lesie. Jak uż sie zaczło ćmić, to nas dziepro mama wołali do chałupy na wieczere a coby sie we wannie orzbluchać. Do telewizora my sie dziwali yny rano, jak był Teleranek, abo 5-10-15, a wieczór jak puszali bojke, baji Smerfy abo Gumisie. Foter dycki prawił, że po bojce trzeja iść spać, bo potym nieskorzi sóm uż filmy yny dlo starszych. Jak nie było roboty na polu, to my sie bawili w chałupie tym, co my mieli. Ponikierzi mieli taki małe ruski gry, w kierych sie chytało wajca, abo ajnfachowe kómputry, w kierych ty gry sie czytały fest długo, ale jak uż sie sczytały, to sie grało w jednóm gre aż sie nóm zmierzła. Jak my chcieli ze sobóm przerzóndzić, to stykło zawołać przes dolinym, abo siednyć na koło a zajechać kónsek cestóm, a to co my chcieli se rzyc, to my wyrzóndali całe wieczory, aż sie zećmiło, a zajś nas mama wołali do chałupy. W siyrpniu dycki były źniwa. Nejprzód kómbajn przijechoł, taki Bizón, wielkucny czyrwióny. Łobili my suli do miechów, a potym sie go nosiło na strych. Za pore dni przijechała presa, a porobiła kostki ze słómy, kiere trzeja było zawiyźć do stodoły. Fórt przez ty feryje była robota, a miyndzy nióm koło, las a ksiónżki. Ci kierzi sie dziwali do oszklónego pudła, chned zaczli nosić bryle, tóż my sie tego wylynkali, bo wtynczas nosić okulory to było kapke gańba. Dzisio, jak to synkowi mówiym, to sie na mie dziwo jakbych był przigłupi. Młodzi majóm jedno pudełko, w kierym znóndóm wszecko to, o czym żech Wóm napisoł, ale do tego szkła nie wlezóm, a styknie, że nie bydzie sztrómu pół dnia, to dziepro wyndóm s chałupy a podziwajóm sie jaki szumny je tyn świat a wiela w nim je ludzi, s kierymi mogóm przerzóndzić bes ładowarki...

 

Nie wyciepujcie jodła...

 

Fórt sie słyszy w radiju a w telewizorze, że ludzie wyciepujóm jodło bo snoci go kupujóm za kupe, a nie poradzóm go zjeść. A nie wyciepujóm go zwierzyntóm, yny ganc do śmiecio, tam kany hybajóm papiór, abo inksze wieca, kierych uż nie potrzebujóm. Kaj to kiedy było, coby wyciepować chlyb, wórszt abo syr. Dyć ludzie kiejsi ani bardzo tego ni mieli, a miynso jodali łod świynta. W mieście ludzie jodło wyciepowali dycki, yny kiejsi, jak gdo mioł przociela na dziedzinie, to mu zawióz to, co nie zjod a gadzina to wydziubała. Było s tego aspóń wajco. Terazy zwierzónt je coros miyni, tóż aji ludzie na dziedzinach jodło wyciepujóm, miasto go dać siedlokowi, abo baji rosciepać w lesie, coby dziczyna to zjadła. Kiejsi hań downij, jak chlyb abo kónsek chleba spod na ziym, to sie go całowało, bo to przeca je symbol ciała Chrystusa. A jak chlyb, abo żymły zbyły, to gaździno to suszyła na potym mleła na brezle. Szupy łod wajec, sie dowało kuróm, coby nosiłytwarde wajca, a szupy s jabłek krowóm a kozóm, coby miały lepsze mlyko. Oszkrabiny ze ziymniokóm sie warziło pospołu s drobnymi ziymnioczkami a dowało babucióm. Kości a miynso łod łobiadu sie ciepało psóm a kocuróm, a baji bioły syr abo nugle rade wydziubały kury a trusioki. Nic sie nie śmiało zmarnować, bo to był grzych. Dzisio jak idymy do magacynu, to kupujymy na forot, jakby miała być wojna - dej Boże coby ji nie było. Moja Starka prawili dycki, że lepszy kupić miyni a potym nieskorzi dokupić. Na forot kupowała yny cukier a mółke. Kiejsi se ludzi barży wożyli jodło, bo wiedzieli, wiela je kole niego roboty, nim sie go srobi. Uczyło sie dziecka, coby se nakłodały na talyrz tela, coby to zjadły. Jak zbyło cosi s łobiadu to Mama to niechali na drugi dziyń, a jadło sie to eszcze po drugi. Je nas coros wiyncyj, wody je coros miyni, bo deszcza je mało, ziymia je wymynczóno, bo fórt dokoła musi rodzić, a my jóm coros wiyncyj pruszkujymy. Czym lepszy sie nóm żyje, tym wiyncyj marnujymy wody a jodła. Ale Pónbóczek to widzi, a może nas za to kiejsi pokorać, a uż nóm grozi palcym, bo deszcza je mało. Moja staro ciotka, kiero umrziła patnost roków tymu, kiej uż były wielkucne magacyny a restauracyje, prawiła mi, że eszcze przidzie taki czas, kiej ludzie bydóm sadzić jadziny a ziymnioki a chować gadzine, krowy a inkszóm gowiydź. Gdo mo kónszczek pola, to se go woli zasioć trowóm a potym jóm golić, miasto se go przełorać a mieć swoji jarziny. Moja teściowo mo osimdziesiónt roków, chodzi a krziwaku a każdy rok mo zogródke. Tak była nauczóno, że nejlepsze je swoji a jako s tego je radość jak to urośnie. Starzi ludzie żyli w czasach, kiej każdy przi chałupie mioł cosi swojigo i jo se myślym, że ty czasy sie chned wrócóm.

 

Kwuczka abo kokot?

 

Hań downij, w inkszym świecie, możne aji w inkszym wymiarze, kany nie było chytrych telefónów, żyły dziecka, kiere łod rana do wieczora góniły po polu a sie bawiły. Ja, telefóny były, wisiały na ścianie, a kółkiym sie na nich wytoczało numero, abo na kneflach. Jak ty dziecka Mama zwołowali do chałupy na wieczerze to były nasrane, bo eszcze tela było wiecy do srobiynio. Jedyn sie schowoł do piwnice, inkszy w lesie do szałasu, a oto ta dziołuszka do kopki ze sianym. Tela miały ty dziecka roboty s kamratami. Jak uż Mama abo Tata zaczli barży ryczeć po dziedzinie, to umazane szły do chałupy, a w głowie miały telowne plany, co zajś jutro bydóm robić pospołu. Bo oto Tómek s Pasieki s Michołym zaczli kopać w lesie jamym, bo hledali jakisich skarbów, co jich Niymcy za okupacyji snoci zakopali, a Pieter s Wojtkiym rajzowali na kołach po szutrowej ceście, a ścigali sie, gdo bydzie piyrszy. jak uż powieczerzali, to jim Foter puścił bojke w telewizorze, a to była jedyno wiec, kieróm widzieli we szkle. Jak sie pomyli, to eszcze długo leżeli a łobmyślali, co bydóm robić a wynotwiać jutro. Dziołuchy zaś miały inksze wieca do roboty. Asia a Jadzia miały chałupke na strómie pospołu s chłapczyskami, a tam chowały lalki, kiere czosały, a kolybały jak małe dziecka. Jola a Agnieszka sbiyrały kwiotki na miedzy a potym jich dowały do ksiónżek suszyć, coby były taki plaskate. Rano jak sie pośniodało, to chned sie zaś leciało na pole, a nie trzeja było telefónóm, stykło koło, a wartki nogi, a uż sie było na drugim kóńcu dziedziny, kany miszkoł kamrat, a czakoł w łoknie. Fejsbuka nie było, tóż dziecka sie domowiały dycki dziyń do przodku, kany sie zyndóm, a kany pojadóm. Jak sie naszło stare opóny w lesie to sie jich kulało do doliny, potym zajś do kopca a na spadek. Jak sie szło miedzóm to sie brało trowe, kiero wyglóndała jak łobili, a cióngło sie jóm w palcach, coby w nich zustoł sóm kłos, a dziwali my sie co s tego bydzie kwuczka, abo kokot? Utargało sie potym takóm trowe, srobiło sie s ni okiynko, polizało sie go, a wyglóndało to jako szkło. Szwagrami my na siebie ciepali, a gdo jich mioł nejwiyncyj na siebie to przegroł. Gdo był barży zrynczny, to poradził na trowie zagrać - stykło jóm polizać, wrazić miyndzy dwa wielki palce u obu rónk a fuknónć. Nad Piotrówkóm my hledali plackoczy a ciepali my jich tak, coby klejzały sie po wodzie. Prawiło sie na to puszczani kaczek. Tyn wygroł, kierego plackocz sie nejwiyncyj razy odbił od wody, a ponikiery aji skoczył na drugi brzyg. Starsi chłapcy zza lasa - Nowocy, jednego razu se srobili boisko w lesie na Podlesiu, coby grać fusbal. Porobili bramki, postawili jakisi ławki, a grali tam, jak mieli czas. My też tam w piłke kopali, ale jak nas żodyn nie widzioł, po cichu. Zagrać na takim boisku, w postrzodku lasa, jak eszcze nie było "Orlików" to była sama radość. Ech, las, miedza, szutrowo cesta, koło a głowa pełno nowych wiecy, bes chytrych telefónów. Jutro muszym synkowi pokozać, jako sie robi kwuczke, abo kokota, jeżech ciekawy czy sie mu to spodobo...

 

 

Jarziny s kopca - wydzierżóm do jora.

 

Czas wartko leci. Oto my zogródke kopali, grodzili, sioli a sadzili jarziny a uż jich pómału trzeja targać. Ziymnioki uż sóm w corkach w piwnicy, terazy oto za trzi tydnie trzeja eszcze wytargać marekwie, pietruzieli a ostatni keleruby. Ni ma tego moc, tóż nie trzeja kopca kopać, yny pokroć a wrazić do zamrażarki. Owiynzióm polywke sie warzi co drugi dziyń, tóż celer a marekwie sie do nij wciepie. Kiejsi, jak jarzin były całe zogóny, to sie jich wraziło do piwnice do piosku, abo do kopca. Jako sie robiło kopiec, gdo s Was eszcze pamiynto? Trzeja było wykopać jame, takóm głymbokóm na meter, nejlepszy tam, kany nie nie przidzie woda, a ziymia je s pioskiym. Na spodek sie dowo suche chebzi, gałynzie a na wyrch godnie suchej słómy a liści, kiere terazy uż spadujóm ze strómów. Nie śmi sie tam dować żodnych foliji, bo jak popadze, to tam bydzie woda stoć a jarziny nóm sgnijóm. Na ty liści a słóme dowómy dziepro jarziny a ziymnioki, kiere sie eszcze brónami wywłóczy ze ziymie przi pokopkach. Na to dowómy zaś suche liści, słóme a gałynzie s chebzim. Na kóniec to wszystko prziciepujymy ziymióm a robiymy kopiec. Jak w zimie bydzie fest mróz, to sie to przikrywo eszcze dekóm a bo folijóm, ale trzeja pamiyntać, coby to ros na jakisi czas odkryć, bo sie nóm jarziny a ziymnioki zaparzóm. Schowane w ziymi, wydzierżóm do jora, bo w ziymeczce rosły a zdrzały. Kupa razy było tak, że na grómnice gaździno mieli w piwnicy w corkach same skrymbioki, a jak gazda zaszoł do kopca, a prziniós takigo becoka, to sie babie aż lica zaświyciły.

Chned był na łobiod sałot, abo stryki. Uż żech to kiejsi pisoł, że stare czasy sie bydóm pómału wracać, że ludzie zacznóm sadzić ziymnioki a jarziny, bo w magacynie to je przełogrómnie drogi, a styknie yny s chałupy wylyźć, kapke pokopać a sie pozgibać, coby mieć swoji. Moja ciotka Helynka dycki prawili, że kómu sie nie lyni, tymu sie zielyni. Ja, ja przidóm taki czasy, że przi każdej chałupie bydzie zogródka, a zogón ziymnioków, a w szopce pore kur, bo sie podziwejcie wiela sie umarni grejcarów za wajca, jarziny a jodło w magacynie. Wyprugujcie tyn kopiec, aji jak ni mocie przi chałupie zogródki. Nakupcie jarzin a ziymnioków, zakopcujcie to, a uwidzicie, że Wóm bydóm sómsiedzi zowiścić na wiosne, jak bydziecie s kopca wynoszać ganc świyże jodło, kiere po zimie je fest drogi. Kiejsi hań downij w tych kopcach gazda mioł swoji skarby, kiere nosił gaździnej do kuchynie, a óna mu robia s tego fajnacki jodło, a była rada jak fazol. Yny gazda ji nie rzeknył, wiela zjod pieczoków, po pokopkach, jak sie zieliny poliło...

 

Jako Ujec Eda dokludził Ciotce kocura...

 

Na polu je coros barży zima, w chałupie pod blachóm sie hajcuje uż łod rana do nocy, a jak sie wyziómbi w izbie, to trzeja sie pierzinóm przikryć aż pod nos. Myszy to wiedzóm, tóż sie cisnóm do kuchynie a do szpajski, kaj jakóm dziuróm. Styknie, że sie dwiyrze łodewrze do pola, a uż jedna s drugóm przelecóm do waszkuchnie. Siedzóm se potym za piecym we ścianie, a dziwajóm sie kaj jaki kocur przidzie, a jak se wszymnóm, że go ni ma, tóż se dowajóm. W kuchyni jodła kapke je, bo dycki gaździno cosi niecho łod obiadu, abo łod wieczerze, ale we szpajsce, to je dziepro gościna. Wiszóm tam szpyrki, wórszt a we skrzinkach sóm marekwie, co jich gazda wytargoł tydziyń tymu ze ziymie. Jak ni ma kocura w chałupie, to jedna mysz woło drugóm a trzecióm, a chned po kuchyni a po izbach lotajóm całe mysi familije, bo sie wartko mnożóm, a gaździno sie dziwi, że marekwie sóm ponadgryzane, a we szpyrce je dziura jako palec. Pamiyntóm, że taki problym miała kiejsi ciotka Helynka, bo ji kocur zdech, a młodego se nie zegnała, bo latoś było kupa roboty na polu. Ujec Eda, też jakosi zapómnioł, bo maszyny a traktór mazoł, coby zajś na jor sie kulały po zogónach, tóż jich chciały myszy zeżrać. Ciotka nastawiała paści, ale fórt ty małe podciepy lotały po izbach, tak że nie szło ani w nocy spać. Aż sie nasrała a przikozała ujcowi, że mo kocura dokludzić, bo inakszy we szpajsce mało co zustanie. Ujec mioł kamrata Jozefa, s kierym kiejsi robił na szachcie. Urznół kilo wórsztu, wzión s bintfela pół litra, wartko poodbywoł, obuł se gumocze a poszoł przes groble na drugóm stróne dziedziny.

Jozef uż też mioł połodbywane, tóż se siedli w kuchyni, ujec s kapsy wycióngnył flaszke, s taszki wórszt a baba łod Jozefa narychtowała sztamperle. Downo sie nie widzieli, tóż rzeczy było godnie, ale naros Ujec uwidzioł szumnego kocura, kiery wloz do izby a se legnył na kafloku. Jozef, poradził kszefty robić, tóż tak tego kocura zachwolił, że Ujec go wzión do chałupy za kilo wórsztu. Był rod jak fazol, bo terazy bydóm myszy uciekać do pola jak takigo potwora uwidzom. Ciotka też była rada, kocura wziyna do kuchynie, a dała go na piec. Poszkrobała go po głowie a pomyślała, że myszy uż mo s głowy. Tóm noc przespała całóm, a ani nie słyszała coby mysz zaszkrobała. Na drugi dziyń Ujec sie dziwo a kocura nigdzi ni ma. Chledo go po stodole, dziwo sie do szpajski, do szopki a na piyntro do siana, kocur sie stracił i dobre. Za jakich pore dni Ujec sie wybroł do Jozefa, bo potrzebowoł pojczać perlik a kliny do drzewa. Eszcze nie wlos do furtki a oto jego kocur mu przelecioł pod nogami a hópnół do siyni. Co sie okozało. Kocur wiedzioł, jako na spadek iść o chałupy, bo go Ujec niós za widoka. Jak wszystki myszy wychytoł to se uznoł, że uż swojóm robote srobił, a puściuł sie do chałupy, w kierej sie wychowoł. Ujec był nasrany, bo Jozef wórszt zeżroł, a kocur u niego na kafloku se spi w nejlepsze. Jozef sie yny zaśmioł, a prawił, że jak eszcze kiedy bydzie chcioł kocura pojczać na jednóm noc, to musi zaś prziść, prziniyść pół litra a kilo wórsztu. A potym jak kocur swoji srobi, to go nie bydzie musioł ani odkludzać do chałupy, bo ón uż se sóm przidzie...

 

Zabijaczka,

 

Kóniec listopada, gazda leżóm eszce pod pierzinóm, bo mu je zima, a s wieczora chynył yny hebzio pod blachym, ale gaździno uż sie oblykła, podziwała sie do łokna, eszcze je ćma, ale idzie uż krowy łodbywać, a gazde żducho, pierzine cióngnie a prawi:

- Stowej Jozef, bo trzeja w parzoku zahajcować a wody do niego naloć.

- Tóż dyć, dzisio je zabijaczka, Zofijko hyń tam pore kónsków pod blache, bo mi je ganc zima.

- Pod blachóm je ćma. Slyź s legiera a zahajcuj, bo bydzie trzeja wode grzoć w garcach na preswórszt.

Gazda stanył, wartko sie oblyk, ukroł se kónsek chleba, szmolcym ze szpyrkami pomazoł a tejym popił. Pomyśloł se:

- Dej Boże, coby tyn babuciek był raczy szpyrczok, bo jo móm tyn szmolec rod jak pierón.

Wylos na pole, prziniós papiór ku parzoku słóme, a pore kónsków drzewa. Maszynkóm to zapolił a wody do parzoka naloł. Ta woda sie bydzie grzoć ze dwie godziny, a musi być do siódmej wrzawo, bo masorz nie bydzie czakoł. Potym odewrził wrota do stodoły, a przeciepoł lańcuch przes bierco. Babuć latoś je szumny, tóż wzión tyn hruby, kierym wycióngoł ze starym ujcym wielkucnego dymba s lasa. Gaździno poodbywała, a chned sie wróciła na spadek do kuchynie. Narychtowała miski, garce, uprzóntła szpyrnik, aumyła bóncloki. Dwa wielkucne garce uż stoły na blasze, a pod nióm tańcowoł ogiyń, jakby był rod yny sóm ganc nie wiedzioł s czego. Starzik sie uż też obudzili, pojedli mlyka s chlebym, wziyni krziwak a poszli sie podziwać, esi wszystko je narychtowane. Starka też uż nie spali, siedli se kole blachy, a ciepali pod nióm kónski drzewa. Starzik jak uż wszystko skóntrolowoł, to sie wrócił na spadek do kuchynie a prawi babie:

- Samym drzewym nie uhajcujesz, musisz wónglo naciepać.

- Tóż dyć, ale gdo mi wónglo prziniesie, kie mie rewma pokrynciła.

- Toś miała zustać w legierze, dycki sie ciśniesz kany nie trzeja a strasznie chcesz pómóc.

- Idź Adolf a nie ser mie, prziniyś mi wónglo w amprze, aspóń tela!

Starka ze Starzikym sie poradzili powadzić ros dwa, ale dycki potym zaś siodowali przi stole a gazety czytali - wtynczas był spokój, bo nic nie wyrzóndzali. Masorz przijechoł na kole w siedym godzin, tak jako prawił, nigdy sie nie stało, coby prziszoł nieskoro. Uwidzioł starzika a woło:

- Niech bydzie Pochwolóny gazdo!

- Na wieki wieków. Jyndrys Ty sie pierónie nie starzejesz, fórt żeś je jako miesiónczek w pełni.

- To s tych szpyrek a wyrzosków, ze zabijaczek, kiere mi fórt baba na łobiod ze ziymiokami warzi!

Gazda prziszoł, masorza prziwitoł, s bintfela wycióngnół pół litra a trzi sztamperle. Naloł sobie, Ojcu a masorzowi, potym eszce na drugóm noge, a pospołu poszli do chlywa. Dziecka przegnali do izbów, babucia wykludzili na pole, masorz wartko strzelił, poderznół go, krew spuścił do miski a doł gaździnej.

Gaździno wziyna rogolke a jóm rosfyrtała, coby nie styngła a postawiła jóm do kuchynie. Tóm krew sie potym wleje do gardawy. Chłopi babucia chned przekulali do wasztroka kany uż była wrzawo woda, kieróm gazda prziniós w amprach s parzoka. Masorz szkroblicóm babucia oszkroboł,ratki mu oberznół a uż roczniok wisi na lańcuchu. Starzik prawi:

- Babuć wisi, tóż Jozef polyj!

- Nale Tato, dyć my eszcze bardzo nic nie srobili.

- Nie rzóndź! Baby nie widzóm tóż na zdrowi.

Baby dobrze widziały ale nic nie prawiły, bo chłopóm robota szła. Uż bachora sóm wycióngnióne, uż miynso we szpajsce leży na stole, a masorz preswórszt robi a ciepie do wielkucnego garca. Kierysi s nich sie posro ale to sie nic nie stanie, bo ta woda s miynsym to je pyrdelónka - polywka, na kieróm starzik czakoł cały rok. Czakoł aji na wajecznice s rozumym, na kieróm się starka anie nie poradzi dziwać. Maszynka uż je do stoła przikryncóno - bydzie sie robić jelita. Masorz we wielkim garcu miyszo gardawe s krwióm a prziprawami a do bachorów jich maszynkóm ciśnie. Potym eszcze srobi leberka, kiere gaździno dowo do szklónek a zawarzuje. Wydzierżóm do jora, a gazda ze starzikiym bydóm s masnymi pusami chodzili całóm zime. Szpyrki do wyndzynio trzeja zasuć solóm, wrazić do wielkucnego lawora a przikryć. Gazda jich do tydnia bydzie wyndził. Latoś babuciek mioł godnie szpyrek, tóż gaździno jich nie nadónżała na patelniach smażić. Jak jich zesmażiła to wlywała wszystko do bóncloków a stawiała we szpajsce. Masorz sie sfuczoł, a dostoł głód. Dziwo sie esi gaździno uż nie warzi swaczyny. Swaczyna, to była tako polywka s wóntroby, kieróm sie jodało s chlebym. Jedyn talyrz a szło robić do wieczora. Gaździno na nióm zapómniała, ale starka, kiero uż terazy wóngli ciepie pod blache, jóm uż downo uwarziła. Chłopi se siedli ku stole, gazda prawi masorzowi:

- Jyndrys, takigo babucia żech eszcze w żywocie ni mioł, bes uroku, tela szpyrek a miynsa.

- Jozef bydź rod, bo do jora daleko, a gaździno Ci przi blasze nie śmi schudnónć!

Starzik siyngnył do bintfela, poloł zaś po sztamperlu a prawi:

- Cały rok żech czakoł na tóm zabijaczke, a jak pamiyntóm, to dycki to było wielkucne świynto, bo jak sie podarziło uchować szumnego kormika, to my wiedzieli, że głodu nie bydzie.

- Mosz recht Tato, ale terazy we sklepie też mocie miynso, jelita a preswórszt.

- Ja, yny podziwej sie wiela chemije w tym je. Jo cały żywot jod yny to, co żech se uchowoł, a co mi na gróncie urosło, a wszysto na gnoju. Chwała Pón Bóczkowi móm dziewiyndziesiónt roków, a eszcze pod dornik sie nie śpiychóm!

- Nó, tóż Foter za to wypijymy, na zdrowi.

Wszyndzi w chałupie wszystko je masne, dłaszka, schody a aji dwiyrze. Starka w siyni klejzła a jakby sie nie chyciła koła, to by sie wykopyrtła. Ale zabijaczka zaś sie udała.Wszyndzi wónio majyrónkiym, fyniklym, szpyrkami a pyrdeklonkóm, kieróm starzik bydzie jod teraz eszcze s tydziyń aż mu rzicióm wyndzie. Masorz nim siod na koło a pojechoł ku chałupie eszcze wypił pore półek. Gaździno mu wraziła do kapsy papiórowy grejcar, a do taszki dała kónsek miynsa, preswórszt a pore jelit. Jak uż wszystko było poskludzane to gazda s gaździnóm wlyźli pod pierzine a usnyli ros, dwa. Yny starzik se siod ku piecu a wciepoł pod blache wielkucny rympoł drzewa. Podziwoł sie na ogiyń, kiery wiesioło tańcowoł a migoł po ścianach. Pomyśloł se:

- Pón Bóczku, dej mi eszcze dożyć do jutra, a jak mi dosz przeżyć do zabijaczki za rok, to obiecujym, że uż ani sztamperla nie wypijym...

 

Czorny pióntek

 

Moja staro ciotka Malka miyszkała za sztrekóm, a chodzowała do nas dycki ros za tydziyń, przes las a przes miedze, kieróm ji siedlok niechoł, coby mógła sie po nij do nas dostać. Nosiła taszke, a loski ni miała, bo prawiła, że eszcze chodzić poradzi, a żodyn krziwak ji kludzić nie musi. W tej taszce miała pudełko na wajca, kiere kupowała łod moji starki Zofije. Malka sie wydała nieskoro, a miała chłopa, Rudka, kiery przełogrómnie mioł rod wajca a wajecznice, a gor w pióntki, bo przeca w w tyn dziyń sie nie śmi jeść miynsa. Jak prziszli ku dwiyrzóm, dycki zaklupali a syncy uż ji łotwiyrali, bo przeca staro ciotka byli przełogrómnie obraźliwi. Chned ji stołek dowali, a tej warzili, bo ciotka go mieli radzi. Ale jak uż se siadła, to dziecka se siadły przi niji na dłaszce, bo znała starucne pieśniczki a wiersze, kiere wyrzóndzała aji po nimiecku, bo eszcze kóńczyła szkoły za Austryje a za Starej Polski. Starka Zofija sie podziwali do szpajski, a se wszymli, że wajec ni ma. Na śniodani starzikowi usmażili wajecznice, a dziecka pore wajec rozbiły, jak jich nióśli s chlywa w garcu. Starka dycki chowali trzicet, sztyrycet kur a kokota, tóż wajec cały rok było godnie, ale jak prziszła jesiyń, tóż kury sie piyrziły, a wajec było mało, wszystki sie jadło, a nie lza było nic uszporować. A Malka siedziała, a czakała. Tej wypity, tóż starka ji dała eszcze kónsek buchty, ciotka jedzóm, starzik Adolf ji leje sztamper warzónki, ciotka pijóm, dobre, ale wajec ni ma, tóż cóż robić? Starka lecóm do chlywa, macajóm kury, marne, wajec nie bydzie. Wołajóm chłapczyska, dajóm jim grejcar a taszke, coby leciały do kónzumu kupić dwacet wajec. Bo tóż jakby Malka wajec nie dostała, to by potym nie prziszła ani za pół roku. Chłapcy sie wartko na kołach swyrtli, wajca prziwióźli, tóż Starka se oddychli, a wajca do pudełka Malce wrazili. Starzik Adlof se miyndzy tym sztamperle warzónki ze szwagierkóm wypili, dowiedzioł sie aspóń, gdo umrził na dziedzinie, a kierego se biere ta dziołucha od Kulów s Podlesio. Starka warto rachujóm, za wajco kiere jim kura sniósła chciała trzicet groszy, syncy ji kupili taki samo w kónzumie za dwacet. Tóż dobre, coby se Malka nie pomyślała, że to je jakisi oszustwo, tóż ji to przedajóm za piynć a dwacet groszy. Malka jak to usłyszała, to była przeogrómnie rada. Chned sie dźwigła ze stołka, taszke porwała, a poszła ku dolinie, przes las do chałupy. Była rada, że uszporowała na wajcach, a jeji chłop uż czakoł na wieczerze. Prziszła do chałupy, Ujec Ruda uż siedziołw kuchyni, bo mioł głód, tóż óna wartko dała kapke masła na patelnie, pokrónżała do tego cebule, wszystko to zesmażiła, do tego rosfyrtała wajca, kidła Ujcowi a sobie a talyrz, a jedzóm. Ujec sie dziwo, a na talyrzu ta wajecznica sie jakosi świyci, dycki była tako żółto a czyrwióno, a terazy je blado, a jakosi inakszy szmakuje. Ciotka Malka też łyżke oblizujóm, ech, cosik to ni ma echt. Ujec to zjod, bo mioł głód, ale s Ciotkóm uż w tyn pióntek nie wyrzóndzoł, bo mioł na nióm złość, a gor na ty wajca, kiere nie chciały być żółte. Ciotka garce pomyła, lygła se ku Ujcowi do legiera a zagasiła świałto. Dycki przi pióntku, to eszcze jakómsik gazete poczytali, abo przerzóndzili co bydóm robić przi sobocie. A dzisio nic, wszyndzi ćma, żodnego światła, czorny pióntek. Ciotka po ćmoku stanyła a załónczyła se baterke, podziwała sie na szupy s wajec, na kierych był sztympel s kónzumu. Pomyślała se, że uż nigdy w żywocie nie kupi wajec s magacynu, a jak bydzie kupować wajca od Zofije, to nejprzód pójdzie s nióm do chlywa, bo óna isto kur nie poradzi macać, kie musi sztymplowane wajca s kónzumu kupować. Dycki lepszy drogszy kupić, jako potym od kogosi wysłuchawać, że cosi je na nic. Tyn czorny pióntek to je przestroga, do tych, co chcóm przedować jakisi wieca o wiela drogszy, jako jich kupili. Starka Zofija nie chciała Malki obrazić, ani na nij srobić zorobku, ale obie wiedzóm, że uż też żodnego czornego pióntku robić nie bydóm. Za pore grejcarów, szkoda se s chłopym robić zwade...

 

Od Łucyje do Wilije

 

Kiejsi hań downij, jak ludzie chcieli wiedzieć jaki bydzie czas na prziszły rok, to pisali jako je za oknym na każdy dziyń od Łucyje do Wilije. Potym yny se gazda poczytali, że baji w lutym bydzie zima, a w siyrpniu hyc. Nie trzeja było ani telewizora, bo każdo gaździno wiedziała do przodku, esi ziymnioki bydóm latoś szumne, a wiela bydzie siana. Hanka też latoś miała narychtowany stary kajet, we kierym chciała cosi o czasie na każdy miesiónc pofifrać. Jednako tydziyń tymu strzaskała se bryle, a bes nich nic nie poradziła s bliska nic uwidzieć. Po nowe miała prziść dziepro po Nowym Roku, tóż pytała swojigo chłopa, coby ji pisoł jaki je czas od Łucyje do Wilije. Prawiła mu, że to je ganc ajnfachowe, styknie sie dziwać przes cały dziyń jako je na polu, esi padze deszcz, śniyg, esi je wiater abo mróz. Jozef jednako mioł moc roboty, a ni mioł czasu fifrać jakisi gupoty, eszcze przes dwanost dni. Tóż ale baba go pieknie pytała, a nie chcioł robić krawalu, tóż wzión kajet do masztale, a hynół go do taszki, kiero wisiała na wrotach. Na Łucyje było szpatnie, ani sie żodnymu nie chciało wylazować na pole. Jozef pół dnia przesiedzioł we stodole, bo sprawowoł maszyne do siocio, coby na jor mioł czym robić. Kajet doł starzikowi, kiery uż downo nic nie pisoł, bo okulory sie mu strzaskały dwacet roków tymu, a potym mu baba kupiła telewizor, tóż sie do niego dziwoł jak yny mioł czas. Doł mu za to pisani pół litra śliwowice, a starzik byli radzi jak fazol. Starka Zofija, jego baba rada sztrykowała, a heklowała aji bes bryli, bo oczy miała dobre. Poradzi eszcze aji gazete poczytać, choć pore razy jóm miała obrócónóm. Starzik wiedzioł, że sóm nic nic nie napisze, choć wiedzioł jako je na polu, tóż popytoł babe coby przes tych dwanost dni mu tam cosik mało wiela nafifrała. Obiecoł ji, że bydzie fest pod blachóm hajcowoł, bo przeca óna sie moc nie ruszała, a dekami sie fórt przikrywała. Tóż starka fifrali, yny jóm noga fest pobolowała, tóż nigdzi s chałupy nie wylazowała, yny dycki w połednie sie dziwała przes zamazane okno, jaki na polu je czas. A okno miała fest zamazane, bo go Haneczka miała umyć, ale fórt ni miała czasu. A tymu, że to okno było zamazane, to starka ganc nie widziała, jako je na polu, tóż jak padoł deszcz, to sie ji zdało, że padze śniyg a je zima, a jak było fest zima, to sie ji zdało, że na polu je ciepło, bo starzik pod blachóm hajcowoł, yny coby nie zmarzła a zapisowała tyn czas, jaki je za oknym. We Wilije starka dali kajet starzikowi a starzik Jozefowi. Jozef go doł Hance, a óna była fest rada, bo przeca terazy bydzie wiedzieć jako bydzie na prziszły rok. Tóż ale prziszoł styczyń, kiery mioł być ze śniegiym, a tukej yny kapke posuło. W lutym miało być zima, a tukej jóm słónko po licu łechce. Marzec je s deszczym a miało być śniega po rzić. W kwietniu słóńce grzeje, je hyc a mioł być mróz. W Moju, sucho ani kapki deszcza. Tukej trzeja wołki cióngnónć, ziymnioki sadzić a miało kapke popadać. Nastympne miesiónce to samo. Hanka sie nasrała, nadała Jozefowi bo przeca mioł wszystko popisać, ale ziymnioki urosły, same szumne becoki, obilo było kupa, siana a słómy pełny sómsiek, tóż Hanka zaś na rok dała chłopu kajet, coby pisoł od Łucyje do Wilije. Jozef sie poszkroboł po głowie, zaszoł ku starzikowi, ale tyn po nim uż chcioł dwie flaszki za to pisani, a starka Zofija po chłopie coby wiyncyj pod blachóm hajcowoł. Tóż kamraci, sami widzicie, że lepszy se dycki spolygać na sobie, bo inakszy Was to przełogrómnie drogo wyndzie. A starce dycki lepszy okno wypucować na Godni Świynta, bo nigdy nie wiycie, co se tam w kajecie fifrze...

 

Jako ujec dokludził ciotce koze

 

Było to uż jakisi czas tymu. Ciotka Helynka była u dochtora, a tyn ji prawił, że by ni miała pić mlyka łod krowy a jeść  od nij syra, masła a pić kapołki. Tóż baba sie zastarała, bo miała dwie maliny we chlywie, a żol by ji było jich przedować. Ale potym dochtór ji prawił, że może mlyko pić ale łod kozy, bo snoci je zdrowsze, choć je maśniejsze. Tóż dobre, ciotka szatke zawiónzała, dochtorowi wajca do kapsy wraziła, a poszła do chałupy. Po chodniku se spóminała, że kiejsi mama chowali koze, ale to mlyko miało taki gorski szmak. Foter prawili, że to skyrs tego, że fórt ta koza żrała same kwiotki, a kiejsi aji wcisła do siebie rajzyntaszke. Ale dobre, jak dochtor prawił, że kozi mlyko bydzie lepsze, tóż trzeja bydzie skónsikej kozym dokludzić. Ujec Eda jak to usłyszoł, to ciotce obiecoł, że zajedzie jutro chned rano na spynd do Małych Kóńczyc, a tam przijyżdżo ros za czas jedyn chłop s goralije, a mo dycki szumne koziczki, taki pstrokate podciepki. A krowy że se niechajóm, bo przeca mlyko sie oddowo, a fórt dziecka chodzóm po syr, a po śmietónke a ujec jak przidzie s pola, to se rod aji kapołki naleje do bóncloka. Ujec sie obudził wczas, ciotka eszcze spała. Poodbywoł, krowóm a kormikóm gnój odciepoł, słómóm zasłoł, doł jim pożrać, a w kóntku robił nowy plac dlo koziczki, coby ji było dobrze. Ze starej łodmaryje we waszkuchni wzión pół litra gorzołki, bo wiedzioł, że tyn Górol se rod wypije. Do szpajski siyngnył po kónsek wórsztu, utargoł kónsek chleba do kapsy, oblyk sie sie a poszoł ku dolinie. Na przejmo było bliży, tóż chned był na krziżówce przi spyndzie. Krawalu tukej dycki było kupa, bo chłopi a baby przedowali, kupowali, wadzili sie o cyny, że za łaco abo za drogo, ale ujec wiedzioł dycki do kogo iść, tóż chned był przi Górolowi. Jónek s Jaworzinki go poznoł, a uż szklónke wycióngnył coby poloć, ale dzisio leje ujec, bo przeca bydzie kupowoł koziczke, tóż aji o cyne sie trzeja kapke powadzić. Wadzili sie tak, że Jónek spuścił s trzech stówek na sto pindziesiónt, tóż ujec był rod jak fazol. Górol mu doł aji lańcuch, tóż Eda kroczył do chałupy, bo wiedzioł że ciotka uż go bydzie czakać, co kupił. Kapke mu rzicióm szkubało, bo Jónek eszcze wycióngnył jaworziński bimber, coby tóm koze przepić, coby sie dobrze chowała a kupa mlyka dowała, hej! Ciotka ani sie nie wszymła, że ujec mo wypite, chned koze zakludziła do kóntka, dała ji nowy obujek a prziniósła eszcze słómy, coby ji nie było zima. Pod pysk wraziła kapke siana a rzepe, pogłoskała a przikozała, coby rosła a chned dała dobrego mlyka. Prziszoł jor, koza była coros wiynkszo, rogi ji urosły wielkucne, a bodlawo była jak pierón. Dycki jak jóm ciotka kludziła na miedze, to poradziła s nienazdanio ji dziubnónć do rzici. Przeszło lato, prziszła jesiyń, tóż ujec koziczke kludzi ku capowi za cysarskóm ceste do siedloka Macheja, kiery mioł szumnego capa. Oblyk se stare lónty, bo tyn cap smerdzioł na kilometer, a potym eszcze oblyczki musioł we stodole mieć miesiónc powieszóne na rechli. Machej go prziwitoł, puścił capa ale tyn sie jakosi nie biere do roboty. Jedyn drugigo obwónioł, polizoł, ale skokanio nie bydzie. Eda ściepoł czopke a ganc sie zastaroł, bo Machej mu prawił, że ta koziczka, kieróm ze spyndu przikludził, to je cap. Tóż co terazy srobić? Ciotka go na isto mietłóm przegóni. Machej zaszoł do szpajski, wycióngnył sztwiertke, poloł a ujcowi a prawi:

- Móm ganc takóm samóm koze, pstrokatóm a bodlawóm. Ros uż miała małe, wymie mo wielkucne mlyka dowo godnie, a uż je poskokano. Helynka nigdy kozów nie chowała

tóż ji powiysz, że tak wyglóndo koza, jak jóm cap poskocze. Mlyko bydzie mieć a bydzie rada.

- Tóż a co s capym?

- Capa se niechóm. Je szumny, a możne eszcze latoś jakómsik koziczke poskocze. Jakosik Ci muszym pómóc kamracie, przeca se znómy łod małego. Tóż dobre. Eda idzie do chałupy, nogi sie mu kapke trzepióm, kludzi koze do kóntka a idzie leżeć ku babie, bo uż było nieskoro.  Rano sie budzi, dziwo sie za okno, a ciotka s mietłóm góni po placu.

- Darmo, narobiłech pieróństwa, to terazy dostanym po rzici...  Wlazuje do chlywa, dziwo sie, ciotka koze głosko a prawi.

- Wiysz co Eda, nie wiedziałach, że tym Machej terazy capów na kozy nie puszczo, yny jich wymiynio za kozy a eszcze taki szumne. Isto tych kozów mo

godnie a nie wiy, co s mlykiym robić.

Ujec se oddychnył, a prawi:

- Tóż dyć Helynko, tego mlyka mo tela, że sie w nim ros za tydziyń we wannie kómpie..

 

Jako Francek wyrychtowoł kuminiorza a kuminiorz Francka.

 

Hań downij, jako terazy, po chałupach chodzowoł kuminiorz, kiery kuminy pucowoł a ros do roka go było trzeja na strzechym puścić. Eszcze downij jak chałupy ni miały kuminów, były kurne, to wszystek dym szoł na izbe a nie trzeja było co pucować. Ale jo se spóminóm jako Francek chcioł wyrychtować kuminiorza a wyrychtowoł siebie a było to jakich pindziesiónt roków tymu. Francek był chłop szporobliwy, grejcarów nie marnił, nie kurził cygaretli, gorzołke a piwo pił yny jak mu gdo poloł, tóż aji baba miała s niego radość. Ale na drugóm stróne był wysrany, bo by chcioł yny szporować, tóż galoty mioł aż sie ganc potargały, bótki nosił do szewca Badury do Cieszyna coby mu jich sprawowoł wiela wlezie. Borok Badura uż bardzo ni mioł co kleić, tóż Franckowi se kozoł kupić nowe bótki, kiere i tak bydzie s dziesiynć roków sprawowoł. Taki był. Ale babie a dzieckóm nie żałowoł. Zofijka dycki wypyrczóno, cera a dwóch synków wyłoblykani jako do kościoła po dziedzinie chodzowali. Miyszkoł Franek w chałupie, pospołu s Fotrami swoji baby. Sgodzali sie, ros za czas yny sie powadzili, ale to skyrz tego że babucióm mało żranio doł, abo kuróm łobilo nasuł na ziym miasto do starego garca. S babóm sie wadził yny przi niedzieli, bo go chciała oblyc jak szoł do kościoła, coby wyglóndoł jako gazda a ni jak borok. A ón sie szprajcowoł, bo nigdy nie chciał żodnej nowej oblyczki, a babe było gańba, że chodzi po dziedzinie jak borok. Po dziedzinie zaczón chodzić nowy kuminiorz Badura. Był to młody synek, a mówił s dziołuchóm łod siedloka Tómice, tóż Francek srandowoł, że se musi dować pozór jak sie uż ożyni s Tómiculóm, bo tam zabijaczki sóm aji sztyry razy do roka. We szpajsce, we szklónkach, w lodówce a w zamrażarce je fórt jodło, kierym Tómicula go bydzie futrować. Kuminiorz yny sie zaśmioł a rzeknył Frankowi, że ón je s figurantnej familije, a tłósnóm yny ci, co siedzóm a fórt żeróm. Na strzesze u Franka było jedno okiynko, do kierego Badura wlazowoł jako mysz, potym kumina sie chycił, a go pucowoł. Franek mu doł do kapsy grejcar, achtlik do kapsy a podziynkowoł. Napytoł se go na prziszły rok, bo widzioł, że dym s kumina bucho, a fajnacko go przepucowoł. Badura sie ożynił s Tómiculóm. Wiesieli było wielkucne, bo przeca siedlok wydowo cere. Tómica na piyntrze młodym srobił dwie izby. Badura jodoł w kuchyni u teściowej, kiero mu fórt warziła jelita ze ziymniokami a s zasmażanóm kapustóm, miynso s babucia s pomaszczónymi ziymniokami, kurczoki, gynsi, kaczyce, a badura jod a chwolił sie wszyndzi, że staro Tómicula mu warzi a ón je fórt figurantny, do każdej dziury wlezie. Przidzie Badura do Francka. Gazda sie na niego podziwo, kapke przibroł, ale uwidzymy, możne wlezie jak ni, to go bydymy ciść. Kóminiorz wlazuje na wyrch ciśnie sie do okiynka, a nie poradzi przelyźć. Ros, drugi, trzeci no nie przelezie. Na wyrch wylazła aji baba Francka a prawi coby jeji chłop tam wyloz a kumin wypucowoł. Tóż dobre, borok kuminiorz doł Franckowi line s gewichtym a szczotkóm a chned s kumina dym zaczón uż klejzać po całej zogrodzie. Francek ciśnie pinóndz do kapsy kuminiorzowi, ale ón tego nie chce wziónść. Prawi:

- Uż sie nie mieszczym do tej dziury na waszej strzesze, cóż terazy pocznymy?

- Panie Badura, móm dlo Was jednóm rade. Wiym, że Was Tómicula godnie kormi. Jak chcecie we wszystki dziury do kuminów wlazować, to nieśmicie tela jeść.

- Jak Was bydzie chciała futrować, to ji musicie rzyc, że uż dość, że uż musicie iść do roboty.

Badura posłechnył słowa Francka, a dycki jak przejyżdżoł na kole przi frankowej chałupie to mu doł, szpyrke, preswórszt, wórszt, miech ziymnioków a aji kónsek miynsa. Frankowo baba nie nadónżała warzić a piyc tego wszystkigo, co kuminiorz nosił, bo był rod jak fazol, że do każdego kumina na dziedzinie wlazuje. Yny Franek sie staroł, bo jakosi mu zaczón legier skrzipieć, a oblyczki kiere na siebie cis zaczły być ciasne.

Prawi babie:

- Wiysz co, lepszy uż kuminiorzowi nic nie prawić, że rzić nie poradzi styrczyc do okna na strzesze, niech sie sóm tropi, bo potym ón tak człowieka oczaruje, że legier zaczyno skrzipieć, a oblyczki sóm ciasne...

 

Uczyły nas rechtory...

 

Hań downij szkoła to nie była żodno sranda. Jak żech zaczón chodzić do piyrszej klasy, to my wszyscy mieli obleczóny jednaki lónty, coby jedyn drugimu nie wyczytoł, że mo piekniejszy sweter, lebo szumniejszóm suknie. To nie było gupi, bo baji terazy jedyn nosi koszule, na kierej  je taki mały znaczek, kierego ledwa co widać, a zapłacił za nióm dwiesta złotych. A inkszy mo takóm, na kierej tego znaczka nie widać, ale widać jakisi poski a kulki, a fotrowie za to zapłacili yny pindziesiónt złotych. Dziecka sie dziwajóm jedyn na druggo, a porownowajóm sie jacy sóm, tóż ty mundurki to były taki oblyczki, kiere srobiły s nas jednako obleczóne dziecka a na nich my nosili tarcze, na kierych było napisane, do kierej szkoły patrzymy. Pamiyntóm jak mie Mama przikludzili do szkoły zapisać. W klasie rechtorka zapisowała dziecka s kierymi żech chodził do przedszkola, tóż my sie znali. Kierzi byli odważniejsi, to zaczli na tablicy kredóm cosi na bioło pisać, ale chned to trzeja było gómbkóm zamazać, bo rechtorka sie na nas szpatnie dziwała. Przes piyrsze trzi roki nas uczyła Paniczka, kiero yny stykło że sie na nas podziwała a my uż wiedzieli kany mómy skoczyć, abo co mómy robić. W piyrszej klasie nas nauczyła liter a czytanio, całóm drugóm klase my sie uczyli tabliczki mnożynio, a czytanio. Tabliczka mnożynio sie nóm długi czas śniła po nocach ale za to jóm pamiyntóm jóm do dzisia. W trzecij klasie, jak my uż tabliczkym znali, to sie zaczło robić jakisi obliczynia. Zaczli my aji czytać ksiónżki, w kieryh były opisane rostomajte historyje. Rechtorki my sie boli. Nie śmiało sie na lekcyji moc wyrzóndzać miyndzy sobóm, po klasie chodzić a nie dej Boże ciepać papiórkami swiniónymi w kulke. A kaj tam były jaki telefony, abo gry, dyć by nas ze szkoły wyciepali… Ale my byli tacy podciepy, gor syncy, że dycki my cosik wymarasili. Tóż potym jak Fotra do szkoły wezwoł dyrektor, to w chałupie my czakali ynu poska na rzici.

Potym mundurków uż nie było. Prziszła inkszo władza, wszystko sie smiyniło, ale fórt my wiedzieli, że rechtor to je rechtor, a muszymy go posłuchać. Jak my byli posłeszni a posłuchali na lekcyjach, to było wszystko w porzóndku a tak by to miało być. Kiejsi rechtor był kapke jak policajt. Wahowoł dziecka, coby se krziwdy nie narobiły. Jak gdo kómusik dokuczoł, to hned linijkóm pogroził. We szkole, do kierej żech chodził kupa wiecy żech sie nauczył, ale rechtorki a rechtorów trzeja było posłuchać. Nie było tak jako terazy, że dziecka a rechtorki to só kamraci. Wiycie kamratów, to mogóm mieć chłopi w gospodzie, ale młodziyż musi mieć jakisi respekt przed rechtorym. Czym wiyncyj sie rechtor skamraci s dzieckami tym miyni go bydóm szanować a posłuchać. Hań downij nigdy tak nie było, a wychodzili my ze szkoły nauczyni. A terazy jacysi hytrzi s Warszawy wymyślili program, kiery sie na nic nie godzi, bo gdo to widzioł, żeby dziecka w pióntej klasie nie umiały tabliczki mnożynio. A syncy kierzi wychodzóm ze szkoły nie poradzili kónska drzewa urznónć piłóm. Dziynkujym Pón Bóczkowi żech sie uczył kiejsi hań downij, kiej rechtorzi mieli hyre, a nie byli naszymi kamratami. Ja terazy jak jch spotkóm, to aji se mogymy piwo w aryndzie wypić, ale Wtynczas jak nas uczyli, to my wiedzieli, że nie śmiymy se za kupa powolić. Dycki miyndzy nami był jakisi plac, a to była ta wiedza, kieróm óni nóm przekozali. Czym wiyncyj rechtor je kamratym s dzieckami, tym miyni wiecy jim powiy, bo kamraci to sóm chłopi przi piwie w gospodzie...

 

Szmolec

 

Wszyscy dokoła prawióm, że szmolec s babucia ni ma zdrowy, że jak sie go pojy, to przes serce a przes żyły czyrwióno nie poradzi lecieć. A jo wóm cosik łopowiym, jako s tym szmolcym na prowdy było. Jozef dycki ros do roka zabijoł kormika, a jak go kupowoł na spyndzie, to wybiyroł szpyrczoka, coby mioł na sobie godnie fetu. Baba s nim dycki ryczała, bo jak masorz Pszczółka prziszoł na zabijaczke, to wszystko było masne, a dziecka klejzały na dłaszkach. Starka też jak szła ros przes kuchyń do izby, to jóm musieli kludzić, tak było gładko, ale szpyrki ji wóniały, tóż kozała se jich chned prziniyść na talyrzu a ku tymu kónsek chleba. Stareczka miała uż przes dziewiyndziesiónt roków. Cały żywot robiła na gróncie przi gospodarce, wychowała siedym dziecek, a kiejsi hań downij poszła do dochtora, bo jóm cosi zaczło dusić w piersiach, a nie poradziła dychać. Dochtor był eszcze starej daty, tóż starke zbadoł a prawi:

- Mocie cosi ze sercym, nie śmicie jeść szmolcu, bo Wóm żyły zaciśnie.

Starka sie ganc zastarała, bo pore szpyrek ze szmolcym na chlebie, to przeca je nejlepsze śniodani. Dochtór sie podropoł po głowie a prawi:

- Wiycie co, żodnych cetli wóm nie dóm, bo to i tak je sama chemija. Kupcie se w kónzumie pół litra dobrej gorzołki a każde rano, niż pośniodocie se wypijcie szpamperle, to samo wieczór niż pójdziecie spać. Szmolec ze szpyrkami możecie jeść ale nie każdy dziyń.

- Ale jo go jym oto dwa razy za tydziyń we strzodym a przi niedzieli. Wiycie Panie Dochtorze mi sie go tak przełogrómnie chce.

- Tóż dobre, przidźcie zaś a jakisi miesiónc, zaś Was przebadzym. Eszcze, musicie sie ruszać, chodzić każdy dziyń do pola, odbywać, knobloch jydźcie, pogryzejcie cebule a serce bydziecie mieć zdrowe.

Starka chodziła do tego dochtora każdy miesiónc. Nie dowoł ji żodnych cetli, yny ros ji kazowoł pić kóniak, ros gorzołke, a ros aji śliwowice, co jóm Górole przedowali na torgu we Strumiyniu. I starka żyła, jak była zabijaczka a szpyrki sie na patelni smażiły, to dycki s talyrzym szła, yny jóm trzeja było kludzić, bo Jozef takigo masnego bagóna dycki do chlywka wraził, że przi zabijaczce wszyscy sie musieli dzierżeć ścian jak szli s siyni do kuchynie. Jozef masne mioł rod. Dycki na śniodani jod bóndź szmolec ze szpyrkami, abo świyczke abo wajecznice ze szpyrkami, bo jego baba też miała rada se pojeść tak,

coby broda była masno. jednego roku, po zabijaczce Jozefowi zabyło słabo, nie poradził luftu chycić, baba mu okno odewrziła a starka uż ze sztamperlóm gorzołki leciała, coby mu do gymby wloć. Jozef uż s Hynkiym zza lasa pore piw wypił, ale gorzołkóm nie pogardził. Rano baba go zapisała do ośrodka, do dochtora. Jozef prziszoł do niego, tyn go sbadoł a prawi:

- Tóz Panoczku serce mocie chore, isto jycie szmolec...

- Ja Panie Dochtorze, dycki pri zabijaczce, a potym ze szpyrnika wycióngóm szpyrki, a ze szpajski a baba mi robi babraczke, wajecznice ze szpyrkami, stryki s wyroskami a ziymnioki ze szpyrkóm ros za czas, a co drugi dziyń se aji szmolcym pomażym chlyb. Dochtór jak to usłyszoł to mu ślina do gymby prziszła, oblizoł sie a prawi:

- Panie Jozefie, nie śmicie tego szmolcu jeść. Szpyrki to yny tak ros za czas, a babraczke yny ros na miesiónc. Dostaniecie cetle na serce a baba niech wahuje cobyście jich jedli rano a wieczór. Gorzołki ani piwa też nie śmicie ku tym cetlóm pić, bo Wóm może ganc cerce stanónć. Chłop poszeł do chałupy a sie ganc zastaroł. Nim se legnył to mu baba dała cetle do gymby, wodóm s gorka jóm zapił a usnół.

Rano sie dziwo, a starka do łodmaryje siyngo a wycióngo flaszke kóniaku, leje go do sztamperla, potym idzie do szpajski, kraje kónsek szpyrki a jy na sniodani s chlebym. A Ón cetle połyko, zapijo wodóm, a baba mu niesie na talyrzu kónsek chleba a pómidor. Starka sie dziwo, że Jozef dycki przi sobocie jod chlyb ze szmolcym, pogryzoł to knoblochym, a potym dziepro szoł odbywać. W pyndziałek wziyna chned rano ze szpajski kónsek szpyrki, w małym bóncloku szmolcu a pore wajec. Wraziła to do taszki a zaszła do ośrodka. Zaklupała do dwiyrzi dochtora a prawi:

- Dochtorze, coście napisali na serce tymu mojimu Jozefowi?

- Tóż wiycie cetle na serce a na żyły.

- Kiej żeście jedli babraczke, abo stryki s wyrzoskami?

- Wiycie, moja baba dochtorka mi fórt jakisi cetle przepisuje, fórt mie yny kormi pómidorami, chlebym a warzónym pietruzielim.

- Panie dochtorze, jo żech chodziła kiejsi chań downij do Waszego Fotra, a óni mi prawił, że na serce to yny sztamperla gorzołki na rano a na wieczór.

- Tóż dyć, ón mo isto ze sto roków, a fórt w łodmaryji kóniak mo a se go popijo.

- Nó, a mojigo Jozefka chcecie truć cetlami. Dochtorze tu mocie kónsek szpyrki, bónclok szmolcu a pore wajec. Niech wóm s tego Wasza paniczka cosik dobrego

nawarzi.

Dochtór pomyśloł, starke do dwiyrzi odkludził, a uż wieczór jod wajecznice ze szpyrkami pospołu s Fotrym, babóm a s wnukami.

Rano jak do niego prziszoł Jozef na kóntrole to mu prawi:

- Panie Jozefie, szmolec, stryki s wyrzoskami a szpyrki s chlebym możecie jeść. Yny wiycie...

Wiym Panie Dochtorze, przed śniodanim a po wieczerzi muszym wypić sztamperle gorzołki. Tóż szmolec w bóncloku był dycki we szpajsce, stryki s wyrzoskami gaździno smażiła a Jozef, jak umrził mioł niecałe sto roków...

 

"KÓŃ JAK"

 

Jónek s Hankóm byli uż po ślubie trzicet roków. Wychowali troje dziecek, dziołuche a dwóch chłapców. Ón robił na szachcie, óna w chałupie była gaździnóm, a pospołu mieli małóm gospodarke, tóż roboty było dycki kupa, gor że od zaczóntku miyszkali sami, w chałupie, kieróm dostali od hanczynej starki, kiero do śmierci była swobodno. Jónek jak eszcze chodził do roboty, to rano wczas sie budził, poszoł poodbywać, pośniodoł, a potym na wartko autobusym jechoł na szychte. Robote mioł ciynżkóm, bo fedrowoł na przodku na Darkowie. Hanka też roboty dycki miała dość. Rano dziecka do szkoły trzeja było wyrychtować, eszcze chłopu śniodani srobić, a krowy podoić, bo Jónka krowa kopała - w rynkach mioł siłe, tóż jóm ściskoł a óna to ni miała rada. Tak jim to żywobyci szło, dziecka rosły, a dycki cosi oba mieli do roboty, tóż ciotka Helynka sie s nich śmioła, a dziwiła sie, kiej mieli czas dziecka robić. Bo tak było, że jak byli młodzi, to yny to robili od wielkigo dzwóna, bo fórt było cosi, a potym jak Hyniek poszoł na pyndzyj, to uż sie jakosik nie chciało, a gor, że Hanke fórt głowa bolała. Choć mieli uż wiyncyj jako piyndziesiónt roków, to fórt łod rana do wieczora lotali. Hanka czasym wnuki bawił, co ji dziecka podciepały, baji jak jechali na jakómsik muzyke, a Jónek choć mioł pyndzyj to eszcze dorobioł jako wahtyrz na szachcie, bo fórt chcioł na Darkowie robić, aspóń na wyrchu. Pospołu stowali o pióntej a chodzili spać o jedynostej, dziyń w dziyń. Czasym se Jónek chycił Hanke za kolano ale to było wszystko. Jednego dnia, przi niedzieli, po połedniu oba ni mieli co robić. Jónek mioł chynć na piwo s kamratami, ale Hanka se spómniała, że jeja starka jakisi wina miała schowane w piwnicy, tóż isto by było dobre ich sprógować, gor że starka to robiła jakich trzicet roków tymu s malina a wiśni. Tóż dobre chłop zeszeł do piwnice, dziwo sie a nad corkiym na ziymnioki je półka na kierej stojóm flaszki. Siyngnył po jednóm, był na nij przilepióny, zakurzóny papiór. Przejechoł palcym a czyto: "KOŃ JAK". Kruca, to je kóniak, to bydzie moji babie smakować. idzie na ku babie, biere dwie szklónki a polywo. Wypili s Hankóm całóm flaszke a zaczli to robić. Robili to całóm noc, potym zaś cały dziyń, Jónek uż ni mo siły, ale Hanka go fórt ku sobie cióngnie, tóż fórt a fórt sie po tym legierze kulajóm. Cera a syncy burzóm na dwiyrze, klupióm na okna, pomyśleli se , że Fotrowie isto kansik pojechali, bo ani słychu dychu. Po trzech dniach Jónek a Hanka dostali głód, tóż usmażili se na rano wajecznice, na łobiod Hanka srobiła stryki s wyrzoskami, a Jónek poszoł kury a kaczyce połodbywać. Dobrze, że ni mieli krowy, bo by ji isto mlyko s wymión wykapało. Jak uż se Hyniek pojod, to naszoł tóm flaszke sprzed trzech dni, opucowoł kurz a poczytoł co hanczyna starka tam napisała: "KÓŃ JAK NIE PORADZI TO TRZEJA MU NALOĆ S TEJ FLASZKI PIYNĆ KAPEK NA AMPER WODY". Jónek se wszymnył, że s tej jednej flaszki by pómóg chłopóm a babóm w całej dziedzinie. Chned poszoł dopiwnice, wzión nastympnóm flaszke a poloł sobie a babie. Pierón wiy, co eszcze ta hanczyna starka tam do tych flaszek wloła...

 

Pióntek trzinostego

 

Był na dziedzinie jedyn chłop, kiery przełokropnie wierził w przesóndy. Mioł na miano Francek a było mu sztyrycet roków. Był nejmłodszy s rodzyństwa, a zustoł sóm w chałupie s Matkóm, kiero sie o niego fórt starała. Robił we Werku we Trzińcu, robote mioł fajnóm a wiela sie nie urobił. S wypłaty też poradził jakisi grejcar do fusekle styrczyć. Gany mu nie było, babóm sie ganc podoboł, yny jego Matka go chciała mieć przi sobie, bo sie boła że zustanie sama, tóż robiła wszystko coby sie nie ożynił. Łod małego mu prawiła, że baji jak czorny kocur mu przeleci przes ceste, to sie musi wrócić. Francek jeździł do roboty na kole, tóż wiela razy do chałupy przijechoł aż wieczór, bo miasto cysarskóm cestóm, jechoł skyrs kocura miedzóm przes las przes trzi dziedziny. Baji jak prziniós bótki, kiere mu sprawił szewiec Badura, to nigdy jich nie kłod na stół, bo hned Matka groziła palcym, że go bydóm ciść w nortach. Jak pospołu wilijowała cało familija, to Francek choćby sie mioł pojscać, nie stanył piyrszy ze stołka. Jak sie dostoł do szpitola bo dostoł bruch, to jak s niego wyszoł żodnymu nie podowoł rynki, bo Matka mu przikozała. Potym sie dozwiedzioł, że kómu by rynki podoł, tyn bydzie nimocny a dostanie sie do szpitola. Jak Franckowi zazwóniło w lewym uchu, to wiedzioł, że gdosi mu rzeknie jakómsik dobróm nowine, a jak w lewym to złóm. Nejgorszy było jak umrził starzik, bo matka kozała pozasłaniać wszystki okna a zdrzadła, coby sie jeji Foter w żodnym nie przeglóndnył, a chned mu aji oczy kozała zawrzić, coby nastympnego umrzika nie uwidzioł. W pióntek trzinostego ani synek ani Matka nie wylazowali s chałupy, bo przeca cosi sie złego stanie, Francek tego dnia se dycki broł orlaub. Tóż tak przes roki Francek se s Matkóm żyli w małej chałupie pod kopcym. W kierysi pióntek jako dycki Mama synka wyrychtowała do roboty, wraziła mu do taszki kónsek syra a chlyb, a chłop pozwyrtoł na kole na szychte. Ta warto przeszła, bo tego dnia majster prawił chłopóm, że skyrs awarie muszóm rychlij skóńczyć. Była ganc jedna, kiej Francek wyloz s roboty a dostoł głód, tóż poszeł do baru. Kozoł se polywke za trzinost złotych, zjod jóm, gymbe utrził a mioł wynść, yny paniczka kiero mu polywke dała na stół przileciała, że zapłacił za kupe, a óna mu źle wydała. Była to Hanka, kierej chłopa zabiło na szachcie pore roków tymu. Baba jak sie patrzi, wdowa s dwójkóm dziecek. Spodobała sie mu, tóż jóm pozwoł na kawe w pyndziałek. Jak jechoł na kole s roboty a był przi chałupie to mu keta spadła a musioł koło zakludzić do Hyńka. Hyniek se kozoł trzinost złotych. Jak uż obwiadwoł, to powyrzóndzoł Matce wszystko, co sie mu dzisio przitrefiło. Óna yny rynce słożyła a podziwała sie do kalyndorza, że dzisio je trzinostego, a óna zapómniała kartke s jednym miesióncym utargać. Tóż straszne nieszczynści. Matka mu zakozała iść wszyndzi tam, kany była trzinostka, ale w pyndziałek chłopu sie zaś zachciało polywki, a Hanke przeca pozwoł na kawe. Paniczka s nim poszła, a okozało sie, że je narodzóno trzinostego, że mo synka, kierymu je trzinost, a że jakosik ta trzinostka sie ji dzierży. Francek sie ganc wylynkoł ale Hanka sie mu podobała. Minył rok a tych polywek a kaw chłop sjod a wypił tela, że Matce Hanke - swojóm galanke przikludził pokozać, nó a s nióm dwoje dziecek. Starce ze zaczóntku zabyło słabo, ale potym isto zrozumiała, że uż nic nie srobi, że przeca synek sie musi ożynić. Ślub był trzinostego w pióntek, ale matka Francka o tym ani nie wiedziała, bo zaś wytargała s kalydorza jednóm kartke. Hanka s dzieckami sie skludziła do Francka, za rok sie jim urodziła dziołuszka a za trzi roki chłapieczek. Matka umrziła trzinostego w pióntek. Niż jóm Świynty Pieter zakludził do nieba, to ji pogroził palcym, bo chciała wlyźć przes dwanostóm brame...